De Tweede Ronde. Jaargang 1

[p. 8]

Architectuur
Jan Willem Holsbergen

voor Marein Teijken

De verhoudingen kloppen niet, dacht ze, de sleutels al in de hand, voor het huis staande. Je ziet het bij de eerste oogopslag. Duidelijk. Het ene raam is te groot, het andere te smal en te hoog, de deur is te breed. Bij een mens merk je het ook meteen wanneer de grootte van het hoofd niet in verhouding is met de rest van het lichaam of als de benen te kort zijn. Zo kreeg je bij de architect Rietveld de indruk als zouden zijn armen een decimeter zijn ingekort; gebeurd in een opwelling van zuinigheid bij de schepper; want als je kort tevoren een reus hebt geschapen, moet je wat zuiniger met het materiaal omgaan.

Gevoelsmatig en wetmatig liggen alle juiste verhoudingen opgesloten in de gulden snede, had ze geleerd, én de praktijk leerde het - je kunt er duimstok en rekenlineaal bij pakken om het steeds weer te constateren. Bij het menselijk lichaam, in de grote koffiekamer van het Centraal Station in Amsterdam, aan de takkeninplant in de stam van een boom.

Natuurlijk, wanneer je, van een bepaalde overtuiging uit, gaat meten, loop je gevaar je gelijk coûte que coûte te willen bewijzen en misschien onbewust te smokkelen om alles naar je hand te zetten. Maar een objectief onderzoek leverde het bewijs: alle verhoudingen die ons bekoren in het zichtbare zijn terug te brengen op die van de sectio divina.

Die waarnemingen blijken wel achteraf, doordat het niet vaststaat of Moeder Natuur, de klassieke bouwmeester, Bach of Leonardo in hun opzet zijn uitgegaan van deze formule. Die ontstond spontaan, als de op dat moment enig aanvaardbare oplossing; een lijn of vlak, enige centimeters verplaatst, verbreekt de spanning of zelfs de ontroering van de totale compositie. Je kunt het aantonen, als bij een

[p. 9]

dissonant in een klassieke sonate of wanneer er zes-tiende noten in plaats van achtste, hele noten in plaats van halve gespeeld worden. Het hoorbare en het zichtbare schijnen aan bepaalde wetten te moeten voldoen teneinde oor en oog te behagen, wat men onder dat behagen ook wenst te verstaan.

Tussen mensen onderling zijn de verhoudingen doorgaans niet zoals je ze zou wensen. De verhouding tot je ouders; je hebt er een voorstelling van hoe die moet verlopen, hoe ze moeten reageren op jouw transformatie van kind tot volwassene.

Ook van de liefde, een vreemd en veel omvattend fenomeen, had zij vaag een beeld: met de geliefde hand in hand langs de bosrand wandelen of met de armen om elkaar heen. De uiterste verrukking elkaar aan te raken, met elkaar te slapen, het begeren en begeerd worden, het samenzijn als een nimmer eindigende euforie. Ze moet er nu om glimlachen; ze heeft echt gefantaseerd dat het zo zou gaan, al had ze er nooit serieus over nagedacht, dat weet ze wel zeker.

Toch waren verschillende verwachtingen uitgekomen, zelfs de momenten van opperste zaligheid. Niettemin stelde het verschijnsel man haar steeds voor raadsels. Het liep anders dan ze zich had voorgesteld. Hoe kon een man in godsnaam na het samenzijn plotseling zijn teennagels gaan knippen, een broodje eten, de krant lezen of zich wegen?

Toen ze in zijn armen wakker werd en de zon rondom de gordijnen de kamer binnendrong, zei Max: ‘De dag is boos voor de marter, maar de nacht is vriendelijk en goed.’

Het klinkt als poëzie, o ja, maar het is verwarrend.

Je zou in zo'n relatie compositie moeten brengen.

Ze praat er wel over met haar oom Simon.

Het moet kunnen, houdt ze vol.

