Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1776

[p. 535]

Hedendaagsche Historie, beschreven door een gezelschap van Geleerde Mannen in Engeland. Uit het Engelsch vertaald. VIII. D.l. St. Te Amslerdam by P. Schouten, J. de Groot. Te Leyden by P.v.d. Eyk en D. Vygh 1775. In quarto 412 bladz.

DIt gedeelte der Hedendaagsche Historie, strekkende ter agtervolgende ontvouwinge van de Oostersche Geschiedenissen, bepaalt zig byzonderlyk tot die van China; welke zeker zo aanmerkelyk is, als eenige dier afgelegene Gewesten, en zelfs bovenal veeler opmerking tot zig trekt; waarom ook het Engelsche Genootschap een uitvoerig verslag van dezelven medegedeeld heeft. Zy, die de Geschiedenissen beoefenen, vinden hier een geregeld berigt van de lotgevallen der Chineesche Heerschappye, zedert de komst van den negenden Monarch Shun op den Chineeschen throon, in wiens geslacht de Kroon is erfelyk geworden; van waar onze Schryvers de Hedendaagsche Historie van dat Ryk, eigenaartig, met dien Vorst aanvangen. En hier benevens wordt denzulken, die zig op de Aardrykskunde en de Natuurlyke Historie toeleggen, het merkwaardigste van dit Ryk, zo in 't eene als in 't andere opzigt, breedvoerig voorgedraagen; des ook dezulken, in 't doorbladeren van dit verslag, voldoening kunnen vinden. Het eerste Stuk van dit Deel, dat wy thans onder handen hebben, is wel inzonderheid tot het laatstgemelde betrekkelyk, en behelst eene onderscheiden Aardrykskundige beschryving van dat Gewest, met nevensgaande berigten over de voornaamste byzonderheden, welke de Natuurlyke Historie van dat Land en Volk aan de hand geeft.

Onze Schryvers naamlyk verleenen ons, voor eerst, eene algemeene beschouwing van het Chineesche Ryk, nopens deszelfs uitgestrektheid, lugtstreek, verdeeling, volkrykheid enz.; vervolgens geeven zy eene afzonderlyke plaatsbeschryving van ieder der vyftien Provincien, in welken dat Ryk verdeeld is, zo ver het binnen den vermaarden grooten muur bepaald zy; als mede van de Provincie Lyau-tong, buiten dien muur; welke eertyds voor de zestiende Provincie van dat Ryk gerekend werd, maar nu als eene overheerde Provincie behandeld wordt. Het merkwaardigste deezer Provincien, derzelver Steden, bevolking, voortbrengzelen, handel enz. beschreeven hebbende, gaan zy over, om een berigt te geeven van den ouden Godsdienst, en de nieuwe Gezinten onder de Chineezen; by welke gelegenheid zy ook gewag

[p. 536]

maaken van 't voorgevallen omtrent den Christelyken Godsdienst, en 't verblyf van eenige Jooden in dat Ryk; die 'er zig, zo min als de Christen-zendelingen, kunnen onthouden, zonder de sterkste vermomming. Op de ontvouwing hier van volgt eene beschryving der Regeeringe, der Wetten, der Regeerkunde enz. van de Chineezen; mitsgaders van hunne Geleerdheid, Kunsten, Weetenschappen, Taal enz. Hier aan heeft men gehegt een berigt van hunnen Landbouw, van hunne Zyden-stoffen, van hun Porcelein, Lakwerk, Vernis en andere mindere Kunsten; waarby ten laatste komt eene beschryving van het Karakter, de Geaartheid, Zeden, Gewoonten, Huwelyken, Begraavenissen, Feesten en Gastmaalen der Chineezen, benevens een verslag van de natuurlyke en door kunst gemaakte Zeldzaamheden van dat Land. - Ieder deezer Asdeelingen van dit Stuk behelst verscheiden merkwaardigheden, waar uit wy het een en 't ander zouden kunnen overneemen; maar onder derzelver menigte is ons oog byzonder gevallen, op het geen ons, by 't melden van de Plantgewassen, nopens de Thee is voorgekomen, en bovenal op de aldaar voorgestelde waarneemingen, wegens de zogenoemde Groene Thee; of dezelve al dan niet voor eene byzondere Hoosdzoort te houden zy? Het kan eenigermaate dienen, ter nadere ophelderinge van 't geen we onlangs deswegens, uit de Natuurlyke Historie, volgens het Samenstel van den Heer linnaeus, bygebragt hebben^(*), waarom wy 'er ons te eerder toe bepaalen. - Het Engelsche Genootschap een berigt geevende van dit Heestergewas, deszelfs behandeling, gebruik en onderscheiding, laat zig, by die gelegenheid, over het opgenoemde onderwerp, aldus uit.

