De Tweede Ronde. Jaargang 13

[p. 119]

Vertaald proza

[p. 120]

Mijnheer Vandaele
Henk Breuker
(Vertaling A. Bolweg)

Tot mijn veertiende leerde ik aardrijkskunde op de school voor spijbelaars. Les in vreemde talen kreeg ik van de vogeltjes. Zodra ik niet langer leerplichtig was, bezorgde mijn vader mij dan ook een baantje op zijn kantoor. Hij was hoofd administratie van een timmerfabriek waar ze geprefabriceerde ramen en deuren maakten. De hele buurt was doortrokken van een heerlijke geur van vurehout, die echter werd tegengehouden door de branddeuren van de kantoorafdeling. Daarachter konden de reukorganen van de pennelikkers alleen aanspraak maken op de walm van een oord dat nog stamde uit de tijd van Charles Dickens.

Ik werd dus geacht te behoren tot de grijze cellen van het bedrijf, en kwam er al snel achter dat het kantoorpersoneel door een soort lijm tot hun dood op hun plaats werd gehouden. Onder die oudere garde bevond zich een mijnheer die er duidelijk uitsprong. Hij had een even witte als woeste haardos. Ter hoogte van zijn oren verbreedde zijn spits toelopende gezicht zich plotseling tot een enorme schedel, met een explosie van haar die onze sombere burelen een beetje opfleurde. Maar eerst moet u weten wat dat inhield, een baantje bij mijn vader.

Onder zijn regime daalde een permanente motregen op onze hoofden neer. Ook als het buiten droog was, wat ik me nauwelijks kan herinneren, druilde het binnen gestaag door. Onze zielen deden bij wijze van spreken nooit hun regenjas uit, behalve dan die van de mijnheer met de schedel als een wereldbol. Die begon soms zo te stralen dat het licht van onze groene bureaulampen erbij verbleekte, ja zelfs doofde. Mijnheer Vandaele had rondgekeken in de wereld voordat hij in ons miezerig werkrooster werd opgenomen, maar in tegenstelling tot de rollende steen waarop geen mos groeit, had de schedel van genoemde heer zich met een indrukwekkende witte wolk getooid, en geen hoed zou ooit worden toegestaan die te temmen. Of het nu waaide, hagelde, sneeuwde of regende, mijnheer Vandaele ging blootshoofds door het leven. Hij droeg een bril, maar eentje zonder glazen, alleen een montuur, dat hij uit pure vriendelijkheid, zeg maar solidariteit, op zijn neus had

[p. 121]

gezet, om niet te veel uit de toon te vallen in dat trieste gezelschap. Soms sprak hij, een waakzaam oog gericht op de deur van de Directiekamer, vreemde woorden tot ons. Dat waren de momenten dat zijn ziel haar regenjas aan de kapstok hing.

‘Heren,’ zei hij dan, op een van die dagen dat onze bureaulampen het felst brandden, u moet die hemel van ons, die als een vuile matras op onze daken drukt, niet geloven, en al evenmin dat eeuwig natte plaveisel. Aan het einde van Europa bestaat, onzichtbaar voor uw ogen, een onvoorstelbaar blauw, als langs een lineaal getrokken met de inkt van Leonardo da Vinci. Je moet dwars door de regenbuien reizen. Naarmate je dichterbij komt, wordt de streep dikker en breder om zich ten slotte plat uit te strekken onder een zon die niets te maken heeft met het zwakke lichtpeertje dat hier in het noorden aan de hemel hangt. Als je daar dan staat, met je rug naar het Europese continent en je gezicht naar het onzichtbare Afrika, strekt zich een onmetelijke schittering voor je uit: Het Grote Blauw. De badkuip waar Neptunus zelf, de bewaarder van de amfora's, alleen uit oprijst om zich met sterren te tooien. Een maagdelijk, door geen mens betreden strand omzoomt met haar zand het blauw tot het haventje met de naam Le Grau du Roi, en dan verder tot l'Espiguette, een vuurtoren, omringd door hoog opkrullende duinen. Maar het mooiste duin van al, met onvergelijkbare rondingen, ligt recht voor Le Grau. Het heet La Grande Motte. De top wordt omgonsd door insekten en het wemelt er van de konijnen. De meest bijziende jager schiet er nog altijd prijs. Dan strekt zich daar aan uw rechterhand, heren, nog altijd maagdelijk als de Onbevlekte Ontvangenis, het zandstrand uit naar de Mont Saint-Clair, heiig in het felle licht, en steeds verder, en verder, tot waar de vloeibare horizon en de lange kustlijn in elkaar overlopen. Daar liggen drie haventjes verscholen. Niets schijnt er te bewegen. Je zou daar, tussen die zee boordevol vis en de vennen waarin het krioelt van de paling, een tukje willen doen van geluk. En geloof me, de mensen daar hebben verstand van het goede leven. Naar drie plaatsen richten zij hun montere ochtendschreden: Le Grau, Palavas les Flots, of Sète, het strand laten zij aan de zon. Het water is er zo lauw dat je je tenen niet gelooft. En helder, heren, van een doorschijnendheid.. Je zou de zandkorreltjes op de bodem kunnen tellen.

