Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1776

Verzameling van Godgeleerde en Zedekundige Verhandelingen, nevens eenige andere Stukken van Vernuft en Smaek. Grootdeels uit het Engelsch. Eerste Deel. Vierde Stuk. Te Leyden by L. Herdingh 1776. In groot octavo.

EEn viertal van zeer wel uitgevoerde Zedekundige Verhandelingen maekt het eerste gedeelte van dit Stukje uit. Hier in word ons voor oogen gesteld bet algemeene Oordeel, ter aenspooringe ener ernstige Deugdsbetrachtinge; de voordeelen van Godsdienstige Oberdenkingen, ten einde ons te noopen, om 'er ons zomtyds toe af te zonderen; het beminnelyke en redelyke der Nederigheid, om ons ter in achtneming dier Deugd op te wekken; en eindelyk een betoog, dat de Armoede beter is dan misbruikte Rykdom, om ons ten sterkste regen het laetste te wapenen. - Men beschouwe, (om ene treffende schildery uit dit laetste alhier te plaetsen,) den vergenoegden Armen, en den gierigen Ryken; de eerste is gelukkig, de laetste elendig.

‘Laet ons voor een oogenblik ingaen in de nedrige hut, daer de geringe arbeider in armoede doch met vergenoeging leeft. - Wat zie, wat hoore ik in deze plaets? een stemme van vreugdel een eenvoudig gezang der beminnelyke onschuld? hoe stil, hoe vreedzaem is deze boersche woning! voorwaer deze is het verblyf der waere rust! zy heeft haeren zetel onder dit laege dak gevestigd, en gezondheit, vergenoeging en blydschap zyn haere huisgenooten.

[p. 326]

Ziet hier eene destige huismoeder haer dagelyksch werk verrichten, en twee lachende kinderen dartelen rondsom haer. Ziet, hoe vol moederlyke tederheit haer oog deze dierbaere spruitjes gadeslaet! hoe verheugt zy zich, terwyl zy een weinig spyze toebereidt! Daer keert de braeve man uit het veld, en vindt de laege talel voor hem toegericht! hoe eenvoudig, hoe schaersch zyn hier de gerechten! enkel voldoende aen de behoeften der natuur! Waerlyk het is maer een hand vol; maer het wordt gegeten met rust! Hier is niets van den overvloed, dien de bedorven maegen der weelde eischen! Maer hier is genoeg voor de natuur; hier is een hand vol, en zy eischt niet meer.

Laet ons nu van dit tooneel der nederige gelukzaligheit nae de woning van den ryken keeren. Is deze eene vrye woning of is het een gevangenhuis?... Ziet, wy konnen geen toegang krygen... de deuren zyn met yzeren bouten digt gemaekt. Gewis, dit is een teken, dat men hier niet veilig leeft; en veiligbeit^(*) nogtans is de vriendin van het genoegen. Maer wie gaet daer in zoo diepe gepeinzen, met een gelaet vol van kwaed vermoeden? Het is de meester van het huis ... hy schynt ontrust... geen wonder! Hy zag ons naderen, en dagt, dat wy kwamen, om hem arm te maken.

Elendig mensch! Wat voordeel hebt gy van den overvloed, dien gy bezit? Uwe handen zyn, 't is waer, vervulde maer even vol is ook uw hart ... maer 't is van onrust en gestadige kwelling! Of hebt gy al één oogenblik vrede, hoe ras kan deze verstoord worden! De mot bederft uwe muffe kleederen; de roest uwe verscholen kostbaerheden; straks breekt de dief in uw huis, en steelt uw ganschen schat. Een orheil, dat gy niet kunt overleven, want daer uw schat is, daer is uw hart.

Elendige dwaes, werp dien overvloed weg, die uw geluk ten eenemaale vernietigt - gae nae die armoede waer voor gy beeft, en wordt eerst arm, wilt gy gelukkig zyn. Deze is, 't is waer, een vreemde leer by u; maer met dit alles is zy de beste.

