KortVerhaal. Jaargang 33

[p. 7]

Een gezellig dagje
Arnout ter Haar

Mijn neef Max lag op sterven en Linde vroeg mij of ik het weekend op Jelle kon passen. Veel familie had ik niet, het leek wel alsof iedere generatie net genoeg nageslacht produceerde om ons voor uitsterven te behoeden. Mijn vader en zijn tweelingbroer - zonen van een enig kind van een enig kind - kregen zelf ook allebei één zoon. De kans dat ik kinderen zou krijgen was nihil, maar gelukkig had mijn neef er samen met Linde voor gezorgd dat Jelle bestond en zo was de familienaam voorlopig nog gered.

Max was al heel lang ziek, en inmiddels uitbehandeld. Uitgeteerd en afgeschreven lag hij thuis in een roes van een steeds hogere dosering morfine te wachten op het einde.

‘Als je vrijdag aan het eind van de middag komt, kan je nog afscheid van hem nemen. Als je Jelle dan het weekend bij je kan houden, bezorg je hem wat afleiding en hoef ik me even niet om hem te bekommeren.’

Ze klonk zo vermoeid door de telefoon dat ik meteen instemde en mijn afspraken voor het weekend afzegde.

Jelle zou binnenkort zeven jaar worden, en maakte zich zorgen of dat wel gevierd kon worden nu zijn vader zo ziek was. In de auto op weg naar mijn huis was de sfeer gespannen. Het was voor het eerst dat hij bij mij logeren zou, en hoewel hij altijd enthousiast was als ik hem zag, was dat in de aanwezigheid van zijn ouders geweest. Zelf was ik van slag vanwege het afscheid van Max. Het was alsof de dood al in hem gekropen was, en zich geleidelijk aan meester van hem gemaakt had. Zijn huid vertoonde een grauwe en vieze gele kleur, zoals de wolkenlucht in de namiddag van een zonnige dag bij dreigend onweer kan vertonen. Zijn wangen waren ingevallen, zijn haar was futloos en dun, en het vel op zijn armen lag los om zijn botten. In de kamer hing een weeë geur die ik niet kende maar die ik zonder aarzelen met ziekte en bederf associeerde. Alleen zijn ogen waren nog van hemzelf.

‘Ik ben op, het is goed zo, ik verlang ernaar om te gaan,’ zei Max fluisterend.

[p. 8]

Ik knikte een paar keer, omdat ik niet wist wat ik moest antwoorden.

Ik pakte zijn hand en streelde zacht zijn huid, die levenloos aanvoelde.

‘Wil jij Jelle een beetje onder je hoede nemen?’

‘Natuurlijk doe ik dat,’ wilde ik zeggen, maar mijn stem brak en ik begon te huilen.

Max had me toegeknikt, en dommelde weg. Ik bleef bij hem tot hij sliep, gaf hem een zoen op zijn voorhoofd en verliet zijn slaapkamer.

En nu reden we zwijgzaam naar Amsterdam. Ik durfde mijn mond nauwelijks open te doen, bang dat mijn stem mijn emoties zou verraden. Wat er in Jelle omging durfde ik me niet eens voor te stellen, laat staan er naar te vragen. In mijn spiegel zag ik hem op de achterbank zitten, met naast zich zijn weekendtas, een blauw koffertje met speelgoed, en zijn versleten konijn op schoot.

‘Zal ik de radio aandoen?’

Jelle schudde zijn hoofd en keek opzij naar buiten.

Nadat Linde mij gevraagd had op Jelle te passen, had ik meteen een lijst gemaakt. Bioscoop (kinderfilm uitzoeken), Artis (bij mooi weer), het scheepvaartmuseum (te jong?), McDonald's (zeker), speeltuin (overdekt). Snoep kopen, appelmoes, chocomel en hagelslag. Logeerkamer klaarmaken. Vrienden met kinderen in de buurt?