En dan de vruchten van de zee (dat zeggen ze daar, vruchten), krabben, schorpioenvissen, poon, wijting, rode zeebrasem, zeewolf, mosselen, en wat al niet, rotsvissen, zo maar vissen, weet ik veel vissen, alle-

[p. 122]

maal pure juweeltjes, om zo in een vitrine uit te stallen. De autochtonen staan er niet meer bij stil. Die maken er een soep van die ze bouillabaisse noemen. Een deel van die juwelen, de koppen, wordt gemalen en ingekookt tot een saus die de eerste keer je hele mond in vuur en vlam zet, de volgende keer maar een stuk of tien papillen, en die de derde keer alleen nog puur fluweel is..’

Bij deze woorden liep meneer Vandaele het water in de mond. Het leek haast alsof er een groot servet onder zijn spitse kin hing. Het is mogelijk dat ik zijn verhaal een beetje mooier maak, maar echt, daar zou mijnheer Vandaele niet boos om zijn geworden. Hij zou tegen me hebben gezegd: ‘Al slooft je pen zich nog zo uit, met inkt blijft het behelpen.’ Ook heb ik in één betoog al zijn verschillende ontboezemingen samengevat, want mijnheer Vandaele kreeg geen tijd om lang achter elkaar aan het woord te blijven. De hierboven geciteerde uiteenzetting bestaat uit losse fragmenten, omdat hij telkens werd onderbroken als mijn vader, de chef, verscheen. Dan draaiden wij haastig onze rug naar het straaltje zonneschijn dat niet op het programma stond, en stortten ons op onze paperassen. Vaste prik was dan dat Vandaele zijn zakdoek te voorschijn haalde en de lege glazen begon te poetsen van zijn bril, die hij als een Marcel Marceau tussen duim en wijsvinger hield. Hij dreef deze mimevoorstelling zover dat hij zijn kin vooruit stak en mijn vader door dubbelfocus-lenzen recht aankeek. Zijn oogopslag was van een blauw waarmee je in verdunde toestand het stuk hemel tussen Athene en Gibraltar, en tussen Palavas en Marokko azuur had kunnen verven.

‘Misschien,’ zei Vandaele op een dag tegen ons, ‘had ik dit allemaal beter niet aan jullie kunnen vertellen. Niet dat ik de enige wil zijn die met zijn noordse zolen die kusten heeft betreden. Om je de waarheid te zeggen zijn onze Atlantische stranden uitgestrekter en zo breed dat de pappa's en mamma's er hun talrijk kroost uit het oog verliezen. Maar ja, vrienden, je vernikkelt er. Een overjas zou er beter van pas komen dan een badpak, terwijl daarginds mevrouw met kerstmis nog bruin wordt. Jammer alleen dat de Goden zo krenterig waren met de oppervlakte die ze ter beschikking stelden. Die strook zand is zó smal dat hij vanuit een vliegtuig gezien op een draadje lijkt dat tussen de vennen en de blauwe onmetelijkheid ligt. Eén Vandaele, hemeltjelief, dat gáát nog. Maar een miljoen Vandaeles zouden die afgelegen, onder aan Europa als verdwaald liggende plaatsen vandaliseren. En ik zeg niet voor niets ‘áls verdwaald’, want de auto heeft de afstanden bekort. Ze rijden nu al zestig kilometer per uur en ik ben erg bang dat ze op een dag har-

[p. 123]

der dan tachtig zullen gaan. Met die vaart zal het interessant worden een grote weg aan te leggen die de badgasten van Amsterdam naar Scheveningen brengt. Trouwens, het schijnt dat een ingenieur met toekomstvisie al studeert op een weg voor voertuigen op luchtbanden die Antwerpen met de hoofdstad van België verbindt. Stelt u zich voor, Den Haag verbonden met Antwerpen, Antwerpen met Brussel, Brussel met Parijs, Parijs met Palavas les Flots. Het hele Noorden zou dan zijn bevolking op die strook komen uitstorten. Lijk ik Jules Verne wel, zegt u? Ik hoop het voor Palavas. Het is zo klein, dat zondoorstoofde haventje. Maar ik voel gewoon een grote zomermigratie in de lucht hangen, toerisme dat op het oude continent het enige verse bloed dat er nog is zal laten circuleren, bloed met monetaire bloedlichaampjes. Het zou heel goed kunnen dat een inwoner van Palavas ooit nog eens op eigen risico over de zonnebaders en zonnebaadsters heen moet stappen, en daarbij wel eens pijnlijk op een buik trapt..’

