|
| |
| |
| |
Maria
Drama in vijf bedrijven.
door Cyriel Buysse.
PERSONEN:
| Reus Balduk. |
| Beert. |
| Slimke Snoeck. |
| Guustje Meule. |
| Donder de Beul. |
| Boef Verwilst. |
| Klod de Vos. |
| Smuik Vertriest. |
| Honderd en Een. |
| Bradden d'Hondt. |
| Clep Sandrie. |
| Het Slijperken. |
| Tjiepke Baert. |
| Soen. |
| Eerste Burger. |
| Tweede Burger. |
| Eerste Gendarme. |
| De Pastoor. |
| Het mannetje met de hondenkar. |
| Maria. |
| Lisatje. |
| Witte - Manse. |
| Stoute Threse. |
| Vrouw Beert. |
| Oele Feeffe |
| Maaie Troet. |
| Muijmme Taey. |
| Luizema. |
| Vrouw Tjiepke Baert. |
| |
Eerste bedrijf.
De Zijstraat, tegen den avond. Een bochtige, tamelijk breede straat, met lage, bouwvallige huisjes. In den achtergrond het open veld met boomen. Rechts, op den voorgrond, een uithangbord: ‘In de Gelapte Shako’. Hier en daar kermiskramen. Er is ook een kleine mallemolen. Honderd en Een, Boef Verwilst, Donder de Beul, Clep Sandrie, Het Slijperken en meer andere mannen liggen rechts en links, enkelen pijpen rookend, vóór de eerste huizen in het zand neergevleid.
| |
| |
| |
Eerste Tooneel.
Honderd en Een, Clep Sandrie, Maaie Troet, Stoute Threse, Muijmme Taey, Donder de Beul, Boef Verwilst, Bradden d'Hondt, Guustje Meule, Soen, Het Slijperken, Smuik Vertriest, Klod de Vos, Oele Feeffe.
Bij het ophalen van 't gordijn levendige kermisscène. Geluid van draaiorgel en schietgeweer; gillende, lachende stemmen, draaiende mallemolen. In een hoek schieten kleine jongens naar kaarsjes. Opkomend links een harmonica-speler gevolgd door hossende, dansende koppels die zingen:
'K ben koperoal van 't ieste rezement,
Doar mag ik commendeeren:
Marche en avant! formez la compagnie,
Par le flanc droit, pas militaire!
Mannen, vrouwen, kinderen loopen om de bende heen. Anderen verschijnen op de drempels der huisjes. Bij het eindigen van 't liedje wild gejuich en kreten. De harmonica-speler vangt een polka aan en de koppels gaan aan 't dansen.
(neergevleid tegen de rij huizen links, tot een der dansende meiden). Hè! Maaie Troet, ouw keissebanden vallen af! 'K zie ouw bluute bienen!
(laat even haar danser los en neemt haar rok op). O! gij leugenoare! (Gelach onder de neergevleide mannen. De voortdansende koppels stooten haar ruw aan). Verdome! es da hier nen boel!
(in 't deurgat van haar herbergje ‘De Gelapte Shako’). O, gij dwoaze kalle, wa da ge geleuft! As 't woar was 'n zoedt Honderd en Ien ou nie zeggen! Hij zoe 'em plat op de grond leggen om d'r noar te kijken.
(weer met haar danser in de ronde springend). Dat hij noar zijn eigen bienen kijkt, die leulijke mankepeut!
(Gelach onder 't volk).
(rechts neergevleid). Hij'n kan ze nie zien; zijnen buik es al te dikke!
(Lawaai van kreten en gelach. De harmonica-speler haalt met zijn pet centen op).
| |
Tweede Tooneel.
De vorigen, Vrouw Beert.
(treedt langs den achtergrond op). Es onz' Maria hier niet?
Nie, w' hên ze mee Reus Balduk en Slim Snoeck en Witte - Manse in de ‘Gloeiende Koteroar’ achtergeloaten.
Verdome! Kon ze dan mee ulder nie meekomen?
| |
| |
(liggend rechts). Ha! wa keunt-e gij doar an doen, moederken, as de meiskes mee ulder lief uit zijn?
Nou... ulder lief! 't Zijn mij de lieven die z' hier hên! Op heur smoel zal ze krijgen as ze thuis komt.
(Af).
(links uitgestrekt, schreeuwt haar spottend na). G' hêt gij toch euk jong geweest, moederken!
(Gelach).
(vertrouwelijk, tot de troep neergevleide mannen). 'T 'n es toch nie woar, zeker, da Reus mee heur vrijt? Z'es zij al t' heuveirdig om mee de jongens van onz' stroat omme te goan.
Hêt-e gij meschien gepeisd dat hij mee ouw Witte - Manse vrijdde?
(woedend, de vuisten op haar heupen). Verdome!... wa kan mij da schelen mee wie dat-ie hij vrijt! Onz' Manse hê woarachtig keure genoeg. Z' 'n hê moar heure vijnger uit te steken en g' hangt er allemoal an.
(spottend). Da es woar, Threse! 'K hê ze gisteren nog twie kiers tegen mijn onderveste getrokken.
(nijdig tot Bradden d'Hondt). Verdome!... zoe-je nie zeggen dan....
(den arm om 't middel van een der vrouwen; tot Stoute Threse). Ha moar ge moet de meinschen loaten klappen. Ge weet toch wel hoe dat da goat in de weireld. (Tot Soen). Ala, Soen, speelt ons e-kier 'n valsken.
Soen speelt de wals en de koppels gaan weer aan 't dansen, terwijl Stoute Threse nog even door blijft pruttelen.
(tot Muijmme Taey). Muijmme!... Muijmme!... ouë rok valt af.
| |
Derde Tooneel.
De vorigen, Luizema.
(komt gejaagd uit den achtergrond op). Schiedt er ne kier uit mee dansen! Schiedt er ne kier uit mee dansen!
(Harmonicaspelen en dansen houdt op met kreten van protest).
(zijn danseres nog vasthoudend). Hawel, wat es er?
(hijgend). Wilt-e nou ne kier wa weten.... Reus Balduk en Maria Beert hên te goar in 't keuren Ga naar voetnoot1) gezeten!
Algemeen geschreeuw en gejouw. De langs de huizen neergevleide mannen staan op en komen in de drukke groep.
(Gelach).
(levendig buigend als om te groeten, terwijl ze met de beide handen op haar dijen slaat). 'T es lijk of ik ulder zegge, zeu woar as
| |
| |
da 'k hier op mijn billen sloa! (Kijkt om). Kijk, ze komen ginder, achter Witte - Manse en Slimke Snoeck.
(Verwarde uitroepingen. Allen kijken in de richting door Luizema aangeduid).
| |
Vierde Tooneel.
Dé vorigen, Witte - Manse, Slimke Snoeck.
(komt driftig op, gevolgd door Slimke Snoeck). Of ik het zal zeggen! of ik het zal zeggen!.... 'K zal 't zeker zeggen! 'K zal 't uitroepen veur al die 't heuren wilt! 't Es ne smeirlap, ne sloeber, die zijn leveng lang in 't kot moest zitten! Hij hêt heur mee geweld omverre gesmeten, 'k hêt gezien! (Tot Slimke Snoeck). En gij zij euk ne smeirlap. G' hêt mee mij euk wille probeeren! Ge woart mee mallekoar afgesproken!
(Verward geraas en kreten. De kleine jongens houden op met kaarsjes schieten om zich bij de drukke groep te scharen).
(verontwaardigd). Ik? Ik?
Joa, gij, ge weet het wel.
(driftig toesnellend). Wa es dat hier? (Tot Witte - Manse). Waarom stoa-je doar azeu te tuiten? Ga naar voetnoot1)
Da z' ons alle twieë mee geweld aangerand hên, (Wijst naar Slimke Snoeck) hij en Reus. Hij wilde ierst mee Maria beginnen, moar Reus hêt z' hem afgepakt en dan es hij op mij afgevlogen.
(Verward geraas en gegil).
(woedend, tot Witte - Manse). 'K zegge da g'r omme liegt! Reus hêt 't gedoan en 't es ne smeirlap, moar ik 'n hê niets gedoan.
Ge zij gij nen ezel as ge 't nie gedoan 'n hêt.
(Wild gelach en schrille nabootsing van dierengeluiden. Vooral de kleine jongens maken scherp lawaai).
(tot Witte - Manse). G'n moet gij ou de smeirlapperije van anderen nie aantrekken. As ze mee ou wa willen doen dan ouw goeste Ga naar voetnoot2) nie 'n es sloa ze nondedzju de kop in, en doarmee uit. (Poogt Witte - Manse mee naar huis te krijgen.
Ala! noar ouw kot.
(zich heftig verdedigend). Loat mij gerust, gij. Goa gij zelve noar ouw kot.
| |
Vijfde Tooneel.
De Vorigen, Vrouw Beert, Lisatje.
(komt hollend op, links, gevolgd door Lisatje). Wa goat er hier omme? Es da mijn slonse die hier al da laweid verwekt?
Ha moar, moeder, 'n roept toch azeu niet! Da jong 'n hê ou nie misdoan.
| |
| |
| |
Zesde Tooneel.
