Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1776

H. Venema Praelectiones de Methodo Prophetica, quibus accedunt Sermones Academici quatuor. Leov. apud A. Ferwerda 1775. Absque Praef. 303 pagg. in quarto.

Zy, die zich bevlytigen in 't beoefenen der Prophetische Schriften, kunnen in deze Lessen van den Hoogleeraer Venema, over de Prophetische Leer, ene oordeelkundige handleiding vinden; waer van ze zich, ter geregelder voortzettinge van hunne Studie, over dit onderwerp, met nut mogen bedienen.

Aenvanglyk verledigt zich hier in de Hoogleeraer, tot ene duidelyke ontvouwing, van den aert en 't oogmerk der Prophetische bedieninge, onder den ouden dag, en met betrekking tot dien tyd. Daer aen verknocht hy verder ene voordragt van 't Prophetische Samenstel, staende de Mozaïsche bedeeling, tot op de verwoesting van Jeruzalem. Dit afgehandeld, en de Prophetien, tot dat tydverloop behoorende, in orde aengewezen hebbende, schikt hy het tweede deel zyner Lessen tot ene soortgelyke beschouwing der Prophetien, met betrekking tot de dagen onder 't Euangelie, of den tyd des Nieuwen Testamentes. Zyn Hoogeerwaerde verleent hier dus ene achtervolgende ontvouwing van 't Prophetische Woord; ter aenwyzinge van den tyd tot welken de Prophetien betrekking hebben; ter aenduidinge van derzelver vervulling, en ter naspooringe van 't geen nog te wachten staet, voor de voleindiging der Eeuwen; omtrent welk laetste de Hoogleeraer zich echter met zeer veel omzichtigheid uitlaet.

Nademael nu het Boek der Openbaringe van Joannes in 't Prophetische, rakende de dagen des Nieuwen Testamentes, door den Hoogleeraer bovenal in aenmerking genomen, en, op zyne gronden, in den zamenhang voorgedragen is; en overmits het tydperk van den Antichrist, naer uitwyzen dier ontvouwinge, het grootste gedeelte van dat Boek beslaet; zo heeft zyn Hoogeer waerde goedgevonden, te gelyk met deze Lessen, zyne vier openbare Redenvoeringen over dat onderwerp in 't licht te geven.

[p. 56]

De eerste Redenvoering betreft het character van den Antichrist, dien hy voorstelt, als een Christen-Kerkelyken Dwingeland. In ene daer op volgende Redenvoering gaet de Hoogleeraer na, op hoedanig ene wyze men het vraegstuk, of de Antichrist in de Roomsch Pauslyke Heerschappy te vinden zy, hebbe te behandelen; als mede omtrent welken tyd de aenvang van 't Antichristische tydperk te bepalen zy, en wat men omtrent deszelfs voortgang en de tegenwoordige gesteldheid hebbe aen te merken. Zulks leid hem vervolgens in ene derde Redenvoering ter ontvouwinge van 't haetlyke van den Godsdienst, op ene listige en gewelddadige manier, te willen beschermen en voortplanten; als zynde dit juist die handelwyze, waer in het character van den Satan ten duidelykste doorstraelt. Eindelyk is hier aen nog gehecht ene vierde Redenvoering, welke ten onderwerp heeft het gevaer, dat den Protestantschen Kerken, van wegen he Pausdom, in zo verre als het Antichristisch is, over 't hoord hangt. De Hoogleeraer naemlyk beweert, dat de Protestantsche Kerken, van allerleie Gezindheden, ene zware, hoewel korte, en met een gelukkigen uitslag vergezelde vervolging hebben te wachten; en wel, dat het Antichristische Pausdom, op nieuw, en voor 't laetst, een woedenden aenval zal doen op de Protestantsche Kerken; doch dat dezelve van geen langen duur zal zyn, en den geheelen ondergang van 't Antichristendom, of de Christen-Kerklyke Dwinglandy, met zich zal slepen, waerop de Christen-Kerk, onder 't voltooien der Hervorminge, in Vrede en Vryheid, in een overvloedig genot van geestlyke gaven, zich wyd en zyd zal uitbreiden, dat de algemene bekeering van Jooden en Heidenen, in de geloovige omhelzing der Euangelieleere, ten gevolge zal hebben. - Onder 't verhandelen van dit geheele Stuk, nopens den Antichrist, legt de Hoogleeraer 't 'er op toe, om den Protestanten ten nadruklykste in te hoezemen, hoe onrechtmatig in 't algemeen, en hoe lynrechtstrydig met de Euangelieleere inzonderheid, het is, enige Dwinglandy in den Godsdienst te gebruiken, om hun onder 't oog te brengen, dat zulks, waer 't ook plaets mogte hebben, 't zy onder 't Pausdom of onder de Protestanten, tot het Antichristische behoort; en geen vrucht is van den Euangelischen geest, maer van den geest des Satans. In gevolge hier van scherpt hy zyne Toehoorders steeds de ernstigste leeringen in, om voor zich zelven den weg van overtuiging te bewandelen; en dien met anderen, in alle bescheidenheid en zachtmoedigheid, in te slaen; zonder ooit

[p. 57]

enigen gewetensdwang te begunstigen, of zich daer door te laten binden, in 't onderzoeken en beleven der Waerheid.

