Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1776

Verhandelingen van het Bataafsch Genootschap der Proefondervindelyke Wysbegeerte te Rotterdam. Tweede Deel. Te Rotterdam, by R. Arrenberg 1775. Behalven het Voorwerk 203 bladz. in groot quarto.

HEt Bataafsche Genootschap levert ons, in dit tweede Deel, een aantal van Verhandelingen en Waarneemingen, die men, in verscheiden opzigten, met nuttigheid kan doorbladeren.

De eerste is betrekkelyk tot den toestand onzer Rivieren, en strekt wel inzonderheid om te toonen, wat men in 't werk behoort te stellen, ter verbeteringe van de Merwe benevens de Oude en Nieuwe Maas, ter bevrydinge van de Uit- en in-

[p. 263]

vaart der Schepen, door het Zeegat van de Nieuwe Maas, dat steeds aan meer belemmeringen onderhevig is; waar omtrent bovenal in aanmerking komt het wegneemen van de ondiepte der Krab by de Lind, of ten minste het verhoeden van verdere nadeelige gevolgen. Men vindt aan 't einde der Verhandelinge over dit onderwerp, welke het Genootschap met den toegezegden Prys begiftigd heeft, ook eenige aanmerkingen van het Genootschap zelve, die 't Stuk nog nader ophelderen.

Eene daar op volgende Prysverhandeling gaat over de verbeteringen, welken 'er te maaken zyn, omtrent den vorm en toestel der Vaten, Fornuizen of Stookplaatzen en Vuurgangen, als mede omtrent de soorten, den aanleg en de bestuuring der brandstoffen, in alle de Trafiken onzes Lands, en in allerleie andere gevallen, waar in vogten moeten heet gemaakt, gekookt, en in den vereischten graad van hette onderhouden worden. De Opsteller dier Verhandelinge toont, ter beantwoordinge op de daar omtrent voorgestelde Vraag, aan, welke verbeteringen hier bovenal in aanmerking komen; en hoe dezelven op de spoedigste, gemaklykste en minst kostbaare wyze, en met den besten uitslag, werkstellig te maaken zyn.

By deeze Verhandelingen, die de verhetering van onzen Waterstaat, als mede van onze Trafiken, welken door de kragt van 't Vuur werken, op 't oog hebben, komt verder een Verhaal van twee Proeven, die tot den Landbouw betrekking hebben, als gaande over 't zaaijen en planten van Koolzaad. By een naauwkeurig verslag van de deswegens genomen Proeven, die het planten begunstigen, voegt onze Waarneemer, wiens kunde en oplettendheid in alles doorstraalt, eene soort van verdeediging onzer Vaderlandsche Landbouwkunde, door het mededeelen van verscheiden aanmerkingen, welken doen zien, dat 'er geen rede is, om de Landbouwkunde van andere Natien, boven die onzer Landzaaten te verheffen, en dat onze Boeren niet van buitenslands behoeven te leeren, wat 'er ter bebouwinge van ons Land vereischt wordt. Met dit oogmerk geeft hy dit berigt van zyne Proeven, die hem verder aanleiding gegeeven hebben, tot de nevensgaande aanmerkingen; ‘om, zegt hy, te verhaalen, wat de gunstige Natuur, de goede en algemeene Moeder, de Aarde, hier voor haare Kinderen doet: en wat door Landbouwers, in ons gezegend en vrugtbaar Vaderland, voor veele jaaren gedaan is, en nog daaglijks gedaan word: of het dienen mogte, om de Hollandsche Boeren, ook van onder hunne Stroo- en Kafhoopen, van agter hunne Koeijen te doen voortkomen, en

[p. 264]

in hunnen rang met zo veel luisters te doen verschijnen, als hunne kundigheid en naarstigheid, volgens het oordeel van bevoegde Regteren, verdienen’.

