KortVerhaal. Jaargang 31

[p. 97]

Een boom, een rots, een wolk
Carson McCullers (Vertaling Mia Martin)

Het regende die ochtend en het was nog steeds heel donker. Toen de jongen aankwam bij het nachtcafé, was hij bijna klaar met zijn wijk en hij ging naar binnen voor een kop koffie. De zaak werd beheerd door een zuinig-zure man die Leo heette. Na de lege, gure straat leek het café licht en vriendelijk: aan de bar zaten een paar soldaten, drie spinners van de katoenfabriek en, op de hoek, een man die in elkaar gedoken zat met zijn neus en gezicht half in een bierpul. De jongen droeg een vliegeniershelm. Terwijl hij naar binnen ging, maakte hij het bandje onder zijn kin los en tilde de rechterflap op tot boven zijn kleine roze oor; vaak was er wel iemand die een vriendelijk praatje met hem maakte terwijl hij zijn koffie dronk. Maar deze ochtend keek Leo hem niet recht aan en geen van de mannen zei een woord. Hij betaalde en liep het café uit toen een stem hem riep:

‘Jongen! Hé jongen!’

Hij draaide zich om en de man in de hoek wenkte met zijn vinger en knikte naar hem. Hij had zijn hoofd opgetild uit de bierpul en leek opeens erg gelukkig. De man was lang en bleek, met een grote neus en verschoten roodblond haar.

‘Hé jongen!’

De jongen liep naar hem toe. Hij was klein voor zijn leeftijd, een jaar of twaalf, en door het gewicht van de krantentas stond één schouder hoger dan de andere. Hij had een vlak, sproetig gezicht en grote ogen als een kind.

‘Ja, meneer?’

De man legde een hand op de schouder van de krantenjongen, pakte zijn kin en draaide zijn gezicht langzaam van de ene kant naar de andere. De jongen deinsde ongemakkelijk wat terug.

‘Zeg! Wat denkt u wel?’

De stem van de jongen klonk schril; in het café was het plotseling erg stil.

De man zei langzaam: ‘Ik hou van je.’

Alle mannen aan de bar lachten. De jongen, die nijdig een pas opzij had gezet, wist niet wat te doen. Hij keek naar Leo achter de bar, en

[p. 98]

Leo keek hem aan met een vluchtige, meewarige glimlach. De jongen probeerde ook te lachen. Maar de man was droevig en serieus.

‘Ik wilde je niet plagen, jongen,’ zei hij. ‘Ga zitten en drink een biertje van me. Ik moet je iets uitleggen.’

Behoedzaam, vanuit zijn ooghoeken, keek de krantenjongen vragend naar de mannen aan de bar om te zien wat hij moest doen. Maar zij hadden zich weer op hun bier of ontbijt gericht en besteedden geen aandacht aan hem. Leo zette een kop koffie op de bar en een kannetje melk.

‘Hij is minderjarig,’ zei Leo.

De krantenjongen zette zich op de barkruk. Onder de omhooggeklapte flap van de helm was zijn oor heel klein en rood. De man knikte hem ernstig toe.‘Het is belangrijk,’ zei hij. Toen reikte hij in zijn achterzak en haalde er iets uit dat hij voor de jongen in de palm van zijn hand ophield.

‘Goed kijken,’ zei hij.

De jongen tuurde, maar er was mets om goed te bekijken. In zijn grote, smoezelige handpalm had de man een foto. Er stond het gezicht van een vrouw op, maar vaag, zodat alleen de hoed en de jurk die ze aan had duidelijk te onderscheiden waren.

‘Gezien?’ vroeg de man.

De jongen knikte en de man plaatste een andere foto op zijn hand. De vrouw stond op het strand in een badpak. Door het badpak leek haar buik heel groot en dat was wat het meest opviel.

‘Heb je 't goed bekeken?’ Hij boog dichterbij en vroeg ten slotte: ‘Heb je haar ooit eerder gezien?’

De jongen zat bewegingloos en keek de man met een schuine blik aan.‘Niet dat ik weet.’

‘Mooi zo.’ De man blies op de foto's en stopte ze weer in zijn zak. ‘Ze was mijn vrouw.’

‘Dood?’ vroeg de jongen.

Traag schudde de man zijn hoofd. Hij tuitte zijn lippen alsof hij zou gaan fluiten en antwoordde dralend: ‘Naaaaa- Ik zal het uitleggen.’