Mijn sigaret gloeit rood op in de nacht. Ik zit in mijn raamopening, met een comfortabel dikke Zuidfranse muur als steun in de rug, en zuig aan het laatste rokertje van de dag. Het is hier stil. Onder mij zie ik Montferrier als een stenen schip dat verankerd ligt aan de wijngaarden. Ik hou de wacht. Met zeemansblik kijk ik naar de donkergroene golven, laat m'n blik verder dwalen tot waar het blauw wordt, en dan, dan reikt hij tot aan de kust van Afrika, die ik zie zonder te zien, bezaaid met minaretten. De kerkklok slaat middernacht. Beneden, heel dicht bij het schip, ik zou zeggen onder harpoenbereik, tekent zich een snoer lichtgevende belletjes af: de weg. Je vraagt je af wat dat asfalt hier kwam doen tussen de wiegende steeneiken. Even later verbindt een laatste met kleine lichtjes bespikkelde golf zich met het grote nat. De zee. Van hieruit gezien geen spoor van tenten of woonpiramides. De groene golving voor mij heeft alles opgeslokt. Alles ziet er ongeschonden, onschendbaar, uit. Het Zuiden, het andere eind van Europa. Ik heb een gevoel van afronding en zeg tegen mezelf: je hebt een lange weg afgelegd, ouwe, een heel lange weg.. Daar mag je best een traan om laten.

Die avond schiet me de profetische haardos van mijnheer Vandaele te binnen, die mij zijn pelgrimsstaf heeft doorgegeven. Oh, wat waren uw haren wit van wijsheid! Ik was nog net op tijd om te constateren dat u de waarheid had gesproken. Zand, zand, met zon overgoten zand, zand als van de woestijn. Het is nog maar zo weinig jaren geleden dat ik het, trots alsof ik echt tot de Occitaanse familie behoorde, heb laten

[p. 124]

zien aan een toerist die hier was verdwaald, zand, een en al zand.. Dat ik daar die twee schoenen zag lopen die rechtstreeks uit Amsterdam kwamen, leek me toen heel grappig. Het Grote Blauw kwam tot onze voeten en legde er een beschroomd zoompje langs.

‘Van wie is dit allemaal?’ zei de man tegen me.

‘Eh.. van de zon, van de wind, van de grassen en de kruiden, van de konijnen, van de vissers die hun net langs de kust slepen, van de zee die begerig haar lippen tuit, ongetwijfeld naar iemand die er niets van merkt. Voor een grijpstuiver ben je de eigenaar. Alleen de keien houden het hier uit.’

‘Alleen de keien? Dat had u gedacht, mijnheer. Op dit moment krioelt het daarginds langs de noordzeekust van de mensen, van Knokke tot Den Helder, en het zijn niet alleen Belgen en Hollanders, ook Duitsers. Het feldgrau wordt er rose. Maar de zon om bruin te worden, vriend, is hier..’

‘Plus de vennen en de muggen.’

‘Ach, daar heb je ddt voor, en de snelweg doet de rest.’

Deze avond besef ik op mijn hoge stenen schip dat de ramp zich inderdaad heeft voltrokken. Ze liggen hier bruin te bakken. Zij aan zij en kop aan staart, met hun tenen in Belgische, Duitse en Nederlandse haren. Er ligt een complete volksverhuizing te braden. Van l'Espiguette tot Mont Saint-Clair betekent dat een cisterne vol ambre solaire, het woud van parasols ten spijt. Phoebus regeert hier. Ik kijk naar het achterland, de campagne. Daar is het stil. Zelfs daar is het stil op dit uur. De tentstokken hebben elkaar het laatste gaatje betwist. ‘Complet.’ Iedereen slaapt. Morgen, als de zon weer in bakken bij me binnenstroomt, zal ik een blauw net zien glinsteren, de soep waarin de vis verstikt. Ik zal in de verte La Grande Motte zien, de nieuwbouwpiramiden als puntmutsen uit een feestwinkel. Ik zal er niet al te veel van zien, mijnheer Vandaele. Dank zij de groene golving vóór mij, gelukkige Hollandse Occitaan die ik ben, hier hoog op mijn schip.