Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1776

Verzameling van Historische en Politieke Tractaaten, voorheen door den Historieschryver, Jan Wagenaar, uitgegeven. Te Amst. by Yntema en Tieboel 1776. Behalven het Voorberigt en de Lyst der Stukken 351 bladz. in gr. octavo.

UIt eene regtmaatige hoogagting voor onzen Vaderlandschen Historieschryver is, natuurlyker wyze, (vooral na eene opgave van 's Mans naamlooze uitgegeevene Schriften, in zyne Leevensbeschryving,) eene vry algemeene begeerte ontstaan, om alle de losse Stukjes, wel eer door hem gemeen gemaakt, byeen te verzamelen. Zulks had, daar ze, gelyk 't gemeenlyk gaat met die soort van Schriften, hier en daar verstrooid waren, met sommigen eenige moeite; en zo 't al gelukte, had men eene Verzameling van verschillende formaaten, dat min of meer ongevallig was. Men heeft ter dier oorzaake geoordeeld veelen geen ondienst te doen, met zulke Schriften te herdrukken, en dezelven onder één gelyk formaat by een te gaderen; waar uit deeze Verzameling van Historische en Politieke Tractaaten ontstaan is; die den Liefhebberen te gereeder gelegenheid geest om aan hunne zugt te voldoen.

Dezelve behelst, in de eerste plaats, twee naauwkeurige Verhaalen van merkwaardige Overstroomingen; de eene omtrent Dantzig, in de jaaren 1736 en 1737, en de andere hier te Lande, byzonder in den Alblasserwaard in de jaaren 1740 en 1741; met een nevensgaand Berigt van het bestier en de uitdeeling der verzamelde Penningen aan de Noodlydenden in die omstandigheden; waar in de Autheur met een liefderyken yver behulpzaam was geweest. Men vindt in

[p. 453]

deeze Papieren niet slegts een aanmoedigend voorbeeld ter Weldaa digheid; maar dezelven kunnen ook strekken tot eene soort van Voorschrift van handelwyze, in 't vervullen der behoeften in soortgelyke omstandigheden.

Behalven dit, heeft men hier byeengebragt 's Mars beredeneerde Gedagten omtrent de loflyke Neutraliteit onzer Republiek, in den Oorlog van 1755 en 1756, tusschen Engeland en Frankryk; met eene Verdediging van onze Vrye Vaart en Handel, door de Engelschen, tegen den inhoud van het Tractaat van Marine, in dien tyd, zo geweldig benadeeld. Met deeze Schriften heeft de Heer Wagenaar, schoon genoegzaam by allen als derzelver Schryver onbekend, (daar 'er alleenlyk eenige weinigen in 't geheim deelden,) een algemeenen lof behaald, by alle waare Lief hebbers van 't Vaderland, die 's Lands rust en welvaaren, in 't handhaaven van deszelfs Voorregten, beoogen; en 't ontbreekt aan geen grond, om, tot 's Mans welverdienden roem, te melden, dat deeze Papieren daadlyk medegewerkt hebben, ter afwendinge van onheilen, en ter bevorderinge van 's Lands geluk in die dagen. - Jammer, mag men des wel zeggen, zou het geweest zyn, dat deeze zyne Stukjes, als losse Papieren, zouden hebben blyven zwerven; en men doet ongetwyfeld der Nakomelingschap dienst, met dezelven, door ze by een te verzamelen, der vergeetelheid te ontrukken; of ze ook ten eenigen tyde weder van nut mogten zyn, om een ieder onder het oog te brengen, wat ons Regt en Welvaart eischt, ingevalle die benadeeld of ondermynd worden, gelyk voorheenen geschied is; waar van wy in deeze Papieren veelvuldige voorbeelden ontmoeten. - Onder anderen is ten deezen opzigte merkwaardig het geen de Heer Wagenaar bybrengt, ter ontvouwinge van 't gedrag van 't Engelsche Hof jegens den Staat, met betrekking tot hun onderling Tractaat van Marine, zedert deszelfs oprigting.

