Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1776

De Huis-Uitlegger des Nieuwen Testaments door Ph. Doddridge, Dr. en Prof. der H. Godgeleerdheit te Northampton. Uit het Engelsch in 't Neêrlandsch overgezet. Derde Deels. Derde Stuk. Te Amsteldam by P. Meijer 1775. In groot octavo 296 bladz.

MEt dit derde Stuk is des Hoogleeraers vertaling en omschryving van de Handelingen der Apostelen, met nevensgaende oordeelkundige aenmerkingen en toepaslyke ge-

[p. 62]

bruiken voltrokken. Dit gedeelte behelst dus, voornaemlyk, het wedervaren van Apostel Paulus, zedert zyn vertrek uit Athene, tot op zyne tweejarige gevangenis te Rome; waer mede de Historieschryver Lucas dit zyn Geschiedverhael eindigt. Vermoedelyk werd die Apostel, gelyk de Hoogleeraer in 't slot aenmerkt, na 't afloopen, van dien tyd, ontslagen; dan 't verhael van Lucas, 't zy dezelve voor 's Apostels ontslag overleden, 't zy dat hier omtrent iets anders te gissen zy, reikt niet verder; en 't geen de Kerklyke Geschiedenis ons wyders aen de hand geeft, is te vol onzekerheden, om 'er staet op te maken. Edoch, schoon wy hierdoor een zeker verslag, nopens de laetste verrichtingen van dezen grooten voortplanter der Euangelieleere, missen; wy bezitten egter in 't verhael, dat ons Lucas van 's Mans vroegere verrichtingen heeft nagelaten, overvloedige bewyzen van des Apostels volstandigen yver in 't voorstaen van de Leere der Waerheid; waer van inzonderheid dit laetste gedeelte van 't Boek, genaemd de Handelingen der Apostelen, ten onwraekbaren getuigen verstrekt. De Hoogleeraer Doddridge behandelt het zelve, even als 't voorgaende, met zeer veel oordeels; en zyne uitbreidende manier van verklaren is niet minder nuttig dan veeler Letterkundige ophelderingen; te meer daer hy, wanneer de uitbreiding alleen niet voldoende mogte schynen, of het onderwerp nadere bedenkingen eische, 'er zyne aenmerkingen byvoegt. - Tot een nieuw voorbeeld zyner schryfwyze diene, het geen hy ons onder 't oog brengt, wegens den raad der Ouderlingen te Jerusalem aen Paulus gegeven, en deszelfs opvolging hier van, naer de aentekening van Lucas, Hand. XXI. 18 - 26; dat hy indezervoege opheldert.

‘En des anderen daegs. [te weten na dat paulus met zyne reisgezellen te Jerusalem gekomen was,] ging paulus, ons, die hem op de reize verzeld hadden, met zich nemende, met ons in tot het huis van den Apostel Jakobus, gemeenlyk Jakobus de kleene, of de Broeder des heeren genoemd; en alle de Ouderlingen van de bloeijende Kerk in die Stad waren daer tegenwoordig, om zoo een dierbaar vriend te ontfangen, van wiens aenkomst en boodschap zy reeds gehoord hadden.

En paulus, hen met groote genegenheit gegroet hebbende, leidde ons, die zyne Reisgezellen waren, mede by hun in, en gaf daerna een naeuwkeurig bericht van al die dingen, die god door zynen dienst onder de Heidenen gedaen had, sederd hy de laetste reis uit Jerusalem vertrokken was; hun ver-

[p. 63]

slag doende van den voorspoed, dien hy te Philippi, Thessalonica, Beroea, Athenen, Korinthen en Efezen gehad had; van de Kerken, die hy in alle deze plaetsen gesticht, en de gelegenheit, die hy gekregen had, om dezelve voor de tweedemael te gaen zien, gelyk ook, om andermael een bezoek te geven aen die in Cilicien, Pamphylien, Lystren en andere Gewesten van Asien, wier stichting hy hun te voren verhaeld had^(a); en hy besloot met een verslag van die liefdegaven, die hy van de bekeerden uit de Heidenen, ten behoeve der Broederen uit de besnydenis, die zich te Jerusalem bevonden, ontfangen had.