De arme, dien gy veracht, streeft u in geluk verre te boven; hoorde gy de vreugdezangen niet;t vraegt gy niet de lachjes van vergenoegde vlyt, daar maer een hand vol op tasel was?

Elendig mensch! Welk een smertelyk, welk een onrustig leven is het dat gy leidt! uwe bedienden vloeken u - uwe vrienden verzaken u - wat zog ik? vrienden... Gy hadt nooit eenen vriend; maer zy, die natuurlyker wyze uwe vrienden geweest zouden zyn, verlaten u, en konnen naeuwlyks nalaten, om zo een nutteloos wezen dood te wenschen.

Elendige dwaes! in welk eene slordige laegheit brengt gy uwe dagen door? met welk een nydig oog beschouwt gy den diepbuigenden afhaugeling, die eenige geringe brokken van uwen tafel mag

(*) Lees gerust en gerustheid.

[p. 327]

opzamelen! Of zyn uwe nachten min met smert en kwelling vervuld dan uwe dagen? Mag de slaep, mag een geruste slaep u gebeuren? Zyt gy dan eens vry van kommer? Neen, rust en verkwikking komen binnen uwe deuren niet. Zy ontvlieden de zorgen, vreze en bekommeringen, waer aen gy dag en nacht zyt bloot gesteld. Beter dan waerlyk, beter is een hand vol met rust, dan uw opgestapelde overvloed met uwe zielskwellingen en angstvalligheden.’

Voorts behelst het tweede gedeelte dezer Verzamelinge nog vyf Stukjes van verschillende soort. Het gezicht van Theodotus, Kluizenaer van Teneriffa, ontvouwt ons, in een leenspreukig verhael, de kracht der Heblykheden ter onzer waerschouwinge, om toe te zien, dat nooit enige Heblykheid over ons zegenprale of den meester spele. Op het zelve volgt een beknopt bericht van het leven van den beroemden Geneesheer Sydenham; wyders een Brief van een Franschen Vlugteling in America aen zynen Vriend in Engeland; een verhael van een zeldzaem Liefdensgeval, en eene Schets van Engeland en de Engelschen, welke laetste indezervoege voorgedragen wordt.

‘Engeland buiten tegenspraek de Koninginne der Eilanden, het Ryk en Wapenhuis van Neptunus, het Peru van Europa, het Koningryk van Bacchus, het School van Epicurus, de Academie van Venus, het Land van Mars, de Schuitplaets van Minerva, het Steunsel van Holland, de Schrik van Viankryk, het Vagevuur voor de onderliggende Party en het Paradys der Vryheit.

De Vrouwen zyn 'er bevallig, maer heure schoonheid is met iets wanstaltigs gemengd. Dapperheid is 'er, als 't ware, den Mannen natuurlyk, maer gaet somtyds de palen zoo ver te buiten, dat zy nae woestheit zweemt. Verstand en Oordeel regeeren daer, en misschien meer dan in eenig ander Land der Werelt; maer men brengt 'er de blyken van voor den dag, met eene houding van verwaendheit, die 'er de waerde merkelyk van vermindert.

't Is hier, mag men zeggen, dat Fortuin haere gunsten overvloedig uitdeelt; maer deze Eilanders weten 'er geen behoorlyk gebruik van te maken omtrent Vreemdelingen. Hun tael is een misselyk mengelmoes van meest alle de Europëische taelen, maer heeft dit voordeel, dat zy zich daer allergelukkigst mee konnen uitdrukken.

In 't kort; het is een Natie, aen wier geluk niets ontbreekt, dan dat zy weren, hoe zy 'er zich van moeten bedienen. Hunne natuurlyke rusteloosheid, en onmatige Jaloezy voor vryheit, hebben hen in Burgeroorlogen ingewikkeld, en vaek op den oever van hun verderf gebragt.’