Het bier stond in een grote bruine pul voor de man op de bar. Hij pakte die niet op om te drinken. In plaats daarvan leunde hij naar voren en liet zijn gezicht een moment op het randje rusten. Toen kantelde hij de pul wat met beide handen en nam een slok.

[p. 99]

‘Op een nacht val je met die grote neus van jou nog eens in een bierpul in slaap en verdrink je,’ zei Leo.‘Vooraanstaand voorbijganger verdrinkt in zijn bier. Zou een leuke dood zijn.’

De krantenjongen probeerde Leo een seintje te geven. Hij maakte een grimas terwijl de man met keek en bewoog zijn lippen om geluidloos ‘Dronken?’ te vragen. Maar Leo trok slechts zijn wenkbrauwen op en wendde zich af om wat roze repen bacon op de grillplaat te leggen. De man duwde zijn pul van zich af, rechtte zijn rug, en vouwde zijn werkeloze, kromme handen op de bar. Zijn gezicht stond verdrietig toen hij de krantenjongen aankeek. Hij knipperde niet met zijn ogen, maar een subtiele zwaartekracht schoof af en toe zijn oogleden over zijn bleekgroene ogen. Het werd bijna licht en de krantenjongen verplaatste het gewicht van de krantentas.

‘Ik heb het over liefde,’ zei de man.‘Voor mij is het een wetenschap.’

De jongen gleed half van de barkruk. Maar de man stak zijn wijsvinger op, en er was iets aan hem dat de jongen in zijn greep hield en maakte dat hij niet weg kon gaan.

‘Twaalf jaar geleden ben ik met de vrouw op de foto getrouwd. Een jaar, negen maanden, drie dagen en twee nachten was ze mijn vrouw. Ik hield van haar. Ja...’ Hij schraapte zijn dof afdwalende stem en zei nog eens:‘Ik hield van haar. Ik dacht dat ze ook van mij hield. Ik was machinist bij het spoor. Ze had thuis alle luxe en comfort. Het kwam met in m'n hoofd op dat ze niet tevreden was. Maar weet je wat er gebeurde?’

‘Mèhèhèhèhè!’ zei Leo.

De man hield zijn ogen gericht op het gezicht van de jongen. ‘Ze heeft me verlaten. Op een avond kwam ik thuis en was het huis leeg, ze was weg. Ze had me verlaten.’

‘Voor een ander?’

Kalm plaatste de man zijn handpalm plat op de bar. ‘Maar natuurlijk, jongen. Een vrouw gaat er niet zomaar alleen vandoor.’

Het café was stil, de zachte regen zwart en eindeloos buiten in de straat. Leo duwde met de tanden van een lange vork de bakkende bacon plat. ‘Dus je jaagt al elf jaar op die lellebel. Ouwe voddenbaal die je bent!’

Voor het eerst keek de man naar Leo. ‘Niet zo grof in de mond, alsjeblieft. Trouwens, ik had het niet tegen jou.’ Hij draaide zich weer naar de jongen en zei op een vertrouwelijke en geheimzinnige toon: ‘We letten niet op hem. Oké?’

[p. 100]

De krantenjongen knikte weifelend.

‘Het zit zo,’ ging de man verder.‘Ik ben iemand die veel voelt. Mijn hele leven ben ik van het ene na het andere onder de indruk geweest. Maanlicht. Het been van een mooi meisje. Het ene na het andere. Maar het punt is dat steeds als ik van iets had genoten er een wonderlijk gevoel in me opkwam alsof het los in me zat. Niets leek ooit compleet te zijn of te passen bij de rest. Vrouwen? Er waren er genoeg. Maar net zo. Naderhand zaten ze los in me. Ik was een man die nog nooit had liefgehad.’

Traag sloot hij zijn oogleden, de beweging leek op het neerlaten van het doek aan het eind van een toneelscène. Toen hij weer sprak klonk zijn stem opgewonden en kwamen de woorden snel - de lelletjes van zijn grote flaporen leken te trillen.

‘Toen ontmoette ik die vrouw. Ik was eenenvijftig jaar en zij zei altijd dat ze dertig was. Ik ontmoette haar bij een benzinestation en binnen drie dagen waren we getrouwd. En weet je hoe het voelde? Ik kan het met beschrijven. Alles wat ik ooit had gevoeld trok samen rond die vrouw. Niets lag nog langer los in me maar werd compleet door haar.’