Thuis was alles in orde, klaar voor zijn komst. Mijn verzameling porno-dvd's in de logeerkamerkast moest plaatsmaken voor een Donald Duck-omnibus. Het bed in de logeerkamer was opgemaakt, mijn oude teddybeer had ik tussen de kussens geïnstalleerd. Hiermee was het nog geen kinderkamer, maar meer attributen had ik niet. Voor de vrijdagavond had ik eigenlijk geen programma. Ik zou voor hem koken, kipfilet met gebakken aardappelen en appelmoes, en een vlaflip toe. Na het eten uitkleden, en in pyama nog even naar een kinderprogramma kijken, en dan naar bed.

Maar Jelle had weinig eetlust. Alleen de appelmoes en de vlaflip gingen er vlot in. In vijf minuten waren we klaar met eten en hadden we nog anderhalf uur voor het bedtijd was. Gelukkig pakte hij zelf zijn blauwe koffer en haalde er zijn kleurpotloden uit.

‘Heb jij papier?’

Ik zette hem aan de keukentafel, en ging met de krant en een fles rode wijn tegenover hem zitten. Na het eerste glas ontspande ik een beetje.

[p. 9]

‘Wat teken je?’

‘Een huis en zo.’

Ik knikte, en bladerde tevergeefs in de krant op zoek naar een verhaal dat me kon boeien.

‘Klaar!’

Jelle hield me zijn tekening voor. Een huis met bloemen in de tuin en gordijnen voor de ramen, met rook uit de scheve schoorsteen, en een figuurtje dat zover boven de bloemen geplaatst was dat het leek op te stijgen.

Na het tandenpoesten wilde hij weten waar ik sliep, en hoe ver dat verwijderd was van de logeerkamer. Hij leek gerustgesteld, want zonder protest kroop hij in het logeerbed, met zijn konijn stevig onder zijn arm. Ik las hem voor uit een boek dat Linde in zijn koffertje gedaan had en nadat ik beloofd had de deur open te laten ging het licht uit.

Ik rommelde wat in de keuken, belde Linde om te zeggen dat haar zoon in bed lag en wist vervolgens niet meer wat ik moest doen. Vaak verlangde ik naar een vrije avond om rustig te lezen, kasten op te ruimen, mijn administratie te doen, maar nu ik alle tijd had en ook niet in de verleiding kon komen om naar de kroeg te gaan, had ik nergens zin in. Ik zapte door wat tv-programma's, pakte een boek dat ik na twee bladzijden weglegde, zette thee die me niet smaakte en ging uiteindelijk om tien uur naar bed.

Na een paar minuten hoorde ik wat geschuifel in de gang, en even later kroop Jelle met zijn konijn bij mij in bed.

‘Anders lig je zo alleen,’ zei hij zacht.

Zaterdagochtend regende het. Jelle maakte mij wakker en inspecteerde de stoppels op mijn borst.

‘Heb jij daar een baard?’

Ik moest lachen en knikte. ‘Een soort baard. Dat komt omdat ik de haren daar wegscheer en na een paar dagen ziet het er dan zo uit. Net als bij een baard.’

‘Prikt het ook als je er met je wang langsgaat?’ Hij legde zijn hoofd op mijn borst en schoof er voorzichtig met zijn wang overheen.

Het was lang geleden dat iemand zo op mijn borst gelegen had. Sinds Detlev twee jaar geleden zijn koffers gepakt had en zich de rol van beste vriend had aangemeten, was er niemand geweest die zo

[p. 10]

intiem met mij was. Scharrels genoeg, maar die bleven niet slapen en als ze dat bij uitzondering wel deden, legden ze nooit hun hoofd op mijn borst in zo'n teder gebaar.

‘Zullen we een spelletje doen?’

‘Hier in bed?’ vroeg ik geschrokken.

‘Moppen vertellen?’

‘Ik ken geen mop.’

‘Voorlezen?’

‘Dat is goed,’ zei ik opgelucht.

Terwijl ik voorlas, kroop Jelle dicht tegen mij aan. Zijn warmte was aangenaam, zijn onbevangenheid ontroerde me. Toen het verhaal uit was, zei hij: ‘Vroeger las pappie mij ook altijd voor.’

