KortVerhaal. Jaargang 31

[p. 55]

Goedmakertje
Inez van Eijk

Gitta kon maar niet besluiten wat ze aan zou trekken en ten slotte moest ze zich haasten wilde ze op tijd in De Oesterbar zijn. Het regende zachtjes. Toch nam ze de fiets; de tram paste niet bij een afspraak met een oud schoolvriendje.

Het was kouder dan ze dacht.

Ruim dertig jaar geleden had ze Simon voor het laatst gezien. Die afspraak was van hem uitgegaan. Nu was het haar idee. Na talloze telefoontjes met zijn secretaresse - hij zat in Barcelona, Denver, Sjanghai of was onderweg - had hij haar teruggebeld. Een ‘puik plan’ noemde hij haar voorstel om weer eens bij te praten. En of ze bang was dat ze elkaar niet meer zouden herkennen als ze nóg ouder werden?

‘Ja, ook dat, natuurlijk,’ had ze gezegd, niet wetend hoe ze de werkelijke reden in een paar woorden duidelijk kon maken.

Simon vond zowaar een lege plek in zijn agenda:‘Ik hou de hele middag voor je vrij. Ik sta ten slotte nog bij je in het krijt.’ Aan ‘hoezo?’ kwam ze niet toe; een dringend telefoontje riep hem weg.

Zijn stem leek onveranderd, diep met onderin dat barstje waardoor wat hij ook zei ironisch klonk. Zou hij dikker zijn geworden? Kaal? Zonder zijn helm van kastanjebruin haar kon Gitta zich hem niet voorstellen. Misschien was Simon wel een van die mannen die er juist mooier op worden. Wier hoofd beter bij hun lijf gaat passen.

Sinds de dood van Ben is het huis haar te groot - leeg vooral - en ze heeft een kleiner appartement gekocht. Over drie maanden trekt ze erin. Een nieuw begin, zeggen vrienden. Maar waarvan?

Ze voelt zich ontheemd in haar bestaan. De jaren met Ben komen haar voor als een langdurig verblijf in het buitenland. Ze mist zijn onvoorwaardelijke aandacht. Zijn vermogen haar los te weken van een moeilijke werkdag onder het motto: ‘Niet goed, ook goed.’ Met het oog op de komende verhuizing was ze begonnen de stapels mappen en dozen met bewaarpapier weg te werken. Het werd trouwens wel eens tijd voor een grote opruiming; wie zou zich na haar interesseren voor die collegedictaten, diploma's, programmaboekjes, brieven en ansichtkaarten?

[p. 56]

Ze liet alles door haar handen gaan voor ze het in vuilniszakken propte. Het meeste kon na een vluchtige blik weg. Soms las of bladerde ze ergens snel doorheen. In een halfvergane envelop vond ze gedichten van Simon op uitgescheurde schriftvelletjes. Die nam ze mee naar de zitkamer om op haar gemak te lezen.

Gingen die hartekreten over haar? Beduusd herlas ze wat ze toen niet had begrepen. Weliswaar was Simon iets ouder dan zij - twee maanden om precies te zijn - maar hier was geen jongen van vijftien aan het woord. Ze begreep best dat ze indertijd niet had geweten wat ze ermee aan moest en de gedichten haastig had verstopt. Als haar moeder ze onder ogen had gekregen was de hel losgebarsten, had ze misschien wel naar een andere school gemoeten. Met dat dreigement was al eerder gezwaaid.

Op een dag begin december had haar moeder Gitta in de deuropening staan opwachten toen ze uit school kwam. ‘Die jongen heeft een pakje voor je afgegeven.’ Toen Gitta ermee naar haar kamertje wilde: ‘Nou, kom, maak 's open.’ Schutterig had ze de Prisma-pocket uit het papier gehaald. Voor ze de titel kon lezen had haar moeder hem uit haar handen gegrist.‘Kijk eens aan. Edgar Allan Poe. Als je daar maar geen nachtmerries van krijgt.’ Het boek had ze mogen houden. Het sinterklaasgedichtje verdween ongelezen en versnipperd in de vuilnisbak. Zo'n cadeautje kon nog door de beugel maar het moest niet gekker worden.