De man stopte abrupt en wreef over zijn lange neus. Zijn stem zakte naar een zachter timbre, kalm en afkeurend: ‘Ik leg het niet goed uit. Wat er gebeurde was dit. Binnen in me huisden allemaal mooie gevoelens en losse kleine genoegens. En deze vrouw was als een assemblageband voor mijn ziel. Ik laat al die kleine stukjes van mezelf door haar heen gaan en kom er compleet uit. Begrijp je me nu?’

‘Hoe heette ze?’ vroeg de jongen.

‘O,’ zei hij.‘Ik noemde haar Dodo. Maar dat doet niet ter zake.’

‘Heb je geprobeerd haar terug te krijgen?’

De man leek het niet te horen. ‘Gezien de omstandigheden kun je je voorstellen hoe ik me voelde toen ze bij me wegging.’

Leo nam de bacon van de gril en vouwde twee repen in een broodje. Hij had een grauw gezicht, met smalle ogen, en een dunne neus geflankeerd door flauw-blauwe schaduwen. Eén van de arbeiders uit de fabriek wenkte om meer koffie en Leo schonk hem in. Hij gaf een tweede kop nooit gratis. De spinner at er iedere ochtend zijn ontbijt, maar hoe beter Leo zijn klanten kende, des te zuiniger hij ze behandelde. Van zijn eigen broodje nam hij kleine hapjes alsof hij het zichzelf misgunde.

‘En u hebt haar nooit meer teruggevonden?’

[p. 101]

De jongen wist niet wat hij van de man moest denken, zijn kinderlijke gezicht stond onzeker door een mengsel van nieuwsgierigheid en twijfel. Hij was nieuw op de krantenwijk; het was nog onwennig voor hem om in de zwarte, zonderlinge vroege ochtend op straat te zijn.

‘Ja,’ zei de man. ‘Ik heb op allerlei manieren geprobeerd om haar terug te krijgen. Ik heb overal geprobeerd haar te vinden. Ik ben naar Tulsa gegaan, waar ze nog familie had. En naar Mobile. Ik ben naar elke stad gegaan die ze ooit genoemd had, en ik heb elke man getraceerd waar ze eerder kennis aan had gehad. Tulsa, Atlanta, Chicago, Cheehaw, Memphis... Zeker twee jaar jakkerde ik het hele land door om haar te vinden.’

‘Maar ze waren met z'n tweetjes van de aardbodem verdwenen!’ zei Leo.

‘Luister niet naar hem,’ zei de man op vertrouwelijke toon. ‘En vergeet die twee jaar ook maar. Die zijn met belangrijk. Waar het om gaat is dat er omstreeks het derde jaar iets wonderlijks met me gebeurde.’

‘Wat dan?’ vroeg de jongen.

De man leunde naar voren en kantelde zijn pul om een slok bier te nemen. Maar terwijl hij boven de bierpul hing trilden zijn neusvleugels licht; hij rook de verschaalde lucht van het bier en dronk niet. ‘Liefde is iets merkwaardigs, zoveel is zeker. In het begin was mijn enige gedachte dat ik haar terug moest vinden. Het was een obsessie. Maar later, toen er wat tijd overheen was gegaan, probeerde ik me haar te herinneren. En weet je wat er gebeurde?’

‘Nee,’ zei de jongen.

‘Als ik op een bed ging liggen en aan haar probeerde te denken, werd mijn hoofd leeg. Ik zag haar niet voor me. Ik haalde haar foto's tevoorschijn en keek ernaar. Hielp niet. Er gebeurde niets. Blanco. Kan je het je voorstellen?’

‘Hé, Mac!’ riep Leo naar het andere eind van de bar. ‘Kan je je deze sukkel met een leeg hoofd voorstellen!’

Langzaam, alsof hij vliegen wegwuifde, zwaaide de man met zijn hand. Zijn groene ogen bleven geconcentreerd rusten op het vlakke, smalle gezicht van de krantenjongen.

‘Maar zomaar een stukje glas op de stoep. Of een liedje voor een stuiver uit een jukebox. Een schaduw 's avonds op een muur. En dan was de herinnering er weer. Het kon op straat gebeuren, zodat ik moest huilen of mijn hoofd tegen een lantaarnpaal sloeg. Snap je?’

