De Tweede Ronde. Jaargang 3

[p. 101]

Onbegrijpelijke geschiedenissen
Alfred Döblin^*
(Vertaling Marko Fondse)

1. De uitbarsting van de Vesuvius

Een bewoner van de stad Minsk in Polen die zich weinig van de wereld aantrok, laadde op een dag door opmerkingen over Italië verdenking op zich en werd daarop gearresteerd.

Zoals bekend is men er al lang van teruggekomen om vulkaanuitbarstingen toe te schrijven aan processen in de aardkorst. Men relateert nu alles gewoon aan brandstichting. Nu brandde destijds de Vesuvius weer eens en de vraag klemde: wie heeft hem aangestoken?

Bij de Minsker, die schuw in zijn schulp kroop en zijn buren liet weten dat de uitbarsting van de Vesuvius hem niets aanging, vond men een compleet opgebruikt lucifersdoosje en bovendien hele stapels nog onverbrand krantenpapier. Hij kon over de verbruikte lucifers, zomin als over zijn plannen met de stapel kranten bevredigend uitsluitsel geven.

Tijdens een kruisverhoor bekende hij tenslotte dat hij de brand gesticht had. Waarom? Uit wetenschappelijke belangstelling. Hij hield zich bezig met lange afstands-ontsteking. Hij zou al vaker geprobeerd hebben de Vesuvius of een andere vulkaan vanuit Minsk aan te steken; dat zou hem nooit gelukt zijn. Volgens zijn zeggen had hij nu pas uit de kranten vernomen dat hij erin geslaagd was. Men stelde een onderzoek in en het bleek dat hij zich bij het plegen van de daad inderdaad in Minsk had opgehou-

* Alfred Döblin werd geboren in 1878, in het toen Duitse Stettin. Hij studeerde medicijnen, werd psychiater en daarnaast een zeer produktief vertegenwoordiger van het Duitse Expressionisme. Behalve zijn beroemde Berlin, Alexanderplatz schreef hij allegorische romans, gesitueerd in exotische gebieden als Babylonië, Brazilië en China. Döblin ontkwam in 1933 naar Frankrijk en verkreeg de Franse nationaliteit. In 1940 ontsnapte hij naar Amerika, waar hij net als Heinrich Mann enige tijd als ‘screenwriter’ werkte voor MGM in Hollywood. Döblin was een van de weinigen die na de oorlog terugging naar Duitsland, maar hij bleek daar vergeten en nauwelijks welkom. Zijn laatste roman Hamlet oder Die lange Nacht nimmt ein Ende werd door alle Westduitse uitgevers geweigerd. In 1953 vestigde Döblin zich weer in Parijs. Hij stierf in 1957. Kort daarna begon de Döblin-revival. De hier gepubliceerde schetsen, die Döblin van een haast frivole kant laten zien, dateren van 1947.

[p. 102]

den. Hij wilde niet kwijt hoe hij het had aangelegd. Men kon daarmee te veel onheil aanrichten, zei hij. Het centrale bestuur van de tsaar in Petersburg met Posodovski en Stokovski aan het hoofd, gaven daarop order over het gebeurde te zwijgen om redenen van politieke aard en omdat Italië voortaan altijd wel eisen tot schadevergoeding aan Rusland zou kunnen stellen als de Vesuvius uitbarstte. De man werd daarna uit gevangenschap ontslagen. Hij moest beloven zich bij verdere proeven te beperken tot verderweg gelegen vulkanen, in de Stille Oceaan bijvoorbeeld. Hij kreeg een bepaalde groep vulkanen toegewezen. De vulkaan brandde na de brandstichting nog weken lang. Later rookte hij alleen nog maar. Ook de Minsker ging rond die tijd, zoals werd vastgesteld, aan het roken.

Allengs raakte de zaak in vergetelheid.

De man zelf deed andere experimenten, daar deze hem niets opleverden. Hij verhuisde naar Smolensk en vervolgens naar Poltawa. Laatstelijk leefde hij aan de Berezina. Volgens eigen zeggen had hij het voornemen beroemde oude veldslagen ongedaan te maken. Met welk doel weet niemand. Hij was een diep in eigen voorstellingswereld verzonken kluizenaar.

2. Over het ontstaan van de kaviaar

Kaviaar ontstaat uit verweerde, grijsgroene veldkeien die blootstaan aan veelvuldige regenbuien. Dit heeft plaats in het gebergte. Als een steen dan zacht wordt gaan de aparte partikeltjes, blij dat ze zich bewegen kunnen, op weg en zwemmen met de bergbeken mee naar het dal. Daar worden ze opgewacht door een verheugde dorpsbevolking, die in het vooruitzicht van de gebeurtenissen al dijken en keringen heeft aangebracht, waartegen de kaviaar zich verdringt (niet verdrinkt) en iedereen kan hem daar zonder risico afromen en op zijn brood smeren. De steensmaak verdwijnt bij langer kauwen.

