De Tweede Ronde. Jaargang 13

[p. 103]

De geschiedenis van Finland in veertien alinea's
Matti Klinge
(Vertaling Adriaan van der Hoeven)

Eén van de gevolgen van de politieke veranderingen tijdens het Napoleontische tijdperk was dat Finland zich in 1809 losmaakte van het koninkrijk Zweden - waarvan het vanaf het begin van zijn geschiedenis deel had uitgemaakt - en een autonome staat werd onder Russische heerschappij.

Er werden staatsorganen en centrale instituties voor het groothertogdom ontwikkeld. Helsinki werd een indrukwekkende hoofdstad; de overheidsinstellingen waren er gevestigd en de universiteit van het land verhuisde er ook heen.

De culturele identiteit van Finland begon vorm te krijgen in de jaren 1830, toen het Finse Genootschap voor Literatuur en het Finse Genootschap voor Kunst en Wetenschap opgericht werden in Helsinki. Het nationalisme van de jaren 1830 was tamelijk conservatief van aard. De belangrijkste literaire successen waren Elgskyttarne (‘De elandjagers’), een lang gedicht geschreven door J.L. Runeberg waarin hij het Finse boerenleven verheerlijkte, en het epos de Kalevala van Elias Lönnrot, dat geïnspireerd is op dezelfde bewondering voor oude Finse poëzie.

Eerst werd de instituties inhoud gegeven; de linguïstische, historische, archeologische en folkloristische disciplines werden ontwikkeld. Later ontstond er een nationalistische kijk op de geschiedenis, waarin het belang van de Finse staat en natie werd benadrukt. Gedurende de jaren 1840 werd het nationalistische ideaal beïnvloed door sociaal-radicale ideeën uit Europa, in het bijzonder door toedoen van de filosoof en staatsman J.V. Snellman. Hierna volgde een periode waarin de nadruk enerzijds lag op de uit de Zweedse tijd stammende institutionele structuren en op een op het Westen gerichte nationale identiteit; en anderzijds op een conceptie van nationale identiteit die zijn wortels had in het platteland, de Finse taal en de Finse geschiedenis. Dit laatste was in hoofdzaak een puur Finse aangelegenheid,

[p. 104]

maar werd ook enigszins ondersteund door het bestaan van andere volken en etnische groepen in het Russische rijk die een aantoonbare structurele linguïstische band met het Fins hadden.

Tijdens de regeringsperiode van Alexander ii (1855-1881) werd Finland als staat versterkt door de vorming van een eigen parlement en het invoeren van een eigen munt. Het parlement stimuleerde de ontwikkeling van de pers en de eigen munteenheid stimuleerde het economische leven van het land. De plattelandsbevolking gedijde door de verkoop van timmerhout en als gevolg hiervan ontstond er een grotere vraag naar en dus een groter aanbod van kranten. Tevens ontstond er meer behoefte aan onderwijs in de Finse taal.

Tijdens het bewind van Alexander iii (1881-1894) werd er hard aan de infrastructuur gewerkt, in het bijzonder aan het ontwikkelen van de spoorwegen. Er was een evenredige groei van nationale organisaties, evenals van banken en assurantiebedrijven, factoren die van groot belang waren voor de interne en externe ontwikkeling van het land.

Zowel de economie als het culturele leven van het land bleven zich sterk ontwikkelen tijdens het bewind van Nicolaas ii (1894-1917). De periode werd gekarakteriseerd door politieke discussies en politieke beroering, waarin de plaatselijke sociale problemen en de kwestie van de status van Finland in het Russische rijk met elkaar vervlochten raakten. De golf van stakingen en politieke onrust veroorzaakt door de Japanse oorlog (1904-1905) verspreidde zich naar Finland en de tsaar gaf onder druk toe en voerde een nieuw algemeen parlementair kiesstelsel in. Hierdoor steeg het aantal stemgerechtigden met een factor tien (inclusief vrouwen). Het vergrootte de macht van het parlement echter niet.

Het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog in 1914 leidde meteen tot de speculatie dat Finland de gelegenheid zou aangrijpen om zich los te maken van Rusland en bescherming zou zoeken bij Duitsland of Zweden. Dit idee kreeg pas de steun van de meerderheid na de Oktober-revolutie van 1917, toen de Russische situatie chaotisch was geworden. In november 1917 scheidde Finland zich de facto af van Rusland; het verklaarde zich onafhankelijk in december 1917 en ontving de jure erkenning van Rusland en andere belangrijke landen in januari 1918. De uitwijzing van Russische strijdkrachten, de burgeroorlog tussen regeringstroepen en socialisten die een revolutie probeerden te ontketenen in Finland, en het sterke verbond van Finland met Duitsland gaven vorm aan de onafhankelijkheid. Toen Duitsland ineenstortte,

[p. 105]

wendde Finland zich, onder het leiderschap van generaal C.G. Mannerheim, tot de westerse machten. In juli 1919 ondertekende Mannerheim het document waarin de staatsvorm van Finland werd vastgelegd, een compromis tussen de aspiraties van de republikeinen en de monarchisten dat tot op heden van kracht is.

