De Tweede Ronde. Jaargang 2

[p. 72]

Essay

[p. 73]

E.E. Cummings, Vitalist
Peter Verstegen

E.E. Cummings behoort met zijn landgenoten Pound en Eliot tot de voornaamste Engelstalige poeziëvernieuwers van deze eeuw. Hij werd geboren in 1894, onder de rook van Harvard. Zijn vader doceerde daar sociologie en Engels, werd later dominee, maar was ook bekend als jager, visser, zeiler, woudloper, ornitholoog, fotograaf, schilder en all round-bouwvakker. Cummings heeft voor hem én zijn moeder levenslang een ware verering gekoesterd. Hij had een idyllische jeugd.

Cummings publiceerde zijn eerste traditionele gedichten vanaf 1911 in de Harvard Monthly. Gedurende zijn studietijd maakte hij kennis met de Europese avantgarde - althans in de muziek en de beeldende kunst, de moderne Franse poëzie was hem nog niet bekend. In 1915 studeerde hij af en hield bij die gelegenheid een zg. Commencementrede, gewijd aan de Nieuwe Kunst, waarin hij verbanden legde tussen de muziek van Satie, Schoenberg, Stravinsky, de schilderkunst van Cézanne, Matisse en de kubisten, en de poëzie van Gertrude Stein en Amy Lowell (van wie hij ‘Why do lilies goggle their tongues at me’ citeerde). De slotzin van zijn toespraak luidde: ‘Hoezeer de Nieuwe Kunst ook wordt verguisd door fakirs en fanatici, zij zal zich naar haar wezen aan de onbevooroordeelde criticus voordoen als een moedige en eerlijke verkenning van nog ongebaande wegen.’

In 1917 debuteerde hij met andere Harvard-alumni, onder wie John Dos Passos, in de bundel Eight Harvard Poets, van welk achttal hij stellig de origineelste was. Hij was al begonnen I (ik) te schrijven als i, maar het werd toen nog door een corrector ongedaan gemaakt.

In hetzelfde jaar vertrok hij als vrijwilliger naar het strijdtoneel van de Eerste Wereldoorlog en nam dienst bij een Amerikaans ambulancekorps in Frankrijk. Door een grotesk misverstand bij de Franse inlichtingendienst belandde hij, als politiek onbetrouwbaar, in een interneringskamp, waar hij het temidden van een bonte verzameling misfits drie maanden bijzonder naar zijn zin had. De ervaring was van blijvende invloed. Vanaf deze episo-

[p. 74]

de wantrouwt Cummings al wat collectief en bureaucratisch is. Zijn kampervaringen en zijn keuze voor een compromisloos individualisme verwerkt hij in zijn roman The Enormous Room (1922).

Het jaar daarop verschijnt zijn eerste eigen bundel Tulips and Chimneys, compleet met vrijwel al Cummings' stilistische eigenaardigheden, als daar zijn: het in mootjes hakken of juist aan elkaar plakken van woorden, het aan zijn laars lappen van de syntaxis, een kwistig gebruik van eigengemaakte woorden, woordspelingen, ongebruikelijke spelling, een zeer eigenzinnig gebruik van leestekens (zoals haakjes openen die geen corresponderend haakje sluiten krijgen of vice versa) en van hoofdletters terwille van het visuele effect (zoals de grote ogen in lOOk), het verwerken van ‘slang’ of ongebruikelijke uitspraak (fonetisch weergegeven), het gebruik van zo nu en dan een mondje Frans of Spaans door het Engels heen, en tenslotte de zeer speciale typografie, met veel verspringende regels en veel onverwacht wit tussen de woorden, of er in.

Zijn stilistische noviteiten hadden voor Cummings de rol van dissonanten in de nieuwe muziek, van visuele schokeffecten in de beeldende kunst. Er bestond destijds een League for Sanity in Poetry, en het zal niet verbazen dat Cummings het zwartste schaap was van dat genootschap. Cummings wilde zijn lezers wakker laten schrikken, zijn poëzie dramatiseren, zijn boodschap intensiveren. Die boodschap is tot zijn dood, in 1962, dezelfde gebleven: wie niet leeft met de grootst mogelijke inzet, het voelen boven het denken stelt en zijn individualiteit tot elke prijs verdedigt tegen vooruitgang en massificering is geamputeerd, is een robot, een slachtoffer van collectieve on-cultuur, is dood. Het doel van alle kunst was volgens Cummings being intensely alive, maar hij vond dat doel zowel gerealiseerd in de muziek van Stravinsky als in de shows van zijn favoriete vaudevilletheaters. Hij had naast een filosofische ook een heel aardse, burleske, satirische kant. Hij was een levensgenieter met een grote liefde voor de natuur, maar ook met een groot zwak voor de demi-monde, het circus, Coney Island, boks- en worstelwedstrijden, buikdansen en strip-tease. Een mooie naakte meid was hem meer waard, zei hij, dan tienduizend Griekse beelden.

Zijn vitalisme en het primair stellen van gevoel en zintuiglijke sensatie leidde in Cummings' eerste bundels tot felle expressionistische lyriek, in latere bundels krijgt zijn poëzie een meditatie-

[p. 75]

ve, mystieke inslag. Op Tulips and Chimneys volgden nog acht bundels met titels als & (AND), 1 × 1, en is 5, waarvoor hij vaak pas na veel moeite een uitgever vond. No Thanks (1935) droeg hij op aan de veertien uitgeverijen die de bundel hadden geweigerd.

Zijn integriteit en individualisme maakten Cummings voor zijn tijd ongewoon immuun voor politieke dweepzucht, ‘to hell with I.D. Ology,’ schreef hij in 1935 in een brief aan Pound. In tegenstelling tot deze laatste moest hij niets hebben van Mussolini, die hij ridiculiseerde in zijn experimentele toneelstuk Him (1928). Hij was bevriend met Aragon en heeft zelfs diens Front Rouge vertaald, maar hij schreef na een bezoek aan Rusland een vernietigend boek over de sovjetstaat (Eimi, 1933).

Minstens zo belangrijk als Cummings' technische innovaties is de oorspronkelijkheid van zijn visie en zijn effectieve beeldspraak: de academische dames van Cambridge wonen in ‘gemeubileerde zielen’, de mensheid poetst ‘de laarzen van het succes’, de dood is ‘volgens mij geen haakje sluiten’. Ook wie voor een deel van Cummings' werk geen affiniteit voelt, kan de grootheid zien van deze dichter. Charles Norman haalt in zijn boek over Cummings The Magic-Maker een brief aan van Eliot, waarin deze schrijft: ‘Ik heb een heel hoge dunk van Cummings als dichter, al heb ik een afkeer van zijn typografie.’ Een deel van zijn gedichten berust misschien wel te veel op gimmicks, maar iedere liefhebber zal gemakkelijk zijn eigen favorieten kunnen vinden. De hier geboden, chronologische selectie berust ten dele op voorkeur, ten dele op vertaalbaarheid. Voor het eerst zijn, sterk verkleind, ook de originelen afgedrukt.

Cummings heeft zichzelf eens gekarakteriseerd als ‘een schrijver in beelden, een tekenaar in woorden’. Hij heeft zijn leven lang met even grote inzet geschilderd als geschreven. Om een idee te geven van zijn werk als beeldend kunstenaar is in onze daarvoor bestemde rubriek een keuze opgenomen uit Cummings' tekeningen. In Vertaald Proza zijn twee voorbeelden opgenomen van ‘Voorwoorden’ van Cummings bij exposities van zijn schilderijen.