De in de handel gebrachte kaviaar wordt door vissen afgescheiden en kan met de bovengenoemde originele kaviaar niet worden vergeleken.

[p. 103]

3. De bibliotheek

Een man, Karl Flieder, schoorsteenveger van beroep, ging een keer een bibliotheek binnen en kwam haast niet bij van verbazing over al die boeken. Hij kon zich niet aan de gedachte onttrekken dat die hier altijd aanwezige boekwerken, voor zover niet net uitgeleend, op den duur een grote invloed op de wanden en plafonds moesten uitoefenen. Ze moesten die invloed reeds lange tijd hebben uitgeoefend, zodat men ook louter door hier te verblijven, door op een stoel te zitten, door hier rond te hangen, een zekere mate van kennis kon verwerven.

Hij verried deze voor de hand liggende gedachte aan niemand, maar ging in zijn vrije tijd in de bibliotheek op een stoel zitten, aan een tafel, keek rond en wachtte. Flieder, die vrijgezel was en twee knechts in dienst had, gunde zich voor zijn ontwikkeling een half, later een heel, soms zelfs twee uur. Hij viel ook in slaap en ontwaakte altijd gesterkt, ernstig en vol gedachten.

Maar wat de hem vervullende gedachten nu inhielden, daar kwam hij niet achter. Om dat vast te stellen, liep hij af en toe alvorens te vertrekken naar een willekeurige kast, pakte een boek en raadpleegde het. Soms scheen hij net zoiets te denken of gedacht te hebben. Pakte hij echter een ander boek, een Indianenverhaal of zo, dan kon het ook dat geweest zijn. Er viel geen peil op te trekken.

Hij kwam dus tot de slotsom: Men mag zich in de bibliotheek niet bezighouden met afzonderlijke boeken die onderling immers ook weer met elkaar in strijd zijn, maar moet zich tevreden stellen met een zeker totaaleffect, dat het verblijf in een met boeken volgestouwde ruimte zonder meer oplevert. Kortom, hij staakte zijn toenadering tot de boekenkasten en ging weer gewoon zitten te zitten, waarbij hem van alles te binnen schoot, zonder daar evenwel verder bij stil te staan.

In deze ongewisse toestand leefde de schoorsteenveger vele jaren. Iedereen zag dat hij een ernstig, bedachtzaam man was. Men beweerde dat zijn grote respect voor boeken hem verhinderde om ze te lezen. Dat grote respect was er zeker, maar het was ook een andere methode van kennisverwerving.

[p. 104]

4. Wat men onder koeiekaas verstaat

Om hierover duidelijkheid te krijgen sloeg Gregor Gregorovitsj, een geleerde van naam, een van zijn boeken op en las daarin: ‘In de lente van 480 v.C. maakte de Perzische koning Xerxes zich op om de Grieken te onderwerpen. Hij sloeg een brug over de Hellespont en maakte de overtocht met zijn hele enorme leger, twee miljoen man, vrouwen en noncombattanten inbegrepen. Tegelijkertijd ging een Perzische vloot van twaalfhonderd schepen voor de Thracische kust voor anker. Perzen en Grieken raakten herhaalde malen met elkaar slaags, bij Salamis, Thermopylae, bij Plataea  en  bij  Mykale.  De  Perzen  werden  vernietigend verslagen.’

Met al zijn grote respect voor de daden der Grieken zag Gregor Gregorovitsj niet hoe hij hierdoor verder kwam met het probleem van de koeiekaas en daarom klapte hij spijtig het boek dicht.

5. Max

Max was een klein meisje.

Het droeg een kransje van boterbloemen in het blonde haar. Haar jurkje was gesponnen uit glas dat haar moeder om het kind een plezier te doen steeds in de kleur van het jaargetij verfde, groen in de lente, rood in de zomer, geel in de herfst en wit in de winter. Hoe ze dat deed was haar geheim, maar ze deed het uit liefde voor Max en daardoor kon ze het.

Door deze slimme schutkleur bleef Max, als ze (of het, het meisje) op straat was, terwijl moeder bij andere mensen als wasvrouw werkte, voor de meeste mensen onzichtbaar, zodat moeder rustig kon werken. Maar Max liet vaak mensen schrikken als ze hen voor de voeten liep, want daar zagen ze plotseling twee zwarte schoenen en twee beentjes tot aan de knie trippelen met niets daarboven. Max zelf schrok dan weer van het gekrijs van deze personen, zodat ze voor zichzelf wegliep en zich thuis op het erf verstopte. Haar moeder gaf haar dus een contrastbril cadeau, zodat ze althans zichzelf kon herkennen als ze bang werd dat er niemand was.