De Vorigen, Reus Balduk, Maria.
(komt met Maria, die huilt en snikt, en zich haast voort laat sleuren, in den achtergrond op. Tot Maria.) Moar, verdome, schiedt er nou toch uit mee janken. Es da nou de moeite weird? Wa goan de meinschen doarvan peizen?
(snelt naar Maria, gevolgd door Lisatje). Verdomde slonse! Zij-je doar eindelijk? (Schudt haar met geweld). Woar hêt-e zeu lang gezeten? Wa hêt-e gedoan?
Ze 'n hê zij niemendalle gedoan. 'T es Reus Balduk die heur mee geweld omverre gesmeten en verkracht hêt in 't keuren.
(Scherp geschreeuw onder de menigte).
(woedend; tot Witte Manse). 't Spijt ou zeker dat-e gij in heur ploatse nie 'n woart?
(tot Maria, die ze weer vastgrijpt en nog heftiger schudt). O! gij schandoal! gij schandoal!
(Zij geeft slagen aan Maria, die wanhopig huilt).
(snelt huilend Maria ter hulp). Ha moar, moeder, loat heur toch gerust! G' heurt toch wel dat 't heur schuld nie 'n es! Wa kan ze zij doen, tegen die sloeber?
(dreigend). Sloeber! Sloeber! Es 't van mij da ge da zegt?
Joa 't, 't es van ou, sloeber!
| |
Zevende Tooneel.
De Vorigen, Beert; later de gendarmen.
(springt woedend toe, links). Wa heur ik doar? Wa heur ik doar? (Tot Reus, dien hij bij de keel grijpt). Wa hêt-e gij nondedzju mee mijn dochter gedoan?
(duwt Beert heftig van zich af). Haudt ou 'n beetse stille, gij, zulle, ouwe zatlap.
(komt razend terug). Durft-e nog ne kier an mij komen, smeirlap? Durft-e nog ne kier, hê?
(duwt Beert opnieuw met geweld achteruit). Wilt-e mij verdome beginne g'rust loaten, gij!
(Hij geeft Reus een vuistslag, en de beide mannen gaan aan 't vechten onder een oorverdoovend schreeuwen van het volk. Vrouw Beert slaat ook uit al haar macht op Reus. Huilend en gillend pogen Maria en Lisatje ze van elkaar te trekken.
(poogt ze insgelijks te scheiden). Ala, toe, toe, hier nie te vechten, zulle! Ge moet verdome broave zijn!
(Twee gendarmen in uniform, met het geweer over den schouder, komen haastig in den achtergrond op).
(Dadelijk laten de vechters elkander los).
| |
| |
Wat es dat hier? Zijn d'r hier meschien die goest hên om in de kasseGa naar voetnoot1) te vliegen?
(te gelijk, wijzend naar Reus). 't Es die smeirlap, doar, brugedier, die onz' dochter omverre gesmeten en verkracht hêt in 't keuren.
'T es amaol gebabbel, brugedier. Den ouwen stoa zat en 't wijf 'n weet nie wa da ze zegt.
Hij liegt, brugedier; hij hêt 't zeker gedoan. 'K hê 't gezien en 'k zal 't vertellen an de heule weireld.
(Wild gejoel onder de menigte. Scherpe nabootsing van dierengegil).
(te gelijk). Menier den brugedier die leelijke smeirlap durft zeggen da...
(tot zijn vrouw; woedend). Hou verdome ou smoel, gij. Loat mij alliene spreken!
Hou gij verdome zelf ou smoel, ouwen dronkoard.
(Wild gelach en geschater).
(grijpt zijn vrouw bij de keel en geeft haar slagen). Wa zegt-e daar! vuile slonse?
(rukt met geweld Beert van zijn vrouw). Beert, houdt ou stille, zulle! of 'k droai ou zelf in de kasse.
(Oorverdoovend geschater onder 't gepeupel).
(uitdagend). We meugen toch wel lachen, zeker?
Ge 'n hêt gij hier niemendalle te lachen.
'K 'n zoe 't veur ou verdome toch nie loaten.
(laat Beert los en komt dreigend af op Boef Verwilst). Durft-e da nog ne kier zeggen?
Joa ik, 'k durve da nog ne kier zeggen.
(grijpt Boef Verwilst bij den kraag. Tweede gendarme snelt zijn makker ter hulp). Ge zil verdome mee mij meekomen!
(Hevig gevecht. Scherpe kreten en gejouw).
(ontsnapt aan de gendarmen). Ge 'n hêt mij nondedzju nog niet!
(grijpt hem weer vast). Zoe-je 't peizen!
(Boef Verwilst verdedigt zich met razende woede. De twee gendarmen, gevolgd door het jouwend gepeupel, slepen hem met stooten en duwen naar den achtergrond).
Guustje Meule, Clep Sandrie en Donder de Beul
(Boef ter hulp snellend). Loat 'em los, brugedier; loat 'em los! Die jongen 'n hê niets misdoan!
| |
| |
(Boef steeds voortsleurend). Mee,... mee,... mee zal hij goan.
(Het volk fluit, en jouwt de gendarmen uit, en gooit met steenen).
(trekt zijn revolver en keert zich dreigend naar de menigte). Pas op, zulle! As er nog iene stien gesmete wordt schiet ik!
(Enkele mannen en vrouwen vluchten rechts en links in de huizen. De anderen blijven voort jouwen en fluiten. Gendarmen met Boef af. Woester stijgt het lawaai weer op, en opnieuw worden hen steenen achterna gegooid).
(holt even de gendarmen na). Sloebers!... Sloebers! 'K weinsche da ge deud vielt!
(als boven). Smeirlappen! Smeirlappen! Past op as 'k ulder ne kier alliene tegenkome! 'K steek ulder alle twieë mee mijn mes de beulijngen Ga naar voetnoot1) uit 't lijf!
(als boven; met gebalde vuist). Nondedzju! Nondedzju!...
(tot Beert). Stommerik! gij stommerik! Waarom moest-e doar die sandurms Ga naar voetnoot2) tusschen brijngen?
(huilend). E-woar! Hé-je da nog oeit geweten van azeu'n kalf? Wie weet veur hoe lang mijn lief alweer in 't kot Ga naar voetnoot3) zal moete zitten!
(Verward geraas onder de menigte. Allen komen dreigend en verwijtend op Beert af).
(tot Guustje Meule). Stommerik?... Stommerik, zegt-e gij! 'K zoe wel wille weten woarom da'k ik ne stommerik ben! 'K zoe wel wille weten wa dat-e gij zoedt doen as g'in mijn ploatse woart!
'K'n zoe d'r verdome toch de sandurms nie tusschen brijngen.
Ewoar! Hé-je nog oeit azeu nen ezel geweten!
Ha, joa moar, Sakerdzju!... as g' azeu den...
Ach! stopt ouw smoel! ge zijt 'n kalf!
(huilend). Nondedzju! Nondemilledzju! moet-e gulder nou amoal tegen mij zijn! (Wijst naar Reus). En dat te wille van die sloeber, die mijn dochter....
(Luid gelach en gejoel onder 't volk).
Ala, toe toe, schiedt er nou moar uit mee zieveren en drijnkt nog nen dreupel of zeven dat-e heul-de-gansch zat zijt. (Tot Soen) , Soen, jongen, speel gij ons nog 'n deuntjen.
Joa, joa, loat ons moar veurt leute moaken!
(Hij speelt en weldra zingen allen mee:
'K ben koperoal van 't ieste rezement
Doar mag ik commandeeren:
Marche en avant! formez la compagnie!
Par le flanc droit, pas militaire!
| |
| |
Veuruit, Soen, we goan noar de ‘Pantalon Blanc.’
(tot Maria, die hij poogt mee te krijgen). Ala, toe, schiedt er nou uit mee schriemen, we goan euk mee.
(snikkend; tracht zich los te wringen). O, nie, nie, loat mij g'rust; as't ou blieft loat mij toch g'rust!
(toesnellend). Hier zal ze blijven.
(tot Reus). Loat ze g'rust, gij sloeber; g' het heur al kwoad genoeg gedoan!
Donder de Beul, Clep Sandrie, Bradden d'Hondt, Smuik Vertriest en 't Slijperken
(Reus, Maria Beert, Vrouw Beert en Lisatje omringend). Nie, nie, ze moe mee! ze moe mee!
(tot Maria). Es da nou 't schriemen weird, gij dwoasheufd! Lacht er liever omme.
E-woar!... 't moest het toch ne kier gebeuren.
'T 'n hê het mee mij zeu lang nie geduurd.
Verdome! mee mij euk nie, zulle!
Ala toe toe, loat ons goan drijnken.
'K trakteere mee 'ne pot dzjenuiver.
Joa moar as't azeu es 'k goa ik euk mee.
(tot Beert). En mient-e gij meschien da'k ik hier alliene zal blijven! 'K goa ik euk meê!
(Lachend gejuich. Spelend gaat Soen naar den achtergrond, door de menigte gevolgd).
(van op haar drempel). 'T is hier euk nog hirbirge, zulle!
(Maria, die steeds huilt, meeslepend). We komen weere! 'K geef in ouw kot euk ne pot dzjenuiver!