‘De oorlog, zegt hy, die in 't jaar 1672 tusschen Karel den II en de Staeten ontstoken was, eindigde, na verloop van twee jaeren, met eene vrede, die den 19 February des jaers 1674 te Westmunster getekend werdt. De Republicq bleef toen nog in Oorlog met Vrankryk. Het Engelsche Hof, zig zoekende meester te maeken van de vaert en handel op Vrankryk, was 'er zeer op gesteld dat 'er een Tractaet van Marine geslooten werdt met de Staeten, 't welk, na eenige Maenden handelens, eerst op den elfden December des jaers 1674 gelukte. By dit Tractaet werdt Art. I. vastgesteld, dat de wederzydsche Onderdaenen met alle vryheid en zekerheid zullen mogen vaeren op alle Ryken en Staeten, die met de handelende Mogendheid in vrede, vriendschap en neutraliteit zyn, of komen zullen, zonder ter occasie van eenen oorlog der andere Mogendheid, door Soldaeten, Oorlogschepen, of eenige andere Vaertuigen te mogen ontrust worden. Volgens Art. II. III. IV. strekt

[p. 454]

deeze vrye handel zig uit, over allerlei waeren die in Vredenstyd plagten te mogen vervoerd worden, met naeme tot Lakenen en allerlei stoffen tot kleedinge, tot allerlei Metaelen, als Tin, Yzer, Lood, Koper en Koolen, tot allerlei Graenen, tot Tabak, tot Vleesch, gezouten en gedroogden Visch, Kaes, Boter, Bier, Wyn, Oly, Suiker, Zout en allerlei Levensmiddelen; tot allerlei Katoen, Hennip, Vlas, Pik, Kabels, Zeilen, Ankers, Masten, Planken, Deelen, Balken en allerlei Scheepsbouwstoffen, alle welke waeren alomme mogen gevoerd worden, behalve naer plaetsen en steden, die belegerd, omringd, of bezet zyn, blocquées ou investies, in 't Fransch. Onder contrabande, of verboode waeren, werden alleenlyk verklaerd, begreepen te zyn, allerlei Krygsgereedschap, midsgaders Soldaeten en Paerden. Volgens het VIII. Art. werden vyanden goederen bevryd door vrienden schepen: en Schippers naer vyandlyke plaetsen gedestineerd, moeten volgens het VI. Art. alleenlyk met hunne Zeebrieven en Paspoorten, den inhoud hunner laedinge bewyzen. Zo zy eenige Contrabande goederen in hebben mogten, en die willen overgeeven, moeten zy terstond ontslaegen worden. Anders moet men ze, zonder verder geweld te gebruiken, opbrengen, ontlossen, en de contrabande goederen alleen confisqueeren, het Schip, met de overige goederen, zyne reis vry en ongehinderd laeten vervolgen, volgens Art. VII. De wyze van visiteeren, opbrengen, kort en goed regt doen over de genomen pryzen, wordt wyders by dit Tractaet naeukeuriglyk geregeld, en om dat, by het zelve, niet duidelyk bepaeld was, of men ook, met goederen van de eene vyandelyke haven op de andere, zou mogen vaeren, werdt zulks, by eene nadere Conventie den 30 December des jaers 1675 in den Haege geteekend, uitdrukkelyk vastgesteld. Het Tractaet zelf en de nadere Conventie zyn, van tyd tot tyd, door alle de volgende Koningen van Groot-Brittanje, en laetstelyk door zyne tegenwoordige Groot-Britannische Majesteit op den 27 May 1728, bekragtigd.

Het Tractaet van 1674 was zo dra niet geslooten of de Engelschen smaekten 'er de vrugten van, en voeren vryelyk op Vrankryk, zo lang dit Ryk met den Staet in Oorlog blees, dat is tot den 10 Augustus des jaers 1678; wanneer de Nimweegsche Vrede geslooten werdt. En my is nooit voorgekoomen, dat de Engelsche Natie, geduurende deezen tyd van omtrent vier jaeren, door de Oorlogschepen of Commissievaerders van den Staet in haere vrye vaert op Vrankryk ontrust geworden is, of dat deswege eenige klagten aen haere Hoog Mogende gedaen zyn.

