|
| |
| |
| |
Mengelwerk. Tendimus ad Caelestem Patriam. Te Utrecht by J.v. Schoonhoven en Comp. 1775. Twee Stukjes in groot octavo 233 bladz.
ZO ten opzigte van de uitvoering, als ten aanzien van den inhoud, draagt dit Geschrift zeer eigen den naam van Mengelwerk; als bestaande, ten deele uit vertaalde of nagevolgde Stukjes, en ten deele uit Stukjes van eigen vinding, die over verschillende soorten van onderwerpen gaan. Uit de Spreuk, Tendimus ad Caelestem Patriam, leiden wy af, dat men deeze Verzameling verschuldigd is aan denzelfden Schryver, die, onder deeze Zinspreuk, eene algemeene hoogagting verworven heeft, door zyne voorheen uitgegeeven beredeneerde Schriften over gewigtige onderwerpen. En 't komt ons niet vreemd voor te denken, dat de Schryver zig, by manier van uitspanning, verledigd heeft tot het vertaalen en navolgen van etlyke Dichtkundige en vernuftige Stukjes, waar door hy dan veelligt verder bewoogen is, om zelf het een en 't ander in dien smaak op te stellen. Wat hier van zy, dit althans is zeker, dat zy, die de eerstbedoelde Schriften, met eene gezette oefening, nagegaan hebben, in deeze Stukjes eene uitspanning voor den geest kunnen vinden; en men zal moeten erkennen dat de Autheur ook hier in gelukkig geslaagd zy. - In 't vertaalen of navolgen heeft hy de denkwyzen der oorspronglyke Schryveren zeer wel in agt genomen, en hunne gedagten nadruklyk in onze Spraak overgedraagen: daar benevens heeft hy dien Dichterlyken en Vernuftigen Schryftrant, in zyne Stukjes van eigen vinding, natuurlyk gevolgd, en dus getoond, dat hy niet ongeschikt zy, om, zo wel in deezen, als in een beredeneerden smaak, de pen te voeren. De Stukjes gaan, als boven gezegd is, over verschillende onderwerpen, die de Natuur, de Godsdienst, de Burgerstaat en 't zedelyk character der Menschen aan de hand geeven; en ze strekken meerendeels, zo niet allen, om het beminlyke der Deugd leevendig en uitlokkend voor oogen te stellen. - Men slaa, om 'er een voorbeeld van te zien, het gezigt op een van des Schryvers eigen Stukjes, dat
ten opschrift heeft, amintas; en voele, zo men niet van alle goedhartigheid en medelyden ontbloot zy, wat 'er, onder 't leezen, inwendig in zig omgaat.
‘Amintas, de eenigste zoon van den ryken harder Palemon, zag nu den zestienden oogst de vrugtbaare akkers vergulden. Zyn vroome Vader had zyn hart tot de liefde der Deugd gevormd: en, onder de hoede van dien grysaard, wies hy op, gelyk een teedere wyngaard, aan den beschuttenden stam eenes vastgewortelden olmbooms geleund.
Eens kwam hy met de kudde naer de Vaderlyke wooning dry- | |
| |
ven, eer nog de verdubbelende schaduwen uit de schuilboeken des wouds te voorschyn traeden. Zyn gelaet gloeide, door 't haestig voortdryven verhit; dog de vreugdestrael schitterde uit zyne oogen, en eene teedere, half vergenoegde, half met hoop zig nog vleiende glimlach, zweefde op zyne lippen. Palemon was by dit oogenblik, in zynen boomgaerd beezig, met de geschenken van den Herfst in te zamelen. Naeuwlyks kreeg hy de kudde in 't oog, of hy trad Amintas te gemoet, en vroeg hem naer de rede zyner vervroegde terugkomst. Gewis myn Vader, antwoordde Amintas, met de verzekerdheid van grysaerds goedkeuring op 't gelaet, gewis zult gy my 't niet kwaalyk neemen, wanneer ik u de rede zal hebben gezegd. - Ik ging de kudde weiden, op den heuvel, die zig tot aen het dennenwoud uitstrekt; wanneer ik agter de struiken, waermêe deszelfs voet bezoomd is, eene klaegstem hoorde. Ik dreef de schaepen terstond derwaerds heen, en toen ik nader by kwam, hoorde ik een kind uitroepen: Ach myne geitjes, myne arme geitjes! Helpt my, helpt my tog. - Ik ongelukkige; is 'er dan niemand die my hooren kan? O helpt my, helpt my tog? - Ik drong terstond door de struiken heen, en zag eenen kleinen jongen, die van angst en wanhoop weende. Zyn hoed en herdersstafje laegen op den grond, en hy liep heen en weder langs den oever, als zoekende eene plaets om by 't water te komen. Wat zoekt gy, zeide ik tot hem, en waerom klaegt gy dus myn kind? Ach, antwoordde hy; kom my tog helpen, twee geitjes, alles wat myn arme Vader nog bezat! - daer leggen zy in 't water, zy kunnen zig niet redden, en ik ben te zwak om ze 'er uit te helpen. Terwyl ik naer de diepte van 't water keek, zag ik de Gaitjes tegen den oever spartelen om 'er op te komen; maer de keiagtige oever, schoon niet hoog, wat zo glad en steil, dat ze telkens weêr in den vloed