(Zingend en brullend allen af).
| |
Tweede bedrijf.
Een armzalig binnenhuisje. Rechts een deur en een raam met kleine ruitjes en gordijntjes. Links, tegen den muur, een ouderwetsche klok. In den achtergrond den haard. In 't midden een tafel. Aan beide zijden van die tafel zitten Maria en Lisatje bezig met kantwerk maken.
| |
Eerste Tooneel.
Maria, Lisatje.
Bij het ophalen van 't gordijn zijn de beide meisjes aan den arbeid, het hoofd over haar kantwerkkussen gebogen. Gedurende een paar minuten hoort men niets dan het eentonig rammelen der door elkaar geslingerde klosjes. Af en toe achter de schermen, verwijderd geluid van stemmen en gezang.
| |
| |
(staakt even haar werk en richt zuchtend het hoofd op). Ach...!
(kijkt insgelijks op, maar werkt door). Goat 't nog nie 'n beetsen beter?
Dat 't 'r nog moar mee 'n hielp! Moar, lachen of schriemen, 't blijft al 't zelfde.
't Zijn gelukkige meinschen die deud zijn.
Weet-e wie dat er gelukkige meinschen zijn in onze stand: de dieë die ulder mee niets te doen 'n moaken.
Joa, joa, moar z'n zijn nie amoal zeu ongelukkig as ik.
Ah! bah toetGa naar voetnoot3) jong. 't Es het mee amoal al verre 't zelfde. Kijk ne kier rond ou en ge zil mij wel gelijk gêen... G' hêt gij doar Maaie Troet: z'n was nog gien zeventien joar as z'al heur ieste kind hâ, bij Guustje Meule. Z'es er nou vijf en twintig en z' hêt er al viere, bij drei verschillende mannen... G' hêt gij Oele Feeffe: as ze twintig joar was krieg ze 'nen twielijng, bij boer Van Heule, die zelve getreiwd was en vijf kinders hâ, en nou goa ze weere gruut,Ga naar voetnoot4) den ienen zegt van Boef Verwilst, den anderen zegt euk al van Guustje Meule... G' hêt gij doar Muijmme Taey: z'n was nog moar veertien joar as ze bedorven wierd deur heur eigen voader, die d'r achttien moanden veuren in den bakGa naar voetnoot5) gezeten hêt; en nou es 't al heur derde kind bij Donder de Beul, zonder de dieë te rekenen die z'in tusschentijd van kant gemoakt hêt... Da es azeu mee ons. 't Mannevolk hê mier macht as-e wulderGa naar voetnoot6) en ze doen zulderGa naar voetnoot7) mee ons wa da ze willen.
Ach Hier! ach Hiere! Ik 'n hâ toch nie gepeisd da 'k euk azeu zoe voaren.
(Gaat weer aan 't werk. Beiden werken een poos stilzwijgend door, in het eentonig gerammel der neervallende klosjes).
As hij nou moar mee ou 'n wilde treiwen 't 'n zoe nog nie zijn. Hij wirkt te minsten. 'T 'n es toch gienen dief lijk al die andere. Da es euk 't ienigste goed dat er an es.
Theofiel 'n es toch euk gienen dief....
Theofiel Snoeck, Slimke Snoeck, lijk of d'ander hem hieten om mee hem te lachen.
Nien 't, 't 'n es gienen dief. 't Es nen broaven, nistigeGa naar voetnoot8) jongen, moar as hij bij d' ander sloebers es loat hij hem meeslepen en 'n deugt hij euk nie mier.
Ach! hij es nog zeu jong....
| |
| |
dacht, hij 'n zoe toch nie loate gebeuren hên wa da Reus mee ou gedoan hêt.
Hij zal zeker oardigGa naar voetnoot1) opkijken as hij heurt in wa veur 'n pezitie da ge nou zijt. Hoe lang zoedt hij al wig zijn, ginder noar Frankrijk, om den oestGa naar voetnoot2) t' helpen doen?... Zeker al wel 'n moand of dreië. Hij kan alle doagen weere thuis komen.
(neerslachtig). Bah joa 't, 't es het al wel 'n moand of dreië.
(Een lange poos stilte. Beiden, over haar kussen gebogen werken zwijgend door).
(zonder haar werk te staken noch op te kijken, met treurige, moedelooze stem). Schiedt er nou moar uit, Lisatje, en goa gij ou buiten 'n beetsen amezeeren mee ouw kameroaden. G'n moet gij 's zondags azeu nie zitte wirken,... en dan nog veur mij....
Wa geeft datte? 'K doe 'k da geiren veur ou. En euk wa hê 'k doaraan om buiten te leupen, bij al die sloebers. (Opstijgend geraas achter de schermen). Hurkt Ga naar voetnoot3), ze zijn weerom aan 't brieschen en aan 't schrieuwen lijk 'n bende wilde biesten....
(kijkt naar het raam). Dat 'n zoe mij nie verwonderen. (Staat op en gaat naar 't raam). 't Es altijd kijven en vechten. (Een oogenblik stilte). Nie, van deze kier 'n es 't moar kijven. Reus tegen voader, die natuurlijk alweer half zat stoat, en Guustje Meule doar tusschen in, die zeker aan alle twieë tracht gelijk te geên. Hij moet euk altijd overal bij zijn, den dienen. (Kort stilzwijgen). Ge moet da zien; 't es compleet lijk of ze stokke-zot Ga naar voetnoot4) woaren: Reus stoat tegelijkertijd te vloeken en te schriemen van colère. Moar 't es al geboaren, zulle; 't es 'ne smeirlap.... (Toenemend lawaai achter de schermen). Ah! Stoute Threse komt er euk al bij. 't Es percies 'n vischwijf, mee heur vuisten op heur heupen. En Witte - Manse, die slons, es doar euk, zulle. Die stoat er bij te spotten en te lachen....
O! 't wordt hoe langer hoe scheunderGa naar voetnoot5). Donder de Beul en 't Slijperken zijn d'r nou euk al, mee Muijmme Taey en Oele Feeffe! En Boef Verwilst mee Moaie Troet, en Clep Sandrie en Bradden D'Hondt mee Luizema en Maffe Bieze!... O! en moeder smijt 'r nou euk heure snabelGa naar voetnoot6) in, die dwoaze konte! (Kijkt met gespannen aandacht door 't raam). Moar wie es dat doar, dien hiere?... Verdeeke! 't es Slim Snoeck! 't Es hem, zeu woar of da 'k hier stoa, mee 'n gouwene keting en nen hoed, geklied lijk nen hiere....
(hevig ontsteld opstaande). Es 't toch woar, onz' Lisa?
Woar?... Zeu woar of da 'k hier stoa, zeg ik ou. Kom
| |
| |
liever kijken as ge mij nie 'n geleuft. (Wild gejouw achter de schermen). Hurkt, ze lachen hem uit omdat hij zeu scheune geklied es!... Och, God! hij moakt 'em kwoad! Hij wordt zeu reud as 'n kole vier. Och, Hiere, Maria, hij vliegt lijk 'n wilde biest op Reus af, ze goan vechten!...
(Vliegt verschrikt op). Och God! och God! och God!
'T 'n doetGa naar voetnoot1), ze vechten niet. (Minder heftig, maar naderend geluid achter de schermen). Moar weet-e wat.... ... Och Hiere 'k worde schouw Ga naar voetnoot2), ze komen noar hier toe. Slim wijst noar onz' deure en hij schijnt aon Reus te vroagen of hij mee hem mee durft komen.
(gejaagd). Sluit de deure, Lisatje! As 't ou b' lieft sluit de deur en steekt 'r de grendel op!
(Lisatje vliegt naar de deur, maar op het oogenblik dat zij die op slot wil doen, wordt zij heftig geopend en komt Slimke Snoeck te voorschijn).
| |
Tweede Tooneel.
De Vorigen, Slimke Snoeck.
(houdt de deur nog vast en roept naar buiten). Ne lafoard zij-je! Ne smeirige lafoard! Moar 'k zal 't heur zelve vroagen, aangezien dat-e te lafhertig zijt om mee te komen. (Tot Maria). Dag, Maria. (Opgewonden, met gillende stem). Joa of nien, Maria, es 't woar dat-e gij moet 'n kind krijgen en da 'k ik....
(valt hem smeekend in de rede). As 't ou b' lieft, Theofiel, as 't ou b' lieft doe toch de deure toe! As 't ou b' lieft 'n loat 'm toch nie binne komen!...
(vliegt naar de deur en roept naar buiten). Smeirlap! Sloeber!
(Gejouw in de straat. Lisatje gooit de deur dicht en duwt er den grendel voor. Aftrekkend geraas in de straat).
(Opgewonden; tot Maria). De sloeber zegt dat-e gij 'n kind moet krijgen en dat 't van mij es. (Maria slaat huilend haar schort voor de oogen en zakt neer op haar stoel). Es 't woar, Maria, da g'n kind moet krijgen?
Snikkend knikt Maria bevestigend met het hoofd). Nondedzju!... en hij zegt dat 't zijne nie 'n es! Hij 'n wil mee ou nie treiwen!