Oom: ‘De liefde is niet één voortdurende toestand van gelukzaligheid. Kun je van mij aannemen. Alles bestaat bij de gratie van zijn tegendeel. Het zwart bij de gratie van het wit en omgekeerd, de schaduw bij de gratie van het licht. Duurt het plezier te lang, wordt het vervelend en je doet alle moeite de harmonie te verstoren. Een levensgezel of -gezellin die alles goed vindt wat je doet, roept het slechtste in je wakker. De gulden snede is van toepassing op dingen

[p. 10]

die blijven zoals ze zijn en hoogstens veranderen in de ogen van wie ze bekijkt. Zo zou je je kunnen afvragen - zoals Peter Holstein en anderen - of een omgevallen stoel dezelfde stoel is gebleven. Er is iets met het ding gebeurd en door die wetenschap kunnen we het anders gaan zien. Hoe zou je een compositie willen maken van je verhouding met Max? Door van te voren de maten van de vergulde snede toe te passen bij spontane emoties en reacties? Heb je je eigen stemmingen in de hand? Weet je nu al hoe jij of hij morgen zal reageren? Teveel verwachten van het conjugale leven - kan ik wel beweren, is niet goed. Ik weet het uit ervaring; ik heb veel duur leergeld betaald bij de meisjes. Maar verwachtingen koesteren is iets verrukkelijks en teleurstellingen blijven onvermijdelijk, zelfs op mijn leeftijd. Wanneer het je irriteert dat Max kathedralen steenklompen vindt en niet, zoals jij, van asperges houdt bijvoorbeeld, is er iets anders mis in jullie relatie. Dat weet je net zo goed als ik, speel nu niet de ingénue.’

Max had inderdaad, om haar te plagen, de kathedraal in Vézelay een steenklomp genoemd, die ouwe heeft het goed onthouden.

Dit alles gaat door haar heen, nu zij met de sleutels in de hand voor het huis staat. Het was heel snel gegaan; tijdens een studiereis met haar leerlingen in Italië had Max het gekocht. ‘Voor een scheet en drie knikkers’ naar zijn zeggen. Een oom (weer een oom, we lijken wel familie van Bomans!) had het betaald. ‘Anders krijg je toch maar gedonder over de erfenis’. In de tien dagen van haar afwezigheid was het gebeurd.

Het idee een eigen huis te bewonen, zonder een hospita die opmerkt: ‘Jullie hebben het wel weer laat gemaakt gisteravond. Ik heb geen oog dichtgedaan vannacht’ en 's nachts niet de wc durven doortrekken, was iets opwindends. Tegelijkertijd kreeg ze een gevoel van spijt, waardoor zij nauwelijks reageerde op het enthousiasme van Max. Tenslotte had hij haar de sleutels gegeven met de boodschap zelf maar te gaan kijken. Zo kon ze een oordeel vormen zonder door hem te worden beïnvloed.

Ze blijft nog even staan. Inspecteert het voortuintje met de rhododendrons, de straat die uitkomt op de Amstel. Van het raam uit kun je schepen zien varen, het huis ligt dicht bij de hoek.

[p. 11]

Weer ergert haar de deur. De scharnieren piepen. Is met een oliespuitje te verhelpen.

Een vreemd huis binnengaan, al zijn de bewoners verhuisd, geeft je het gevoel elk ogenblik betrapt te kunnen worden. Voorzichtig doet ze de buitendeur achter zich dicht en kijkt.

De gang van een herenhuis. Door de ruitjes van de keukendeur zie je het prille groen in de tuin, en is dat daar links een bruine beuk? Dubbele deur naar de woonkamer. Als je beide openzet, hoort de brede corridor ineens bij de kamer; geeft een indruk van gastvrijheid. Je kunt naast elkaar lopen of gearmd de kamer binnenkomen als in een bioscoop of een restaurant. De tuin is zeker veertig meter diep, met een schuurtje en een achteruitgang. Bijna automatisch pakt ze de rolcentimeter uit haar tas en meet: drieënveertig meter. Achter de tuinen loopt een pad. De bruine beuk aan de ene en de bloeiende riebes aan de andere kant onttrekken de buren aan het gezicht. Ze meet ook de kamers op. Boven dezelfde brede gang en twee dubbele deuren naar de voor- en achterkamer. Het badvertrek is boven de keuken en heeft een deur met matglas ruiten. Zorgvuldig noteert ze de maten in haar agenda. De trap naar de zolder heeft een sierlijke, gespannen boog en is even royaal als de andere. De zolder, een dorpskerk. Dakkapellen, vier aan elke kant, geven een gefilterd licht door. Ze is al aan het indelen: parterre wonen, eten bij de openslaande tuindeuren. Boven voor, de werkkamer van Max, achter voor haar. Daar kan ook het tweepersoons logeerbed staan. En boven slapen in een bed van twee bij twee. Een luxe.