En, als zy (dit) boorden, verheerlykten zy den heere jesus christus, voor dit wonderbaer bewys zyner tegenwoordigheit en genade met dezen zynen Dienaar, en toen zeiden zy tot hem; veel geliefde en geachte Broeder! wy verheugen ons in den Zegeprael des Euangeliums onder de Heidenen, maer gelyk wy niet twyffelen, of het geheele lichaem der Christen kerk is u zo wel als ons dierbaer, zoo houden wy ons ook verzekerd, dat gy u ernstig zult willen vereenigen in alle voorzigtige poogingen ter weering van allerlei Vooroordeelen, die men uit zwakheit heeft ingezogen, ter verstooring dier onderlinge Genegenheid, die wy zoo vuurig verlangen te stichten en op te bouwen; kortom, gy ziet hier zelfs voor uwe oogen, hoe veele duizenden geloovige Jooden 'er zyn^(b), die by gelegenheid van dit Feest van alle Gewesten te Jerusalem zyn vergaderd, en zy allen zyn in 't algemeen bekend als menschen, die zich als groote Yveraers

(a) Hand. XV. 4.

(b) [Hoe veele duizenden geloovige Jooden 'er zyn.] Ik denk niet, dat men hier uit met zekerheit bewyzen kan, dat 'er thans meer dan dertig of zelfs twintig duizend Joodsche Geloovigen te Jerusalem waren; want het woord μοϱιαδες kan alleen in 't gemeen een groot getal betekenen. Ondertusschen is het zeker, dat het grooter deel van dezen geen vaste inwoonders van Jerusalem, maer alleen by dezen grooten Feesttyd derwaert gekomen waren. (Vergegelykt vers 27.) Dus dan kan ook hier uit geen zeker bewys getrokken worden omtrent de Uitstekende grootheid der kudde, die men meent dat thans onder het opzigt van den Jerusalemmer Bisschop stond; indien 'er zelfs al zoo vroeg zoo een Christen-Dienaer geweest ware, die dezen naem droeg, waer van men in de Schriftuur geene blyk kan vinden. Het is daerom te verwonderen, dat de verstandige Mr. slater in dezen Tekst zoo veel gewigt stelt, in zyn Original Draught of the Primitive Churches.

[p. 64]

gedragen voor de waerneming der Mosaische Wet, als onderstellende, dat deze van eene steedsduurende verpligting is voor ons gansche Volk; zonder uitzondering van die geenen, die het Euangelium omhelsd hebben.

Dezen nu zyn, door de vooroordeelen en valschheit uwer vyanden, (ongetwyffeld, zoo wy denken, te onrecht) aengaende u onderricht dat gy overal waer gy komt, de Joden, die onder de Heidensche Volken zyn, leert afvallen van de Wet van Mozes^(c), zeggende, dat zy hunne kinderen niet moeten besnyden, noch volgens de andere plegtige gebruiken en gewoonten wandelen, die wy, als van Godlyke instelling zynde, van onze Voorvaders geleerd hebben.

Wat is het dan, dat by deze omstandigheden niet wel te vrezen staet? De meenigte, dus van u onderricht, moet gewis wel vergaderen, om uw gedrag ten naeuwsten na te gaen; want zy zullen ras bericht krygen, dat gy hier zyt, en zullen noodzakelyk vernemen, dat gy zyt aengekomen, en zy zullen terstond een vonnis vellen over de waerheit of valschheit der Onderrichting, die zy gekregen hebben, naer de achting of onachtzaemheit, die zy in uw tegenwoordig gedrag ontdekken, voor de Mosaische Plegtigheden.