Tussen de wereldoorlogen gedijde Finland in economisch opzicht en werd het land politiek meer stabiel; tussen 1929 en 1933 was er echter sprake van een economische en politieke crisis. Het Scandinavische politieke systeem stond onder druk, maar overleefde. Van groot belang voor de ontwikkeling van Finland waren de constitutionele regering en de economische en culturele structuren, die stamden uit de tijd dat Finland een groothertogdom was. Het grote verschil met toen was, dat Finland bijna alle betrekkingen met Rusland verbrak.

Tegen het eind van de jaren 1930, toen de Sovjet-Unie zich herstelde van de revolutie, de burgeroorlog en interne crises, en Duitsland van de verliezen tijdens de Eerste Wereldoorlog, groeide de militaire dreiging in het Baltische gebied. In een verdrag van 1939 tussen de Sovjet-Unie en Duitsland, waarin de invloedssferen werden vastgelegd, vielen Finland en de Baltische staten onder de Sovjet-Unie. In november 1939, na de weigering van Finland om gebied uit te wisselen en de vestiging van een militaire basis toe te staan, viel de Sovjet Unie Finland aan. Het Finse leger was echter in staat om de opmars van de Sovjet-strijdkrachten gedurende 100 dagen tegen te houden, alvorens het Rode Leger de overwinning behaalde. Bij de Vrede van Moskou kreeg de Sovjet-Unie het gebied (Karelië, inclusief de stad Viipuri) en de basis (het schiereiland Hanko) waar het om gevraagd had.

Toen Duitsland de Sovjet-Unie aanviel in 1941, sloot Finland zich daarbij aan, gedreven door een combinatie van politieke onzekerheid en het verlangen het kort tevoren aan de Sovjet-Unie afgestane gebied terug te winnen. In 1944 slaagde het Finse leger er opnieuw in om de opmars van het Rode Leger tegen te houden. Zonder dat Finland bezet werd, kon een eervolle wapenstilstand worden gesloten. Een definitief vredesverdrag, dat de grenzen respecteerde zoals vastgelegd in de Vrede van Moskou, werd in 1947 ondertekend.

Na de Tweede Wereldoorlog was Finland om interne en externe redenen genoodzaakt een vergaande sociale herstructurering door te voeren. De hervestiging van een tiende deel van de bevolking uit het afgestane gebied (Karelië), en van de gedemobiliseerde soldaten, was een extreme inspanning voor het land na de oorlog, met name

[p. 106]

omdat er hoge herstelbetalingen aan de geallieerden (de Sovjet-Unie) betaald moesten worden. In een periode van twee decennia veranderde het land van een agrarische in een geïndustrialiseerde, verstedelijkte samenleving. Finland versterkte zijn onafhankelijkheid tijdens de ‘koude oorlog’ tussen de grootmachten. De voorheen hoofdzakelijk militaire en politieke band van Finland met de Sovjet-unie kreeg een ontspannener economisch karakter. De culturele en politieke verschillen bleven bestaan, ondanks het feit dat de communistische partij af en toe opmerkelijke steun van de Finse bevolking kreeg en deelnam aan enkele regeringscoalities in de jaren 1940, 1960 en 1970. De militaire band van Finland met de Sovjet-Unie was vastgelegd in het verdrag van 1948. Hierin worden onderhandelingen geëist over wederzijdse hulp wanneer Finland niet in staat zou blijken zichzelf te verdedigen tegen een aanval op de Sovjet-Unie, uitgevoerd via Finland. Het verdrag werd herroepen in 1991-1992 zonder dat dergelijke onderhandelingen ooit plaats hadden gevonden.

De industrialisatie en verstedelijking van Finland werden gevolgd door een belangrijke verandering op het gebied van onderwijs en kunst. Voorheen lag hierin de nadruk op de tradities en belangen van de achtergestelde demografische groepen, maar krachten die de continuïteit van de culturele traditie benadrukten - de academische wereld en de bourgeoisie - waren ook invloedrijk. De jaren vijftig werden sterk door Europa beïnvloed, de jaren zestig door Amerika en de jaren zeventig waren gericht op politiek links. In de jaren tachtig maakte het culturele leven, evenals de economie en de buitenlandse politiek, een verschuiving van aandacht door naar internationale betrekkingen en onafhankelijkheid, waarbij het provincialisme voortkomend uit de grootte en interesses van Finland werd afgewezen.

In het midden van de jaren vijftig werd Finland lid van de Noordse Raad en de Verenigde Naties en aan het einde van dat decennium van de eva en werd het land door buitenlandse mogendheden erkend als neutrale staat. Vanaf de jaren vijftig tot heden ging 80 % van de export van Finland naar het Westen en 20 % naar het Oosten; de handel met het Oosten verminderde snel gedurende de tweede helft van de jaren tachtig. In 1973 ondertekende Finland een samenwerkingsovereenkomst met de Europese Gemeenschap en in 1992 besloot Finland het lidmaatschap van de eg aan te vragen.