(weer voor 't raam). Ze goan wig, en Guustje Meule trekt voader en moeder euk mee. Hij zal ze deudzat Ga naar voetnoot3) moaken! 'K 'n wil 't nie hên!
(Af).
Nondedzju! Nondedzju! Nondedzju! Azeu ne smeirlap!
| |
| |
(Een korte poos stilte. Maria veegt haar tranen weg en gaat zuchtend weer aan 't werk).
(stil). Zet ou 'n beetsen, Theofiel;... hoe goat 't mee ou?
(neemt een stoel). Nog al goed;... en mee ou?
(speldewerkend). Ha, slecht e-woar, lijk of ge ziet.
O, Maria, da es toch spijtig da ge mee die kuifelGa naar voetnoot1) begonne zijt. (Ontroerd). Ik,... ik zelve zag ou zeu geirn.
Woarom hê-je da toch loate gebeuren?
Hij hê mij mee geweld gepakt, ge weet het wel. En gij zelf 'n hêt ou noeit mee mij bemoeid.
'K 'n durfde niet; 'k peisde da ge mij nie 'n zoedt gewild hên. 'K was schouw da ge mee mij zoedt gelachen hên, lijk of z' hier allemoal doen.
Ach! ach! Ge weet toch wel da 'k ik nie 'n ben lijk al da ander volk van hier. 'K 'n zoe 'k toch noeit anders gevroagd hên as ierlijk mijn breud te verdienen mee wirken, en getreiwd te zijn mee nen ierlijke jongen, die gienen dief noch pensejoagerGa naar voetnoot2) 'n was.
O, Maria, hâ 'k da toch geweten! Hâ 'k da toch geweten! 'K zoe ou zeu geirn gezien hên! We zoên zeu gelukkig geweest hên!... Wie weet?... 't 'n es meschien nog nie te loate. Meschien verandert da nog mee ou. (Staat op en komt bij haar). Kom loat mij ou 'n totse Ga naar voetnoot3) geven, 'k zie ou toch zeu geirn...
(weert hem af). O, Theofiel, as 't ou blieft 'n doe mij toch zulk gien verdriet an. Ge weet gij wel dat da nie mier 'n kan veranderen.
'K hê geld, Maria, we keunen treiwen as ge wilt. Moakt dat da kind d'r nie 'n komt, 't 'n es nog nie te loate. Muijmme Taey hêt er 'n flasselkenGa naar voetnoot4) veur, 'k zal 't heur vroagen. Kom, loat ons mee mekoar gelukkig zijn....
(weert hem nogmaals af). Och, Theofiel, 'n doe mij toch al da verdriet nie an. 'K weinsche da 'k deud woare! 'K weinsche wel duuzend kiers per dag da 'k deud woare. (Gaat hevig aan 't snikken). Woarom 'n zij-je toch nie vroeger noar mij gekomen? Woarom toch nie vroeger, nie vroeger...
(plechtig). Hawel, luister: 't gien da gebeurd es, es gebeurd en doar 'n es nie mier an te veranderen. Moar, 't 'n doet er nie toe: 'k wil al gelijk mee ou treiwen!...
(houdt plotseling op met huilen en staart hem even, roerloos, in stomme verbazing aan). Ho!...
(reikt haar de hand). Wilt ge?
| |
| |
(met doffe stem). Onmeugelijk!... onmeugelijk, zeulang te minsten as 't kind nie geboren 'n es.
Moar da kind 'n kan mij nie schelen, zeg 'k ou.
(als boven). Mij wel, ho! mij wel!
Hawel, 'k zal wachten totdat 't geboren es. Wiltge dan?
(als boven). Joa ik, joa ik, (aarzelend, met een gebaar naar de straat). As-ie hij te minsten mee mij nie 'n treiwt. Hij es de voader, de voader... 'k moe hem nemen as hij wil.
Moar hij 'n wilt hij niet. Hij hêt 't doar nog in 't midden van de stroate stoan roepen, dat hij nie 'n wilt... Moar ien dijngen moet-e mij beloven: 't es dat hij an of omtrent ou nie mier 'n zal komen.
(als boven). Da beloof ik ou; da zweir ik ou. As 't nog gebeurde zoe 'k mij liever goan versmeuren Ga naar voetnoot1).
(Maria geeft hem de hand).
| |
Derde Tooneel.
De Vorigen, Lisatje.
(gejaagd binnen). Maria! onz' Maria! Ze zijn weer al te goar en ze komen noar hier.
(verschrikt). Wat! hier in huis?
Allemoal! Heul de bende! Voader, moeder, Reus Balduk Guustje Meule en al 't ander mannevolk en vreiwevolk.
Och Hiere Godheid toch, wa zal d'r nou gebeuren! Wa komen z' hier doen?
'K 'n weet 't niet, moar 'k hê 't ulder heuren arranzeeren van te komen, en 'k ben veuruit geleupen om 't ou te zeggen. Ze woaren al te goar in de ‘Pantalon Blanc,’ moar ik 'n kon d'r nie binnen van al 't volk en 'k ben an de deure blijve stoan. Iest hên ze gekeven en gevochten om d'r roazend van te worden; moar allengerhand zijn ze weer overiengekomen, en al mee ne kier was 't uit, en heurde 'k voader zeggen: ‘hawel as 't azeu es, kom mee noar ons huis.’ Doarop ben ik wiggeleupen. Ze zillen alle menuten goan komen. (Dof geraas achter de schermen). Heurt!... ze zijn doar....
(tot Lisatje, terwijl hij wijst naar Maria). As de
| |
| |
smeirlap hand of vijnger noar heur durft uitsteken sloa 'k hem de kop in.
O, Theofiel, as 't ou belieft, 'n zij toch nie geweldig.
| |
Vierde Tooneel.
De vorigen, Beert, Vrouw Beert, Reus Balduk, Guustje Meule Donder de Beul, Boef Verwilst, Klod de Vos, Smuik Vertriest, Honderd en Een, Bradden d'Hondt, Clep Sandrie, Het Slijperken, Oele Feeffe, Maaie Troet, Muijmme Taey, Luizema.
(stil, met gebogen hoofd, zenuwachtig speldewerkend). Dag, Reus....
(Een oogenblik volkomen stilte).
(ontroerd). Maria azeu 'n kan da tusschen ons nie blijven duren. 't Moe ien of ander worden. Hier, in presentie van ouw ouwers en van al onz' vrienden moet-e mij zeggen, joa of nie, of 't woar es 't gien da Stoute Threse en Witte-Manse van ou vertellen.
(steeds doorwerkend, zich ínspannend om kalm te spreken). 'K 'n wete nie wa da ze van mij vertellen, moar wa da'k wel weet es da 'k mij niets te verwijten 'n hê.
Ze zeggen da ouw kind van Slimke Snoeck zal zijn.
(woedend). 'T es 'n leugen, verdome! en ge weet het wel.
(verzoenend). Dat 'n moet-e nie zeggen, Slim. Reus 'n zegt niet dat 't van ou es; hij 'n zegt moar est Ga naar voetnoot1) da Stoute Threse en Witte-Manse zeggen dat 't van ou es.
'K zegge dat 't verdome leugens zijn! (Met een woedend gebaar tot Reus). En dat-ie hij giene lafhertige smeirlap 'n woare hij zoe 't euk zeggen.
(minachtend, tot Slimke Snoeck). Houdt ouw smoel, snotneuze!
(komt dreigend op Reus af). Veur ou niet, nondedzju! Veur ou niet! Veur ou niet!
(Maria scheidt uit met werken en begint te snikken).
(duwt Slimke Snoeck met zachtheid terug). Joa moar, Slim, azeu niet, zulle! azeu niet! We zijn hier gekomen om mallekoar te verstoan en nie om te kijven en te vechten. Loat Reus nou iest klappen, ge zilt tons Ga naar voetnoot2) euk ouën toer Ga naar voetnoot3) krijgen.
(Slimke Snoeck deinst brommend terug).
(schimpend tot Slimke Snoeck). Nondedzju, Slim,
| |
| |
gij hêt klappenantieGa naar voetnoot1) in vandoage! Es da in 't Fransche da ge da gelierd hêt?
(Gelach).
(tot Maria). Op ouw ier en geweten, Maria, es't van hem?
(schudt snikkend het hoofd). Nien't, ge weet gij da wel.
Zweir mij dan dat 't van mij es; da g'ou noeit mee iemand anders bezig g'houên 'n hêt. (Maria snikt heviger zonder te antwoorden). Zeg het, Maria, veur al die meinschen die hier in huis zijn: es 't van mij?
Ge weet 't gij wel,... g' hêt mij mee geweld gepakt.
Hawel, 't es goed, 'k neem ou veur mij wijf.
(Algemeen gejuich en bravo-geroep).
(gooit Maria een handvol vijffrankstukken in den schoot). Neem, doar es al mijn geld. Anders gaf ik het an Witte - Manse en treiwde mee heur. Keupt er ons huishouên van.
O! al da geld! al da geld! Wa moe 'k ik doar mee doen!....
Donder de Beul en Boef Verwilst
(tegelijk). Geef 't moar an ons as ge nie 'n weet wa mee gedoan.
(Algemeen gelach).