‘Of de Thee-boe en de Groene Thee oorspronglijk verschillende gewassen waren, dan of zij dezelfden waren, alleenlyk op eene verschillende wijze aangekweekt, is eene vraag, die zederd langen tijd de bekwaamheden der weetgierigen geoefend heeft, en egter is men het nog niet eens omtrent dezelve. De Chineezen konden dezelve gemakkelijk oplossen, indien het hun behaagde; maar zij zijn te agterhoudend voor de Europeaanen, om hen eenig het minste licht daarin te geeven; zoodat het ons geheel overgelaten is, om dezelve op te lossen, volgens de beste waarneeming, welke wij 'er op maken kunnen. Volgens welke de eerste onderstelling het waarschijnlijkst schijnt, wegens het duidelijk onderscheid niet alleen van haar kleur, smaak,

(*) Zie boven bl. 78.

[p. 537]

geur enz. maar nog veel meer, wegens hare verschillende uitwerkingen, naardien de eene ruw en scherp is op de tong en voor de maag, zelfs in zoo verre dat zij een braakmiddel zij, indien zij te sterk genomen wordt; de andere zagt, aangenaam, genezende, en in geen geval nadeelig; de eene walgagtig en een sterk pisverwekkend middel; de andere veeleer een verzagtend en bloedzuiverend middel door eene gematigde doorstraling, en het bloed door haare balsemagtige hoedanigheid voedende en vermeerderende. Na dit alles heeft egter het laatste begrip eindelyk de overhand behouden; en dit verschil van hare uitwerkselen is, met gene kleine waarschijnlijkheid, ondersteld, te ontstaan uit de verschillende tyden, waarin het blad ingezameld wordt; namelyk dat van de Thee-boe, omtrent een maand of vijf weeken vroeger, wanneer de plant in haren vollen bloei is, en de bladen vol van hare sappen zijn; terwijl de Groene, om dat ze zoo veel langer op den boom gelaten, en die zoete sap opgedroogd of verdikt wordt door de warmte der zon, hare kleur in een schoon groen verandert, en die bitterheid en wrangheid verkrijgt, welke wij vinden dat zij heeft^(*). Het geen deze onderstelling schijnt te bevestigen, is, dat de aankweeking van de Thee-boe eene ontdekking en verbetering schijnt te zijn, van één of twee eeuwen geleden, voor welken tijd zij 'er niets van wisten. Het is ten minsten klaar uit het berigt, 't welk de Heer Ten Rhein, die eenigen tijd zijn verblijf in Japan had, en geneesheer van den keizer was, omtrent anderhalve eeuw geleden, daarvan gegeven heest, dat zij toen in Japan niet bekend was^(†), schoon ze 'er naderhand

(*) Overeenkomstig hier mede is het berigt onzer Schryveren, wegens de verschillende bereiding. ‘De Thee boe, zeggen ze, wordt eerst in de schaduw gedroogd, waarna de bladeren weder door den waassem van heet water uitgespreid, en in de warme zon gezet worden, of, indien dit feilt, over een langzaam vuur, in koperen of aarden pannen, die wel verglaasd zijn, tot dat de hitte ze gekruld, en in den kleinen omtrek gebragt heeft, waarin zij tot ons komen. Maar die van de Groene soort, die gemeenlijk minder sappig zijn, worden op dezelfde wijze gedroogd en gekruld, zoo haast zij geplukt zijn.’

(†) Deze geleerde kruidkenner zegt ons uitdrukkelijk, aan het einde van zijne beschrijving van dit gewas, dat, schoon hij van eene zekere soort zwarte of bruine thee gehoord hadde, die onder de Chineezen in gebruik was, hij ze egter nooit gezien had, alleen lijk had hij opgemerkt, dat, hoe grover de bladen van de thee waren, zij des te geel- of roodagtiger aftreksel uitleverden, en des te onaangenamer voor den smaak zoo wel als voor het oog was; waar uit het klaar is, dat hij alleen van eene grover soort van Groene Thee spreekt⁽¹⁾.
Het is daarenboven klaar voor ieder naauwkeurig waarnemer, dat 'er geen verschil is van gedaante tusschen de bladen van de Groene en de Thee-boe, uitgenomen, dat de laatste iets meer rondagtig is; doch of de reden hier van zij, gelijk sommigen onderstellen, om dat zij zoo veel vroeger ingezameld wordt, en eer zij zig tot hare volle lengte uitgebreid heeft, durven wij niet verzekeren, schoon wij het ver van onwaarschijnlijk agten. Ons wordt indedaad door sommige reizigers, die in China geweest zijn, en voorgeven, inzonderheid naauwkeurig geweest te zijn, in dit te onderzoeken, gezegd, dat zij beplantingen van beide soorten gezien hadden, en afzonderlijk van elkander, en nooit iets dergelijks opgemerkt hebben, dat beide de soorten van bladen van denzelfden boom en op verschillende tijden geplukt worden. Maar, toegestaan zijnde, dat 'er nu niets dergelijks gedaan wierd, zoo zal hier uit niet volgen, dat het te vooren zoo niet was, als bij wijze van proesneming, om het verschil van hunne kragten te ontdekken, en dat, wanneer zij naderhand volkomen voldaan waren, dat die bladen, welke vroeger ingezameld worden, een zagter en balsemagtiger smaak en hoedanigheid hadden, zij niet, bij wijze van verbetering, onderzogten, welke boomen, of welke lugtstreek en gronden de beste Thee-boe voortbragten, en welken de beste Groene, en dezelven dienvolgens zoo toebereidden, en bekwaam maakten tot verschillende beplantingen; alleenlijk agt gevende op de oude wijze van die van de eerste soort, zoo veel vroeger in het jaar te plukken, gelijk zij tot op dezen dag doen.

