De Tweede Ronde. Jaargang 20

[p. 13]

Salomon Glücksmann
(Israël '91)
Eva Reisel

I

Ik ken Salomon Glücksmann nog niet als ik hem opbel vanuit mijn hotel in Oost-Jeruzalem. Hij is een collega van mijn broer, die psychiater is.

‘Wat doe je in godsnaam in Oost-Jeruzalem?’ roept hij vertwijfeld. ‘Het is daar gevaarlijk, weet je.’ De taxichauffeur had mij er niet naar toe willen brengen, de avond dat ik aankwam, en deed alsof hij de straat van mijn hotel niet kende (‘Nablusroad, there is no Nablusroad.’). Woest vloekend reed hij maar wat in het rond terwijl hij mij probeerde te overtuigen van de risico's die ik, en hij met mij, zou lopen.

Ik maakte me meer zorgen om zijn agressieve rijstijl.

Twee dingen had mijn broer me verteld over Salomon Glücksmann. Zijn moeder was niet lang geleden overleden en hij had een auto-ongeluk gehad, dat hij heelhuids had overleefd.

‘Ik pik je op met de auto op Kikar Zahal, tegenover de Nieuwe Poort.’

Vanaf zijn terras kijken we uit over een woestijnlandschap met daarin verspreid enkele Arabische dorpen. We kunnen vandaag zelfs Jordanië zien en een deel van de Dode Zee. ‘Zie je,’ legt hij uit, ‘drie jaar geleden was elke Palestijn “Intifada”^*; wat nu overgebleven is, is een kleine harde kern. Die zorgt voor de aanslagen op toeristen. Laatst zijn bij de Poort van Damascus twee Duitse meisjes vermoord, met messen. Mij zie je niet meer in de oude stad. Vroeger gingen we uit eten in Jericho. Dat is allemaal voorbij. Zal je beloven dat je niet naar de oude stad gaat? En voor je hotel weet ik een oplossing. Het appartement van mijn onlangs overleden moeder staat leeg. Ik gebruik het alleen om er af en toe patiënten te ontvangen.’ Salomon Glücksmann heeft een gesloten gezicht, met een flinke baard en snor om zich achter te verbergen. Hij praat aan één stuk door. Zo voorkomt hij een gesprek. Hij is klein en lijkt te barsten van een nerveuze energie.

* Intifada: lett. “het afschudden”. Palestijnse opstand tegen de nederzettingenpolitiek, begonnen in dec. 1987.

[p. 14]

‘Ik werk heel hard omdat ik dat prettig vind. In de kliniek, en ik behandel ook privé. Ik moet op mijn hart letten, maar heb er gewoon de tijd niet voor. Misschien vind je het leuk om de kliniek te bezoeken.

Heb je wel eens van het “Jeruzalemsyndroom” gehoord? We hebben op de kliniek een aparte afdeling voor mensen die eraan lijden. Vaak overkomt het toeristen, die er lang naar uitgekeken hebben om een reis naar het beloofde land te maken. Bij het zien van zoveel heilige plaatsen, die tot dan toe alleen in hun verbeelding hebben bestaan, draaien ze door, slaan ze op tilt. Geloven dat ze zelf de Messias zijn of een andere prominente rol bij de verlossing zullen spelen. Verlossing, dat is toch waar we allemaal heimelijk naar verlangen. Nu, met het jaar 2000 zo dichtbij, neemt de spanning alleen maar toe. Het is interessant om te zien hoe zoiets cultureel bepaald is. Hier zitten de Jezussen en iets verderop zitten de klinieken vol met Mohammeds.’

II

Ik dwaal rond in het appartement van de moeder van Salomon Glücksmann. De huiskamer is de enige plek die opgeruimd is. Er staat een antwoordapparaat dat af en toe aanslaat.

In de keuken ruikt het naar verrotting. Vuile borden en kopjes in de gootsteen. Niet van gisteren, maar van langer geleden. In de ijskast halfvergane groente. Ik gooi het weg. Op een plankje boven het aanrecht ligt naast een spiegeltje wat make-up: mascara, oogschaduw lichtbruin. Dan dringt het tot me door: precies zo heeft de dode haar huis achtergelaten. Salomon Glücksmann heeft zich er niet toe kunnen zetten ook maar iets aan te raken. In de slaapkamer betwijfel ik of het bed verschoond is. Zou zij in deze lakens gestorven zijn?

Een bezoek aan het Herzog-ziekenhuis maakt duidelijk dat Salomon Glücksmann een schaamteloze man is. Alsof hij zijn lievelingsspeelgoed laat zien, stelt hij mij zijn patiënten voor, daarbij hun meest extreme gedragingen opsommend.

‘Dit is Tim uit Australië. Tim werd hier opgenomen nadat hij het spreekgestoelte van de Al Aksa-moskee op de Tempelberg in brand had gestoken. Hij wilde zo de tweede komst van Christus bespoedigen.

[p. 15]

En dit is David uit Amerika, die het als zijn taak ziet alle joden in de diaspora naar Israël te helpen verschepen, voor het jaar 2000. Je ziet, we hebben hier een heel eigen Millenniumprobleem.’

Tim en David staan er wat verloren bij. Ze bewegen onrustig van de ene voet op de andere en willen maar één ding: een afspraak met de dokter.