Na het ontbijt gingen we met de tram naar Artis. Ondertussen was het steeds harder gaan regenen. In de tram keek Jelle zijn ogen uit naar de bonte verzameling mensen die in- en uitstapten. Artis zelf was nog dicht toen we aankwamen. Na tien minuten wachten onder het afdak van de loketten mochten we erin. Het apenhuis, het reptielenhuis en het aquarium boden genoeg afleiding voor anderhalf uur. Een chocomel in het restaurant, en toen weer in de stromende regen naar de tramhalte.

De film die ik als alternatief in gedachten had, bleek Jelle al gezien te hebben. Gelukkig bood de tv uitkomst. Thuis mocht hij 's middags geen tv kijken, het feit dat het hier wel mocht maakte kennelijk voor hem het meest saaie programma nog aantrekkelijk.

Toen het om een uur of drie eindelijk droog was, nam ik hem mee naar de Bijenkorf. Op de speelgoedafdeling mocht hij iets uitkiezen. Dat bleek vanwege het idioot grote aanbod een ingewikkelde opdracht. Ik realiseerde me te laat dat ik het anders had moeten aanpakken. Ik had een kader moeten scheppen, moeten zeggen dat hij kleurtjes mocht uitkiezen, of juist een knuffel, of iets van lego. Nu moest alles bekeken worden en zorgde de overdaad voor een anticlimax.

‘Weet je wat, we gaan wat drinken in het restaurant, en dan gaan we bedenken wat je allemaal gezien hebt, en dan maken we daar een keuze uit.’

Jelle vond het best. Uiteindelijk kwamen we met een klem aapje, een etui voor zijn kleurpotloden en een tekenboek thuis.

Nadat Jelle in mijn bed in slaap was gevallen, sloeg bij mij ook de moeheid toe. Ik schonk een groot glas bier in, en belde Detlev.

[p. 11]

‘Stoor ik?’

‘Nee hoor, ik ga zo met Bob eten, hij komt me ophalen, maar zoals je weet is hij altijd te laat. Heb jij al gegeten?’

‘Ja, al twee uur geleden. Een hamburger met frites en thuis een vlaflip toe. Ik ben kapot.’

‘Kapot? Waarvan?’

‘Hoeveel tijd heb je?’

‘Barst maar los.’

Ik vertelde Detlev over al mijn activiteiten met Jelle, en hoe slecht het met Max ging, en dat ik er alles aan wilde doen om Jelle een leuke logeerpartij te geven, waarbij hij even niet met de ziekte of de naderende dood van zijn vader en het verdriet van zijn moeder geconfronteerd hoefde te worden.

‘Maar nu ben ik door al mijn programmapunten heen, ik heb geen flauw idee hoe we morgen de dag moeten vullen.’

‘Jezus man, heb je dan niets geleerd van onze gesprekken?’

‘Hoe bedoel je?’

‘Weet je nog wat ik je het meest verweet, wat voor mij de reden was om bij je weg te gaan? Het feit dat je nooit eens vroeg wat ik eigenlijk wilde. Jij was altijd bezig te bedenken wat leuk voor mij zou zijn, maar ernaar vragen, ho maar.’

‘Wat heeft dat met Jelle te maken?’

‘Denk eens na. Waarom vraag je hem morgen niet wat hij zelf wil? Daar heeft hij vast wel een idee over, en dan hoeft hij niet aan jouw hand zo'n overspannen programma af te werken waar hij misschien geen moer aan vindt. O, daar gaat de bel, dat zal Bob zijn. Ik bel je morgen wel om te vragen hoe het gegaan is.’

Verbouwereerd bleef ik met de telefoon in mijn handen zitten. Overspannen programma? Ik wilde alleen maar dat hij het leuk had. Ik belde Linde en vroeg hoe het met Max ging.

