De Tweede Ronde. Jaargang 14

[p. 18]

De zwaan van Antwerpen
Jan Hontscharenko

Geleidelijk aan zijn bijna alle mensen naar huis getogen. Leeg plastic op het trottoirterras. Aan de toog zitten nog enkele drinkers. Zwijgzaam staren zij voor zich uit. Er broeit niets. De muziek? Een opera? We horen het niet meer. De tijd? Wat bedoel je? Je vraagt je af of die wel in Antwerpen bestaat.

Je schommelt met één been in de negentiende eeuw. Waar sta je met het andere been? Juist, in het graf. Kom, zie je dan zo je toekomst? Langzaam sterven in een stad die zelf al in slaap is gesukkeld. Waarom kwam je hier? De schepen achter je verbrand en nu het verleden in de wind loslaten. Maar tot dusver knalt alles op je af - in een doffe begrafenissfeer.

Wanneer je kijkt naar het Paleis voor Schone Kunsten, word je droevig. Het hele gebouw juicht als het ware van treurnis. Tegen de voorgevel, die net is opgepoetst, spetteren diagonale lichten. Oude, uitgeleefde duiven komen er op af. Ze vallen van de richel en kruipen met een laatste inspanning onder het struikgewas. Kinderen vinden soms zo'n duif. Ze pakken de vogel op, strelen eerbiedig over de veren en schudden, in een mengeling van afschuw en stoere liefde, de slappe nek heen en weer. Ze leggen de duif terug op dezelfde plek, waar hij een prooi zal worden voor een zwerfkat.

Door een harde bons van de deur werd ik in mijn gedachten gestoord. Een man zwaaide naar binnen. Hij had een kale kruin, niettemin slierden zijn haren tot op de schouders. Hij droeg een zwartfluwelen mantel met hoge kraag. Smalle, schokkerige schouders, kringen onder de ogen, een stevig maar verdrietig kakement. Hij leek de uitputting nabij. Op glazen beentjes schreed hij naar de toog, duidelijk getergd door de wittekes en bollekes van het uitgaansleven.

‘Zijt gij de waard?’ riep hij.

‘Wat zal het zijn?’ vroeg de barkeeper en glunderde naar een dame, die een vies rood, synthetisch rokje droeg, te strak voor haar uitdijende heupen. Onder haar kruk lag een plas. Met een vage oogopslag bekeek ze de man en wendde zich meteen af, alsof de paar seconden dat hij midden in het café stond al te lang hadden geduurd.

[p. 19]

Het anachronisme hield zich wijdbeens in evenwicht. Met een bijna lieflijke klank antwoordde hij: ‘Een water.’

‘Bruis of plat?’

‘Da's sjuust. Bruis.’

Hij boog zich voorover, friemelde onder zijn mantel en begon vervolgens, alsof hij een bril miste, de laatste franken in zijn handpalm te tellen. Toen hij het geld alvast op de toog legde, stootte hij tegen me aan en wierp z'n stem, ballonzacht van timbre, in mijn oorschelp.

‘Wat doe ik te wezen? Ik heb mijne fouten, dat weet ik. Ge moet geluk hebben. Awel, ik had geen geluk. Pff. Ach, misschien ben ik veroordeeld tot de hel... Ja, ik weet langs welke weg ik moet gaan. Ik kom er wel.’

Ik knikte.

‘Joooohhh, ik ben vaak gevallen, allez, maar mijne ogen vallen niet hè, begrijpt ge? Nooit! Altijd kwam ik thuis. Maar wat moet 'n man als ik nou?’ Kwaad draaide hij zich om, de blik gefocust op het museum. Ik hoefde niets te zeggen. Ik begreep hem. Ooit had ik het zelf geprobeerd: op deze manier praten tegenover een volstrekte vreemdeling. Ik beging toen de fout voor mijn intieme bekentenissen een vrouw uit te kiezen. Hoe ze me wantrouwde! Ze luisterde aandachtig en knikte waarschijnlijk net zoals ik nu knikte. Ze zag mijn kinderlijke geëmotioneerdheid voor een pose aan, dacht dat ik beschonken was - acteur met teveel tekst, teveel wanhopige geilheid. Ik was helder van geest, tilde mij op uit een verdriet dat van mij een hypochonder had gemaakt. Inwendig jubelde ik: eindelijk was ik van het dwangmatige zwijgen bevrijd! Haar gaf ik de eer dat het zo spontaan was gebeurd. Jij bent de personificatie van het schone, niemand anders! Zij hoonde het compliment weg, veronderstelde dat ik uit was op een nachtje... dat ik alles veinsde, terwijl ik schaamteloos en trots mijn hart uitstortte, dat tot dan toe vergrendeld was. Als ik wilde, kon ik mijn tranen laten gaan en het transparante trutje dacht dat ik uitsluitend uit was op wegwerpsex.