Gitta's moeder had het niet zo op jongens, en op mannen al helemaal niet. Je moest voor ze oppassen. Over dat ene waar ze volgens haar op uit waren, trad ze niet in details maar Gitta had een vermoeden. Tijdens een fietstochtje had Simon haar in een stil stuk van het Bosplan gezoend. Op haar mond. Het zou er wel bij horen had ze gedacht.

Zou hij nog gedichten schrijven? Wat was dat voor meisje geweest voor wie hij ze schreef maar dat er niets van begreep?

Ze zal nooit vergeten hoe hij achter de rector aan de klas was binnengeslenterd.

Klas 2C had zitten werken aan een oefening in perspectief. De leraar, een norse man die via de ‘Orderegels in het tekenlokaal’ een stalen discipline handhaafde, staarde over de klas heen naar de achterwand. Het zachte geruis van de hoog opgestookte, gietijzeren radia-

[p. 57]

toren werd af en toe onderbroken door een zacht tikje als iemand zijn potlood of liniaal neerlegde.

Toen de rector met een onbekende jongen het lokaal binnenstapte, stokten de potloden. Hij introduceerde de nieuwe leerling die geamuseerd de klas in keek; zoiets als school was hij allang ontgroeid, maar hij was bereid zich te schikken. Gitta kon haar ogen niet van hem afhouden. Simon, zijn achternaam had ze niet verstaan, had zich in een bank schuin voor haar laten zakken. Hij heeft mooi haar, had ze gedacht, zacht en toch stevig.

Hij had haar blik gevoeld, achterom gekeken en gegrijnsd.

Geschrokken had ze zich weer over haar tekening gebogen, een kantoorgebouw, door dunne streepjes verbonden met een punt aan de horizon. Toen ze opnieuw keek, zat hij op last van de leraar te lezen in de ‘Orderegels’:‘Regel 7:Tijdens de les wordt niet gesproken.’ ‘Regel 16: Het vergeten van materiaal wordt streng gestraft.’

Opeens begonnen de schouders van de nieuwe jongen te schokken. Met ingehouden adem keek Gitta toe. Hij zat te lachen, geluidloos te stikken van de lach. Ze wierp een snelle blik op de leraar. Die tuurde naar de torenklok aan de overkant van de gracht: of hij al het bevel ‘opruimen’ kon geven. Exact vijf minuten vóór de bel, opdat de leerlingen conform regel 20 stipt op tijd het lokaal zouden verlaten.

In De Oesterbar helpt de gerant haar uit haar natte jas. Hij begeleidt haar naar een tafel bij het raam en schuift haar stoel aan. Of hij in afwachting van meneer, die verlaat is, mevrouw alvast een aperitief mag aanbieden? Glaasje champagne misschien?

Na die tekenles had Simon haar een papiertje in handen geduwd. ‘Geef je telefoonnummer.’ Tijdens de volgende les had ze gevraagd of ze naar de wc mocht zodat ze het stukje papier met haar antwoord in het voorbijgaan op Simons bank kon leggen. Een actie die haar achteraf had verbaasd.

In de eerste klas was Robby Roest haar favoriet geweest. Een kwiek ventje, met groene ogen en bijpassende rubberlaarzen, waarmee hij altijd op weg was naar, of zojuist terugkwam van een excursie met de Nederlandse Jeugdbond voor Natuurstudie. Hun contact beperkte zich tot kijken. Robby zond haar vanuit elk NJN-kamp een ansichtkaart. Geen tekst, alleen ‘Robbie’. In de zomervakantie had zij hem ‘Groeten uit Apeldoorn’ gestuurd: vijf kleine fotootjes, op een ervan

[p. 58]

het pension waar ze met haar ouders logeerde. Over het raam van het dakkamertje waar ze sliep, had ze een kruisje gezet.

Naast de twee gerijpte zittenblijvers die in het begin van het nieuwe schooljaar aan klas 2C waren toegevoegd, slonk Robby Roest binnen een week tot het dertienjarige jongetje dat hij was. De komst van Simon maakte het bestaan van elke andere jongen overbodig.

Het tocht bij het raam. Ze voelt aan de verwarming. Haar klamme schoenen heeft ze onder tafel uitgedaan. Ze nipt van haar glas. Liever had ze iets warms besteld. Droge sokken zouden wel niet op de kaart staan.