‘Hij slaapt, zo diep dat ik betwijfel of hij nog wel wakker zal worden. Zijn hartslag is heel traag, alsof hij een winterslaap houdt. Ik hoop eigenlijk dat hij zo rustig wegzakt in het niets. Al zou ik er natuurlijk alles voor over hebben om hem bij me te houden, ook voor Jelle.’

‘Wil je dat Jelle thuiskomt, voor als het moment daar is?’ Ik was te schijterig om de dood bij zijn naam te noemen.

‘Ik denk dat Jelle er niets aan heeft. Hij heeft op zijn manier al afscheid genomen. Laat hij maar genieten van wat afleiding. Wat hebben jullie zoal gedaan?’

[p. 12]

Ik vertelde haar wat we gedaan hadden, tot ze me lachend onderbrak en zei: ‘Dan zal hij nu wel lekker liggen te slapen, denk ik. Doe morgen maar wat rustiger, hoor, hij kan zichzelf ook goed vermaken, zolang je maar in de buurt blijft.’

Ik wenste haar sterkte, en vroeg haar mij te bellen als er nieuws was.

We werden pas om negen uur wakker. Jelle had als een blok geslapen, zich niet eens omgekeerd in zijn slaap. Ik zelf was ook een heel eind weg geweest, met bizarre dromen. Het weer was nog steeds niet best. Ik herinnerde me wat Detlev en Linde mij gezegd hadden en besloot het onderwerp ‘programma’ te laten rusten.

We ontbeten in pyama, met radio 4 die ik op zondagochtend altijd aan had op de achtergrond.

‘Hebben jullie thuis ook vaak muziek aan staan?’

‘Vroeger wel.’

‘De laatste tijd niet meer?’

‘Nee, alle geluiden deden pappie pijn.’

Deden? Had hij al afscheid genomen, zoals Linde zei?

‘Zal ik wat gaan tekenen in mijn nieuwe kleurboek?’

‘Dat is een heel goed idee. Haal je spullen maar, dan kan je hier aan de keukentafel tekenen terwijl ik de kranten lees.’

Jelle tekende een blauwe tram, met achter elk raampje een blij gezicht. Als bovenleiding tekende hij een soort antenne.

‘Met wie ontbijt jij eigenlijk als ik hier niet logeer?’

‘Met niemand. Behalve als er een andere logé is. Maar dat gebeurt niet zo vaak.’

‘Vind je dat niet saai?’

‘Zo samen met jou is veel leuker, maar het went ook wel als je alleen bent.’

‘Gelukkig maar.’

‘Hoezo?’

‘Dan is het straks voor mammie ook niet zo erg. En anders vragen we of jij komt logeren.’

‘Ik kom graag bij jullie logeren.’

‘Maar wij hebben geen tram,’ zei Jelle, en keek daarbij alsof het een onoverkomelijk probleem was.

‘Wat zullen we vandaag gaan doen?’

Jelle haalde zijn schouders op. Zie je wel, dacht ik, je kunt dat niet

[p. 13]

aan zo'n kind overlaten. Bij Detlev had ik het misschien wat vaker moeten vragen, maar een jongen van zeven kan dat niet zelf aangeven.

‘Heb jij al iets bedacht?’ vroeg Jelle.

‘Nee, maar we kunnen misschien samen iets verzinnen. We kunnen naar een museum, naar een park, een rondvaart maken, naar Madame Tussaud.’

Jelle knikte, maar enthousiasme zag ik niet. ‘Of heb jij een idee?’

‘We kunnen misschien met de tram gaan.’

‘Ja, dat kan wel, denk ik, maar dan moeten we eerst weten waar we naar toe gaan. Dan kan ik daarna uitzoeken welke tram we dan moeten nemen.’

‘Maar we kunnen ook alleen met de tram gaan.’

Ik keek hem vragend aan.

‘Met de tram een reisje maken.’

‘O, bedoel je dat. Gewoon in de tram zitten en een eind rijden? Is dat wat je graag wilt?’ Jelle knikte stralend. Ik had meteen spijt van het woord gewoon. Voor Jelle was het iets bijzonders, leuker dan een museum bezoeken. Gewoon een ritje in de tram.