[p. 102]

‘Een stukje glas...,’ zei de jongen.

‘Wat dan ook. Ik liep rond en had het niet in mijn macht hoe of waar ik me haar herinnerde. Je denkt dat je je kan wapenen. Maar herinneringen komen niet recht op de man af - ze besluipen je van opzij. Ik was overgeleverd aan de genade van alles wat ik zag en hoorde. Opeens was ik het niet meer die stad en land naar haar afzocht maar begon ze mij in mijn eigen ziel te achtervolgen. Let wel, zij achtervolgde mij. In mijn ziel.’

Uiteindelijk vroeg de jongen: ‘In welk deel van het land was u toen?’

‘Aach,’ gromde de man.‘Ik was een zieke ziel. Het was als de pokken. Toegegeven, jongen, ik dronk toen. Ik neukte. Ik beging iedere zonde waar ik zin in had. Ik geneer me om het op te biechten, maar ik doe het toch. Als ik weer terugdenk aan die tijd, stokken mijn gedachten, zo vreselijk was het.’

De man liet zijn hoofd hangen en tikte zacht met zijn voorhoofd op de bar. Een paar seconden bleef hij voorovergebogen in die houding zitten, zijn pezige nek bedekt met roodblond dons, de lange kromme vingers van zijn handen devoot tegen elkaar aan, handpalm tegen handpalm. Toen richtte de man zich op; hij glimlachte en zijn gezicht stond plotseling blij en beverig en oud.

‘In het vijfde jaar gebeurde het,’ zei hij. ‘En daarmee begon ik mijn wetenschap.’

Leo's mond vertrok door een kort mat lachje. ‘Tja, we worden er geen van allen jonger op,’ zei hij. En met plotseling opkomende woede kneep hij de vaatdoek die hij vasthield tot een prop en smeet hem hard op de vloer. ‘Jij vunzige ouwe Romeo!’

‘Wat gebeurde er dan?’ vroeg de jongen.

De stem van de oude man klonk hoog en helder: ‘Vrede,’ antwoordde hij.

‘Hè?’

‘Het is moeilijk wetenschappelijk te verklaren, jongen,’ zei hij. ‘Waarschijnlijk is de meest logische verklaring dat zij en ik zolang voor elkaar op de vlucht zijn geweest dat we uiteindelijk gewoon in elkaar verstrikt zijn geraakt en het hebben opgegeven. Vrede. Een wonderlijke, mooie leegte. Het was lente in Portland en iedere middag viel er regen. Ik bleef daar de hele avond in het donker op mijn bed liggen. En zo kwam de wetenschap tot me.’

[p. 103]

De ramen van het café waren bleekblauw van licht. De twee soldaten betaalden voor hun bier en deden de deur open - een van de soldaten kamde zijn haar en veegde zijn modderige beenkappen schoon voor ze naar buiten stapten. De drie fabrieksarbeiders zaten stil over hun ontbijt gebogen. Leo's klok tikte aan de muur.

Het zit zo. Luister goed. Ik mediteerde over liefde en dacht het helemaal door. Ik realiseerde me wat er mis is met ons. Mannen worden voor de eerste keer verliefd. En waar worden ze verliefd op?’

De zachte mond van de jongen stond een beetje open en hij gaf geen antwoord.

‘Op een vrouw,’ zei de oude man. ‘Zonder wetenschap, zonder welke hulp dan ook wagen ze zich aan de meest roekeloze en heilige ervaring op Gods aarde. Ze worden verliefd op een vrouw. Is het niet zo, jongen?’

‘Jah,’ zei de jongen flauwtjes.

‘Ze benaderen de liefde van de verkeerde kant. Ze beginnen bij de climax. Vind je het dan gek dat het zo'n misère wordt? Snap jij hoe mannen zouden moeten liefhebben?’

De oude man stak zijn hand uit en pakte de jongen bij de kraag van zijn leren jack. Hij schudde hem even zacht door elkaar en keek hem met zijn groene ogen zonder te knipperen plechtig aan.

‘Jongen, weet jij hoe liefde zou moeten beginnen?’

De jongen zat er kleintjes en aandachtig en stil bij. Langzaam schudde hij zijn hoofd. De oude man boog zich naar hem toe en fluisterde:

‘Een boom. Een rots. Een wolk.’