De eerste wijn in haar leven had ze met Simon gedronken.

Zou hij zich dat verjaarspartijtje herinneren? Ze had een paar klasgenoten mogen uitnodigen. Het vloerkleed werd opgerold, de eettafel aan de kant geschoven. Na lang zeuren was haar moeder gezwicht voor de aanschaf van een fles Samos. Ze kregen er allemaal een glaasje van, en een bakje pinda's, en het schuifelen op de 78-toerenplaten met The Platters en Pat Boone kon beginnen. Haar ouders hadden geweigerd zich in de keuken terug te trekken en posteerden zich met een jonge borrel en een advocaatje aan weerszijden van de tafel. Daar zou ze de volgende dag op school wel het nodige over horen.

Schuifelen werd op dansles niet onderwezen. Van James Meijer en zijn assistente juffrouw Kras leerde ze de foxtrot, de quick step, de Engelse en de Weense wals, de samba en de mambo, maar niet hoe je omging met de opdringerige onderbuik van een jongen terwijl je ouders toekeken.

Ze trekt haar jasje dichter om zich heen. Wat kon Simon toch hebben bedoeld met dat ‘in het krijt’ staan? Zo langzamerhand begint ze spijt te krijgen van de afspraak. Wat verwacht ze ervan? Wat gaat ze zeggen als hij straks vraagt waarom ze hem na al die tijd belde? Dat ze, nu haar toekomst - ander huis, vreemde buurt - haar geen enkel houvast biedt, haar verleden probeert te hervinden? Dat ze op zoek is? Niet naar een nieuwe man, maar naar zichzelf. Te beginnen bij het meisje dat 's avonds niet durfde te gaan slapen nadat Simon haar had meegenomen naar een verfilming van Stevensons verhaal over Dr. Jekyll and Mr. Hyde. Tijdens een van de griezeligste momenten in de film had hij zijn arm om haar schouders gelegd. Ze was geschrokken van zijn ijskoude vin-

[p. 59]

gers in haar hals. De scène waarin Mr. Hyde met tot klauwen vervormde handen langs de regenpijp naar het slaapvertrek van zijn beminde klimt, had zich avond na avond verplaatst naar Gitta's eigen opklapbed. Met de ramen dicht doorstond ze klam van het zweet en met haar kop onder het laken de augustushitte. Het was maar een film met drankjes waardoor iemand in een monster veranderde; die bestonden niet, maar je kon nooit weten.

Inmiddels zijn alle tafels bezet; de bedrijven van de grachtengordel nodigen hier hun opdrachtgevers uit in de wederzijdse wetenschap dat er no such thing as a free lunch is. In het onderwijs ga je niet uit lunchen. Als je iets van een collega gedaan wil krijgen, zonder je je in de docentenkamer even af, met twee bekertjes koffie uit de automaat.

Met haar elleboog steunend op het wit-damasten tafellaken en een hand rond haar wang staart ze naar buiten. Sommige voorbijgangers kijken terug. Opeens ziet ze zichzelf daar zitten. Een mevrouw alleen met een glas champagne.

Vroeger was zij het die te laat kwam. Elke ochtend stond Simon op hun vaste plekje op haar te wachten. Recht voor zich uitkijkend, schouders opgetrokken, handen aan het stuur van zijn hoge herenfiets. Zodra ze op de bagagedrager zat, zette hij zich zonder om te kijken in beweging.

Ze ging vaker met hem mee naar huis dan hij met haar. Hij had vier broertjes, allemaal jonger. Als enig kind vond ze in het grote gezin een ongekende geborgenheid. Simons moeder was een mollige, hartelijke vrouw. Ze werd niet boos toen Gitta een glas limonade omgooide.‘Pak maar een doekje uit de keuken,’ had ze gezegd en ze was niet gaan zeuren over vlekken op het kleed. Zijn vader zag ze nooit. Er stond een portret van een marineman op het dressoir, een oudere Simon met een ringbaardje. Een enkele keer at Gitta mee. Simons moeder voerde de baby die in de kinderstoel werd aangeschoven. Hijzelf ontfermde zich over de andere jongetjes: maande ze tot dooreten en gaf ze een standje als ze zaten te klieren. Hij was vast een leuke vader geworden.