Wie zou op zulk een Tractaet, gevolgd van zulk eene behandeling van de zyde der Staeten, niet met gerustheid verwagt hebben, dat de Engelschen de Republicq op gelyke wyze bejegend, en het Tractaet heiliglyk gehouden zouden hebben? Maer geheel wat anders ondervond men ten tyde van George den I, in den eer-

[p. 455]

sten oorlog, die Groot-Brittanje, na 't sluiten van het Tractaet van Marine, voerde, tegen Spanje, zonder dat 'er de Staet in gemengd was. Die oorlog onstondt in 't jaer 1718, en geduurende denzelven werden veele Schepen, op Spanje handelende, genomen en opgebragt door de Engelschen. Doch hiervan heb ik u in eenen voorgaenden reeds onderhouden. In den voorigen oorlog, die, in 't jaer 1739, tusschen Engeland en Spanje, en in 't jaer 1744, tusschen Engeland en Vrankryk ontstondt, heeft men de ingezetenen van den Staet, op gelyke wyze, mishandeld. De oorlog tegen Spanje werdt begonnen, om dat de Engelsche Schepen in Amerika, door de Spaensche Kustbewaerders, onderzogt, en, op blyk of vermoeden van verboden handel in de Spaensche West-Indien, opgebragt en geconfisqueerd werden. Dit hielden de Engelschen voor onredelyk in hun eigen geval, en ondertusschen ontzagen zy zig niet, op den zelfden tyd, diergelyk of grooter onregt te pleegen aen de Ingezetenen van de Republicq. Engelsche Kaepers niet slegts, maer Engelsche Oorlogschepen zelven maekten zig, in 't jaer 1739, reeds, en naderhand dikwyls, meester van veele Hollandsche Schepen, eenigen van welken verbeurd verklaerd werden, om dat de laeding aan Spanjaerden toebehoorde, of geoordeeld werdt toe te behooren: onaengezien zulks, volgens het VIII. Art. van het Tractaet van 1674, goederen, in een Vrienden-Schip gelaeden, niet confiscabel maekte. Mond- en Scheepsbehoeften werden ook geconsisqueerd, schoon het vervoeren daer van, by het Tractaet, duidelyk vrygesteld was. Na 't ontsteeken van den Oorlog met Viankryk, in 't jaer 1744, ging het neemen, opbrengen en consisqueeren van Hollandsche Schepen nog sterker aen, onder dezelfde frivole voorwendsels. De West-Indische zeeën waren zo weinig vry als de Europischen voor de depredatien der Engelschen. De Registers van haere Hoog-Mogenden zyn opgevuld met klagten van de eerlykste en voornaemste Kooplieden, over zulk een ongelyk. Ministers van den Staet aen het Engelsche Hof presenteerden, van tyd tot tyd, memorien, behelzende deeze klagten, en de bewyzen van derzelver gegrondheid. 't Zou uwe aendagt te veel gevergd zyn, zo ik ondernam, uit deeze Registers en Memorien, stukswyze te toonen, hoe veel nadeels de Koophandel, jaeren agtereen, van de depredatien der Engelschen geleeden heeft; zonder dat zy zig eenigzins bekreunden met den inhoud der Tractaeten. Laet het genoeg zyn aen te merken, “dat eenige Amsterdamsche Kooplieden, op Curaçao handelende, in 't jaer 1745, toonden, dat de schade, door hen en hunne Vrienden in Westindien, sedert het begin des oorlogs, van de Engelschen geleden, tegen het Tractaet van 1674, toen reeds zes tonnen gouds beliep^(a)”. Zy is, naderhand, nog merkelyk toegenomen, zelfs

(a) Resel. van baer Hoog-Mog. van 28 Juny 1745. p. 476. van 16 April 1746. p. 274.