nederploften. Ik rolde eerst eenige losse keien in 't water, toen sprong ik 'er in en ligtte de Geitjes een voor een tegen de steilte op, terwyl 't jongetje op zyne knien lag, om ze verder op 't land te helpen. Daer na leende hy my ook de hand; en liep toen terstond naer zyne geitjes toe. Hy sprong van blydschap toen hy zag, dat zy 'er zonder letzel waren afgekomen. Vrengdetraenen biggelden langs zyne diepgloeiende koontjes. Hy droogde zyne Geitjes af, liep dan naer het een dan naer 't andere toe; omhelsdeze en streelde hunne ruige vagt. Dan kwam hy weer rondom my huppelen, en drakte myne hand in de zyne en tegen zynen mond. Ach goede Herder, zeide hy, hoe zal ik 't u vergelden? Zonder u ware onze laetste hoop verlooren gegaen. - En myn kleinste broertje. Ach 't arme kind! 't heeft geen ander voedsel, dan de melk van dat gespikkeld Geitje, dat gy 't eerst uit den stroom hebt gehaeld. - Ach goede Herder! Hoe zullen wy uwe weldaedigheid beloonen? - Ik behoef geene belooning, dankbaer kind! antwoordde ik, maer wie is uw Vader? - Myn Vader
| |
| |
Lamon, hervatte 't jongetje, was een arm koeien - wagter. Niet meer dan drie had hy 'er op zynen stal. Een aensteeklyke ziekte rukte ze allen in weinige dagen weg. Daer zaten wy, arme lieden, zonder bestaen De vrugten en groenten van eenen kleinen hof waren 't eenigste, daer wy 't leeven nog by hielden. Myne moeder zoogde myn kleinste broertje, dat nog maer vier maenden oud was. De moeiten die zy by het oppassen van 't vee genomen had, en de droefheid over ons ongeluk, stortten haer in eene gevaerlyke ziekte; en zy kon haer kindje niet langer aen de borst houden. Toen wisten myne ongelukkige ouders geen raed. Onze buurman Lycas kwam ons somwylen bezoeken. Onze elendestaet ging hem ter harte. Hy nam twee van de beste geitjes, uit zyne kleine kudde, (want de goede man is zelfs niet ryk!) en gafze mynen Vader ten geschenk. Dit heeft ons gebrek een weinig verligt. - Maar wat zou 'er nu van ons geworden zyn, indien die twee arme diertjes hier in den vloed verdronken waren? - Myn broertje ware zeker, by gebrek van voedzel, gestorven; en myne Ouders tot wanhoop vervallen. - Ach weldaedige Herder, wat zyn wy u niet verschuldigd!
Ik weende van medelyden. Kom, zeide ik, wys my de wooning van uwen Vader; zo ras ik de kudde naer huis gebragt heb, zal ik hem komen zien. Wy klommen op eene hoogte, en hy wees my de kleine hut, tusschen 't geboomte van een laeg valeitje, digt by den grooten waterval geleegen. Toen haestte ik my om onze kudde naer huis te dryven, terwyl ik u, myn Vader, een verzoek wilde doen. - Amintas zag nu zynen Vader met smeekende oogen aan, als verlof wagtende, om zyn verzoek voor te stellen. Wat is 't myn zoon, zeide Palemon, met een aenmoedigend gelaet, wat is 't dat gy van my wenscht? Ach myn Vader, hervatte Amintas, onze kudden zyn zo talryk, en deeze arme lieden lyden zulk een gebrek! Indien 't gy my wilde toestaen, zoude ik hun ses schaepen met eenen jongen ram gaen brengen; dan kwamen zy mooglyk weer eens tot een beter bestaen. O laet my, myn Vader, laet my tog 't genoegen smaeken deeze arme lieden uit den nood te helpen. Ga myn lieve zoon, zei Palemon, hem tegen zynen boezem drukkende, ga die arme lieden uit den nood helpen; en smaek het edelst genoegen, dat der stervelingen hart kan streelen. Gy doet eene vreugdezon over mynen ouden dag opgaen, wanneer gy zulke blyken van menschlievende weldaedigheid geeft. Amintas, over zyns Vaders toestemming verheugd, liep schielyk naer de kudde, koos 'er ses schaepen en eenen jongen ram uit, en bragt ze naer Lamons wooning. De oude man dankte hem, met traenen van erkentenis. Hy kwam hem seedert dikwils bezoeken, en zag zyne weldaed van den Hemel gezegend. De kleine kudde vermenigvuldigde gelukkig, en Lamon werd een welgesteld Herder.’