Ha, Maria, 'k hope toch wel da g'r mij 'n nieuw klied van zilt keupen veur ouw treiwfieste.
(komt dansend naar voren gesprongen). En mij 'n nieuwe broek! Kijk ne kier, kijk ne kier, da es mijn beste en z' es vol goaten. Mijn hemde zit er deur.
(Gelach).
(tot Maria). Doet er mee wa da ge wilt, da zijn ouw affeirens. Zoekt ons 'n huis, keupt meubels en klieren, en zurg sitoe Ga naar voetnoot2) dat 't nie te lang 'n duurt.
(Verward geraas en gejoel).
Bravo! ik trakteere d'r op! 'K geve twie potten dzjenuiver! (Algemeen gejuich. Tot Lisatje). Neem, Liza, doar es geld. Goa d'r omme noar de ‘Pantalon Blanc’.
(Lisatje af).
En da Stoute Threse en Witte - Manse van jaloeschheid craveeren!
G'n meugt da nie zeggen, Boef. We moeten mee iederien trachten wel te stoan. Z'hên zij ulder fauten lijk of we wij d' onz' hên.
(Reus gaat naast Maria zitten en begint vertrouwelijk met haar te praten).
(klopt Guustje Meule vriendelijk op den schouder). Da es ne vent, e-woar, die Guust? As w' hem nie 'n hân 't 'n zoe mij 't leven nie mier weird zijn.
't Es nondedzju ienen uit 'n duust.Ga naar voetnoot3) Da es verdome ne meinsch die rijke genoeg es om te leven lijk nen baron, en hij
| |
| |
zit hier heule doagen in onz' Zijstroate. 'T 'n es moar hier dat hij 'em kan amezeeren.
Da es woar, da es woar, da mag gezeid zijn. K 'n ben nieversGa naar voetnoot1) zeu geirn as hier in de stroate.
'K moe 'em ne kier in mijn oarems pakken.
(Zij vliegt hem onder luid gejuich aan den hals).
(Als boven).
(Als boven).
Hij hê hij sakerdzju al onz' vreiwevolk op zijnen duime droaien. G'n moet gulder nie peizen da z' hij al nie amoal g'had 'n hêt!....
Zoe-je 't gij nie doen, as ge de keur hêt!
Joa joa, ik, 'k zoe 't van eigen doen.
Hij mag hij de mijne euk hên. 'K zoe 'k geboaren da 'k het nie 'n zie.
(Gelach).
Moar, voader, zij je toch nie beschoamd?
Beschoamd? Bah verdome nien ik! 'K mient beter of da 'k het 'n zegge.
Mient-e meschien da 'k noar ou permissie zoe wachten?
(Gelach).
(komt vlak voor Guustje Meule staan). 'K weinsche da g'r wel tiene te gelijk koest pakken. 't Zoe veel wirk veur ons gespoard zijn.
(Toenemend gelach en geschater. Een kring wordt om Guustje Meule gevormd en luidkeels zingen allen 't liedje):
(Lisatje komt binnen met twee flesschen jenever onder den arm en een glaasje in de hand).
(schenkt het glaasje vol. Tot Guustje Meule). As 't ou blieft, Guust!
Nie nie,... iest de vrijers.
| |
| |
(Gaat met het glas naar Maria). As 't ou b'lieft, Maria.
(neemt het glas en proeft even van den drank. Haar gezicht vertrekt en zij rilt). Pouah! Wa es da toch stirk! (Wil het glas teruggeven). 'K kan 't nie uit krijgen.
Ala, toe toe, ge moet wel.
(drinkt opnieuw, vol afkeer, met kleine teugjes). Ha!....
(Wil nogmaals het glas teruggeven).
Reus Balduk, Donder de Beul en Bradden d'Hondt
(te gelijk). Nie nie, 't 'n es nie uit! 't 'n es nie uit!
Hoe es 't toch meugelijk dat er meinschen op de weireld zijn die da nie goed 'n vinden!
Ze meugen hem mij loaten eten mee paplepels.
'K weinsche da 'k er heul-de-gansch in stond, in den dzjenuiver, toe an mijn onderste lippe.
(drinkt het overschot in eens op). Ha!.... 't brandt op mijn herte.
(vult weer het glas en reikt het aan Reus). As 't ou b'lieft, Reus.
(drinkt het glas in één teug leeg). Op 't mijn euk.
(Gelach).
(Komt met het glas bij Guustje Meule). As 't ou b'lieft, Guust.
(streelt haar onder de kin). Doe 'n beetse mee, mijn zoetekind. (Lisatje proeft even van den drank en geeft dan 't glas aan Guustje Meule, die het leeg drinkt). Kijk zie, azeu smoakt da al veel beter.
(spottend). Joa, joa 't, 't zal deugen.
(Gelach).
(met het glas bij Beert). As 't ou blieft, voader.
(Beert drinkt het glas in één vlugge teug leeg, maar in plaats van het glaasje terug te geven, maakt hij zwijgend een gebaar om het nog eens gevuld te krijgen. Lisatje gehoorzaamt. Enkele mannen en vrouwen komen glimlachend om hem heen staan).
Verdome, Beert, 't smoakt geleuf ik?
(drinkt het glas voor de tweede maal leeg en reikt het dan knipoogend aan Smuik Vertriest over). Mijn wijf 'n drijnkt niet; 't es heur deel da 'k pakke.
(naar voren dringend). Zoe-je 't peizen? Wacht 'n beetsen.
(Terwijl Lisatje met de flesch rondgaat, zit Reus nauw aangedrongen tegen Maria, die zich af en toe als bedeesd en gegeneerd, even van hem wegschuift. Slimke Snoeck staat alleen in een hoek, vertoornd starend op de vrijers. Aldoor is er beweging en verward geluid van gesprekken).
(tot Lisatje, die met het glas naar hem komt). Wacht 'n beetse, Lisatje, mijn kind. (Neemt zijn tabakspruim uit den mond en stopt die in zijn zak). Azeu, zie, nou keune we wirken.
| |
| |
Schijnk gij hem moar scheune vul van boven, mij jongsken! Dat er van onder nie veul in 'n es 'n komt er nie op an, as hij moar goed vul 'n es van boven.
(Gelach).
(schenkend). Joa, joa, 'k ken ou toeren wel.
(lachend). Keunt 'em nie wa in mallekoar stampen, Liza?
(grijpt Lisatje in 't middel vast terwijl zij schenkt). Loat gij Lisatje moar begoan; ze zal zij da wel goed doen; nie woar, Lisatje?
(lachend). 'K zal mijn beste doen.
(zuchtend). C'est ca!... azeu zie....
O, gie sakerdzju! ge sturt 'em. (Bukt zich onder het glas om de druppeltjes op te vangen. Gelach). Hij schriemt er van, de troanen vallen nondedzju! in mijn smoel.
(Toenemend gelach).
(keert het leege glas over 't Slijperken om). Neem, wascht er ou in.
Hoast ulder verdome watte! 'K stoa hier te woatertanden.
(neemt het glaasje en drinkt). Hêt moar 'n beetse patiëntie, ge zilt ouën toer wel krijgen. (Tot Lisatje, die het glas terug wil nemen). Zij-je nie wel dan? 'K neem ommers 't diel van mijne man; hij 'n drijnkt hij tòch niet! Ha! ha! ha!.... Sakerdzju!
Verdome! 'K weinsche da 'k euk azeu getreiwd was! (Tot Maaie Troet). Wille w' euk al gauwe treiwen, Moaie?
Ge zij gij al dikkels genoeg getreiwd; da gebeurt om de viertien doagen mee ou,... telkens mee 'n andere.
(geeft het glas aan Donder de Beul en springt juichend op). Vivat de leute, Ga naar voetnoot1) jongens, vivat de leute!
(tot Lisatje). Veurzichtig, Lisatje, mijn jongske, as 't ou blieft toch veurzichtig. Vul, vul, zeu vul as 't moar 'n kan, moar nie sturten, zulle! O, gie sakerdzju g'n meugt toch nie sturten! Zeu zie, zeu....
(Drinkt langzaam 't glaasje leeg. Begint eensklaps luidkeels te zingen).
‘Adzju! adzju! zeu zeg ik an al de jonkheid!
‘Adzju! adzju! zeu zeg ik an vele rijken!
‘Adzju! adzju! an mijn lief Belgenland!....
.... Nondedzju, jongen, ik zoe zijngen as 'k er azeu 'n stik of tien in mijnen balg hâ!
Guustje Meule, Boef Verwilst en Smuik Vertriest
(te gelijk). 'n Liedsjen! 'n Liedsjen! Donder de Beul moe ons 'n liedsjen zijngen!
Joa, joa! joa! 'n liedsjen!
| |
| |
As ge mij nog nen dreupel geeft.
Ge krijgt er nog twieë. (Tot Lisatje). Liza geef 'm nog twie greute dreupels.
(Gejuich. Lisatje schenkt vlug aan nog enkele mannen en vrouwen een glaasje vol en komt weer bij Donder de Beul).
(het glas in de hand). Wa moe 'k zijngen?
Oadam en Eva in 't Oardsch Paradijs!
Muijmme Taay en Oele Feeffe
(te gelijk). Nie! nie; de Konijnejacht! de Konijnejacht!