Wat is er met mij, denkt ze, dat ik een gevoel van spijt heb, eigenlijk wel zou kunnen huilen?

Komt het doordat Max alles buiten haar om heeft geregeld?

Het kon toch niet anders, ze was afwezig en er moest snel worden gehandeld. Of is het te mooi om waar te zijn?

Ze zouden morgen al kunnen verhuizen. Er hoeft niets veranderd te worden. De planken vloeren zijn zo gaaf, je hoeft ze alleen te beitsen, die brede planken.

Ze gaat op de trap zitten en tekent op het millimeterbloc de plattegrond met behulp van een centimeter. Zie je wel, de maat van de gulden snede; je ziet het meteen.

[p. 12]

Wat is er met mij? Zou ik liever tegen Max zeggen dat het maar niks is, het huis waar hij zo opgetogen over is? Zou ik hem liever willen teleurstellen, die schat?

Langzaam loopt ze de trap af, constaterend hoe prettig hij loopt en hoe de verhoudingen binnen exact kloppen en een sfeer van, ja wat, van harmonie, ook in het trappenhuis voelbaar is. En toch weet ze de tranen achter haar ogen. Ze zouden vanavond nog een verhuiswagen kunnen bestellen. Oom heeft zelfs nog een extraatje voor de verhuizing gegeven.

Ze draait de deur in het nachtslot en ziet hoe de rhododendrons dikke knoppen hebben die rood en paars zijn aangekleurd.

Vlak bij de Amstel heeft een taxi zijn passagiers afgeleverd en zij houdt hem aan.

De chauffeur is vast een werkstudent. Hij wijst naar de achterbank. Daar zit iemand. Hij is niet vrij.

In deze stemming kan ze niet naar Max gaan. Oom Simon woont hier vlakbij. Misschien weet hij wat er met haar aan de hand is. Of zal hij haar uitlachen?

Oom lacht niet, hij luistert.

Als ze uitgesproken is, zegt hij: ‘Draai je eens om, toen ik je voor liet gaan, dacht ik dat je broek gescheurd is. Ik zag iets van rood onder het wit. Jullie dragen ook veel te nauwe broeken, om je billen het voordeligst te laten uitkomen. In het medicijnkastje in de badkamer staat naaigerei. Ga hem eerst maar even maken. Zo kun je de straat niet op.’

Het ergert haar dat ze direct naar boven loopt; als een gehoorzaam kind laat ze zich wegsturen.

Ze vindt het juiste garen en een naald en begint, op de kille rand van de badkuip zittend. Ze naait de naad drie keer, hij zit erg krap. Oom vindt het een mooie dag en een mooie gelegenheid een mooie fles Gewürztraminer open te trekken, en hij schenkt de glazen in uit een bedauwde fles en drinkt op haar Max en hun huis. Hij is zo verdiept in de wijn, die hij liefkozend prijst, dat ze hem niet direct durft vragen waar haar spijt uit voort zou kunnen komen. Tenslotte verbreekt hij de stilte: ‘Ik heb je wel eens gezegd: wat weten we eigenlijk van ons zelf? Je versiert een meisje - zoals dat tegenwoordig

[p. 13]

heet - en als ze ja zegt ben je teleurgesteld. Dan heb je er geen zin meer in. Was de verovering te makkelijk? Is het te mooi om waar te zijn dat zo'n goddelijk wezen voor je valt?

Ik zal je een anecdote vertellen. Aan de universiteit van Moskou, nee, laat ik bij het begin beginnen. Een bekende Amerikaanse schrijver krijgt van een filmmaatschappij de uitnodiging aan een film te werken. Hij krijgt een contract voor een half jaar. Als de tijd om is, is de schrijver helemaal door de molen gegaan en stuk gemaakt. Honderden malen heeft hij scenes over moeten schrijven, tot het script een karikatuur was geworden van zijn oorspronkelijke verhaal. Een zenuwcrisis nabij en bereid aan de drank ten onder te gaan, is hij een wrak geworden.