Begeert men nog een Stukje van eene andere natuur van die hand, men leeze dan ter proeve zynen deugdzaamen Epicurist, welken hy aldus voordraagt.
| |
| |
‘Heiligdom der Natuur! Bekoorlyk Veldtooneel! In uwen be bloemden schoot heeft de gelukzaligheid haeren Tempel gestigt. De wysheid en de deugd woonen, met de vreede, in den boezem uwer koelbeschaduwende Wouden. De vreugd en de bevalligheden, haare jeugdige gezellinnen, lachen haer uit roozenbosschaedjen toe, en nodigen ze tot den geheimzinnigen eendragtwekkenden dans. Zy treeden te voorschyn met ontfronst gelaet. Eene Zielstreelende Harmony zweeft, in zagte klanken, door de lugt. Eene Helderheid, aan de van eenen lentedageraed gelyk, straelt met getemperde glansen over het gansche Gewest. De Hemel stemt zyne Chooren. Eene blinkende Wolk daelt naer de Aarde neêr. - Welk eene beminnelyke hemelmagt dient zy ter zegekoets? 't Verheven oog, 't liefdeademend gelaet, de aenmoedigende glimlach, kondigen de godsdienst aen. Zy voegt zig by den bevalligen stoet, die haer met eerbiedig gejuich ontfangt.
Gelukkige stervelingen! Nadert met ontzag. Luistert met opgetoogen aendag toe. 't Hemelsch Lied zal u den weg ter Gelukzaligheid aenwyzen; de waere kunst der genieting ontvouwen. Hoort! Dus heffen zy aen.
Onder 't geleide der liefde komen wy, de zendelingen des allesbeminnenden natuur-vaders, tot u! Geniet zyne Geschenken blymoedig, onbeschroomd. Maer geniet ze als stroomen uit de bron der Volmaektheid tot u nedervloeiende. Drinkt de Wellust met volle teugen in; maer verontreinigt haeren beker niet. Zuiver word hy u door de hand der Natuur toegereikt; zuiver moet hy ook in de uwen blyven. Roozen moeten zynen rand bekroonen; niet dezulken, wier geuren 't hart dronken maaken en de Ziel bedwelmen. Maer Roozen, wier reine onverwelkbaere bloezem eenen. Zielversterkenden, hartgeneezenden balsem ademt. Volgt onze voetstappen, Gelukkige stervelingen! Wy zullen u den reinen beker, de stroomen uit de bron der Volmaektheid, nedervloeiende, de Roozen, wier bloezem eenen Zielversterkenden hartgeneezenden balzem ademt, aenwyzen. Dan zult gy zien, dan zult gy met verrukking ondervinden, dat Geluk, Vermaak en Plicht, ook aan dit zy des Hemels, voor onze Leerlingen, in vreedzaeme harmony te saem verbonden zyn!
Koomt myne vrienden! Viert met my dit heuchlyk feestgety! Beschaduwt uwe hoofden met den frisschen bloemenkrans. Vlegt Lelien, het cieraad der onschuld, met zedig - bloozende roozen onder een! Behangt onze tafel met festonnen van welriekende Mirt. Overdekt ze met keur van malsch en geurig ooft. De maetigheid, met vergenoegd gelaet, zal ons de spyzen toereiken, en den schuimenden beker inschenken. Uit de schatkameren der natuur stroomt ons de wellust van alle zyden toe. De vriendschap zit met ons aen, en stort haer gulle vreugde uit. De wysgeerte geleid het gesprek; terwyl de bevalligheden haer den bekoorlyken gordel lee- | |
| |
nen; en de zangnymphen haere deugdaenpryzende redenen, in vreugdeliederen, doen versmelten. - Hemelsch gezelschap koom, ô koom dikwyls myne vreedzaame wooning bezoeken! Laet my dikwyls, in uw zaiigend byzyn, de reine wellust der Ziele, met volle onschaedlyke teugen indrinken!’ |
|
Auteursrechtvrij