Ten dienste van hun, welken zig op den Landbouw, en 't geen daar toe betrekking heeft, toeleggen, gaat, nevens het opgemelde Geschrift, eene Beschryving van eene nieuw uitgedagte en beproefde Hooyegge. Het Werktuig, grootlyks in den smaak van de gewoone Egge, maar met eenige verandering, naar den eisch der omstandigheden, geschikt, wordt beknoptlyk beschreeven, en duidelyk in Plaat afgebeeld. Verder geeft men een uitvoerig berigt van 't voordeelige gebruik deezer Hooiegge, met aan te toonen, hoe men het Hooi, door middel van dit Werktuig, veel spoediger, met zeer weinig kosten, en veel beter droog kan maaken, dan op de gewoone wyze. Hier by komt nog dat het dus gewonnen Hooi, volgens de bygebragte aanmerkingen, ook voor het Vee, zo Paarden en Rundvee als Schaapen, veel voedzaamer en gezonder is; als nede dat het, door deeze behandeling regt droog gemaakt zynde, van geen gevaarlyke broeijing weet. Deeze hier aan verknogte voordeelen worden ten duidelykste ontvouwd, en door de ondervinding gestaafd.

Heeft men dit Werktuig, volgens dit berigt, zeer nuttig voor den Landman te schatten, niet minder nuttig voor de Liefhebbers der Natuurkund is eene andere uitvinding, waar van ons in deezen verslag gegeeven wordt. Dezelve betreft eene aanmerkelyke verbetering van de Lugtpomp, die der nadere proefneeminge wel waardig is. 't Is genoegzaam buiten kyf, dat de Lugtpomp met Kraanen, by die met Kleppen, den voorrang heeft; dan 't is tevens bekend, dat derzelver gebruik met een aanmerkelyk ongemak vergezeld gaat. Ter afwendinge nu van dat ongemak, dient eene hier voorgestelde nieuw uitgevonden dubbelde Lugtpomp; die zelve haare Kraanen opent en sluit, welke, by proefneeming, het Genootschap zeer wel voldaan heeft; des het zelve beslooten hebbe, een breedvoerig berigt van die uitvinding te geeven. Het verleent ons eene naauwkeurige beschryving, met nevensgaande afbeeldingen, van den geheelen toestel en deszelfs byzondere deelen; verder eene ontvouwing der redenen van de zamenstelling deezer Lugtpomp, mitsgaders van de wyze van derzelver werking; en eindelyk van de voordeelen deezer Lugtpomp boven anderen; die, geschikt zynde tot allerleie soorten van Proefneemingen, gemaklyker, schieklyker en niet te min zeker werkt, en daar benevens de Lugt zuiverer uitpompt, of tot een hooger trap verdunt, dan met de tot nog gebruikelyke Lugtpom-

[p. 265]

pen geschiedt. - Alle deeze opgenoemde Stukken toonen, dat het Bataafsche Genootschap zig beyvert, om ten nutte van het Vaderland te werken, en de aankweeking der Kunsten en Weetenschappen te bevorderen. Onze Landzaaten worden hier door natuurlyk aangezet, om van de voorgestelde kundigheden gebruik te maaken, en de nuttigheid van 't eene en andere naarstig te beproeven.

Wyders vinden ook de Genees- Heel- en Ontleedkundigen, in deeze Verzameling, nog eenige Stukken, die hun te stade kunnen komen. Te weeten, waarneemingen van een zonderling ongemak, aan het onderste gedeelte van den Ruggraat; als mede omtrent het ontbindend vermogen van de Colophonia, of gemeene Hars, in de Lupia of het Boongezwel der Gewrigten, in verscheiden voorbeelden aangetoond; en eene Waarneeming over eene zonderlinge ligging van de Maag en Darmen in een Vrouwen Lyk. - By dit alles heeft men ten laatste nog gevoegd eenige Aanmerkingen over de Nadere Elucidatie in 't Eerste Deel deezer Verhandelingen, die wel in agt genomen mogen worden, als dienende ter verbeteringe van het aldaar voorgestelde.