De Tweede Ronde. Jaargang 4

[p. 139]

De puilogen
Madjied Toobja
(Vertaling Pieter Smoor)

Doodkalm sprong ik erover heen en begon de afdaling met vaste tred. Voor mij strekte zich het Nijlwater met zijn golven en slib uit, achter me lag de straat met zijn drukte.

Ik begon de helling af te dalen en de Nijl kwam nader totdat ik zijn uiterste rand aanraakte, en het geluid van de golven duidelijk kon horen. Omkijkend zag ik de stenen van de brug en twee kikkers. Hogerop zag ik mensenhoofden voorbij gaan. Daar stond hij me met zijn wijd open uitpuilende ogen aan te staren, tegen de achtergrond van het Televisiegebouw met zijn steil optorenende koepel. De zon kwam er achter vandaan en scheen zo in mijn ogen, dat ik hem alleen maar als een zwarte gestalte zag: een menselijke gedaante uit een schimmenspel. Maar toch onderscheidde ik heel duidelijk zijn ogen, die mij bol aanstaarden.

Ik deed twee stappen naar voren. Mijn voeten werden nat. Ik zag groene slierten wier deinen; een hagedis die met zijn tong een nietig insect verschalkte. Verder liep ik, totdat het water aan mijn knieën reikte, mijn dijen, mijn romp. De Cairo-Toren rees in de verte steil voor me op. Van bovenaf bespiedde een toerist mij door zijn kijker.

Andermaal keek ik om. Daar waren de mensen-gestalten, allemaal met wijd open en puilende ogen, de bloederige ooghaartjes zichtbaar rood.

De golven bereikten mijn schouders en kabbelden al om mijn nek. Het zachtvloeiende water was vol stro en vuil, waardoor ik de stroomrichting goed aanvoelde. Toen ik mij omdraaide om de stroom op mij af te zien komen, bleef er iets klefs aan mijn kin hangen dat mijn mond bedekte. Ik probeerde het af te schudden, maar het plakte mijn neus dicht en verduisterde mijn ogen. Ik riep mijn hand te hulp en trok het weg; het bleek een stuk krant, waarvan het water de letters nog niet had kunnen uitwissen.

Ik keerde de stroom mijn rug toe. Hoog boven me wemelde de weg van menselijke schimmen, schaduwen van lichamen en puilende ogen, het wit vol bloedrode haartjes, de zwarte pupillen mi-

[p. 140]

niem verkleind. Ik vroeg mij verbijsterd af hoe de oogleden zich over zulke gezwollen oogbollen moesten sluiten.

Het water omsloot nu mijn nek. Nog een stap en het stond aan mijn kin. Ik overwoog of ik nog een laatste woord moest uiten, maar de lust ontbrak mij. Ik liep verder en mijn mond ging onder.

De lucht suisde in mijn oren. Tegelijk hoorde ik een wirwar van vreemde geluiden: dreunende machines, kussen, claxons, gesteun en lawaaiende radio's. Ik hoorde het kermen van iemand die werd afgeslacht, vermengd met het tikken van een rekenmachine, de extatische uithalen van een oude zangeres. De lucht kwam tot rust, en ik hoorde gelieven hartstochtelijke woorden uitwisselen, een bandopname-apparaat, een ontploffing.

Mijn oren gingen onder en nu werd ik de stem van het water gewaar, het geluid van mijn vader die 's ochtends zijn neus snoot, mijn moeders klepperende sandalen, de hoge melodieuze fluit van meneer de buurman, Nabiel, die om me riep, de schoolbel, ‘Slaap liefje slaap, ik ga een duifje voor je plukken.’

‘Meneer, ik verzoek u mij met pensioen te sturen.’

‘Leuke grap!’ lachte hij.

‘Maar meneer, ik meen het serieus.’

‘Nee maar!’

‘Meneer, ik meen het echt serieus.’

‘... ik ga een duifje voor je plukken.’ Ik moest erom huilen, nog steeds een zuigeling op moeders schoot.

Het binnenvloeiende water drukte tegen mijn trommelvlies, ik voelde het met brede slagen in mijn gehoorgang deinen.

‘Maar meneer, ik ben al over de honderd!’

‘Grappenmaker!’

‘Geloof me meneer, ik meen het serieus.’

Daarop was ik over het lage muurtje gesprongen; verder daalde ik af tot het water aan mijn ogen stond. Ik keek om naar de oever, waarover zich een grote massa gezwollen ogen verspreid had, krioelend op en tegen de muur, of op de trappen terzijde van de brug. Uit één oog zag ik een dikke traan neervloeien, die recht op me af kwam. Ik proefde ervan, hij bleek niet zouter dan gewone tranen, waarvan ik de smaak maar al te goed kende.

Het watervlak spiegelde mij al golvend mijn zusters gezicht voor, die onder het breien een kleur kreeg, telkens wanneer zij de fluit van meneer naast zich hoorde, met zijn hoge langgerekte toon.

