Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1776

De Eremiet. Behelzende aangenaame Godsdienst-Zeede-Staatkun dige en andere Vertoogen. Uit het Hoogduitsch vertaald. T Amst. by M. Schalekamp 1776. In octavo 420 bladz.

ONder deezen tytel levert men ons een. Spectatoriaal Geschrift, dat twee en dertig Vertoonen behelst, die meerendeels het Zedelyke ten onderwerp hebben, en zo ze al eens over andere on-

[p. 463]

derwerpen gaan, toch genoegzaam altoos op de behoorelyke regeling onzer handelingen uitkomen. De naam van Eremiet geeft veelligt een ongunstig vooroordeel; men denkt, op 't hooren van dien naam, gereedlyk op een stug mensch, een menschenhaater, of ten minste iemand, die, afgescheiden van de Waereld leevende, geen genoegzaame kennis van de Waereld heeft, om een Papier van die natuur gemeen te maaken. Wy kunnen ook niet ontveinzen, dat de verkiezing der benaaminge ons wat vreemd voorkomt; maar tevens moeten wy egter zeggen, dat men zig een ander denkbeeld van deezen Eremiet heeft te vormen. Hy is aan te merken als een Man, die de Waereld gezien heeft, en zig een Eremiet noemt, ter oorzaake zyner verkiezinge tot een stil eenzaam Landleeven; waar toe hy zig nogtans zo niet bepaalt, dat hy niet nu en dan nog onder de Menschen verkeere. In dien smaak zyn deeze Vertoogen geschreeven; meerendeels ernstig, doch ook zomtyds boertig; en schoon men dezelven niet onder het geestigste slag moge brengen, zyn ze egter meerendeels van die natuur dat ze met vrugt geleezen kunnen worden, ter bestieringe van het zedelyke gedrag; gemerkt ze allen dienen, om de Ondeugd bespotlyk ten toon te stellen, of ernstig te berispen, mitsgaders Godsdienstige denkbeelden in te boezemen, of de Deugd aan te pryzen. - Hier toe strekken, onder veele anderen, byzonder vier Vertoogen, over de drie voornaame dryfveeren der menschlyke daaden, de Eigenbaat, de Eerzugt, en de Neiging voor de schoone Kunne, die niet uit te rooijen, maar verstandig te regelen zyn. - Laat ons het hoosdzaaklyke van 't geen hy, wegens de laatste, voorstelt eens nagaan.

Het onderwerp, dat hy overweegt, is ‘die gevoelige drift, welke de Natuur de beiderlei Geslachten tot elkander ingeplant heeft, waar toe het geheele samenstel des ligchaams en de geheele Zielsgesteldheid der beiderlei Geslachten, door den alwyzen Schepper, die niets nutloos schept, ingericht is. 't Is die drift, die de band der geheele Schepping uitmaakt, en de aanwezenheid aller schepselen, door haare voortplanting, onder de Goddelyke bestiering behoudt.’ Hier is derhalven eene neiging, gelyk onze Schryver verder opmerkt, die men niet heest te houden voor eene zwakheid of onvolmaaktheid, maar voor eene verstandige, edele en Godebehaaglyke hartstogt; die men ook gevolglyk niet heest uit te dooven, maar zo te bestieren, dat dezelve de paalen der Rede en Deugd niet te buiten gaa; waar tegen zyne volgende voorstelling strekt.

‘De wegen, welke naar den Tempel der Liefde leiden, zyn met zulke schoone bloemen bestrooid, dat men, buiten zyn weeten, daarop al verder voortgaat. De hoop en het vermaak verzellen de minnenden op deezen weg tot aan, den ingang des Tempels: het geheel omliggend Oord is met groene Myrthe en altoos bloeijende Roozen beplant; een gestadige Lente heerscht 'er; heldere Nachtegaal slaat onophoudelyk Liefde. Duizend verliefde schepzelen juichen

[p. 464]

haar met vrolyke stemmen haaren triumph toe; de halsnaakte Gratien dansen voor den Tempel, en maaken door haare toonen een lieflyke overeenstemming; de zoete Wellust, op een bed van Roozen uitgestrekt liggende, luistert aandachtig. De stilzwygendheld, de betooverende Lachjes, de teedere Beweegingen, de Bekoorlykheid, het beminnelykste Genoegen en het blykbaar Verlangen, 't welk dikwils nog aangenaamer is, dan de genieting zelve, verlokken hier de oogen en dringen in alle harten. Waar is de nieuwe Cato, die zoo veel geweld, zoo veele verrukkingen kan tegenstaan?