Donder, jongen, zijng gij wa da ge wilt. Zijngt den Harloeziestiel, doar!
Joa, joa! den Harloeziestiel! den Harloeziestiel!
(Drinkt. Dan treedt hij naar voren, de pet scheef op het linker-ooglid, in een canaille-houding, en zingt met brullende stem):
‘Komt vrienden al te goar,
Euk ulder smoel te rueren.
G'oanziet er mij veur nen ambachtsman
En niemand 'n weet er wa dat ik kan
In dien harloeziestiel, in dien harloeziestiel!
(in koor het refrein herhalend). G' oanziet er mij, enz....,
(Lisatje gaat voortdurend door met jenever schenken; komt bij Slimke Snoeck, die met een heftig gebaar weigert).
Woarom niet? Pakt 'n beetsen.
(ruw). Nien ik, zeg ik ou.
(rechts en links de handen naar Maaie Troet en Oele Feeffe uitgestrekt. Zingt:)
't Was 'n meisken met 'n harloezie!
Dat es 'n speelharloezie.
'K toucheerde an heur harloeziekas
Om te zien of mijn slijnger doar goed veure was
Mijne slijnger begon te sloan,
Mijne slijnger begon te sloan!
| |
| |
(springt eensklaps hossend en zingend op).
En al wie nog zal spotten
Mee de keuning zijn piotten (scherp gelach onder de menigte).
En al wie nog zal spotten
Mee de keuning zijn piotten
(Toenemend gelach en geschater met scherpe kreten en nabootsing van dierengegil).
(tot Slimke Snoeck). Hè, slim, doe-je nie mee dan? Ge stoat door in ouën hoek te goapen lijk poater Aloijsius in zijne preekstoel.
(Gelach).
Goat 't ou an? 'K doe 'k wa da 'k wille.
'n Moakt ou nie kwoad, jongen, 'n moakt ou nie kwoad. We keune wij zonder ou wel veurt, zulle!
(vriendelijk). Ha pakt ten minsten toch 'n dreupelken, Theofiel.
(ruw, tot Maria, met doffe stem). Loat 'm leupen.
(Gaat plotseling midden in 't lawaai en de drukte naar de deur en vertrekt).
(roept hem schimpend achterna). Wel bekome 't ou! (Tot de anderen). Wa veur ne verdomden ezel es dàtte!
(komt half uitgekleed, in broek en hemd en barrevoets, hossend en dansend, onder algemeen geschater en gejuich noar voren gesprongen). Kijk, nondedzju! Kijk! Wilt-e gulder zijngen 'k zal ik ulder lieren dansen!
(Algemeene beweging. De mannen grijpen naar de vrouwen, die gillend heen en weer hollen en wild meegesleept en gezoend worden).
| |
Vijfde Tooneel.
De Vorigen, Stoute Threse, Witte - Manse.
(Plotselinge stilte bij 't verschijnen der twee vrouwen.)
(Onbeschroomd; tot Beert en Vrouw Beert.) 'K hê doar zjuust vernomen woarom dat er hier al da plezier es in huis, en 'k kom ulder proficiat weinschen. (Haalt een flesch jenever te voorschijn. Enkele hoera's! Anderen roepen ‘Chut! Nieuwe stilte). Doarmee zillen de kwoaje tongen 'n beetsen in ulder smoel keunen blijven. 'K hê wel g'heurd wa dat er over ons gebabbeld es!
Tut! tut! tut! 't 'n es allemoal 't spreken nie weird! Kom hier: geef mij ouw flassche en pak nen dreupel of viere mee; 't zal al vergeten zijn.
| |
| |
(boos). Zoe 't wel! Ga naar voetnoot1) Zoe 't wel! 't 'n zal het nie vergeten zijn! Moar we willen ulder toch loate zien da we gien biesten 'n zijn; (barst plotseling in woedetranen uit) en da we, sakerdzju! nie schouw 'n zijn om in d' eugen van de meinschen te komen.
(Verwarde kreten en geraas).
(insgelijks huilend). Wa kan ons da schelen of da Reus mee ulder Maria treiwt! We zillen wij doar toch zeker gienen boterham te minder veuren eten.
(Toenemend geraas).
(verzoenend). Chut! Chut! hou ne kier amoal ulder smoel. (Stilte. Tot Stoute Threse). Threse, 't gien da ge doar doet es heul scheune; en, omda ge da gedoan hêt, goan we direct mee ou mee, en trekteer ik euk nog mee twie potten dzjenuiver in ouw hirbirge.
(Wild gejuich. Enkelen vliegen reeds naar de deur, luidkeels zingend:)
Vivat onze Guust! en hij mag er wezen,
Vivat onze Guust! en hij mag er zijn!
Joa moar, wacht ne kier! wacht ne kier! Loat ons hier iest heur flassche uitzuipen.
Nie nie, loat de dieë veur de vrijers. Allo kom, jongens, we goan mee mee Threse, noar de ‘Gelapte Shako.’
Donder de Beul, Boef Verwilst en Klod de Vos
(te gelijk). Wacht, nondedzju! wacht! we zillen d'r ou noartoe droagen!
(Zij tillen Guustje Meule op hun schouders en gaan zingend met hem weg:)
Zonder onze Guustje 'n keune wij nie leven!
Zonder onze Guustje 'n keune wij nie zijn!
Joa moar 'k goa 'k euk mee.
Verdome! as ge gij goat, 'k goa ik euk!
(tot Beert en Vrouw Beert). Ach! voader, en moeder, loat ons liever thuis blijven.
(verontwaardigd). Thuis blijven! thuis blijven! as er nog zeuvele te drijnken es! Zij-je nie wel dan!
(spottend). Verdome, Reus, g'n goat den boas nie zijn in ouw huis! Ouw wijf goat de broek droagen.
Zoe-je 't peizen? Kijk zie, azeu goa ze mee.
(Tilt plotseling Maria op en draagt haar onder wild gejuich, naar buiten).
| |
| |
| |
Derde bedrijf.
In de ‘Gelapte Shako.’ Een laag-gebalkte gelagkamer. Tegen den achterwand, links, een schenktafel en buffet. Daarnaast een klok en de kelderdeur. Rechts, een Vlaamsche kachel met lange, zwarte schoorsteenpijp. Links, op den voorgrond een deur. Hier en daar tafeltjes en stoelen. Alles ziet er slordig en onzindelijk uit.
| |
Eerste Tooneel.
Tjiepke Baert, Donder de Beul, Boef Verwilst, Klod de Vos, Smuik Vertriest, Honderd en Een, Bradden d'Hondt, Clep Sandrie, Het Slijperken, Stoute Threse, Witte - Manse.
Bij het ophalen van 't gordijn zitten de mannen hier en daar verspreid rondom de tafeltjes, allen met leege bier- of jeneverglazen vóór zich. Achter de schenktafel zijn Stoute Threse en Witte - Manse bezig met glazen omwasschen en afdrogen.
Threse, geef mij nen dreupel.
Threse, mij 'n pijntje bier.
(Stoute Threse en Witte - Manse doen alsof ze 't niet hoorden).
Hawel, Threse, woar blijft g'r mee?
Hoe dàtte: leupt noar den duvel! Moete we meschien noar d'helle?
Ge zoedt 't toch wel verdienen.
Joa moar, sakerdzju! as-e we noar d' helle moeten, dan moete we zeker iest vele drijnken, want doar es 't woarm, zulle! (Tot Witte - Manse). Ala toe, Manske, geef gij ons 'n pijntje.
'T es het mij percies gelijk, jongens, wa dat-e gulder al roept of zievert; moar zeu lang of dat-e mij nie betoald 'n hêt 'n krijgt-e gienen drank mier.
Boef Verwilst, Honderd en Een, Klod de Vos, Smuik en Vertriest
(te gelijk). We zille wij ou betoalen.
Joa, joa g'... 'k peist euk!... mee koppekeien zeker...
Verdome!... es da al zeu vele dan, wa da w' ou schuldig zijn?
Joa joa 't, 't es vele, 't es zeker vele. Wilt-e gij ne kier weten hoe vele? (Neemt een lei uit een la en gaat aan 't optellen). Gij, Donder de Beul, zij mij, mee da van gisteren meegegerekend, honderd vier en tzeventig dreupels en pinten schuldig.
En woar zijn, Threse?... O, sakerdzju! woar es al die goên drank toch noartoe?
| |
| |
Joa,... woar noartoe!... Ge weet 't gij wel woar dat hij noartoe es!
En ik, Threse? hoevele ben d'r ik ou schuldig?
Gij?... (Optellend). Honderd vier en viertig!
Gij!... ge zij nog de miesten dronkaard van allemoal, gij. Ge zijt er mij honderd en twie en tnegentig schuldig!
(Smuik Vertriest laat een lang en scherp dierengegil hooren).
Clep Sandrie, Bradden d'Hondt, Klod de Vos en 't Slijperken
(te gelijk). En ik, Threse?
(gooit woedend de lei weer in de la). Leupt noar den duvel, gulder!...
(tot Stoute Threse). Da zijn toch stomme biesten e-woar? Ze zitten nou al weken lang in d'oarmoe, en as 'k ulder wille rijke moaken leupen z'r van deure.