[p. 456]

tot zo verre, dat my verzekerd is, dat men de schade, door de beurs van Amsterdam alleen, geleeden in den voorigen oorlog, van de depredatien der Engelschen, op twintig millioenen guldens berekent. Men moet zig, ondertusschen, niet laeten diets maeken, dat de verliezers deeze schaede zig zelven te wyten hadden, om dat zy contrabande goederen gescheept hadden. 't Gene ik, met de meeste zekerheid, van de depredatien der Engeischen weete, weet ik uit de Registers van haer Hoog-Mogenden, by welken niemant zou durven klaegen, over verlies aen Contrabande goederen geleeden. Ook verzuimen de Klaegers byna nooit, aen te wyzen, dat zy zig aen het Tractaet van 1674 gehouden hadden; zy reppen niet van Contrabande goederen, dan om te klaegen: by voorbeeld, “dat de Regters in Westindien, om de minste Contrabande, schip en laeding verbeurd verklaerden”^(a), daer het Tractaet van 1674 alleen permitteerde, de Contrabande goederen te confisqueeren, en verpligtte het Schip met de overige goederen vry te geeven. By dit Tractaet was ook de wyze van visiteeren en opbrengen bepaeld, en alle onredelyk geweld verbooden. Maer de Engelschen, de Kaepers inzonderheid, kreunden 'er zig zo weinig aen, dat zy Schepen met Vrye Goederen aenhielden met geweld; dat zy galgen opregtten om 't Bootsvolk bevreesd te maeken; dat zy 't eindelyk aen land jaegden, 't Schip opbragten, en, onder pretext dat het een Fransch Schip was, confisqueerden; schoon alle de eigenaers bleeken ingezetenen te zyn van de Republicq^(b). Doch 't waren de Kaepers alleen niet, die de Tractaeten schonden. De Admirael Rowley, die zig, in 't jaer 1745, in de Middelandsche zee onthieldt, nam eenige schepen met Graenen en Hout, ergo volkomen gepermitteerde goederen, belaeden, en bragt ze op te Gibralter, daar hy ze behieldt, zonder forme van Proces; niet schroomende te zeggen, dat hy de Deelen, met welken een der schepen belaeden was, behouden zou, om dat hy ze nodig hadt^(c). Ik heb ondertusschen boven doen zien, dat het vervoeren van Deelen, by het Tiactaet van 1674, duidelyk vrygesteld was. Doch men wilde toen, tegen dit Tractaet, alle vaert en handel op Vrankryk, Spanje en Genua beletten. Kapitein Robinson, die ook in de Middelandsche zee kruiste, ontzag zig met te dreigen, dat hy alles wegneemen zou, wat van Smirna op Toulon en Marseille voer^(d): ten bewyze dat hy zig aen geene Tractaeten kreunde. Met één woord, het rooven der Engelsche Kaepers, het onregtvaerdig neemen en confisqueeren door Oorlogschepen zelven hieldt aen,

(a) Resol. van baer Hoog-Mog. van 28 Juny 1745. p. 476.

(b) dito - - van 8 Juny 1746. p. 414.

(c) dito - - van 19 Octob. 1745. p. 745.

(d) dito - - van 27 Nov. 1745. p. 832.

[p. 457]

zo lang de oorlog duurde. Men ondernam eerlang, om dat 'er in Engeland somtyds spoediger regt gedaen, en eenige schepen voor kwalyk genomen verklaerd werden^(a), de Schepen te Gibralter, en te Port Mahon op te brengen; daer alles goede prys was, wat 'er door Kaepers of Oorlogschepen binnen gebragt werdt. Ik spreek niet van Rhodes-Eiland in Amerika, dat tot een eigenlyk roofnest gemaekt werdt. En schoon de eigenaers der Nederlandsche Schepen en Goederen somtyds, van de sententien, elders tegen hen geveld, appelleerden aen de Justitie in Engeland, duurden de processen aldaer zo lang, en vielen zo kostbaer, dat zy, al wonnen ze 't geding, dikwyls nog meer verlooren, dan zy zouden gedaen hebben, wanneer zy niet geappelleerd hadden.

