De Tweede Ronde. Jaargang 9

[p. 185]

Sonnettenbundel
Drs. P

Raymond Queneau (1903-1976) was behalve mathematicus een zeer begaafd romancier (o.a. de best-seller Zazie dans le Métro), dichter, taalvorser en -tovenaar. Een vroeg succes, allang een classic, is Exercices de style. Natuurlijk maakte hij deel uit van het genootschap OuLiPo (Ouvroir de Litérature Potentielle), in welk verband ik melding maak van zijn Bâtons, chiffres et lettres. Waarover ik het echter nu wil hebben - schandelijk trouwens dat u dit allemaal nog niet wist - is Cent mille milliards de poèmes.

Dit wonderwerk berust op het volgende procédé: hij schreef tien sonnetten (abab abab ccd eed), zorgende dat die op dezelfde plaatsen dezelfde rijmklanken kregen; en voorts, dat er bij onderlinge verwisseling van regels - zeg r. 7 van sonnet II in plaats van r. 7 in de andere sonnetten - altijd een gedicht ontstond dat syntactisch en inhoudelijk voldeed. Het boek verscheen (1961) met alle regels afgedrukt op afzonderlijke stroken, en ingeleid door de berekening hoeveel sonnetten men aldus kon samenstellen, en hoeveel tijd men nodig zou hebben (190258751 jaren) om ze alle 10¹⁴ te lezen.

Nu heeft de jeugdige Hans van Leeuwen een Nederlands huzarenstuk verricht: in terza rima schreef hij 150 000 000 000 000 potentiële sonnetten. Regel 14 komt namelijk niet tien- maar vijftienmaal voor.

Rijk rijm, erkent hij in zijn toelichting, treedt hier en daar op; welnu, bij Queneau gebeurt dit veelvuldig (in het Frans mag het). Een enkele regel voegt zich niet harmonisch in zijn omgeving. Soms moet de lezer een vraagteken invullen. Maar dit zijn oneffenheden die in zo'n herculische schepping nauwelijks kunnen uitblijven. Ook mag niemand verwachten door de lectuur te worden ontroerd, gesticht of opgezweept. Bij wijze van proef heb ik na r. I/1 telkens een strook meer omgeslagen, met onderstaand resultaat.

Het is mijn eer u alles te verhalen
waarmee zo menigeen zijn tijd verdoet
De waarheid zal nu alles achterhalen

[p. 186]

 

Ik zal, door mijn betoog in vlam en gloed,

 

U met mijn pennevruchten confronteren

 

Opdat u zich van uw kritiek ontdoet

 

 

 

Vreest u dat ik de dichtkunst zal blameren?

 

Beseft u niet hoezeer mij dit begroot?

 

Meen niet dat u mijn plan kunt torpederen

 

 

 

Pas op dat u niet eindigt in de goot

 

O, laat het klinken door de schoollokalen?^*

 

Begrijpt u reeds waarom 'k mijn neus net snoot?

 

 

 

De quintessens van deze homilie

 

is als een zaal van toov're feërie

Dit is stellig niet het slechtste gedicht ooit in Nederland gedrukt en verspreid.

Als dankbetuiging een acrostichon voor Hans van Leeuwen:

Rolls Royce heeft in perfectie steeds volhard
Arturo Toscanini houdt zijn Faam
Yseul, als minnares, trotseert de eeuwen
Manet heeft geenszins ingeboet aan kracht
O, al die luister doet me bijna geeuwen
Na 't zien van wat U schiep, zo vakbekwaam
Die honderdvijftigduizend maal miljard

Quelle oeuvre! Ah, quel ravissant tableau!
Uit Elyzeese velden klinkt zijn stem
En wat hij zegt, maakt indruk zonder schreeuwen
Nu heeft ook u iets weergaloos volbracht
Een letterkundig wonder, Hans van Leeuwen
Alhier wil ik dus, mede namens hem
U danken voor een schitterend cadeau

* Schoollokalen, daar deze bundel - bibliotheek in feite - onder de titel O rijkdom van het onvoltooide in de schoolkrant Codex van de Theologische Hogeschool te Apeldoorn, alwaar de auteur onderwijs geniet, gepubliceerd werd.