E-woar?... Hè-je da nou nog oeit geweten?
(tot Tjiepke Baert). Zoe-je gij meschien geirn in den bak goan zitten, mee al ouw geld?
| |
Tweede Tooneel.
De vorigen, Guustje Meule.
(komt langzaam binnen). Elk ne goên dag. (Glimlachend). Scheelt er wa dan? Zij-je nie t' accoord? (Tot Witte-Manse). Manse, mij 'n pijntje bier.
(staat op en komt bij Guustje Meule). Ha! Guust, jongen, we zijn blije da w' ou zien, zulle! We zijn zeu ongelukkig!
(komt met een glas bier bij Guustje Meule). As 't ou b'lieft, Guustje.
(tot Witte-Manse). Merci. (Tot Donder de Beul). Hoe zeu dâtte?
(Proeft even van zijn bier).
Guust, jongen, we zijn oarm en Threse 'n wilt ons nie mier poeffenGa naar voetnoot1). (Met een kringvormig gebaar). Kijk ne kier hoe dreuge da w' hier amoal zitten.
't Es ulder eigen schuld, z'n willen nie welvoaren. Ze keune geld verdienen lijk slijk mee Tjiepke Boart en z'n durven nondedomme niet!
(Verwarde protestkreten).
(tot Tjiepke Baert; geheimzinnig). Hoe zeu dâtte? Mee die vischpartije? durven ze niet?
Nie, verdome! Hê-je da nou nog oeit geweten van zulke keirels; mannen lijk reuzen!
| |
| |
Ala, kijk, kijk, iederien moe zijn eigen zoaken kennen e-woar? 'K 'n kan ik doar al nie vele van zeggen. Ge moet mee mallekoar spreken, mallekoar trachten te verstoan. (Tot Stoute Threse). Weet-e wat, Threse: geef ze nog elk nen dreupel of 'n pijntjen op mijn kape Ga naar voetnoot1); da zal ulder meschien kroaze Ga naar voetnoot2) geên.
(Algemeen geestdriftig gejuich. De beide vrouwen schenken glazen vol en komen er mee rond).
(op een vleienden toon). 't Es zeker, jongens, dat 't de moeite weird es. Nog noeit van ulder leven 'n zilt-e azeu 'n vangste gedoan hên. As g'n beetse slim te wirk goat durf ik wedden da ge te minsten zevenhonderd kilos visch uit de vijvers hoalt.
Nou!... Zeven honderd kilos!...
Dat 't nie woar 'n es! Doar 'n hêt-e gulder gien gedacht van, van wa dat er doar in zit. As 'k doar verlede weeke mee mijn kerre veurbij reed zag 'k er 't jongetje van den hovenierGa naar voetnoot3) ne snoek uithoalen die te minsten zeven kilos woog. Hij 'n kon 'em hoast nie boven trekken.
O! gie verdomde leugenoare!...
Dat 't nie woar 'n es! 'K mag hier sebiet deudvallen as ik liege!...
Toet, toetGa naar voetnoot4), d'r zit heul veel visch in, 'k weet ik da euk wel. Moar da es 't irgste van al dat er doar zeu sakerdzju's vele gewoakt wordt.
Nou nie mier, nou al ne heulen tijd nie mier. Den b'ron es al vijf moanden mee zijn wijf op reize, en 't kastiel stoa gesloten. Doar 'n es verdome niemand anders mier dan dien ouwen boschwachter en hij ligt heule doagen zat as zijn miesters nie thuis 'n zijn.
Weet-e watte?... ge keunt het wel doen, en veur dien ouwen boschwachter 'n moet-e nie schouw zijn. Da es woar, lijk of Tjiep zegt, dat hij heule doagen zat ligt as zijn miesters wig zijn. Moar ge moet oppassen van d' honden. D'r zijn d'r dreië, en 't zijn dulleGa naar voetnoot5). As ze beginnen te bassen binstGa naar voetnoot6) dat-e bezig zijt mee visschen zijt-e verloren. Ge moet zurgen dat ge, of wel 'n hietGa naar voetnoot7) teefken, of wa vliesch en bienen meê het.
Pak Klakke Moarschalksch's teefke mee, 't leupt percies hiet; d'r zaten gister achternoeneGa naar voetnoot8) wel twintig honden achter.
Drei bienen mee wa vliesch en zenuws an, firm in de muile van ne kloefGa naar voetnoot9) vastgebonden, es nog beter. Z' houên ulder doar lang an bezig.
| |
| |
(staat op en gaat luisteren aan de deur). Chut!... niet te luie! D'r zijn meschien pandoeren in de buurte.
(met gedempte stem). Hawel, goat 't an? Zijn we 't accoord?
(als boven). Joa moar, verdome, Tjiep, wa es da nou veur 'n manier van affeirens doen? Zegt ons iest wa da w'r veuren krijgen.
Joa joa, da es euk zjuust. Ne meinsch wil weten wa dat hij verdient.
Vijf en tzeventig centimen per kilo, al de soorten deur mallekoar, levend opgewegen.
(Verwarde protestkreten).
(verontwaardigd). Zij-je nie wel wijs dan Tjiep? Mient-e gij da we doarveuren ons vel goan riskeeren?
Joa moar, goed, ge meug vroagen, ge meug vroagen.
Ne frank vijf en twintig per kilo. Veur min 'n doen we 't niet.
Dat 'n kan nie zijn! Dat 'n kan nie zijn! Zéúveel 'n kan ik er zelf nie van moaken. En al mijn moeite dan! En 't gevoar da 'k zelve leupe! As de sandurms mij ne kier moeste pakken dan, binst da 'k 's nachts mee de visch naor de stad rijje. (Wil opstaan). Nie nie, ge zij bedankt, zulle! 'K 'n doe 't euk niet.
(Verward geraas in de gelagkamer).
(doet hem weer zitten. Tot de boeven). Chut! chut! 'n beetse stiller, gulder! (Tot Tjiepke Baert). En gij, Tjiep, zet ou weerom neere. G'n moet hier nie zitte vitten en kijven, ge moet trachten van mallekoar te verstoan. Wa dat-e gij biedt, Tjiep, es te weinig, en wa da ze zulder vroagen es te veele. Ge moet ulder verschil dielen. Da'n kan mij nie schelen e-woar! 'K 'n hê ik doar gien belang in. 'K 'n zegge da moar omda ge zoedt overienkomen. Ne fran per kilo, alles deur mallekoar, levend opgewegen, es ne redelijke prijs.
Joa, 't, da es ne redelijke prijs; ge moet da aanveirden.
'K 'n zal d'r gien dreug breudjen an over hên; 'k 'n zal d'r giene cens an verdienen.
Donder de Beul, Klod de Vos en Smuik Vertriest
(te gelijk). O! gie nondedzju!
(tot Tjiepke Baert). Ge zij verdome zeu glad as ne poalijnk, gij; 't 'n es gien pakken an ou.
(staan op en slaan elkander in de hand). Accoord!
Threse geef nog 'n reiske dreupels en pinten.
| |
| |
(Stoute Threse schikt glazen op een schenkblad, terwijl Witte - Manse met een groote kruik naar den kelder vliegt).
(tot Tjiepke Baert). En wannier moet 't gebeuren?
Donderdag nacht. Vrijdag nuchtijnk vroeg moe 'k de visch in de stad keunen uitventen.
't Es goed! we zillen op onze post zijn. (Tot zijn gezellen). E-woar? 't es goed?
(Witte - Manse komt met de kruik weer boven en vult de groote glazen met bier. Stoute Threse vult de borrels met jenever. Glimlachend komen zij er mee bij de mannen, die grapjes met haar maken en haar in 't voorbijgaan vastgrijpen).
(hun glazen aanstootend). Santus!
| |
Derde Tooneel.
De Vorigen, Reus Balduk.
(komt brommend binnen met een schop over den schouder en een pakje aan de hand. Gooit ruw de schop op den grond). Doar, nondedzju! (Gooit er het pakje naast). En da de smeirlap stikt! (Laat zich plomp neervallen op een stoel naast de kachel). Geef mij nondedzju! nen dreupel!
Hè, Reus, wa scheelt er dan, jongen? Van woar komt-e dan?
Da 'k de smeirlap ne klets in zijn smoel gegeên hè, da scheelt er!
(Geeft een dreunenden vuistslag op de kachel).
Reus, jongen, 'n sloa zeu hard niet, as 't ou blieft. Ge zoedt mijn stove kapot sloan en doarbij nog ou vijngers verbranden. (Brengt hem een borrel). Kom, pak liever 'n dreupelke mee ons zonder ou kwoad te moaken.
(Slaat in eens den borrel naar binnen, en zet het leege glas zóó ruw neer op het naast hem staande tafeltje, dat het breekt). Verdome! (Schopt de scherven weg). 't 'n es niets, 'k zal 't betoalen. Geef mij nòg nen dreupel.
Moar, sakerdzju, Reus, wa scheelt er dan?
Da 'k de surveillant ne slag in zijn smoel gegeên hè, dà scheelt er.
Joa, te midden in 't wirk; woar da z't allemaol gezien hên.
