Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1776

Nader bericht, wegens het gebruik des varenwortels, tegen den lindworm.
door W. van Barneveld, Apotheker te Amsterlam.

EVen voor dat myn bericht, nopens den mannelyken Varenwortel afgedrukt en geplaatst was, in 't vorge Stukje van het Mengelwerk deezer Letteröefeningen, bevond ik, dat de Lyderesse, zynde de Huisvrouw van Ysbrand Daniels, van welke de tweede Proefneeming gewag maakte, niet volkomen geneezen was. Ik had haar belast, al schoon zy zich, na 't uitloozen van gedeeltens van twee onderscheidene, byna vergaane, Lindwormen, zo uitsteekend wel bevond, evenwel zorgvuldig agt te geeven, of zy niet meer van den Worm loozen zoude; want ik hield haare geneezing enigzints verdagt, om dat ik my zelven niet verzekeren konde van 't utloozen van de geheele Lindwormen. 't Was dan ook op den 18 May laatstleeden, dat zy, zig zedert vier a vyf dagen niet wel bevonden hebbende, my vertoonde een of twee Leedjes van eenen Lindworm, die haar van zelfs ontvallen waren, by den grond; terwyl de Lyderesse my tevens beruigde, gereed te zyn, om haare geneezing nog eens te willen beproeven. Ik nam daar genoegen in, en na dat wy beslooten, dat zy 8 dagen zoude doorbrengen, met schraale Soepen te neemen, tot haar voedzel, en na verloop van dezelven 't middel inneemen; overdagt ik intusschen, hoe de Wortel best te bereiden, dat dezelve meerder vrugt mogt doen op den Lindworm, dan de Lyderesse, in de voorige Proeven, ondervonden hadde.

Al lang was ik bedagt, om, by gelegenheid, de Varenwortel, voor iemand ongedroogd te bereiden, om dat, zo wy deszelfs natuurlyke eigenschappen, die regelregt tegen deeze en andere Wormen geschikt schynen, niet kunnen verbeteren, ten minsten niet van een merkelyk aandeel deezer eigenschappen moeten berooven. De ondervinding had my geleerd, dat twee derde deelen van de vogtige Wortelen verdroogden, alëer men die tot Poeder konde brengen: dus kon ik de proportie be-

[p. 237]

paalen. De Lyderesse vlug en sterk zynde, heb ik deeze hoeveelheid nog vergroot. Ik nam dan van 't Merg des groenen, volgens myne manier bereidden, mannelyken Varenwortels anderhalf once, door een zuivere Paardehaire Zeef geslagen, na dat dezelve tot een Pap gestampt was. Tot myn schade leerde ik, dat deeze ongedroogde Wortelen zeer zamentrekkende waren: 't doorgeslagene Pulpamentum was inktagtig geworden, door den yzeren stamper. Dit kan tot een waarschouwing strekken voor anderen. - Ik had de Lyderesse intusschen tweemaal zagtelyk doen laxeeren, en wel de laatste reize, op dien dag, dat zy, 's daags daar aan, 't Medicament dagt in te neemen. Zy gebruikte ook, op den avond van dien dag, de bekende Soep, nevens een beschuit, gedoopt in een glaasje witte fransche Wyn.