Soms pasten ze samen op, als zijn moeder moest overwerken. Dan hielp ze hem zijn broertjes naar bed brengen. De oudsten waren gewend aan voorlezen voor het slapen gaan en hadden eens gevraagd of zij dat wilde doen. Simon had meegeluisterd en gaf haar na afloop een zoen, op haar wang.

[p. 60]

Ze draaiden platen en maakten huiswerk, hij hielp haar met wiskunde. Halverwege een van die avonden werd zijn babybroertje ziek. Simon moest hem verschonen. Geleund tegen de commode had ze gefascineerd toegekeken hoe hij het jongetje, met vaste hand en liefdevol, tot in alle plooitjes had gereinigd.

Hoe anders zou haar jeugd er hebben uitgezien als ze broers of zussen had gehad, al was het er maar eentje. Ze had er haar moeder naar gevraagd. Meer dan dat de tijd er niet naar was - kort na Gitta's geboorte brak de oorlog uit - kreeg ze niet los. Misschien had ze dan later zelf wel kinderen gewild. Voor Ben was hun kinderloosheid een teleurstelling, maar tot op zijn sterfbed hield hij vol dat het zo goed was. Dat hij met geen ander zo gelukkig had kunnen zijn.

Voor ze de ober kan wenken staat hij al aan haar tafel. Of alles naar wens is? Ze vraagt om de ochtendkrant. Ze doet een tijdje of ze leest. Een interview met een jonge Franse schrijver trekt haar aandacht. Daar moet ze nodig iets van lezen om bij te blijven, maar er ligt nog een flinke stapel ongelezen op haar bureau. De afgelopen maanden kon ze zich niet concentreren, terwijl ze vanaf het moment dat ze kon lezen toch in boeken haar toevlucht had gezocht. Nu drijven haar gedachten al na enkele pagina's weg.

Als kind verslond ze soms wel drie boeken op één zondag. De club op vacantie, Stijfkopje, maar ook Winnetou en De scheepjongens van Bontekoe, wat er maar volgens de bibliotheek voor haar leeftijd geschikt was. Simon was haar ook daarin ver vooruit. Hem werd nooit naar zijn leeftijd gevraagd. Hij las Vestdijk, Huxley, Thomas Mann, Hemingway en gaf ze aan haar door. Hij wilde er altijd grondig over napraten. Zo hadden ze eens toen hij haar bij haar huis had afgeleverd, lang staan kletsen over de vraag of je boeken van een auteur die in de oorlog fout was geweest, eigenlijk wel goed mocht vinden. Toen haar moeder haar naar boven riep om te eten, waren ze er nog niet uit.

Aan lezen zal hij nu wel niet toekomen. Zijn werk neemt hem waarschijnlijk totaal in beslag. Regelmatig komt ze zijn naam tegen als hij wordt geciteerd als een van de groten in Nederland; dat succes is hem natuurlijk niet komen aanwaaien. Gitta's naam komt nooit in de pers. Onder pseudoniem schrijft ze een column in een maandblad voor leraren. Ze krijgt er veel reacties op, de meeste waarderend. De

[p. 61]

envelop met kopieën van de leukste stukjes legt ze naast haar bord. Niet vergeten straks aan hem te geven.

Hij zal ervan opkijken dat ze nu conrector is. Bij hun laatste ontmoeting was ze net begonnen met lesgeven. Begin twintig waren ze. Het had haar verrast dat hij belde. Ze waren elkaar uit het oog verloren toen Simon na de vierde klas naar een andere school was overgestapt. De twee volgende schooljaren zat ze uit en zodra ze genoeg verdiende met bijlessen en een cursus Frans voor beginners, was ze op kamers gaan wonen. Met vriendjes wilde het die eerste jaren niks worden. Als ze niet saai waren, bleken ze onbetrouwbaar.

Dat hapje eten met Simon was toen uitgelopen op koffie met cognac in het tuinhuis dat hij van vrienden huurde. De butagaskachel verspreidde een vochtige, onechte warmte. Ze hadden beter niet in bed kunnen belanden. Simon had zich voor zijn falen verontschuldigd met een opkomende griep. Meer kampend met haar kennelijke tekorten als minnares dan met de novemberstorm, was Gitta door de nachtelijke stad naar huis gefietst. Verkild tot op het bot. De geur van klamme dekens bleef haar wekenlang bij.