Daerom, op dat gy moogt toonen, dat gy, hoe ver het ook van u zy, dezelve als noodzakelyk ter zaligheid op te dringen, of de menschen hunne rechtvaerdiging daer in te doen zoeken, ze nogtans geenszins als een wezendlyk quaed beschouwt, of het als een zaek van verpligting aenziet, dat de geenen, die in christus gelooven, dezelve verach-

(c) Dat gy de Joden, die onder de Heidensche Volken zyn, leert afvallen van Moses. Het is eene ongegronde aenmerking van dien waenwyzen, en ongelukkigen Man Mr. toland, in zyn Nazarenus, die hy voornaemlyk op dezen Tekst en gebeurtenis grondvest, dat het Euangelie nimmer ten doelwit had, om de Joden in vryheit te stellen omtrent de Wet van Moses, dan alleen ten aenzien der Offeranden; of schoon hy toestaet, dat het oogmerk niet was, om 'er de Heidenen aen te onderwerpen. (Zie Nazar. p. 35, 36.) Maer het is blykbaer, dat hy tot dit zo geheel dolend gevoelen, (zoo regtstreeks strydig tegen veele andere plaetsen der H. Schrift, gelyk by voorbeeld Rom. XIV. 14. Efez. II. 14, 15. Kol. II. 14-17. 1 Tim. IV. 4. 2 Kor. III. 9-11. Heb. VIII. 13.) vervallen is, door geen acht te slaen op den zekeren middelweg, tusschen het aendringen daer van als noodzakelyk, en het veroordeelen als onwettig; welken middelweg ik in de Omschryving van vers 23 en 25 kragtig heb zoeken uit te drukken.

[p. 65]

ten en verwerpen; zoo doe dan dit 't geen wy u zeggen^(d), en laet ons u raden, dit middel by de hand te neemen, als het beste dat wy konnen uitdenken, om alle Indrukken onmiddelyk weg te nemen, die anderzins te duchten staen. Daer zyn vier mannen onder ons, die tot het Euangelie bekeerd zyn, en zich eene gelofte van Nazireërschap hebben opgelegd.

Nu dan willen wy u raden: neem ben als uwe medgezellen en deelgenooten by u, en reinig u met bun volgens de Joodsche plegtigheden, en doe alle de noodige onkosten met hun, op dat zy hunne hoofden mogen scheeren, en de offeranden doen, die de wet in zoo een geval vordert^(e); Dus zullen allen, die in den Tempel opkomen, en u in die omstandigheden zien, door eigen ondervinding weten, dat 'er niet de minste waerheit is aen die dingen, die zy aengaende u gehoord hebben; maer dat gy, in plaets van die waernemingen aen

(d) [Doe dit, 't geen wy u zeggen.] Deze Raed, aen den grooten Apostel der Heidenen gegeven, door dit geheele lichaem der Ouderlingen te verklaren als een gezachhebbend Bisschoplyk bevel, zou blykbaer ongerymd zyn, en nogtans is dit de eenige uitdrukking, in deze geheele gebeurdtenis, die hier eenigzins gunstig voor die denkwyze schynt te wezen.

(e) [Doe de onkosten met hun enz.] josephus verhaelt ons niet slegts in 't algemeen, dat het gebruiklyk was by zulken, die in ziekte of eenige verlegenheit waren, geloften te doen, en ten minste dertig dagen in buitengewoone Godsdienst - oeffeningen door te brengen. (Bell. Jud. L. II. C. 15. §. 1.) Maer hy zegt ook, dat Agrippa, te Jeruzalem komende, Dankosseranden offerde, en bezorgde dat een groot aental Nazireërs geschoren kon worden. Antiq. L. XIX. C. 6. [al. 5.] Eene spreekwys, die hier volkomen mee evenaert. Waer uit d. lardner [Credib. B. I. Ch. 9. § 7.] zeer eigenaertig beweert, dat de onkosten met de Nazareërs te doen [of te dragen] eene zeer gewoone zaek was, die dikwyls by de Joden plaets had. De Geleerde witsius heeft ook al overlang een hier zeer wel te pas komende plaets aengehaeld uit Maimonides, waerin deze regtstreeks verzekert, dat iemand, die zelf geen Nazireër was, zich door gelofte kon verbinden, om met een Nazireër in zyne Offerande deel te nemen. (Witsius Melet. C.X. §. 3.) De onkosten dezer vier Nazireërs bestonden in de waerde van agt Lammeren en vier Rammen, behalven Olie, Meelbloem enz. Num. VI. 14, 15.