Des morgens van den bestemden dag, gaf ik haar in Perzoon het Merg in, dat van een groen-graauwe Couleur was, verdund met een weinig Lindebloezem-water: na dat dit de Lyderesse een half uur had binnen gehad, braakte zy nu en dan heevig; en konde niet beletten, dat 'er veel van den ingenomen Wortel verloren ging. Dit hield circa een half uur aan; wanneer zy een rommeling in den Buik kreeg, als of daar (zo zy 't noemde) een pot kookte. Om half negen uuren liet ik haar de grootste helft van 't Purgeerbrokje nederslikken, met vier grein Gummi Guttoe; dit bevorderde de roering in 't lyf dermaate, dat zy, na verloop van een vierde uurs, in een zeer kleinen stoelgang van dunne stoffen, twee Lindwormen uitloosde, die, tot myne verwondering, verzeld gingen met een weinig van den gepulpeerden ingenoomen Varenwortel. De Lindwormen waren by de uitloozing, of staande myne behandeling, aan de draadige einden, die naar den kop loopen, aan stukken gebrooken; dog levendig zynde, heb ik die, met warm water, ongeveer anderhalf uur tyds in 't leeven gehouden, telkens zig meer beweegende, als wy warm water daar by deeden. De eene Worm was vier Ellen, en de andere byna vyf Ellen lang. De Lyderesse intusschen was vry vlug en gaauw; deed haar huiselyke bezigheid zonder hinder, en had dien geheelen dag niet meer dan twee à drie kleine ontlastingen; terwyl met een van dezelve, nog een dun draadje, als een vinger lang, wierd voortgebragt; evenwel aan den avond was zy wat vermoeid en koortzig. Des anderen daags, haar nog in dien staat vindende, liet ik haar wat Cassta, Tamarinde en Rbabarber inneemen: zy kreeg hier van wel tien a twaalf Stoelgangen, en bevind zig thans zeer welvaarende.

Beide de Wormen zyn van ééne zoorte, te weeten: die Lind-

[p. 238]

worm, waar van de Cawoerdenzaad-gelykende Wormen worden afgescheiden; en tot meerder verzekering voor my-zelven, heeft my de zeer kundige Natuurkenner, de Heer m. houttuyn M.D., zulks bevestigd; zynde in zyn Ed. Natuurlyke Historie, over de Dieren, volgens 't Zamenstel van den Heer linnaeus, deeze de Lindworm, met enkelde mondjes op zyde: Zie I Deel, 18 Stuk, LXXXII Hoofdst.; egter zyn deeze Wormen in alle hunne deelen, aan de afbeeldinge aldaar geplaatst, (Zie Pl. CXLII Fig. I.) niet volkomen gelyk; ten blyke van de verscheidenheid der Lindwormen. Ik heb dit des te naauwkeuriger willen onderzoeken, om dat deeze Lyderesse ook van een andere zoorte eens Lindworms gekweld geweest is, en die, in voorn. Natuurlyke Historie der Dieren, de Lindworm met enkelde mondjes op zyn plat genoemd word; dit had ik opgemaakt uit stukken en brokken, door haar van tyd tot tyd verzameld. Ik zoude dus byna durven onderstellen, dat zy drie Wormen moet gehad hebben, en deeze laatstgenoemde, by de eerste Proesneemingen, is kwyt geraakt.

Na de natte Varenwortel op deeze Lyderesse met zo veel geluk beproefd te hebben, onderzogt ik door distelatie, hoe veel en welk vogt ik uit de natte Wortelen zoude kunnen bekoomen, op dat ik hier door zou mogen bepaalen, welke hoedanigheden de Wortelen, onder 't uitdroogen, om die tot poeder te bereiden, verlooren. 26 Dragma natte, fyn gesneeden Wortelen, in een glazen kolfje gedaan, een ontfanger daaraan gelegt, en de voegen wel geslooten zynde, heb ik de afdruiping met een vereischt zagt vuur begonnen en geëindigd, tot dat de Wortel vry hard was uitgedroogd; en daar uit ontfangen 18 Dragmen Spiritus rector, of zuuragtig vogt van een onaangenaamen smaak en viezen reuk. De overgebleevene Massa, weegende byna een once, heb ik na de Tacheniaansche wyze gebrand, en daar uit bekoomen 23 grein zuiver alkalisch zout, dat, wegens zyn aangehegt phlogiston, geelagtig van couleur was.

Eindelyk hebbe ik nog te melden, dat ik het Poeder des Varenwortels nog eens in 't werk gesteld heb aan een Dienstmaagd; zonder uitwerking. Dog naderhand heb ik uit haar zelve vernoomen, dat zy in den voorigen Zomer den Varenwortel reeds gebruikt en veel van een Lindworm ontlast heeft; zy was omtrent de hoeveelheid, zo 't my toescheen, niet oplettend genoeg geweest; misschien is zy den geheelen Lindworm kwyt geraakt: want, behalven het myne, had zy intusschen nog drie maal het middel, door een kundige Hand bereid en ingegeeven, zonder uitwerking, ingenomen.

Amst. 7 Juny 1776.