Als ze weer opkijkt, herkent ze hem aan zijn lopen, een man die weet waarnaar hij op weg is. Een camel jas om zijn schouders. Ze zoenen niet, hij gaat zitten, knikt naar de gerant. Twee tellen later staan er champagne en oesters op tafel. Ze klinken en bekijken elkaar keurend. ‘Blijkbaar kies je nu zelf je kleren,’ zegt Simon - vroeger plaagde hij haar met de jurken die haar moeder voor haar uitzocht. Zijn kabeltrui is vervangen door een zwartzijden coltrui en een antracietkleurig jasje. Ze praten bij. Hij is met zijn vierde vrouw. Bij zijn tweede ex heeft hij kinderen.

Simon vertelt over succesvolle campagnes van zijn bureau en gaat er kennelijk vanuit dat ze op de hoogte is van zijn onaantastbare positie in de reclamewereld. En waar zij haar tijd mee stukslaat? Ze deed toch Frans? ‘Zo. Je hebt dus carrière gemaakt,’ zegt hij.‘Eén stapje hoger en je bent rector.’ Of ze het met hem eens is dat er te veel kneuzen in het onderwijs rondlopen? Toen zijn kinderen nog op school zaten is hij eens meegegaan naar een ouderavond. Maar met alle respect, voor dat soort flauwekul heeft hij geen tijd. Als die docenten hun werk goed doen, hebben ze daar geen ouders bij nodig. Gitta schuift de envelop met columns onder haar servet.

[p. 62]

Het tweede dozijn oesters arriveert samen met een tweede fles champagne. Ze heeft het nog steeds koud en op Simons verzoek zet de ober de verwarming hoger. Er komen bekenden van hem binnen. Ze groeten en lopen door naar een tafel achterin. Een van hen komt terug en buigt zich half over Simon heen terwijl hij Gitta opneemt. Ze kan niet verstaan wat hij zegt en kijkt naar buiten. Het is droog, er breekt zelfs een glimp zon door. Wat zou Simon toch goed willen maken, zoals hij had beloofd toen ze hem belde? Is daar die overdaad aan oesters en champagne voor bedoeld? Maar voor wát dan wel?

‘Uitgesloten. Ik zit de hele middag vast,’ zegt Simon tegen de man. ‘Bel Johanna, die beheert mijn agenda.’ Ze ziet nog net zijn handgebaar. Dat is nou wegwuiven, denkt ze. De man verdwijnt naar zijn tafel verderop. Simon excuseert zich voor het incident: ook klanten moeten niet denken dat ze hem zomaar kunnen storen.

Als ze hem wil vragen of hij zich de dansles nog herinnert, begint hij over het boek waaraan hij bezig is. Daar zal ze nog van opkijken. Over een jaar ligt het in de winkel. Hij laat haar een exemplaar sturen, met opdracht.

‘Schrijf je nog gedichten?’ vraagt ze.

‘Deed ik dat?’ zegt Simon en hij grijnst. ‘Elke zichzelf respecterende puber schrijft toch gedichten? Of doen ze dat tegenwoordig niet meer?’

Tijdens het hoofdgerecht, tarbot in dillesaus, komt hij erop terug. Dat hij ook zo'n aansteller was die met wat versjes indruk wilde maken. Hij kan er maar niet over uit. Weet ze zeker dat ze van hem waren? Had hij ze misschien gepikt? ‘Dat kun jij beoordelen,’ zegt hij. ‘Jij bent een belezen vrouw.’ Ze verzekert hem dat hij ze zelf heeft geschreven - ‘ontroerend onbeholpen’. Of hij nog weet van die keer dat hij woedend op haar was? Want daarover ging een van die gedichten. Op een zondagmiddag was hij haar komen ophalen om te gaan fietsen en zij had van de derde verdieping naar beneden geroepen dat ze geen zin had. Pijn in haar buik, maar dat zei je toen niet tegen een jongen. Haar moeder had hem vanachter de gordijnen na staan kijken toen hij wegreed. Om te controleren of hij wel wegging, de buren keken immers mee. De volgende dag stond Simon haar niet op te wachten en op dansles koos hij een ander meisje zodat het pukkelige jongetje dat naar zweet stonk zijn kans schoon had gezien en haar de hele avond had geclaimd.