't Gediag der Engelschen bleek zo klaer aen te loopen tegen de Tractaeten, dat het zelfs by 't Hof niet ontkend werdt. Men gaf den Heere Hop goede woorden. Zyne Groot-Brittannische Majesteit zelve verklaerde, reeds op den zevenden April des jaers 1743, “dat het Tractaet van 1674 religieuselyk zou naergekomen worden”; en op den dertigsten April des jaers 1744, “dat men geene Hollandsche schepen neemen zou, om dat zy Spaensche of Fransche effecten aen boord hadden^(b)”. Doch de droevige ondervinding leerde, van hoe weinig insluentie deeze declaratien waren, op Kaepers niet slegts, maer op Oorlogschepen en Regtbanken zelven.

Rowley, Robinson en anderen, die vierkant tegen deeze declaratien handelden, werden nooit te regt gesteld, veel min gestraft. De depredatien eindigden eerst met de Vrede in 't jaer 1748; doch de handeldryvende Ingezetenen van den Staet zullen 'er nog lang de smertelyke naweeën van smaeken.

Zie daer, Myn Heer, hoe de Republicq van haere naeuwe en natuurlyke Geallieerden, gelyk zy genoemd worden, behandeld is, in een tyd, dat zy zig geheel naer hen voegde, en, nevens hen, deel nam in den Oorlog: en 't laet zig aenzien, dat zy vooral niet beter behandeld zal worden, nu zy niet zo gereed is als te vooren, om op het woord en den wenk van een Engeisch Minister vaerdig te zyn tot onverpligt secours. Men begint weêr met het reclameeren van Tractaeten, die op de tegenwoordige conjunctuuren niet applicabel zyn, en men krenkt, op den zelfden tyd, Tractaeten die stand behoorden te houden, zo lang de Republicq navigeert zonder zeive in oorlog te zyn.

In de Oorlogsverklaering van Groot Brittanje tegen Vrankryk, die op den 17 May deezes jaer getekend is, worden alle Schepen die contrabande goederen naer Fransche Plaetsen voeren voor goeden

(a) Resol. van haars Hoog-Mog. van 13 Dec. 1745. p. 873.

(b) Zie - - van 8 Juny 1746. p. 169. en van 9 Aug. 1756. p. 344.

[p. 458]

prys verklaerd. Maer dit loopt aen tegen het Tractaet van 1674, waer by beraemd is, dat wel de Contrabande goederen, die in Vrienden- of Neutrale schepen gevonden worden, zullen worden geconfisqueerd; doch dat de Schepen en de overige Laeding zullen worden vrygegeven. Daerenboven worden de onvrye persoonen en goederen in de Oorlogsdeclaratie met deeze woorden gespecificeerd, Soldaeten, Wapenen, Buspoeder, Ammunitie, of eenige andere contrabande goederen. Maer wie zal ons verzekeren, dat de Engelschen niet onder contrabande goederen zullen betrekken zulken, die by de Tractaeten vrygesteld zyn? Immers, by de Parlementaire Acte, die den 27 May deezes jaers gepasseerd is en tot Aenmoediging der Matroozen dient, worden in het XXXVIII of laetste Art. de Scheepsbehoeften als eene soort van Contrabande aengemerkt, in zo verre dat 's Konings Onderdaenen regt krygen om Neutrale Schepen, die dezelven naer Vrankryk of Fransche Plaetsen voeren, op te brengen; en dat den Ofsicieren der Marine vryheid gegeven wordt om die Scheepsbehoeften voor 's Konings rekening te koopen. Een reglement, dat ook aenloopt tegen het Tractaet van 1674; waer by het voeren van Hout, Hennip, Zei'en, Ankers en andere Scheepsbehoeften, met ronde woorden, vrygesteld wordt. Dat men deeze Scheepsbehoeften inkoopt of overneemt, voor 's Konings rekening, vermindert wel de zwaerheid van de inbreuk op de Tractaeten; doch 't vernietigt dezelve niet. 't Voeren van Scheepsbehoeften naer zulke Havens als de eigenaers goedvinden, mits zy maer niet ingeslooten zyn, is vrygesteld by de Tractaeten. Men krenkt deeze vryheid, als men de Schippers brengt daer zy niet wezen willen, en dwingt om hunne waeren te verkoopen, daer zy ze niet voorhadden te veilen.