Maar wie zou nu gelooven, dat zulke schoone paden tot zulk eenen vreeslyken Tempel kunnen leiden? de deuren van denzelven worden geopend en men ziet in het binnenste des Heiligdoms. Een kleine omtrek in denzelven bevat de Deugd, de Vergenoeging, de Rust en het Vermaak; doch het geheele overige gedeelte is met Furiën vervuld. Hier woonen Klagten, Afkeer, Dwaasheid, Vrees, Minyver, Wanhoop, Toorn, Haat, Berouw enz. Ach Godt! ik wende myne oogen hier af. Doch ginds zie ik de Schande, schandelyke Ziektens. Tweegevegten, den Dood. Welk een verschriklyk gezicht! redelyke Wezens! beschouwt met my het binnenste des Tempels, en bespiegelt de Wooning der onreine en van de deugd verlaate Liefde. Kan men zich wel iets afschuwelykers voorstellen. Verliesden! ontleedt deeze Afbeelding, legtze uit, en past dezelve toe op uwen toestand. Zoo dra het deugdzaam oogmerk by uwe hartstogt ontbreekt, dan wordt gy een gewissen roof van alle de Razernyen, die, in deezen Tempel, de Liefde omtingen. Verliefden zyn ... Dronkenen; hunne zielen en zinnen zyn inwendig beneveld; zy gevoelen naauwlyks hun ongelukkigen staat en kunnen nog minder gelooven, dat anderen dien ontdekken kunnen; maar hoe gemaklyk valt dit voor het doorzigtig oog van een verstandig mensch! Hoe belachlyk, ja hoe walglyk vertoont die zich niet dikwils aan de verstandige waereld? Bespottelyk te zyn is in zichzelven eene groote straffe; doch het is de eenige niet, welke eene dwaaze Liefde verzelt; haare zorgen, ongemakken, kwellingen en onrust zyn eindeloos. Niets houdt hen onledig dan het voorwerp der Liefde: het is of 'er nog een andere ziel in hun lighaam huisvest; zy vinden geen vermaak meer in de redelyke Voorwerpen, welke hun te vooren tot genoegen strekten. Zy gaan, als 't ware, droomende door de waereld, en verzuimen hunne gewoone bezigheden. Hunne Hartstogt stort hen in allerleie ongelegenheden en elenden. De Liefde overwint alles met één eenigen Lach. De Held voelt zyn moed verzwakt, en hangt zyn zwaard aan den wand; daar in tegendeel de verstrooide Dichter zyne Lier opvat, en een Loflied ter eere van zyne Philis aanheft.

ô Gy zogenaamde Veroveraars! gy, die van de eene liefdehandel tot de andere overslaat, en, zoo niet uw geheel leven, ten minsten uwe bloeijende Jeugd, of met romaneske heldendaaden, of

[p. 465]

wel geheel in buitenspoorigheden verslyt! Mogt toch alles, wat u omringt, een spiegel zyn, waarin gy U en uwe dwaasheden recht beschouwen koudet! Ik weet gy zoudt afkeerig van uzelven zyn, en in uwe Liefde het verstand plaats geeven.

Wat zal ik eindelyk zeggen tot de schoone en teedere Kunne? Heeft deeze geen vermogen genoeg om het Verstand ter Leidsvrouwe haarer liefde te kiezen? Ik raade elke Coquette, elke verliefde Schoone, de levensloop eener deugdzaame en teedere Vrouw tegen de haare te vergelyken, en, dienvolgens, eene keuze te doen. Zy zal by geenen den wellust van een gerust gemoed, het vermaak eener kuische Huwlyksmin, de tederheid eens oprechten Mans, de hefde, het vertrouwen en de eerbied van welopgebragte Kinderen, de gehoorzaamheid en de achting van het Huisgezin, de Vriendschap der deugdzamen, en boven dit alles den zegen des Allerhoogsten ontdekken; daar integendeel in den geheelen samenhang van haar eigen leven zich eene altoosduurende aaneenschakeling van begeerten, van onrust des gemoeds, van ongemakkelyken liefdehandel, van dwaaze moeite om bevaling te zyn, om veroveringen te maaken, van Jaloezy, Nyd, Veinzery, knaaging des gemoeds, verachting der verstandige waereld, overleggingen om haare daaden voor derzelver oogen te verdonkeren, door berouw en onheil vertoont. Ik laate aan alle bevallige Schoonen, welke zich op haare magt en geweld over het mannelyk geslacht zoo sterk beroemen, en 'er zich zoo veel op belooven, de moeite over om beide deeze afbeeldingen tegen elkander te vergelyken, en te onderzoeken, of haare vreugde niet hemelsbreed verschilt van die, welke eene deugdzaame Vrouw ondervindt, en of de Regel, naar welken het verstand de hartstogt der liefde richt, de verstandig minnende niet het hoogste genoegen te wege brengt, daar zy in tegendeel de dwaaslyk minnende ten hoogste ongelukkig doet worden.

Maar, in het algemeen, hoe schoon ook de hartstogt der Liefde in zichzelve is, zoo moet de Verstandige zich echter niet geheel aan dezelve overgeeven, om dat haare bevalligheid hem maar al te ligt van groote onderneemingen afhouden kan; gelyk ons de geschiedenissen door veele voorbeelden leeren. De Verliefden neemen altoos liever Lessen uit Romans, dan uit de Geschiedenissen over; en wanneer eens deeze geweldige Hartstogt by hun de overhand genomen heeft, verliest zelfs de schoonste Zedeleer al haare kracht op hun hart. Daarom zegt te recht de Fransche Dichter Boileau, zoo schoon en onverbeterlyk:

Contemplez de quel air un Pere dans Térence
Vient d'un fils amoureux gourmander l'imprudence:
De quel air cet Amant écoute ses lecons;
Et court chez sa Maitresse oublier ces chansons.

[p. 466]

Deeze slosse is onuitputlyk. Ik zal ze daarom met één enkele betrachting besluiten. De Liefde is niet aan alle tydperken des levens even bevallig, even goed. Zy gelykt de Pokken, die by jonge lieden op verre na zoo gevaarlyk niet zyn als by ouden, en voor eenen Grysaard doodelyk worden.’