Buiten op straat regende het nog steeds: een lichte, grijze, eindeloze regen. Op de fabriek klonk de fluit voor de ploegendienst van zes uur en de drie spinners betaalden en vertrokken. Behalve Leo, de kleine krantenjongen en de oude man was er niemand in het café.

‘Het weer was net zo in Portland,’ zei hij. ‘In de tijd dat mijn wetenschap vorm kreeg. Ik mediteerde en ik begon heel voorzichtig. Soms raapte ik iets op van de straat en nam het mee naar huis. Ik kocht een goudvis en ik concentreerde me op de goudvis en had hem lief. Ik bekwaamde me steeds verder, van het ene ding naar het volgende. Dag na dag verfijnde ik deze techniek. Op weg van Portland naar San Diego...’

‘Hou toch je mond!’ riep Leo plotseling.‘Hou op! Hou op!’

[p. 104]

De oude man hield nog steeds de kraag van de jongen zijn jack vast; hij trilde en hij had een gedreven, gelukkige en verwilderde blik. ‘Zes jaar lang ben ik zo alleen voortgegaan en heb mijn wetenschap uitgewerkt. En nu ben ik een meester. Jongen. Ik kan van alles houden. Ik hoef er zelfs niet meer aan te denken. Ik zie een straat vol mensen en raak vervuld van prachtig licht. Ik zie een vogel in de lucht. Of ik ontmoet een reiziger onderweg. Alles. Jongen. En iedereen. Allemaal vreemd en allemaal geliefd! Begrijp je wat een wetenschap als die van mij kan betekenen?’

De jongen zat er stijfjes bij, zijn handen klemden zich strak om de rand van de bar. Ten slotte vroeg hij: ‘Hebt u die dame ooit echt gevonden?’

‘Wat? Wat zeg je, jongen?’

‘Ik bedoel,’ vroeg de jongen bedeesd. ‘Bent u ooit weer verliefd geworden op een vrouw?’

De oude man liet zijn greep op de kraag van de jongen verslappen. Hij had zich afgewend en voor het eerst was er een wazige, verstrooide blik in zijn groene ogen.

Hij tilde zijn pul op van de bar, dronk het gele bier uit. En ten slotte antwoordde hij: ‘Nee jongen. Zie je, dat is de laatste stap van mijn wetenschap. Ik ga omzichtig te werk. En ik ben er nog niet helemaal klaar voor.’

‘Nou!’ zei Leo. ‘Nou, nou, nou!’

De oude man stond in de deuropening. ‘Vergeet het niet,’ zei hij. Gevat in het grijze, vochtige licht van de vroege ochtend leek hij gekrompen en sjofel en broos. Maar zijn gezicht straalde. ‘Vergeet niet dat ik van je hou,’ zei hij met een laatste knik. En de deur sloot zacht achter hem.

De jongen zei lange tijd mets. Hij trok wat aan de haren op zijn voorhoofd en ging met een vettige kleine wijsvinger over de rand van zijn lege kopje. Toen vroeg hij zonder Leo aan te kijken:

‘Was hij dronken?’

‘Nee,’ zei Leo kortaf.

De jongen verhief zijn heldere stem. ‘Is hij dan verslaafd?’

‘Nee.’

De jongen keek naar Leo op, en zijn vlakke smalle gezicht stond radeloos, zijn stem klonk dringend en schril. ‘Was hij gek? Denk je dat

[p. 105]

hij krankzinnig was?’ De stem van de krantenjongen viel van onzekerheid opeens bijna weg. ‘Leo? Of niet?’

Maar Leo wou hem geen antwoord geven. Leo hield het nachtcafé al veertien jaar draaiende en zag zichzelf als een kenner van gektes. Je had de stadstypes en de passanten die voor de nacht binnen zwierven. Hij kende de obsessies van allemaal. Maar hij wilde de vragen van de wachtende jongen niet beantwoorden. Zijn bleke gezicht verstrakte en bleef stil.

Dus trok de jongen de rechterklep van zijn helm naar beneden en terwijl hij zich omdraaide om te vertrekken, maakte hij de enige opmerking die hem veilig leek, de enige conclusie die niet zou worden uitgelachen of weggehoond:

‘Hij heeft in ieder geval heel wat afgereisd.’