[p. 141]

Ik zag mezelf smekend de hand opheffen tot mijn chef: ‘Kijk meneer, hier is een formele pensioen-aanvraag, afdoende voorzien van alle leges.’

Hij liep rood aan van woede.

En toen ik mijn eigen persoon met de billen bloot bovenop Samiera El-Faraasj zag liggen, schoot ik om mijzelf in de lach. Ik voetbalde op straat en maakte de ene goal na de andere, maar zij werden allemaal afgekeurd omdat ik te hoog over het doel schoot... De starende ogen bespiedden mij nu vanaf de oever... Ik zag mijzelf in mijn moeders buik, in haar baarmoeder die vol zat met allerlei merkwaardigs als ingewanden, cellen, bloed en wonderlijke afscheidingsprodukten; weefsel, bloedbanen, slagaders... een puilend oog, politieke clubs, het fluitend gieren van straalvliegtuigen, een balkende ezel, een computer.... Toen zag ik de tepel van haar linker borst en wilde die wel kneden. Ik zag de donkere ring en proefde de smaak van de melk. Een keer, verzadigd van melk, beet ik mijn moeder in de tepel, waarop zij mij verwijtend afweerde. Warm en vochtig vloeide de melk uit de opening mijn keel, slokdarm en buik in. Maar niet lang na mijn geboorte stierf mijn moeder, nog herinner ik mij dat op zekere nacht engelen tot mij kwamen en dat ik met ze rijstepap at.

Woedend sloeg de chef mijn aanstellings-dossier open om er mijn geboortebewijs uit te halen: ‘Volgens dit hier ben je nog geen dertig! Hoe kan ik je dan in vredesnaam met pensioen sturen?’

Abrupt liep ik een paar stappen naar voren; nu gingen mijn ogen en haren onder en het water sloot zich geheel boven mijn hoofd. Ik liep door tot het diepste punt van de bodem. Mijn longen zaten nog vol lucht die ik moest uitblazen en die geleidelijk in de vorm van luchtbellen borrelend naar boven ontweek... Ik zag zeepbellen op ons balkon, ik speelde op het platte dak met Suzan: we speelden vader en moedertje en ik at de helft van haar taartje op.

Ik nam een diepe slok zodat het water zich in mijn binnenste stortte. Een korte zucht, en de resterende lucht ontsnapte me. Nog een paar slokken en mijn hele lichaam bestond uit water. Ineens lag ik met mijn rug op de modderige bodem. Al zingend wiegde mijn moeder mij op schoot: ‘Slaap liefje slaap’, maar ik voelde hoe puilende ogen, door water en slib heen borend, mij begonnen te bespieden. Enkele visjes kwamen mij van dichtbij opnemen, ik beheerste me en gaf geen krimp.

‘Meneer,’ zei ik, ‘ik ken mezelf echt het beste. Hoe kunt u mij wantrou-

[p. 142]

wen, ik zeg u immers de volle waarheid?’

‘Het geboortebewijs liegt niet.’

‘Maar ik ben een geheel van vlees en beenderen, bloed, lichaamscellen en ijzer, longen, een hart, oren, handen, een neus en ogen, een mond en allerlei zoutoplossingen. Hoe kunt u dat alles loochenen en alleen maar geloof hechten aan een vodje papier met wat inktkrabbels?’

Geleidelijk kleurde mijn huid blauw, terwijl ik zwol en mijn ogen opbolden. Mijn mond ging wijd open: ‘Geloof mij meneer! Ik ben heus niet gek: ik ben van mijn leven nog niet zo serieus geweest.’

Zijn ogen stonden nu zo bol van spot, dat de hele situatie mij begon tegen te staan. Dus liet ik mij maar her en der door de stroom meesleuren. Ergens tussen de tweede en derde dag voltrok zich mijn besluit om te gaan drijven; de wet van Archimedes over het soortelijk gewicht was mij namelijk te binnen geschoten.

De dageraad was aangebroken, en zeer tot mijn genoegen begon de zon mij te beschijnen. Maar mijn lichaam kleurde dieper blauw, en ik kreeg een buik als van een zwangere vrouw.

Zo passeerde ik stad na stad, dorp na dorp. Voor één zo'n plaats raakte ik verstrikt in een woekering van wier, maar een - mij overigens onbekende - dorpswachter hielp mij weer vlot zodat ik de reis stroomafwaarts kon vervolgen.

Herhaalde malen vielen de nachten en brak de dag weer aan...

‘Meneer,’ zei ik, ‘ik ken mezelf het beste: ik ben nu over de honderd.’ Uit bolle ogen verried zijn blik de heimelijke wens dat ik zou opkrassen.

Steeds verder reisde ik. Ik werd een keer opgemerkt door een oude man die bezig was zich te reinigen, voor het gebed in een moskeetje aan de Nijl. Hij keek me een tijd na, zei toen een paar Koranverzen op, en ging de simpele gebedsplaats binnen voor het ochtend-ritueel.