[p. 63]

Hij schudt nadenkend zijn hoofd. ‘Geen idee,’ zegt hij. ‘Maar als jij het zegt... Vrouwen hebben een beter geheugen voor die dingen.’ Wat ze eigenlijk had willen weten is wat hij toen had bedoeld toen hij schreef dat hij het had willen uitmaken, maar dat niet deed: ‘Omdat jij het bent.’

Ze vraagt naar zijn moeder, zijn broers. Hij kijkt haar verbaasd aan. ‘Ach ja,’ zegt hij, ‘je kwam natuurlijk wel eens bij ons thuis.’ Ze zegt dat ze zijn moeder zo aardig vond. Zo warm. Een veilige moeder.

‘Had jij die dan niet?’ vraagt hij.

Hij moet haar iets bekennen, zegt hij als de ober twee espresso's neerzet. ‘Het was voor mij de eerste keer, toen, in dat tuinhuis.’ Ze zegt niet dat hij griep als excuus had aangevoerd. Evenmin dat hij haar de schuld had gegeven. Later had ze begrepen dat jongens dat zeiden om zichzelf in te dekken.

Hij roert langdurig zijn koffie en gunt haar een volle blik op zijn kruin: dik, zacht haar. Kastanjebruin met hier en daar grijs. Ze zou er haar hand op kunnen leggen.

‘Nou ja,’ zegt hij opkijkend, ‘dat was toen; inmiddels hebben de dames niks te klagen.’

Hij bestelt een sigaar en twee cognac.

Gitta vraagt naar zijn vader die ze nooit zag. ‘Wacht maar tot mijn boek er ligt,’ zegt hij,‘daar staat het allemaal in.’

Na een blik op de binnenkant van zijn pols - zo draagt hij zijn horloge - breken ze op. Hij laat geld liggen voor de ober, de rekening gaat naar ‘de zaak’.

Op weg naar haar fiets vertelt hij dat hij zich de vorige maand een pied à terre heeft aangeschaft, aan een kade vlakbij. Ze gaat toch zeker wel even mee om te zien hoe prachtig het wordt? Hij fietst, zij zit achterop. Als vroeger. Behalve de jas waaraan ze zich vastklemt.

Achter hem aan loopt ze een trap op. Een statige, vrijwel lege kamer. Platanen sturen zachtgroen licht door de hoge ramen. Het ruikt er naar de nieuwe parelgrijze vloerbedekking waar haar voeten in wegzinken. Als enig meubelstuk een half uitgepakte, zwartleren bank. Aan de muur een imposant doek, grijs en zwart, abstract.

‘Gôh,’ zegt ze.‘Mooi, hoor.’

Simon komt naast haar staan, slaat een arm om haar schouders en trekt met zijn andere hand haar gezicht naar zich toe. Ze ruikt de

[p. 64]

sigaar. Als hij zijn lauwe, zilte tong in haar mond duwt, draait ze zich onder zijn arm uit.

‘Ik wil met je neuken,’ zegt hij, terwijl hij haar bij de schouders pakt.‘Ik heb nog iets goed te maken. Toch?’

‘Nou, dat hoeft niet hoor,’ zegt ze, terwijl ze naar de deur loopt.‘We hebben toch gezellig gepraat. Dank je wel voor de lunch.’

Ze roffelt de trap af, mist de onderste tree, scheurt een nagel als ze de leuning grijpt maar blijft overeind. Het is weer begonnen te regenen. Als ze naar haar fiets loopt, ziet ze hem vanuit haar ooghoeken boven op het balkon staan. Met onvaste vingers probeert ze het fietsslot open te krijgen. Al die drank ook. Het sleuteltje valt. Ze vist het uit een modderig hoopje rommel en probeert het opnieuw. Ze kijkt omhoog: hij staat er nog.

Een beetje slingerend rijdt ze de kade af. Om de hoek stapt ze af en spuugt het speeksel dat ze al die tijd niet heeft willen doorslikken in haar zakdoek. Ze heft haar gezicht naar de regen, een koude motregen die het zout van haar wangen wist.