Misschien had ze wel gelijk.

Hij blies pufjes lucht uit de mond, een neiging die ik sinds mijn verblijf in de stad herkende als een algemeen trekje uit het scala van de Vlaamse mimiek - het kan onverschilligheid betekenen, ontspanning, maar ook minachting. Langdurig bekeek hij de Romeinse, gevleugelde wagenmenners die boven op het het museum probeerden de paarden te bedwingen. Het had mij ook verwonderd. Het is een onwezenlijk en zwaar tafereel, daar op het dak. De paarden staan op

[p. 20]

de rand - waanzinnig hoog - ze steigeren panisch met hun voorpoten in de lucht en dreigen neer te storten.

Even wiebelde hij, als een slapende, lichtelijk naar achteren, toen probeerde hij z'n schoenneuzen te bekijken. Hij keerde zich om, leunde voor het gemak tegen me aan en zocht naar woorden. Ik keek naar hem, zonder verbazing, vriendelijk, open als een fles, maar ik reageerde niet, hetgeen hem aanmoedigde.

‘Nee, ik heb niets te zeggen. Awel, ja, misschien toch! De romantiek zal zich nooit laten verstikken in de stenen van de straat. Het zal...’ Zijn handen zochten, maar het vervolg bleef duister, opgeslokt door een plotselinge pauze. Hij richtte z'n vuist naar het museum, kneep de ogen toe en loerde als langs een loodlijn door het glas heen. Misschien zweefde het gebouw omhoog, met kromme pilaren - alle Permeke's en Ensors de lucht in - en probeerde hij het terug op de plaats te zetten.

Ik vreesde dat hij elk moment zou omvallen en keek naar de grond, die overal dweilnat was. Hij pakte het glas water, nam een flinke slok, zette het glas met teveel voorzichtigheid terug op de toog en zocht m'n oor, deze keer iets dichter bij m'n lippen. Ik rook z'n adem: jenever en knoflook. ‘Gevoelens, dat kunt ge nooit van een man afpakken. Gevoelens, daar blijft ge mee zitten hè.’

Hij schudde z'n kop.

Zijn zangerige stem deed mij denken aan opera's, de tijd van weelderig gedrapeerde toneelgordijnen, toen Charles Baudelaire hier in de goot lag en daarna ‘Arm België’ schreef. De geest van verval en bedwelming waarde nog steeds door de stad rond en plukte aan de mouw van...

‘Ik zie in uw ogen dat ge mij begrijpt.’

Hij keek mij strak aan en wachtte. Tot dusver had hij in zichzelf hardop gepraat, maar nu leek het mijn beurt om iets te zeggen. Ik vroeg hem of hij Baudelaire kende.

‘O, gij zijt Hollander. Maar ge begrijpt me wel, hè. Ik heb mijne best gedaan. Maar dat ene, het geluk, is mij ontzegd.’

Tegen iedereen die hem wilde horen, herhaalde hij: ‘Ik heb mijne best gedaan!’

Een dikke man met een krap wielrennerspetje op, die de hele tijd aan een pakje Belga had gefrunnikt, vroeg hem, eveneens schreeuwend: ‘Maar wat hebt ge dan gedaan?’

Beide mannen verdwenen in de nevels van het Antwerpse dialect.

De zon schijnt. Het wordt dag. Je denkt aan het roze, rubberen

[p. 21]

beertje aan het einde van het potlood waarmee je vriendin, die je in Amsterdam achterliet, je nieuwe adres noteerde. Haar weer te zien, het liefst vandaag nog: je hoop is even sterk als je bezwaar. Je bungelt tussen twee uitersten.

Ga naar haar terug. Straks, wanneer je te lang hier hebt rondgezwalkt, strompel je als een infantiele dronkaard Amsterdam binnen, schaduwen onder de ogen. Dan is het te laat. Rottende stof.

Wat een stug gesprek gisteren.

‘Hoe gaat het in het Antwerpse? Ben je tevreden?’

‘Waarom bel je? We hadden toch afgesproken dat...’

‘Ik wou gewoon even je stem horen.’

Stilte.

‘Genoeg gehoord?’

‘Nee.’

‘Nou, meer heb ik niet te melden.’

‘Voel je je nu iets beter?’

‘Nou, een lichte shock en mogelijk nekletsel, dat is alles.’

‘Heb je zin om terug te komen?’

‘Nee.’

‘Zal ik dan... Binnen twee uren ben ik bij je.’

