Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1776

Natuurkundige Verhandelingen of Verzameling van Stukken, de Natuurkunde, Geneeskunde, Oeconomie, Natuurlyke Historie &c. betreffende. V Deel 11 Stuk. Te Amsterdam by A.v.d. Kroe 1775. In groot octavo 160 bladz.

BY de Waarneemingen, nopens het gaan van Venus voorby de Zon, in 't jaar 1769, in 't voorige Stukje gemeld, komt in het tegenwoordige, met den aanvang, eene Verhandeling over het Verschilzigt der Zon, afgeleid uit de Observatien, omtrent het bovengenoemde verschynzel, in de Zuidzee, in het Koningryk Astrakan en in China gedaan. De Sterrekundige de la Lande geeft in dezelve een naauwkeurig berigt van die Waarneemingen, met eene oplettende vergelyking derzelver; om daar door tot eene nadere bepaaling van 't Verschilzigt der Zonne, het byzondere doelwit dier Observatien, te komen; waar mede hy den Liefhebberen deezer Oefening zeer in de hand werkt, 't welk hun zyne Verhandeling, ten keurigste uitgevoerd, gevallig maakt. Om der-

[p. 20]

zelver nuttigheid te vermeerderen, heeft hy 'er aan 't einde bygevoegd eenige Aardrykskundige Waarneemingen, welken dienen om de lengte en breedte van verscheiden plaatsen, volgens de Waarneemingen, by die gelegenheid gedaan, met meer juistheid dan voorheenen te bepaalen. En ten besluite leert hy ons, hoe men uit de gedaane Waarneemingen kan afleiden, dat het Verschilzigt der Zon, op haaren gemiddelden afstand, nagenoeg gesteld mag worden, in een rond getal, op 8″, 6; zynde het zelve bepaald tusschen 8″, 55, en 8″, 63. Volgens deeze bepaaling, stellende het Verschilzigt der Zon op 8″, 6, geeft hy verder een berekend Tafeltje, waar in men met eenen opslag kan zien, de schynbaare Middellynen der Planeeten, gezien op den middelasstand der Zonne van de Aarde, benevens derzelver waare Middellynen, mitsgaders de grootheid, digtheid, inhoud en afstanden der Planeeten van de Aarde, volgens de bekende Sterrekundige manier van rekenen, op de bepaling van 't Verschilzigt der Zon.

Op dit wel doorwerkte verslag deezer Waarneemingen, met de daar uit afgeleide gevolgen, draagt men ons voor eene derde Verhandeling, over het bekende Voorstel van den Heer Molyneux, omtrent Blindgeboorenen; waar in de Heer Merian zyne twee voorige Verhandelingen over dit onderwerp, vroeger medegedeeld, agtervolgt, met eene beoordeelende overweeging van de Proeve eener nieuwe Bespiegeling van de Ziening, door Dr. Berkeley, welke vervolgens nog nader nagegaan zal worden. - Voorts verleent men ons een Onderzoek, betreffende de middelen, om door Proeven te ontdekken, hoe de voortgang van het Licht geschiede; te weeten, of men zulks hebbe toe te schryven aan eene uitvloeijing, of aan eene golvende beweeging van het Licht? Beide de gevoelens hebben, gelyk bekend is, aanzienlyke voorstanders; en 't Stuk, dat op verre na niet beslist is, verdient nog wel een nader onderzoek, waar toe deskundigen in deezen aangezet worden. - Eene volgende Verhandeling is zeer geschikt om denzulken van dienst te zyn, die zig toeleggen op het verzamelen van Natuurlyke Zeldzaamheden, byzonder uit het Ryk der Dieren; als hun voordraagende de manier, om zig van de verschillende soorten van Dieren te voorzien, hen te bereiden, en dezelven uit verafgelegen Landen te verzenden De Heer Mauduit geeft 'er, met opzigt tot de eene en andere soort, eene duidelyke ontvouwing van, die de zodanigen, welken, het zy voor zigzelven, het zy voor anderen,

[p. 21]

hun werk maaken van deeze en geene Dieren te vangen en ter bewaaringe te schikken, met vrugt zullen kunnen nagaan. - Verder worden de onderzoekers der Natuurlyke Historie genoopt tot het neemen van nieuwe Proeven, op de zogenaamde Bloedbolletjes, daar de Heer Hewson zyne gedagten, over de gedaante en zamenstelling van de roode deeltjes van 't Bloed, gemeenlyk de roode bolletjes genaamd, ter beproevinge voorstelt.

