KortVerhaal. Jaargang 33

[p. 153]

Vaders en zonen
L.H. Wiener

Voor de constatering dat ik een door dwanghandelingen gedreven neuroticus ben, heb ik geen psychiater nodig. Voor iedere andere constatering ook niet, trouwens. Ik ben mijn eigen psychiater wel en zonder neuroses zou ik geen schrijver zijn en anoniem passeren, zoals mijn vader, wiens dominante dwanghandeling zwijgen was. Ooit heeft mijn vader wel gesproken, geloof ik, maar dat was vóór de oorlog, toen ik nog niet geboren was. In een aantal van mijn boeken heb ik hem sprekend opgevoerd, maar literatuur blijft per definitie nagemaakte werkelijkheid.

De vader van Gidon Kremer had een tegenovergestelde reactie op de Holocaust, die kon er niet genoeg van krijgen en oefende met zijn hysteries gedrag een ware terreur uit binnen zijn gezin en de familie. Wat ik van Kremer weet heb ik gelezen in Baltische zielen, een serie schrijnende portretten van bijzondere Balten, geschreven door Jan Brokken, met als motto onder andere een citaat uit Vaders en zonen van Ivan Toergenjev, dat luidt: ‘In ieder geval, een zoon is geen rechter over zijn vader.’

Nee, misschien niet.

En andersom?

Gidons vader, Markus Kremer, was een begaafd violist, evenals Gidons grootvader. En reeds op vierjarige leeftijd kreeg ook Gidon de viool opgedrongen, met het commando dat de strijkstok moest worden doorgegeven. En tegenspraak werd niet geduld. Gelukkig bleek Gidon nogal muzikaal te zijn.

Over zichzelf zegt Brokken: ‘Mijn eigen vader leed even hard onder de oorlog en wierp evenzeer een doem over mijn jeugd. Het is moeilijk opgroeien met een oorlog die je zelf niet hebt meegemaakt.’

Zelf ben ik geneigd om hier het woord oorlog door het woord vader te vervangen.

[p. 154]

Veel liever dan een halve jood zou ik een hele indiaan zijn geweest, in the land of the free and the brave. De voorliefde voor het vuurwater heb ik al. Indianen voelen als geen ander volk de magiese kracht van vogelveren, met een begrijpelijke voorkeur voor predators, in casu de visarend. En toen er ooit - het was tijdens een wandeling langs de Zanderijvaart - een nog puntgaaf zwart-wit gestreept slagpennetje van een specht, als een gevleugeld esdoornzaadje, uit een hoge boomkruin en over het water op mij toe was komen tollen, herkende ik dat onmiddellijk als een teken, een hint van sterfelijkheid enerzijds en van behoeding anderzijds. In de tegenstelling toont zich de balans. De specht zelf had ik gemist, met zijn prachtige, felle nazi-kleuren: rood, wit en zwart. Dat ik zo'n mazzelveertje vervolgens gedurende de rest van mijn aardse bestaan als een dierbaar kleinood in mijn brillenkoker bewaar, laat zich raden.

In de schuur heb ik een schrijfcel ingericht, met de afmetingen van een graf, waardoor die werkplek op symboliese wijze een aantrekkelijk karakter krijgt, want wat is schrijven anders dan het tarten van de dood. Ik heb in dat hok kaarsen, etheriese oliën en een grote prullenbak staan, maar alles daar wordt van energie voorzien door drie met elkaar vergroeide oesterschelpen, die na mijn dood niet naar het Letterkundig Museum gaan, maar terug naar de Zeeuwse stromen, die ze mij in bruikleen hebben gegeven.

Bijna twintig jaar geleden liep ik als schipper van de Archimedes bij vallend water vast op de Slikken van Vianen in de Oosterschelde. Er restte mij toen niets anders dan het volgende hoogwater af te wachten, ongeveer tien uur nadien. Op het moment nu dat de ebstroom tot stilstand kwam en het tij begon te keren, zag ik drie uitzonderlijk grote met elkaar vergroeide oesterschelpen half uit het zand steken, wit uitgebeten door het zout. Gaande de vloedstroom zouden zij weer enkele meters in de diepte verdwijnen. Ik plantte het anker in de natte grond, om te verhinderen dat de boot met de stijging van het water verder op de plaat zou worden gezet en trok toen de aaneengekitte schelpen uit het zand. De kans dat zij ooit door een andere schipper opgemerkt hadden kunnen worden, viel te verwaarlozen, aangezien ze per etmaal hoogstens een kwartier zichtbaar waren. En plotseling besefte ik een door de natuur geschapen kunstwerk in handen te houden, misschien wel

[p. 155]

eeuwenoud en voor niemand anders bestemd dan voor mij, een unieke icoon, die door de wijze waarop ze in mijn bezit gekomen was een magiese kracht begon uit te stralen.

Ik besefte dat ik hier de lamp van Aladin in mijn hand hield, de ring van Tolkien, de toverstaf van Prospero en de uit meteorietgesteente vervaardigde manchetknopen van Alfred Issendorf, hoofdpersoon uit W.F. Hermans' Nooit meer slapen.

Deze oestersculptuur moet na mijn dood, bij laagwater, door mijn zoon teruggegeven worden aan de Lady van Vianen, ter hoogte van haar Slikken, in de eeuwige Oosterschelde.