‘Nee, alsjeblieft. Wacht tot ik mijn brief heb gestuurd.’

‘Kan ik hier iets voor je doen?’

‘Nee, je stoort me. Iedereen stoort me!’

‘Ik maak me zorgen.’

‘Dat hoeft niet.’

Stilte.

‘Ben je al aan het werk?’

‘Ik wil nu dit gesprek eindigen.’

‘Goed, succes met je werk.’

Succes? Ik haat dat woord! Vooral wanneer zij het zegt, proef ik er een wraakklank in. Het klinkt zo venijnig - succes! Alsof je door de stront wordt gehaald. En wat weet ze van mijn werk af? Al voor de vierde keer ben ik met die brief bezig...

‘Da's niet goeh!’ schreeuwde de petdrager en sloeg met de vuist op de toog.

‘Awel, da's mijne zwanezang.’

‘Gij zijt een zot!’

‘Een zwaan, sinjoor!’

‘Awel, een zwaneke.’

Uiterlijk onaangedaan ging de man, die steeds wonderwel in ba-

[p. 22]

lans bleef, voorzichtig naar de dame met het rokje.

Ze snauwde hem af.

‘Allez, ga naar uw kot!’

Wanneer hij niet meteen langs haar verder was gelopen, bij haar was blijven staan, dan had ze hem ongetwijfeld in het gezicht gespuugd.

Langzaam en zwijgend kwam hij naar me toe. De gloed van z'n stem weer in m'n oor.

‘Die dame, da's ene ramp! Paraatservice, kent ge dat? Allez, waar ik ook heen ga, hel of hemel, i-i-ik kan zeggen, ik heb mijne best gedaan!’

Nu sloeg hij een arm om me heen.

‘Kom mannen, we sluiten!’ riep de barkeeper.

‘Awel, we zijn weg.’

Arm in arm zwenkten we de hoek om, de Leopold de Waelstraat in.

‘Ik woon hier,’ zei ik.

‘Da's ene toeval.’

Ik raadde hem aan een taxi te nemen.

‘Eèèeehh, dat nooit!’ riep hij verschrikt. ‘Allez, we pakken nog een pint ginder.’

Ik liet hem op me leunen. Tamelijk rechtuit liepen we langs de lindebomen. Onderweg vertelde hij dat hij bij z'n lief op bezoek was geweest.

‘Ze is op 'n andere man gegaan, mijne lief. Joohh, d'r zullen klappen zwaaien. Dat zeg ik u. Mijne haren zijn nog niet geteld hè.’ Ik verstond hem niet goed.

‘Uwe jaren?’

‘Mijne haren!’ Hij slikte iets in, keek mij, hoe wazig ook de oogjes, even peilend aan en vervolgde ernstig: ‘Zeg, ik ben stom geweest! Ik heb haar gevraagd of ze het al met hem had gedaan. Ge wilt dat wèten, hè!’

‘En?’ vroeg ik nieuwsgierig.

‘Weet ge wat ze zei? Ja, maar ik heb aan u gedacht!’

Dit maakte hem woedend. Hij rukte zich los, zakte iets door de knieën en brulde met beestachtige kracht: ‘Ja, we hebben het gedaan, maar ik heb aan u gedacht!’

Als een verslagen man viel hij op de knieën. Ik hielp hem overeind en probeerde hem wat te troosten. Het café om de hoek was gesloten. We liepen terug. Ik betuigde mijn sympathie. Dat was inderdaad een gemene opmerking van haar. Castrerend!

[p. 23]

‘Sjuust!’ brulde hij. ‘Ge hebt gelijk, dat is toch castrerend hè. Wacht!’

Hij bleef midden op de stoep stilstaan, graaide onder zijn mantel en liet een foto zien: ‘Da's mijne lief.’

Op het bed lag een jonge, naakte vrouw. Haar knieën opgetrokken en haar hoofd afgewend. Ze hield, als in zwijm, de ogen gesloten. Tussen haar benen richtte zich een zwaan op. Gespreide vleugels en een extatisch gerekte hals. Foto van een schilderij. Ik begreep de mythologische toespeling.

‘Ach, u bent kunstenaar?’

‘Awel, zeg! Toch genen notaris, hè!’

Beiden lachten we wat zuurderig. Elk om onze eigen reden. Opeens werd hij melancholisch en stopte de foto weg.

‘Ge zijt een toffe gast.’

Bij m'n voordeur nam ik afscheid, waar hij blijkbaar niet op in wilde gaan. Hij wierp het hoofd in de nek, zette een borst op en keek naar de hemel. Zo liet ik hem dan maar staan. Zwanen stijgen heel langzaam omhoog.