Salomon Glücksmann roept dat hij zijn agenda niet bij zich heeft en maakt dat hij wegkomt.

De volgende middag tref ik Salomon Glücksmann slapend aan in een leunstoel in het appartement van zijn moeder. Hij schrikt wakker als ik al een tijdje binnnen ben. ‘Hoe laat is het? Ik moet nog naar een choepah^** in Beit She'an. Alleen even een cadeau afgeven.’

‘Waar ligt Beit She'an?’ vraag ik.

‘Niet ver van Tiberias, in het noorden.’

‘Hoe ver is het? Ben je niet veel te moe?’

‘Honderdveertig kilometer.’

‘Dat is vier uur rijden, heen en terug, alleen om een cadeau te bezorgen?’

‘Ja, klopt.’

‘Ik ga met je mee. Dan reis ik vandaar verder naar Tiberias.’ ‘Goed, we vertrekken om zes uur.’

** Choepah: Joods huwelijk.

III

We rijden door een controlepost de Westbank in. Er staan veel soldaten op en langs de tweebaansweg. Aan weerskanten van de weg loopt een dikke haag prikkeldraad. ‘Het is mogelijk dat ze stenen naar ons gooien,’ vertelt Salomon Glücksmann me droogjes.

Rechts van ons ligt, in de verte, Jordanië.

‘Zij,’ en hij wijst beschuldigend richting Jordanië, ‘hebben alles van ons geleerd: het kweken van groenten en bloemen, het verplanten van grote bomen, zelfs het kweken van vis. Ze zijn nu onze grootste concurrent.’

Ik merk dat ik al een tijdje aan het ‘meerijden’ ben en let gespannen op de weg. Salomon Glücksmann is een nerveuze automobilist. Net als de anderen rijdt hij hard om het risicogebied zo snel mogelijk te kunnen verlaten.

Het is donker geworden.

[p. 16]

Voor ons een traag rijdende vrachtwagen.

Salomon Glücksmann heeft zich al enige tijd zitten opwinden.

Dan haalt hij in. Hij schakelt met een schrapend geluid. Onze auto licht op door het groot licht van de tegenligger. Achter ons haalt een andere auto in. Signalerende lichten komen op ons af. Weer een schurend geluid. We schieten naar rechts, vlak voor de vrachtwagen langs.

‘Weet je wat je moet doen,’ zegt Salomon Glücksmann alsof er niets is gebeurd, ‘nu je toch naar het noorden gaat, je moet mijn broer bezoeken, die heeft een wijngaard in de Golan.’

IV

Moeizaam opent de man de deur. Hij zit in een rolstoel.

‘Benjamin Glücksmann?’ Hij knikt.

Ik loop achter hem aan een ruimte binnen waar het vuur in een grote open haard brandt. Een zwart-witte hond komt nieuwsgierig overeind.

Benjamin Glücksmann lijkt verlegen. Als hij spreekt, is het zacht en bedachtzaam. Hoewel hij jonger is dan Salomon, is hij al helemaal grijs. Zijn handen zijn werkhanden.

‘Heeft mijn broer je zijn patiënten laten zien? Ik kan niet geloven dat hij dat doet. Ik vind het ongepast.’ Hij schenkt me een glas rode wijn in.

‘Je broer is een echte workaholic,’ zeg ik.

‘In dit land zijn twee houdingen mogelijk. Je bent bang en je ziet overal gevaar. Of je bent niet bang meer. In het eerste geval werk je alsof je leven ervan afhangt. Om te vergeten. Dit is een land van werkers, van mensen die niet willen weten.’

‘Bij welke groep hoor jij?’ vraag ik.

‘Ik heb altijd hard gewerkt, maar niet om te verdringen. Ik was nooit bang. Alleen sinds ik in deze rolstoel zit, heb ik het moeilijk. Ik kan niets meer doen in de wijngaard. Geld om personeel in te huren ontbreekt me. Ik kijk toe hoe mijn werk van jaren langzaam ineenstort.’

‘Weet je dat je broer...’

‘Vind je het erg om het niet over mijn broer te hebben? Door hem zit ik in deze uitzichtloze situatie. Toen mijn moeder nog leefde, streden we om het hardst om haar aandacht. Salomon wist haar voor zich te winnen. Met interessante verhalen over zijn werk. Wat valt er nu te vertellen over wijnranken?’

[p. 17]

‘Mis je je moeder?’

‘Nee, eigenlijk niet. Doordat zij is weggevallen, is het contact met Salomon ook veel minder en dat bevalt me wel. Ik heb niet zo'n behoefte aan hem. Hij werkt en werkt aan andermans psyche en vergeet helemaal naar zichzelf te kijken. Door wat er is gebeurd, is dat nog eens versterkt. Ik weet dat hij zich schuldig voelt, maar hij kan er geen uiting aan geven. Hij verstopt zich in zijn werk.’

‘Wat is er dan gebeurd?’

‘Heeft hij je dat niet verteld? Hij reed en mijn moeder zat voorin. Ik zat achterin. Hij haalde in, maar het kon niet. Hij zwenkte naar links. Mijn moeder was op slag dood. Ik was zwaargewond, hij had niets.’