Ik passeerde Damiette, daarna Raas Elbarr. Ik constateerde dat ik opeens in de monding van de Middellandse Zee dreef, wat mij zeer verheugde. Eindelijk was daar dan de grenzeloos wijde zee met zijn zuivere blauwe water tot aan de horizon. Ik bleef overigens nog menig maal met het getij meedeinen vanuit zee naar de kust, en weer terug; totdat de golven retireerden in een krachtige eb en ik het ruime sop koos. Steeds verder deinde ik op de golven mee, totdat het land definitief uit zicht was.

Op zekere ochtend draaide er een grote vis om mij heen. Ik wist zeker dat hij mij wilde verzwelgen, maar daar bekommerde ik mij niet om. Rustig kwam hij naderbij om mij te besnuffelen; toen liet

[p. 143]

hij mij weer schieten, maar gaf me wegdraaiend een klap met zijn staartvin en zwom er vandoor.

Op een avond wierp een groot vissersschip zijn wijde netten uit, waarin ik met een hele school vissen gevangen werd. We werden aan dek gehaald, de vissen werden op een hoop gegooid, maar mij legden ze op een stretcher naast de reling. Ze stelden zich in een rij op onder diepe stilte, slechts doorbroken door de kapitein die over mijn lijk een christen-gebed uitsprak. Daarna tilden zij de stretcher schuin omhoog, en andermaal gleed ik de zee in. De scheepsmotoren sloegen aan en het schroefwater stuwde mij in tegengestelde richting.

Weer bracht ik een nacht door in zee. Ik zag op een zeer grote hoogte aan de hemel een lichtend voorwerp, volgens mij een ruimteschip.

Daarna hoorde ik de TV-reclame verkondigen: ‘Omo doet het allemaal alleen’, een prestatie die mij hogelijk verbaasde. Intussen ervoer ik dat de zee sterk afkoelde.

Mijn lichaam begon aan de buitenkant langzaam te verteren. Van verder verval bleef ik echter verschoond dankzij een grote vis, wiens bek open stond zodat hij me wel moest verzwelgen, toen de golven mij zijn ingewanden binnen spoelden. Weliswaar droeg ik aan mijn vinger een zegelring, maar daar smaakte ik blijkbaar niet minder om. Eenmaal binnen zag ik de navelstreng die mij met mijn moeder verbond... Daarna begonnen zijn ingewanden allerlei wonderlijke sappen en zuren af te scheiden, waarin ik geheel oploste. Het visselichaam zoog mij op, voedde zich met mij, zodat zijn hoeveelheid vlees en vet aanzienlijk toenam: vele nieuwe weefsels en cellen werden aldus geformeerd.

Toen de vis goed vet was geworden, nam zijn snelheid af en kon hij een gemakkelijke prooi worden voor een groot vissersschip. Dit bracht de vis, gestouwd in een geweldige koelruimte, aan land en mij met hem, hecht verweven met al zijn vlees, vet, beenderen en giftige stoffen. Daarop verkocht men hem aan een visverwerkingsbedrijf, waar hij werd opengesneden en van ingewanden ontdaan. Een van de arbeiders vond mijn gouden zegelring, die hij inpikte na hem van alle aanslag te hebben gezuiverd. Ik was er immers niet in geslaagd in het weefsel op te gaan met goud en al.

Een met het visselichaam, drong ik door tot de was- en reinigingsapparatuur. Daarna onderging ik de snijmachines. Men

[p. 144]

sneed ons in mootjes. Toen de apparatuur de nog lege sardineblikjes had aangevoerd, deponeerde men telkens een gering deel van ons in ieder blikje... Verder gleden ze op een lange leren band naar waar een andere machine wat olijfolie en saus erin uitschonk. Aan het einde van de transportband werden de blikjes boven ons toegesloten. Meisjes plakten er een etiket overheen met de aanduiding van firma-naam en vissoort.

‘Meneer, gisteren heb ik een coupe gemaakt van mijn gelaatshuid. Toen ik die door de microscoop bekeek, constateerde ik duizenden diepe huidplooien. Ik zag mijn vermoeden bevestigd, ik moest wel concluderen dat mijn leeftijd de honderd jaar te boven ging. Want, meneer, de wetenschap liegt niet!’

Toen ontsloeg hij mij en meteen daarna ben ik over die muur gesprongen terwijl mijn moeder ‘Slaap liefje slaap’ zong, maar zodra zij ‘ik ga een duifje voor je plukken’ had gezongen, was ik begonnen te huilen.

Men distribueerde ons, mijzelf en de vis, compleet met olijfolie en saus, in honderden blikjes wijd en zijd naar allerlei dorpen en steden. Op een dag werd ik gekocht door een man met uitpuilende ogen. Hij maakte het blikje open, keerde ons om op een bord, kneep een citroen boven ons uit, en bestrooide ons tenslotte met peper en zout. Hij proefde ons en wij vielen zo bij hem in de smaak dat hij tegen zijn vrouw opmerkte: ‘Zeg, dit is een heel goed merk, erg lekker!’

‘Ja,’ viel zij hem bij, nadat zij ervan geproefd had, ‘ze maken de sardientjes tegenwoordig steeds lekkerder.’