[p. 66]

anderen te verbieden, zelf gezet wandelt^(f) onderhoudende de wet, en vermydende alle gelegenheit tot ergernis.

Maer omtrent de Heidenen hebben wy, gelyk gy weet, eenigen tyd geleden, reeds aen hun geschreven; bepalende, dat zy zich niet verplicht zouden achten, om eenige van deze dingen waertenemen [of iets anders] zouden onderhouden, dan dat zy zich onthielden van 't geen den Afgoden geofferd is, en van bloed, en van iets, dat verstikt is, en van hoerery^(g). En, daer wy in dit besluit eenparig saemenstemmen, konnen zy, in het geen gy nu op onzen nu gegeven raed mogt doen, niets onbestaenbaers vinden, met het verdedigen hunner Vryheid, op die wyze als gy zoo bestendig doet. Ook zal dit in 't geheel geen bewys geven, als of gy de waerneming dezer Plegtigheden noodzakelyk achtte ter behoudenis zelfs voor de geloovige Joden, hoewel pligt, voorzigtigheid en liefde hun in sommige byzondere gevallen konnen aenzetten, om u hier in na te volgen.

Toen nu, daar dit het eenparig gevoelen van Jakobus en de Broeders was, besloot de Apostel na ryp beraed zich naer dit voorstel te schikken; en diesvolgens nam paulus de mannen, die de Gelofte gedaen hadden, en terstond op den volgenden dag met hun volgens de plegtigheden der wet gereinigd zynde, ging hy met hun in den Tempel^(h) verklarende aen de

(f) [Dat gy zelf gezet wandelt.] Het is inderdaed hier uit zeer duidelyk, gelyk m. locke te regt aenmerkt, (on the Epistles p. 4.) dat, wat ook hier over tusschen Paulus en Jakobus in 't byzonder mag zyn voorgevallen, (vergel. Gal. II. 2.) Jakobus en de Broederen het toch betamelykst en best oordeelden, dat de Joodsche plegtigheden steeds onderhouden wierden, by die uit de besnydenis, die in christus geloofden. En als men aenmerkt, aen wat al onrust de Kerk te Jerusalem, anderzins van wege het Sanhedrin bloot gesteld zou zyn geweest, die hen ongetwyffeld op het hevigste zou vervolgd hebben als Afvalligen; gelyk ook hoe ras de voorzienigheit voorhad, de Oeffening van dit alles onmogelyk te maken, en de geheele magt der Joden te vernietigen, door de verwoesting van Stad, Volk en Tempel, zoo was het zeker het welvoeglykst en voorzigtigst gedrag, zich daer naer te schikken; of schoon het by hun, die de zaek wel begrepen, (die ondertusschen allen niet behoefden te begrypen) als verouderd en naby de verdwyning werd aengezien. Heb. VIII. 13.

(g) Kap. XV. 28, 29.

(h) Toen nam Paulus de mannen enz. Indien 'er iets meer, by het reeds gezegde, noodig mogt schynen ter verdediging der Broeders, in het geven, en van paulus, in het volgen van dezen Raed; dat ik egter niet denke; kan de Lezer hier over raedplegen met Calvinus Aentekening op dezen Tekst, en witsius Metelem. C.X. §. 4-6. pag. 150-152.

[p. 67]

Priesters, die daer in dienst waren, het voornemen dat hy genomen had, tot de vervulling der dagen van reiniging, tot dat 'er voor ieder van hun eene Offerande zou geofferd zyn, zoo als de Mosaische Instelling vorderde⁽ⁱ⁾, op dat dus alle behoorlyke toebereidsels ten dien einde gemaekt mogten worden.’

(i) Num. VI. 13. en vervolgens.