Voor 't overige is deze geheele behandeling van 't Prophetische Samenstel, en der Prophetien rakende het tydperk van den Antichrist, benevens de gevolgen daer van, doorvlochten met ene Historiekundige ontvouwing van 't voorgevallene, ter vervullinge van 't Prophetische Woord. Zulks geeft den Hoogleeraer menigwerf aenleiding, ter ophelderinge zo van 't Prophetische als van 't Historische; en maekt dit gansche Stuk, tot ene achtervolgende Geschiedenis der Kerke, overeenkomstig met het Prophetische Woord; waer mede ook gepaerd gaen deze en gene gewigtige Waereldlyke Geschiedenissen, die, min of meer met het Kerklyke verknocht, door de Propheten voorspeld zyn. - Men zal zekerlyk, daer men in 't Prophetische vele duisterheden ontmoet, in deze Bladeren niet alles even overtuigend bewezen vinden; de natuur van 't onderwerp laet zulks niet toe; vele byzonderheden zyn niet boven het Problematische te brengen, en komen wel eens in als natuurlyke gevolgen van ene voorafgaende stelling, met welker gegrondheid of ongegrondheid, naer 't verschillend oordeel der Uitleggeren, die gevolgen staen of vallen. Dan met dit alles zal men den schranderen Venema 'er steeds in erkennen, en gewaer worden, dat hy het Prophetische Samenstel, als een oordeelkundig Uitlegger, ervaren Geschiedkundige, en dooroefend Godgeleerde, ontvouwd heeft. Van 't een en 't ander zouden wy verscheiden staeltjes aen de hand kunnen geven; doch 's Mans characterizerende beschryving, van den tegenwoordigen staet der Kerke, is ons te merkwaerdig voorgekomen, om 'er geen gebruik van te maken; des wy ons liever daer toe zullen bepalen. - Wy leeven thans, volgens des Hoogleeraers ontvouwing van 't Boek der Openbaringe, onder het geopende vyfde Zegel, Openb. VI. 9, 10, 11; of in dien tyd, welke verloopen moet tusschen twee hevige Antichristische vervolgingen; die het vyfde Tydperk der Christlyke Kerke uitmaekt, dat zyn aenvang nam met de bevestiging der Hervorminge, in 't midden der XVIde Eeuwe, nog voortloopt, en welks langer of korter duuring niet te bepalen is. De Hoogleeraer, dit Tydperk ontvouwende, geeft, gelyk hy ook met opzicht tot de vroeger Tydperken gedaen heeft, onder anderen ene beschryving van 't character der Kerke, in 't zelve, die hoofdzaeklyk hier op uitkomt.

Met het afloopen der Vervolginge, is de yver voor Waerheid en Deugd afgenomen; de Kerk, uit verschillende Ge-

[p. 58]

zindheden bestaende, en dezen gevestigd zynde, maekt men zo zeer geen werk van Waerheid en Deugd, als wel van 't 't handhaven zyner byzondere Gezindheid. - De Hoogleeraer ontkent niet dat 'er nog Mannen onder gevonden worden, die beter inzichten hebben, en zich lofwaerdiger gedragen; verre is het van hem alle Leden der Kerke op zulk ene wyze af te malen; maer zodanig is, zegt hy, het character der Kerke over 't geheel beschouwd. En hieromtrent beroept hy zich op de volgende doorstralende blyken, die zulks aenduiden; zo ten opzichte van de Waerheid als van de Deugd.