‘Ik vind het een geweldig plan. We gaan ons aankleden en dan stappen we hier vlakbij op de eerste tram die langskomt.’

Bij de halte op het Rokin was het druk. Lijn 25 kwam als eerste, en gelukkig was er plaats voor twee achterin. Jelle wilde weten waarom de rest van de mensen bij de halte niet ingestapt was, en hoeveel tramlijnen er dan eigenlijk wel niet waren. Bij de Munt stapte een grote groep Japanse toeristen op leeftijd in. Ik bood mijn plaats aan een oudere dame aan, die daar vriendelijk knikkend gebruik van maakte. Jelle keek zijn ogen uit. De dame vond Jelle ook interessant, en streek hem door zijn witblonde haar. Na drie haltes maakte ze plaats en kon ik snel weer gaan zitten. Bij de Albert Cuyp stapte de hele wereld in. Antilliaans, Surinaams-creools en hindoestaans, Chinees, Marokkaans, Turks en nog veel meer dat ik niet zo duidelijk kon thuisbrengen, vulde de tram met kleuren en geuren, en gekakel in allerlei talen door elkaar. Ik keek naar Jelle, die nu met zijn rug naar het raam zat en alles wat er binnen aan hem voorbijtrok als een spons leek op te zuigen.

En zo ging het door tot de eindhalte in zicht kwam. Bij elke stop was het weer een verrassing wie er uitstapte en wie er allemaal binnenkwamen. Jong en oud, dik en dun, blank en zwart, alles door elkaar,

[p. 14]

lachend en mopperend, zwijgend of vloekend, maar nooit agressief of onaangenaam. Door de ogen van Jelle keek ik met trots naar mijn stad. En ik keek met trots naar Jelle die het reizen met de tram voor mij voorgoed veranderd had. Niet naar buiten kijken, maar juist de blik naar binnen richten.

Bij de een na laatste halte in de Rijnstraat stapten de laatste passagiers uit. Jelle nam mij mee naar voren, naar de zitplaatsen vlak achter de bestuurder. Hij keek nauwkeurig naar het dashbord en kwam toen naast mij zitten.

‘Hij heeft geen stuur.’

‘Die heb ik ook niet nodig, kerel. De tram zit in de rails, ik hoef alleen maar vaart te maken en te remmen. Allemaal met dit ene pokie. Een kind kan de was doen.’

Bij het eindpunt pakte hij zijn geldla en zijn tas en trok zijn jas aan.

‘Blijven jullie hier overnachten?’

‘Mogen we hier blijven zitten?’

‘Van mij wel. Over tien minuten vertrek ik weer. Ik doe even een bakkie, en dan zie ik julie zo weer.’ Met een knipoog naar Jelle stapte hij uit.

‘We hebben de hele tram voor ons zelf. We kunnen het mooiste plekje uitzoeken. Waar wil je zitten?’

Jelle stond op en liep naar de achterste bank. Hij ging zitten, keek even om zich heen en nam toen plaats op de bank ervoor. Zo ging hij de hele tram door. Uiteindelijk koos hij voor een plek in het midden van de tram, met zicht op de deuren. ‘Hier gaan we zitten, kom je ook?’

In mijn broekzak trilde mijn telefoon. Een sms-bericht van Linde. Max zojuist gestorven. Vertel jij J.? Tot vanavond. Ik drukte het bericht snel weg. Hoe moest ik dit aan Jelle vertellen? En waar, toch niet hier in lijn 25?

De conducteur kwam terug, hing zijn jas op, installeerde de geldla en zette de tram in beweging.

Jelle kwam me halen. Hij pakte mijn hand en nam me mee naar de beste plek in de tram. Voor hij ging zitten, kneep hij even in mijn hand en zei: ‘Wat hebben wij een gezellig dagje, hè!’

Ik kneep terug en veegde met mijn andere hand de tranen van mijn wang. ‘Nou en of, jongen! Een heel gezellig dagje.’