De Tweede Ronde. Jaargang 29

[p. 74]

Catalaans schaak^*
Hans Ree

1

De eerste schaakpartij zoals wij spelen
werd opgeschreven door een Valenciaan
die schaak en liefde knap liet samengaan.
Zijn Scachs d'amor telt 64 delen.

Hij zong van Venus en van lustpriëlen
en schaken in zijn taal, als Catalaan.
Die taal heeft daardoor aan de wieg gestaan
van onze passie, voor ontelbaar velen.

Narcís Vinyola was rond 1480
een man die trots was op zijn eigen streek,
maar later bleek hij glibberig als een aal.

Hij slijmde met de koning, die was machtig,
en hield een Castiliaanse donderpreek:
het Catalaans was een barbaarse taal.

* Het schaakspel heeft zich in de loop van anderhalf millennium in verschillende streken verschillend ontwikkeld. Het spel dat wij spelen onstond tegen het eind van de 15de eeuw in Valencia.
De eerste partij met onze regels werd opgetekend in een Catalaans manuscript van omstreeks 1480, Scachs d'amor. Het is waarschijnlijk een collectief werk van Valenciaanse rederijkers, waarvan Narcís Vinyoles de belangrijkste was.
In dit manuscript probeert Mars de liefde van Venus te winnen. De zangen van Mars, Venus en een scheidsrechter worden gespiegeld in de zetten van een verzonnen schaakpartij.
Later vertaalde Vinyoles voor koning Ferdinand een Latijns werk, Suplementum chronicarum, in het Castiliaans en hij noemde daarin het Catalaans een barbaarse taal. Catalaanse historici hebben hem daarom soms als een landverrader beschouwd.

[p. 75]

2

Savielly Tartakower, een genie,
bedacht voor Barcelona Catalaans.
Veel eerder schreef een priester over Spaans,
met tips voor zwendel: paapse infamie.

Voor Barna, hoofdstad van de anarchie,
geen priesteropening, maar iets profaans.
Docteur Tarta bleek waarlijk messiaans
toen hij d4 liet volgen door g3.

Vladimir Kramnik, placet Kal, was ziek,
kon zelfs met wit bijna geen spel meer winnen
tot Tarta's wonderolie hem genas.

Topalov overwint hij magnifiek,
hij haalt het wereldkampioenschap binnen
en geeft met Catalaans de coup de grâce.^*

* De Spaanse opening heet zo omdat de priester Ruy López daar in 1561 over schreef in een schaakboek waarin hij ook trucjes aanbeval zoals: zorg dat het licht altijd in de ogen van de tegenstander schijnt.
De organisatoren van het internationale toernooi in Barcelona in 1929 vroegen Savielly Tartakower om een nieuwe opening te bedenken. Hij speelde daarom in vier partijen 1.d4 gevolgd door 2.g3 en schiep daarmee de Catalaanse opening.
In 2006 versloeg Kramnik in een match om het wereldkampioenschap Topalov, met het Catalaans als zijn gevaarlijkste wapen.
Regel 9 verwijst naar Jan Kal's ollekebolleke over de uitspraak van Vladimir Nabokov.