I. Dat de Gezindheids yver, zegt hy, de overhand heeft boven dien voor de Waerheid, is onder anderen hier uit blykbaer: (1.) De Oefeningen worden beperkt binnen de bepalingen der Gezindheid, ze worden naer dezelven ingericht, en men wraekt de minste afwyking: ze strekken daerenboven om de Heilige Schriften en alle Wetenschappen naer dien regel te behandelen; duldende zomtyds zelfs geen gemaklyke of ruimer verklaring der formulieren. (2.) De bepalingen der Gezindheid worden gewoonlyk met geen oprechte naspooring der Waerheid onderzocht, ja men staet zelfs niet toe, dat ze zonder gevaer onderzocht worden. (3.) In ieder Gezindheid oordeelt men gemeenlyk van de Rechtzinnigheid, naer die bepalingen. (4.) Elk is van gedachten, dat alle waerheden onder haer zo wel bekend en opgehelderd zyn, dat 'er niets toegevoegd of afgedaen kunne of behoore te worden. (5.) Zy oordeelen dat de ware Kerk alleen te vinden is, binnen de grenspalen harer belydenisse. (6.) Ieder verwerpt de gevoelens van andere Gezindheden dermate, dat men dezelven niet recht ernstig, met ene zuivere zucht, ten strengste onderzoeke; de gemoederen zyn zo van elkanderen vervreemd, dat ze 't voor ene verzoeking des Satans houden, hier omtrent in twyffelingen te vervallen. (7.) Hier by komt, dat zeer velen, of in 't geheel gene, of slechts ene geringe pooging aenwenden, om de Waerheid te onderzoeken, die op te helderen en met bondige reden te staven. (8.) Tevens mag men wel gadeslaen, dat 'er onder de Christenen ene volstrekt verbazende onkunde heerscht, en dat 'er by zeer velen, of in 't geheel gene, of ene gansch flauwe beoefening der Heilige Schriften, en der zaligende waerheden, plaets heeft. (9.) Voeg hier eindelyk nog by, dat het onder alle Gezindheden, indien men 't gedrag over 't geheel neemt, zo gesteld zy, dat de Leden de gevoelens hunner Gezindheid openlyk belyden, niet uit ene volle overtuiging der ziele, na een vereischt onder-

[p. 59]

zoek, maer uit kracht der opvoedinge, of ingevolge van andere vleeschlyke en waereldlyke beginselen. Ze zyn meer door gewoonte, dan door inwendige overtuiging, gehecht aen die denkbeelden, welke hun, door de opvoeding en 't onderwys, van kindsbeen af ingeboezemd zyn; om nu niet te spreken van andere staetkundige of waereldlyke beweegredenen, om 'er belydenis van te doen.

II. Zo staet het met de beoefening der Waerheid, en nog erger is 't gesteld met de behartiging der Deugd. Schoon de Christenen den uitwendigen vorm van den Godsdienst, zelfs tot bygeloovigheid toe, vlytig handhavenen, moet men echter zeggen: (1.) Dat deze hunne waerneming van den Godsdienst meer ontstaet uit gewoonte en welvoegelykheid, of noodzaeklykheid, dan uit liefde tot God, en dat dezelve, zo niet ene grove, ten minste ene fyner soort van huichelary is. (2.) Dat hunne God dienstoefening veelal geen gemeenschap heeft, met ene beoefening der ware Deugd; als die onder alle Christlyke Gezindheden zeer veronachtzaemd word; waer van overvloedige blyken voor handen zyn.

(a)

Men is onder de meeste Gezindheden te min overtuigd van de noodzaeklykheid der Deugdsbetrachtinge ter verkryginge der zaligheid. Die van 't Pausdom vertrouwen op de uiterlyke Plegtigheden hunner Gezindheid, op de Sacramenten, de voorbidding der Heiligen en de Indulgentien, mitsgaders op den naem van Katholyk te zyn; en slaen minder acht op de plichten van een vroom en deugdzaem Mensch. Onder de Protestanten vergenoegen zich verre de meesten met een rechtzinnig Geloof, en ze hebben minder op met de Deugdsbetrachting; ze vrezen ook dikwyls, dat zy, door zich te sterk aen de oefening der Deugd over te geven, het denkbeeld van eigen verdienste zullen koesteren. Zeker is het, dat zy veel meer werks maken van de oefening der Rechtzinnigheid, dan van die der Deugd.

(b)

De poogingen der Christenen, om hunne Godsdienstplichten te betrachten, zyn of gene of zeer zwakke poogingen; nien houd zulks voor een bywerk, en vergenoegt zich met de bespiegelende Leer. Zy, die ook nog op het betrachtlyke vallen, hebben meer op met het waernemen van oefeningen van devotie dan van deugdzame plichten. Wyders zyn de hulpmiddelen, ter beoefeninge van de Godzaligheid en ter bevorderinge van enen heiligen wandel, buiten het waernemen van den uiterlyken Godsdienst, nauwlyks bekend of in gebruik; dewyl men niet werkzaem maer lydlyk heilig begeert te worden. En zy, die ene strenge Godsvrucht schy-