Mijn vader speelde ‘in zijn tijd’ zowel trompet als altsaxofoon, beide virtuoos, volgens mijn moeder. Met welke van de twee instrumenten hij haar het meest heeft kunnen bekoren, weet ik niet. De trompet had zijn voorliefde en zijn hele leven heeft hij er een gehad, merk Selmer, in een zwart lederen koffertje met paarse voering, waaruit hij het instrument soms tevoorschijn haalde, zonder het ooit nog te bespelen. Ik herinner me de met parelmoer ingelegde ventielen. Heel mooi. En het zware metalen mondstuk, waarmee je iemand zou kunnen doodgooien. En op de beker de sierlijk gegraveerde naam: Selmer, Paris.

In muzikaal opzicht was ik mijn vader onwaardig. Ik heb het wel geprobeerd - in mijn jeugd verstrekte de Zandvoortse fanfare instrumenten in bruikleen en koos ik voor de altsaxofoon - maar ik kon de grepen niet onthouden en van het riet langs mijn tong kreeg ik kippenvel. Aan een viool durfde ik niet eens te denken.

Op zondag 5 februari 2012, om 19.05 betreed ik het Muziekgebouw aan 't IJ via de ingang boven en daal de brede houten trap af naar het restaurant, waar ik, voorafgaand aan het concert, een tafel heb gereserveerd. De hal is nog leeg, maar de meisjes bij de vestiaire zijn al bezig zich te posteren en bij de ingang van het restaurant zet een jongen bij een verkoopkraampje met CD's zijn handelswaar in het gelid: uitvoeringen van the greatest violinist alive, volgens The New York Times, na een optreden in het Lincoln Center aldaar.

[p. 156]

Ik pak een programma en ga het restaurant binnen. Geklingel van bestek en glazen. Af en toe wat gelach. Het publiek voor straks. Op een lang buffet liggen veelkleurige vissoorten uitgestald, op een dikke rug van ijs. Lichtbruine zeetong, zilveren zalm, rode dorade. Alles vers. Bijna zo vers als die levende kreeft in het aquarium, met blauw tape om zijn scharen. Niet aan denken. Ik krijg een tafeltje in een hoek aan het raam, met uitzicht over het in duisternis gehulde IJ, waar ik met mijn schip honderden keren anoniem ben gepasseerd, op weg naar het vrije water. Ik bestel een fles wijn en vouw het programma open.

Gidon Kremer, begeleid door zijn eigen groep, genaamd Kremerata Baltica, een ensemble van getalenteerde jonge Estlandse, Letlandse en Litouwse musici, speelt vanavond een aantal speciaal voor dit strijkorkest bewerkte composities van Bach.

J.S. Bach, de Shakespeare van de muziek.

Ik ben in de buurt van iets heel groots vanavond, dat is onmiskenbaar.

Mr Gidon Kremer has just entered the building...

Ik voel zijn aanwezigheid als een hand op mijn strot.

Ik ben twee jaar ouder dan Gidon Kremer, maar tijdens zijn optreden is het alsof ik naar mijn vader zit te kijken, zoals hij daar op het podium staat, in zijn wijde zwarte broek en zijn lange Baltiese kiel. Het is alsof Kremer tot me spreekt, als mijn vader, in de ranselende woorden van Bach, woorden zonder spelling, maar in iedere taal verstaanbaar, woorden van loutering en troost. Words of wis dom. Woorden die de tijd stilzetten, terugdraaien en wegdoen. Mijn ogen lopen vol, hier is geen houden aan. Ik verdwijn onder water, waar ik het liefste wil zijn. Let it be... En dan, in het gebroken beeld van mijn ontroering, zie ik hoe er een haar losspringt uit de strijkstok van de met gebogen knieën en wiegend bovenlichaam spelende virtuoos. De haar is in het midden gebroken en de twee delen waaieren vertraagd mee met de woeste pompbewegingen waartoe J.S. Bach zijn zoon Gidon Kremer aanzet. Het stoort hem niet, naar het schijnt. Vermoedelijk is dit heel gewoon en inderdaad, pas als het stuk voltooid is, trekt Kremer de twee losse haren van zijn strijkstok haast nonchalant los en laat ze op het podium neerdalen.

[p. 157]

En dan, plotseling, dringt zich een regel uit Julius Caesar aan me op en denk ik de woorden: Yea, beg a hair of him for memory... as a rich legacy...

Er volgt nog één stuk, waarbij ik me voortdurend inprent het niet te doen, omdat het niet hoort, omdat het gênant is, omdat niemand zoiets in zijn hoofd zou halen, maar tegelijkertijd weet ik dat het onafwendbaar is en geboden.

Ik wacht tot de zaal zo goed als leeg is en de meeste musici het podium verlaten hebben. Dan wenk ik een der bassisten, die zijn instrument aan het inpakken is en sterk lijkt op Dimitri Verhuist, maar een maat forser, een prachtige jongen, sterker wordt hij nooit meer en zijn glimmende zwarte haardos wordt nooit voller. Hopelijk laat hij de fles alleen. Hoger dan ik hurkt hij op het podium bij me neer.

Ik doe mijn verzoek in het Engels.

Als hij mijn bedoelingen begrepen heeft, vindt hij beide delen van de haar, die hij me alle twee wil geven. Aardig van hem, maar ik heb aan de helft genoeg.