Volgens de algemeene gedagten heeft men aan deeze roode deeltjes van 't Bloed eene klootsche gedaante toe te schryven; dan de Heer Hewson beweert, dat ze oneigenlyk bolletjes genoemd worden; nadien ze integendeel platte lichaampjes zyn. Desaangaande houdt hy zig verzekerd, door herhaalde Proeven, van welken hy in dit berigt verslag geeft; en die, schoon ze niet beslissend mogen voorkomen, egter niet geheel verwerpelyk zyn, maar de Liefhebbers tot het neemen van nieuwe Proeven aanmoedigen; door dien weg in te slaan, welken hy hun aanwyst.

‘Wanneer wy, zegt hy, in aanmerking nemen, hoe vele verstandige Mannen hun werk gemaakt hebben, van het Bloed met de beste Vergrootglazen te onderzoeken, zal het verwonderlyk toeschynen, dat men zig in de gedaante dezer deeltjes zou bedrogen hebben; dog onze verwondering zal verminderen, wanneer wy in aanmerking nemen hoe vele klare zaken voorbygezien worden, tot dat onze aandagt op eene zeer byzondere wyze tot dezelven getrokken word; daarenboven, is het Bloed in Menschen en in Dieren zodanig met deze deeltjes vervuld, dat dezelven zeer bezwaarlyk afgezonderd kunnen gezien worden, ten zy wy eene manier uitvinden om het Bloed te verdunnen. Aan zodanig eene uitvinding schryf ik den goeden uitslag dezer onderzoeking toe; want, het Bloed, zo als het uit de vaten des menschelyken lighaams was uitgevloeid, onderzoekende, vertoonde het zelve zig als eene verwarde Massa, niettegenstaande ik het zelve over een dun glas had uitgespreid. Het gelukte my dan het zelve re verdunnen, dog niet met water, want ik wist dat daar door de deeltjes zouden ontbonden worden, maar met Serum, waar in zy onontbonden blyven. Door het Serum kon ik het zelve naar welgevallen verdunnen, en derhalven kon ik de deeltjes van elkander onderscheiden zien; en in deze Proeven bevond ik, dat deze deeltjes van het Bloed zo plat waren als een guinie.’

Hy heeft, naar dit berigt, proeven genomen op veelerleie

[p. 22]

soorten van Dieren, en deeze deeltjes in allen, zelfs in Insecten niet grooter dan een speldeknop, gevonden; het welk hem doet denken, dat ze genoegzaam algemeen door het geheele Ryk der Dieren bestaan, en van groote nuttigheid in derzelver huishouding zyn moeten. Men vindt ze, in onderscheiden soorten van Dieren, van verschillende grootte, doch niet in vergelyking met de grootte der Dieren; ze zyn, by voorbeeld, in een Os zo groot niet als in den Mensch, ja niet als in eene Muis; des het verschil hunner grootte van andere omstandigheden moeten afhangen. Dan, het zy grooter het zy kleiner, ze zyn, zegt hy, in alle Dieren, en zelfs in de Menschen, niet klootsch, maar plat. Wel byzonder heeft hy tevens opgemerkt, dat één deezer deeltjes, van de overigen afgescheiden, en op deszelfs platte zyde gelegd zynde, in 't midden eene donkere vlek schynt te hebben. ‘Men heeft, schryft hy, gemeend, dat deze donkere vlek een doorboring was, of men heeft ondersteld, gelyk de geleerde Vader de la torre, dat het deeltje een holle ring was. Dog ik heb door een groot aantal van Proeven bevonden, dat de donkere vlek een vast deeltje is, welk in een plat blaasje bevat is, welks midden het zelve alleenlyk vervuld, en wiens randen hol zyn, het zy ledig, of met eene fyne vloeistof vervuld. - Ik heb deze blaasjes zo wel in de kleine als in de grooter Dieren gevonden; eenige Proeven gedaan, door deeze deeltjes met eene verscheidenheid van andere Vloeistoffen te vermengen, dezelven in vele verschillende Dieren onderzogt, en de uitkomst dezer Proeven was, dat hunne gedaantens in verschillende Dieren onderscheiden zyn.’ - Het eene en 't andere wordt der nadere onderzoekinge van deskundigen aanbevolen.

Verder behelst dit Stukje nog, eene Waarneeming wegens een Zodiacaal-Licht, als mede van een schoon Noorder-Licht, en de Vertaaler geeft te kennen, dat hy, misschien in 't kort, eenige ophelderingen nopens deeze Verschynsels zal geeven. Men laat 'er wyders op volgen de beschryving eener wanschapen Vrugt; en eindelyk een berigt van een beproefd middel om den Lintworm, ten minste die met korte geledingen, uit te dryven; welk berigt vergezeld gaat van eenige oordeelkundige aanmerkingen over dit onderwerp. Hier by komen dan nog, naar gewoonte, de Meteorologische Waarneemingen van den Heer Holm, te Breda, geduurende de maanden January, February en Maart, 1775.