[p. 60]

	nen te bejagen, weten van geen heilige overdenkingen, beweegredenen en andere middelen, of verwaerlozen dezelven; ja zomtyds verachten zy die allen, als onnut en krachtloos; daer zy van den onmiddelyken invloed des Heiligen Geestes ashangen. Wat zeg ik? Zy die de middelen, derzelver geschiktheid om Gods overvloediger genade te erlangen, derzelver behartiging, en de noodzaeklykheid van die met alle vlyt in 't werk te stellen, wat ernstiger aendringen, worden dikwils van enige kettery verdacht gehouden, en gelasterd als zulken, die de werking des Heiligen Geestes op 's menschen gemoed bestryden.
(c)	Het is derhalve niet te verwonderen, dat 'er ene bykans ongelooflyke onkunde in de Kerken heerscht. De Christenen weten veelal niet, wat Gods Wet en de Rede eischt; zy verwarren dikwils de Ondeugden met de Deugden; en houden voor geoorlofd, 't geen de uitspraek van 't Geweten veroordeelt; als daer zyn de ondeugden van gierigheid, onrechtvaerdigheid, bitteren yver, haet, pracht en weelde. Daer benevens houden zy ook vele wanbedryven voor goede daden. Wanneer, by voorbeeld, de Gezindheden elkander tegenstreven; als zy roeklooze oordeelen over anderen vellen; de verschillend gevoelenden plagen; hunnen goeden naem kwetzen; hun geweten geweld aendoen; de handen aen hunne goederen slaen, enz. Deze en dergelyke daden, zo ze maer uit een goed oogmerk, ter handhavinge van de gevoelens der Gezindheid geschieden, houd men voor goede werken, hoe onbillyk en onrechtvaerdig ze ook mogen zyn.
(d)	Slaen wy verder het oog op het gedrag en de zeden, waer vind men de waerheid, de rechtvaerdigheid, de billykheid, de onderlinge liefde? Men ontdekt veel eer het tegendeel van dit alles. Wat bejagen de Christenen met zo veel yvers, als zy in 't werk stellen, om Rykdom en Eer te erlangen, of hunnen lusten, langs alle wegen, te voldoen, zonder acht te geven op 't geen recht of onrecht is? Wat is 'er gemener onder de Christenen, dan twist, lastering, onderlinge beschuldiging, haat, vyandschap, onderdrukking, bedrog; en dat dikwils gevoelenshalve, alleenlyk om aen de Eer- en Heerschzucht te voldoen. Waer is de zedigheid en gematigdheid? de Christlyke oprechtheid en eenvoudigheid? de barmhartigheid? de zucht om zynen evenmensch, wie hy ook zy, wel te doen, en hem in zyne nooden by te staen? de onderlinge liefde en de liefde tot de vyanden?
(e)	Hoe zeldzaem zyn niet de beginselen des geestlyken levens, naemlyk, Eerbied voor en Liefde tot God in Chris-

[p. 61]

	tus, ene zucht om hem van ganschen harte te behagen, en zich in alles aen zynen wille te onderwerpen?
(f)	Daer benevens mag men ene geestlyke hovaerdy en vleeschlyke gerustheid wel voor ene heerschende ondeugd der Christenen houden. Zy hebben gemeenlyk goede gedachten van hunnen geestlyken staet; zy schatten zich zelven en hunne gaven hoog, waer door zy zich boven anderen verheffen; ja zy trachten zelfs over 't geweten van anderen te heerschen, en kunnen niet dulden, dat men van hun in gevoelen verschilt. Wat is 'er gemener? Hoe sterk roemen zy, op de belydenissen en uitwendige inrichtingen der Kerken, als of die de alleen zuiveren en Gode behaeglyken waren? Hoe kwalyk nemen zy 't, als dezelven tegengesproken, ja als zy maer niet strenglyk en naeuwkeurig in acht genomen worden? Hoe gerust gaen zy gemeenlyk uit dit leven, en hoe gerust laet men hen in de eeuwigheid overgaen, als zy zich maer wel vasthouden aen de leer der Gezindheid? vooral indien hunne verbeeldingskracht, waer door zy zich gouden Bergen belooven, maer levendig genoeg is; zo zy maer enig berouw over hunne zonden te kennen geven, en stoutlyk gelooven, dat hunne zonden hun in Christus vergeven zyn.
(g)	Laet ik 'er eindelyk nog byvoegen, die doemenswaerdige Onverschilligheid, welke in veler gemoederen, by allerleie Gezindheden, huisvest. Die onverschilligheid ter zake van den Godsdienst en 't Geloof, waer door men, of allen geopenbaerden Godsdienst versmaedt; of toont dat men 'er geen belang in stelt, op hoedanig ene wyze men den Godsdienst waerneemt; of weinig moeite aenwend om den Christlyken Godsdienst, onder dwalenden, zondaers en ongeloovigen, voort te planten; of ten laetste laeuw is, in 't betrachten van den Godsdienst. Dat het getal derzulken in alle Kerken ongemeen groot is, loopt een ieder in 't oog.