(1) Martini, le compte, nieuhof, kaempfer, du halde, en anderen.

[p. 538]

ingevoerd, en tot eene veel grooter volmaaktheid aangekweekt zij, dan eenige, welke wij ooit uit China hadden, zoo dat men onderstelle, dat deze ontdekking, die toen nog nieuw was, in Japan nog niet bekend was, wanneer deze vermaarde kruidkenner zijn berigt van de Thee van dat land schreef; 't welk van geen ander dan van de verschillende soorten van Groene Thee gewag maakt^(a). Wij zullen 'er alleenlijk bijvoegen, dat naardemaal geene van hunne oude kruidboeken van de Vu-i of Thee-boe^(*) spreken,

(a) Willielm ten rhein, excerpt. de Observat. suis Japonicis, de frutice Tchia, ad fin. et al. ab eo citat. in hort. Malabarico.

(*) Vu-i is de Chineesche benaaming van die Thee, welke wy Thee-boe noemen. Volgens onze Schryvers is de gemeene benaaming Cha; doch dezelve wordt in sommige gewesten, die aan de zee liggen, verbasterd in Tha of Teba, van waar de Europeaanen aan dit gewas den naam van Thea of Thee gegeeven hebben, die voorts met verschillende benaamingen voorkomt. ‘Daar is, zeggen ze, thans eene groote verscheidenheid van Thee in China, welke nog toeneemt, naardien de sterke uitvoer van dezelve de inboorlingen verpligt heeft, den wasdom van dezelve in verscheidene deelen voort te planten, waar de grond os lugtstieek meer of minder met deeze struik overeenkwam; want het meeste verschil is hiet aan toe te schrijven, dewijl alle soorten corspronglijk van dezelsde plant asstammen, en in alle andere opzigten dezelfde zijn. Hier uit ontstaat dat verschil van smaak, geer, kleur en andere hoedanigheden, welke wij in dezelve vinden, naardien sommige soorten zeer wrang zijn van smaak en voor de maag, en andere zeer zagt, sommige eene buitengewone geurigheid uitwaassemen, en andere naauwelijks eenige reuk hebben; sommige meer balsemagtig zijn bevonden, anderen meer dienstig voor een bedorven maag, pisafdrijvend enz. dan anderen. En hier van ook die verscheidenheid van namen, waar mede zij genoemd worden; het zij van hate verschillende hoedanigheden, of van de plaatsen, waar zij groejen. Dus heeft de Songlo, welke een der schoonste soorten is, en zeer door rijke lieden geagt en gedronken wordt, haren naam van een berg in het gewest Kuangnan, welke 'er geheel mede overdekt is; en de Vu-i, of, gelijk wij ze noemen, Thee-boe, van den berg Vu i shan, in het gewest To kjen, waar zij in groote menigte groeit, en voortreffelyk in haar soort is. Dit is althans het gevoelen van Le Compte, Du Halde en anderen; maar sommigen hellen meer over om te denken, dat ze haaren naam heeft van de donkerbruine kleur, welke zij heeft, waarin zij van alle andere soorten verschilt, beiden in het blad, en in haar aftrekzel. Ook is het geen wonder, dat de gemelde berg zulken overvloed daarvan voortbrengt, naardien dezelve, gelijk ons verhaald wordt, overdekt is met tempelen en kloosters, en bewoond door Bonzen, die zeer met dit uitmuntend aftrekzel ingenomen zijn; en, daar zij zoo veel tijd in hunne magt hebben, eenig gedeelte daarvan kunnen besteden om Thee aan te kweeken, en tot volmaaktheid te brengen; ten zij wij liever verkiezen te vooronderstellen, dat zij de uitvinders geweest zijn van de bovengemelde nieuwe manier om dezelve aan te bouwen.’ Voorts merkt het Genootschap, met betrekking tot de Thee-boe, nog op, ‘dat dezelve by de Chineezen met reden meest geagt is, niet alleen wegens haren sijnen smaak en geur, maar nog veel meer wegens hare genezende en andere uitmuntende hoedanigheden, inzonderheid deze, dat ze het bloed verbetert, eene vervallen gezondheid herstelt, en voordeelig en aangenaam is voor de zwakste magen. Hierom is het, dat dezelve in groote hoeveelheid aan kranke menschen, aan ziekelijken, en in alle gevallen van een inwendig verval gegeven wordt: terwijl zij die gezond zijn, zig wagten van dezelve in den winter te drinken, dewijl zij in staat is, om de zweetgaatjes te veel te openen en koude en hoest te verwekken; maar in den zomer voldoen zij zig daar mede in groote menigte, om die vogten te vergoeden, welke door de doorwaasseming uitgeput worden, door derzelver koesterende en balsemagtige sappen, waar aan de Chineezen die vette lyvigheid toeschrijven, welke zoo gemeen onder hen is, en bewonderd wordt.’ Hieromtrent staat ter deezer gelegenheid nog in agt te neemen, dat de Chineezen dezelve koud gebruiken, als hunnen gemeenen drank, onder hunnen arbeid enz.; maar 'er zig niet toe zetten, gelyk veele Europeërs doen, om dezelve heet, sterk, met veel zuiker, en in eene groote hoeveelheid agter elkander te drinken.