Af en toe hield ook haar vader een oogje in het zeil, een vriendelijke coupeur, als men zijn werkzaamheden zo mag noemen: hij

[p. 105]

knipte namelijk, allemaal artikelen uit kranten en die verkocht hij dan, om zijn hoofd en de hoofden van het gezin boven water te houden.

Max had overigens een broer die ook Max heette en die ze altijd achterna liep. Maar hoe goedig onze Max was blijkt wel daaruit dat ze nooit ruzie kregen als iemand ‘Max’ riep. Ze luisterden namelijk geen van beiden naar de naam, en degene die ook Max heette al helemaal niet. Hij héétte namelijk alleen maar Max, maar was het niet, was trouwens helemaal haar broer niet, ze noemde hem alleen maar ‘broer’.

Hij was een zwaar en reusachtig nijlpaard, onbegrijpelijk hoe dat op het kleine erf van haar huis verdwaald had kunnen raken. Maar moeder, die alles deed voor haar Max, had hem maar voor lief genomen toen hij tevoorschijn was gekomen en zich tegen haar dochtertje had aangevlijd.

Nu was het er dan, het grote oogstfeest, en het werd gevierd op alle erven en in alle achtertuinen van de straat. En normaal was het gewoonte dat men 's avonds op het grootste erf bijeen kwam. Maar dit jaar was het kleinste erf daarvoor aangewezen, uit respect voor de moeder, aan wie het toebehoorde. Er was plaats voor niet meer dan tien tot twintig man, zelfs als men de vuilnisbak verwijderde. Maar aan het oogstfeest namen gewoonlijk honderd kinderen deel, vanwege de lampions en de mooie muziek met samenzang, en daarbij kwamen nog eens de volwassenen die wilden dansen.

Al deze mensen, zo tegen de tweehonderd, trokken nu in het donker door de straat, met aan het hoofd een plezante man, ome Päte geheten, gevolgd door het muziekkorps dat bestond uit een draaiorgel, vier trommels, een pauk en een trompet.

Maar ze zwegen allemaal. Ze wisten dat hun op het erf een verrassing wachtte.

Voorafgaande aan het feest had de moeder Max, de broer van Max, een week lang niet gevoederd. Het nijlpaard leefde dus net als iedereen helemaal naar het feest toe. Zijn zuster in het glazen jurkje niet minder.

Daar kwam de vrolijke stoet naderbij. Ome Päte kwam het erf op, moeder nam de honneurs waar, het draaiorgel speelde, de pauk deed van boem boem, de trommels roffelden, de trompet blies uit alle macht. En meteen gooiden de bewoners van het ach-

[p. 106]

terhuis grote bakken met water uit de ramen, die ze op aanwijzing van de moeder hadden klaargezet. Waarop ome Päte met zijn muziekkorps maakte dat hij wegkwam.

Daar naderde de eerste groep kinderen, een stuk of twintig, met stralende lampions en kwam zingend het erf op. Eén plens en ze waren verdwenen.

Daar kwam het volgende twintigtal dat net zo werd ontvangen. Daarna het volgende stel en het daaropvolgende. De bewoners werkten koortsachtig, maar het liep allemaal gesmeerd.

Tijdens het oogstfeest stond de moeder in de deur van haar prettig gelegen benedenwoning onder een paraplu, met rechts van haar de kleine Max, links het hongerige nijlpaard, en iedereen was in zijn schik met het geslaagde feest. Toen tenslotte de twintig volwassenen kwamen opdagen zei het nijlpaard de moeder en zijn zuster gedag en verslond de voorste tien.

De achterste tien wendden zich vervolgens tot de moeder met de klacht dat het programma nu niet volgens plan kon worden afgewerkt, omdat de voorste tien hun vrouwenkoor waren geweest. De moeder vond dat ze daar ook niets aan kon doen, ze moesten dat maar met het nijlpaard zelf opnemen. Max, het nijlpaard, vroeg wat ze dan hadden willen zingen.

Degenen die in zijn buik zaten antwoordden: ‘De Serenade van Schubert, op tekst van Shakespeare, grammofoonplaatnummer 4008.’

Toen liet hij ze er vol respect weer uit. Het koor was compleet en men kon met de uitvoering beginnen.

Onderwijl at de grote Max als schadeloosstelling een weekrantsoen haver op, want de moeder voedde hem op tot een echt paard.