Daer dan de Tractaeten, die tusschen Groot-Brittanje en den Staet in wezen zyn, reeds by zulke publicque stukken, als de Oorlogsdeclaratie tegen Vrankryk en deeze Parlementaire Acte, gekrenkt zyn geworden, was 't geenszins te vermoeden, dat 's Konings Oorlogsschepen, en vooral de Engelsche Kaepers, een ras van Zeeroovers, eenige behoorlyke agting voor de Tractaeten zouden toonen. De Oorlog was zo dra niet gedeclareerd, of menigte van Koopvaerders, die naer of uit Vrankryk kwamen, en Fransche Effecten, of Scheepsbouwstofsen, aen boord hadden, werden genomen en opgebragt, tot merkelyke schade van Reders en Inlaeders: eenigen, die vóór de Oorlogsdeclaratie gelaeden geweest waren, en geene Scheepsbehoeften inhadden, werden, op sterke instantien van den Heere Hop, wederom ontslaegen; de Heer Yorke hadt eerst verklaerd; “dat al de schepen zouden vry gegeven worden; en dat de Koning, zyn Meester, op het regourensste verbonden hadt, eenige Schepen meer te neemen, onder wat pretext het ook zyn mogt^(a)”; doch

(a) Zie Resolutie van haart Hoog-Mog. van 13 July 1756. p. 294.

[p. 459]

men pretendeerde naderhand de Scheepsbehoeften voor 's Konings rekening over te neemen; waerin, zo ik verneem, sommige eigenaers, voor grooter schade bedugt, bewilligd hebben, en andere nog weigeren te bewilligen. Ik prys de wakkerheid van deeze laetsten. Zo zy zig aen de teneur der Tractaeten gehouden hebben; waerom zullen zy niet volgens de Tractaeten gehandeld worden? En waerin toch hebben de Koopvaerders, die tot hiertoe opgebragt zyn, de Tractaeten gekrenkt? Hebben zy van de eene Fransche haven gevaeren op de andere; dat stondt hun immers vry, volgens de Conventie van 1675. Hebben zy Fransche Goederen in gehad; die mogen immers, volgens het VIII. Art. van het Tractaet van 1674, in vrye schepen vervoerd worden. Heeft hunne Laeding uit Masten, Hennip, Lood of diergclyke waeren bestaen; die zyn immers, by het zelfde Tractaet, uitdrukkelyk onder de gepermitteerde Goederen gerekend. Maer, zegt men, zy hebben ook eigentlyke Contrabande Goederen willen voeren naer Vrankryk. Doch hoe veel geschreeuw sommigen, en zulken zelfs die 't minst voegt, hier van ook mogen gemaekt hebben; ik heb 'er tot nog toe geen bewys van gezien: en al waer het schoon beweezen, zo zouden, volgens het Tractaet van 1674, die Contrabande Goederen alleen prys zyn, en 't Schip en de overige Laeding moeten vry gegeven worden, gelyk ik reeds heb aengemerkt.

Op zulk een onbehoorlyke wyze, beginnen de Engelschen hunne natuurlyke Geallieerden te handelen, in den aenvang van den Oorlog. 't Neemen, 't opbrengen, 't ophouden, 't ontlaeden van de schepen, 't afdringen der ingelaeden Goederen, waer van ik tot nog toe gehoord heb, loopt alles vierkant aen tegen de Tractaeten. In 't visiteeren zelf houdt men een' voet, die niet minder met de Tractaeten strydt. En dit alles geschiedt door 's Konings Oorlogsschepen: de Kaepers maeken 't nog grover, en berooven byna al de schepen, die zy aentreffen, zelfs zulken, die noch naer Vrankryk, noch van daer naer elders gedestineerd zyn. Uwe Nabuuren en Geallieerden schynen uwen handel t'eenemael te willen stremmen. De Jaloezy, die zy, al voor omtrent twee Eeuwen, over de Nederlandsche Scheepvaert hebben opgevat, gedoogt niet, dat zy onze Landsluiden vry laeten vaeren, op een tyd als hunne Vaert door den opgekomen Oorlog belet wordt’.