[p. 539]

en sommigen van de inborelingen daar van spreken als eene latere ontdekking, 'er reden is, om dezelve als eene verbe-

[p. 540]

tering van die oude soort aan te merken; doch of ze door naerstigheid of bij geval uitgevonden zij, kunnen wij nergens vinden. Maar men stemt overeen, dat de verschillende trappen van hare sappen en fijnheid toe te schrijven zijn aan de vroegtijdigheid van het saisoen, waarin zij ingezameld wordt^(*)’

(*) Dit vinden wij door verscheidene lieden bevestigd, inzonderheid uit het berigt, 't welk de Heer Cunnigham; geneesmeester der Engelschen te Chusan, daar van aan de Koninglijke Maatschappij zond; waar in hij zegt, dat de sijnste of die welke de eerste spruit genoemd wordt, in Bloeimaand ingezameld wordt, de Bing of Keizerlyke in Gras- of Bloeimaand, de Songlo of Gioene in Bloeimaand of Zomermaand. Hiermede stemt Vader du Halde voor een groot gedeelte overeen⁽¹⁾., die 'er alleenlijk bijvoegt, dat die, welke de Keizerlijke of Man-cha genoemd wordt, het blad is, dat van de struiken, die nieuwelings geplant zijn, geplukt wordt, of, gelijk de Chineezen het noemen, de eerste punten der bladen; doch deeze soort is zoo schaars en kostbaar, dat ze zelden anders dan tot geschenken gebruikt, of aan den Keizer gezonden worde.
Het zelfde kan bijna van de bloem der thee gezegd worden, die buitengemeen duur is, aileenlijk door de rijken gebruikt wordt, en dat voornamelijk bij bijzondere gelegenheden, als feesten, huwelijken, groote gastmaalen enz. Deze laatste is in de daad het best, wanneer zij met de fijnste bladen vermengd wordt, anderszins geeft zij naauwlijks kleur aan het water, en geeft 'er eer eene geurigheid dan smaak aan; en dit is de reden, waarom de Mau-cha, of Keizerlijke, aan het hof boven dezelve geagt wordt.
Alles wat omtrent dit stuk verder aan te merken is, is, dat het geen de Heer Cunningham en anderen, de eerste of vroegste spruit noemen, indedaad de fynste soort van Thee-boe is; maar dat 'er zeer vele trappen beneden dezelve zijn, van sijnheid of dikte in de bladen, naar mate zij meer of minder uitgezet en uitgebreid zijn, en ingevolge van het gedeelte van den boom, waarvan ze geplukt worden; want gedurende al den tijd, dat zij aan den boom zijn, zijn de bladen aan den top alleszins het kleinste, en fijnste, en gevolglijk het duurste; en zij worden naar evenredigheid grooter en dikker, hoe nader zij aan den wortel komen. Het zelfde kan gezegd worden van de boomen, dat, hoe ouder zij zijn, hoe dikker hunne bladen zyn⁽¹⁾.

(1) Du halde Vol. I. p. 11.

(1) Zie de Schrijvers hier boven aangehaald.

(1) Martini, le compte, nieuhof, kaempfer, du halde, en anderen.

(1) Du halde Vol. I. p. 11.

(1) Zie de Schrijvers hier boven aangehaald.