De publiciteitsman van de filmmaatschappij, keurig in het pak, zonverbrand gelaat, puur gouden manchetknopen, brengt hem - de laatste beleefdheidsfrase van de onderneming - naar het vliegveld. Het vliegtuig heeft vertraging en de filmman biedt hem een glaasje aan in het restaurant.

Vol gram verwijt de schrijver hem dat hij net zo min deugt als zijn bazen en dat hij toch eigenlijk net zo'n schurk is.

De goedgeklede man hoort het gelaten aan en vraagt: ‘Kent u het verhaal van de student Popov aan de universiteit van Moskou? Zeer leerzaam. Genoemde student moest voor zijn prof een opstel schrijven, een verhaal, waarin de moraal duidelijk naar voren kwam. Dat opstel luidde aldus: een kraai vliegt met zijn kameraden naar het zuiden om daar te overwinteren. Onze vriend vliegt aan de uiterste linkervleugel. Het sneeuwt, het stormt. De storm neemt in sterkte toe en onze kraai kan het nauwelijks meer volhouden. Als het nog harder gaat sneeuwen, begint de vogel hoogte te verliezen en raakt achter bij de troep. Door het gemis aan bescherming aan de rechterkant, wordt het vliegen bijna onmogelijk, vooral nu de storm een orkaan lijkt te worden. Totaal uitgeput laat de kraai zich vallen en komt terecht voor de ingang van een armelijk schuurtje op de bevroren modder. Hij steekt de kop tussen de vleugels om de laatste adem uit te blazen. Voor het zover is, komt een kolossale koe het hutje uitstappen en laat een enorme vla op hem vallen. Dat kan er ook nog wel bij, verzucht de kraai, ik zal wel in de stront sterven.

[p. 14]

Maar door de warmte van het uitwerpsel, begint hij zich welaan iets beter te voelen. Hij vat weer moed en slaat zijn vleugels iets uit. Op dat moment komt er een kat uit het krot en vreet hem op. ‘Maar student Popov,’ bromt de professor, ‘dat is toch een verhaal van niets, het is burgerlijk en oppervlakkig en er zit geen enkele moraal in. Nee, ik schaam mij over u!’

De student Popov vraagt beleefd of hij iets mag opmerken.

‘Naar mijn bescheiden mening professor, zit er wel degelijk een moraal in mijn opstel, professor. Wat zeg ik? Drie moralen. Ten eerste: zorg dat je erbij blijft, anders gaat het verkeerd met je. Ten tweede: scheld niet op degenen die op je schijten. En ten derde -en dit moet in het Engels - If you are in the shit, don't move!’

Een vreemde geschiedenis, die te denken geeft. Wat moet ze ermee? Wat heeft het met haar te maken. Mannen vertellen ons vrouwen altijd weer verhaaltjes, sturen ons weg om een huis te bekijken of naar de badkamer om een kledingstuk te repareren. Max vertelde eens een verhaal, ze kon niet slapen. De Reiskameraad van Andersen. De volgende morgen had ze gevraagd hoe het afliep want ze was in slaap gevallen.

‘Als je naar huis gaat moet je maar langs een wolwinkel gaan en wol kopen om een trui voor Max te breien,’ stelt oom voor, alsof het nog niet genoeg was. Weer is ze geërgerd omdat ze het in de eerste instantie best een aardig idee vond. Truien breien, eten koken, terwijl ze in haar vak beter is dan menig man.

In de zekerheid dat haar broek voorlopig niet meer los zal tornen wandelt ze langzaam naar huis, overpeinzend wat ze tegen Max zal zeggen.

‘En?’ vroeg Max bij haar binnenkomst. ‘Een sprookje!’ liet ze zich ontvallen, hem om de hals vliegend, ‘Niet te geloven. En alle verhoudingen kloppen. De gulden snede. En je moet zorgen dat je erbij blijft, anders gaat het slecht met je. En niet schelden op degenen die op je schijten en if you are in the shit, don't move!’