Woarveuren?... há! veur wa van niemendalle! Veur 'n schubbe die 'n beetsen in de wig lag.
Hawel joa! nondedzju! veur 'n schubbe die doar
| |
| |
lag. 'K 'n hâ 'k zefs nie gezien da ze doar lag, maar al mee ne kier komt de surveillant noar mij gevlogen. (Doet de stem van den toeziener na). ‘Balduk, as ik hier nog ne kier die schubbe vinde liggen wordt-e geboet!’ Ge kent em wel, 't es die smeirigen dikke roste kop, mee zijn smoel vul puisten. Doarveuren alliene zoe 'k er al willen op sloan. Moar 'k hielde mij nog in, alhoewel da 'k wrie Ga naar voetnoot1) kwoad was, en 'k zei azeu half al lachende: ‘O, g'n hêt er toch nog ouw peuten nie over gebroken!’... ‘Watte! gij sakernondedzju!’ riep hij,... en ier da 'k den tijd hâ van mij omme te kieren, gaf hij mij mee zijne stok ne slag op den oarm. Moar 'k wil hâ-je die flitter Ga naar voetnoot2) gezien die 'k hem in de ploatse gaf! Hij vleug omverre mee zijn pikkels Ga naar voetnoot3) in de lucht en 't bloed sprong uit zijn muile. ‘Zoe-je, nondedzju! nog durve sloan mee ouë stok?’ riep ik hem, en 'k was te weeg om d'r hem nog wa schuppen bij te geên, moar ze pakten mij mee dreien vaste en brachten mij bij den directeur.... Vijf menuten loater zat ik mee mijne kassoard Ga naar voetnoot4) op stroate.
Hawel! doar hê-je 't nou, zie! Azeu goat da zie, op die smeirigen ‘travaux!’ Ge stoa gij doar van 's nuchtijnks te zessen tot 's avonds ten achten te wirken en te beulen lijk 'n bieste veur 'n dreug stik breud, en bij 't minste dat er gebeurt wordt-e gij, nondedzju! lijk nen hond an de deure geschupt.
Weet-e wa dat-e gij doet, Reus, jongen; kom gij donderdag aovend mee mee ons. Ge zil gij doar op ienen nacht mier verdienen as anders op 'n heule moand.
Verdome! da zoe 'k euk doen, zulle!
En ik dan, as 'k ne man was!
't Vreiwevolk mag euk mee. We moên toch iemand hên die ons van tijd tot tijd nen dreupel of twieë schijnkt.
Wa es er goande, donderdag aovend?
(met gedempte stem). De vijvers van Lauwegem-Kastiel leegvisschen. 't Kastiel es onbeweund en de visch leupt mallekoar builen van de veelte. Tjiep keupt ons hem amoal af, veur ne fran de kilo, levend opgewegen.
(geeft een vuistslag op de kachel). Goed, 'k goa nondedzju mee! (Tot Witte - Manse). Manske, geeft mij nog nen dreupel. En geeft euk nen dreupel of 'n pint aan al wie hier in huis es! 'T 'n komt er, nondedzju, van doage nie op an. (Klopt op zijn vestzak). 'K hê 't zitten!
(Geestdriftig gejuich).
Natuurlijk. Al wie hier in huis es, hê 'k gezeid.
| |
| |
(Vult de glazen terwijl Reus Balduk, in druk gesprek, naast Donder de Beul, Klod Vos en Clep Sandrie, aan een tafeltje gaat zitten).
| |
Vierde Tooneel.
De Vorigen, Lisatje.
(steekt bescheiden 't hoofd naar binnen). Es 't woar da Reus hier es?... (Ziet Reus en komt geheel binnen). Reus, onz' Maria hê heuren zeggen da g' hier woart en ze vroagt of ge noar huis wilt komen.
(keert zich woedend om). Zeg heur da ze noar den duvel leupt.
(beleedigd). Joa moar, Reus, g'n moet gij tegen mij azeu nie spreken; dat 'n goa mij nie an, zulle! (Huilt). Moar 'k 'n zal ik de volgende kier zulke commissies nie mier doen.
(opvliegend). Zij-je verdome hoast wig?
(Reus holt haar vloekend na tot aan de deur, die Lisatje vóór zijn neus dichtslaat).
(woedend). Hawel! hawel! hawel! da es nou toch de moeite weird! Zoe-je verdome nie zeggen dat 't hier 'n slecht huis es! Reus 'n kan hier gien vijf menuten zijn, of zijn wijf of 't ien of 't ander van die smeirigen boel van Beerts komt hem op zijn hielen zitten! (Staat te trippelen van woede). Verdome! verdome! zijn we wulder meschien zeu ierlijk nie as zulder!
Ha moar da es zjaloesch zijn e-woar? 't Vreiwevolk bestoat azeu. Maria es nog altijd zjaloesch van Manse....
Verdome! zjaloesch! da es nou wat, e-woar? Ze krijg veel sloagen van da ze getreiwd es, moar ze moest er nog veel mier hên. Dat 't mijn wijf woare 'k sloeg ze de kop af!
Threse, dat 'n goat ou euk nie an. As-e 'k ik mijn wijf sloagen geve 't es da ze 't verdiend hêt, en doarbij da zijn mijn affeirens...
't Es woar, dat 'n goa mij nie an; moar 'k 'n kan 't sakerdzju! nie uitstaan da ne vent lijk gij hem azeu bij den neuze loat liên! (Tot allen). G'n moet gulder nie peizen da ze zij ons nie amoal 'n veracht, hier in de zijstroate. Z' aanzie zij heur eigen as 'n baronesse, en ons as 't schuim van de vuiligheid. As Reus almets Ga naar voetnoot1) ne kier tegen onz' Manse stoat te klappen, ze vindt zij da zeker te gemiene,... nondedzju!
(met een vuistslag op de tafel). Sakernondedzju! d'r 'n es hier niemand die mij iets te zeggen of te commandeeren hêt. (Gaat naar Witte-Manse, slaat haar den arm om het middel en drukt
| |
| |
haar tegen zich aan. Uitdagend). Kijk! hier stoa 'k nou bij Manse, en wie 't nie an 'n stoat 'n moet 't moar zeggen. (Tilt haar in zijn armen op, en zoent haar hartstochtelijk). Kijk, nondedzju! Kijk! 'k stoa d'r hiermee in mijn oarms. (Wild gejuich en gelach). Ge meugt 't an mijn wijf goan zeggen as ge wilt!
(Worstelt zich schaterlachend los). Aïe! aïe! 'k ken kan hoast nie mier oasemen! 'K ben plat gedouwd!
(Gelach).
| |
Vijfde Tooneel.
De vorigen, Maria.
Och Hiere God, Reus, 't es tòch woar dat-e gij doar zijt! Van woar komt-e gij?
(leuk). Ha 'k komme 'k ik van mijn wirk, jong.
Ha joa moar, zijt-e wiggezonden dan?
Ha!... 'k geleuve 'k van joa. (Verschrikt gebaar van Maria. Reus eensklaps ruw). Ala toe toe, 'n stoat doar nie te goapen lijk of ge gien twieë mier 'n kon tellen. Zet ou neer en pak nen dreupel. (Klopt op zijn vestzak). 'K hê 't zitten van doage...
(Gelach).
(komt met een stoel bij Maria). Zet ou, Maria, zet ou, jong. G'n moet hier nie schouw zijn, zulle! G'n zijt hier in gien slecht huis.
(blijft staan maar legt bevend de hand op de leuning van den stoel). Och Hiere God, Reus, zijt-e gij wiggezonden! Wa goan we nou toch doen! Wa goan we nou toch doen!
(spottend). Nou?... Nou 'n doen we nie anders mier as gebroadte kiekens eten! We zillen d'r van donderdag aovend af al wa goan vangen.
(Gelach).
Guustje Meule, Tjiepke Baert en Clep Sandrie
(te gelijk). Chut! chut! stille, Reus, stille...
Och, Reus, kom nou liever mee noar huis, en loat ons doar gerust over spreken. 't Kind hê weere heul den dag zeu lastig geweest, en 'k 'n voele mij nie wel.
(tergend). 'T es percies doaromme da ge moet nen dreupel pakken, lijk of ik ou zegge. (Tot Witte - Manse). Toe, Manse geeft ons wijf nen dreupel.
(tot Maria). Ha, pakt ienen, gie dwoazekonte! Hij 'n zoe 't hij mij gien twie kiers moeten prezenteeren.
(huilt. Tot Reus). Ach! hoe keunt-e toch azeu spreken, en weten da g'r mij zeuveel verdriet mee doet. 't Es nou al vier nachten achter mallekoar da 'k gien euge toe gedoan 'n hê deur 't schriemen van ons kind.
| |
| |
(ruw). Kan-e 'k ik da meschien helpen? Peist-e gij meschien da 'k ik verdome euk veur mijn plezier uit ben, as 'k van 's nuchtijnks te zessen tot 's aovends ten achten lijk 'n bieste stoa te wirken veur 'n dreug stik breud!... Loat, nondedzju! mijn heufd gerust, of 'k verzeker ou dat 't schief zal zitten. G'n moet mij verdome nie te noar aanspreken van doage! (Een poosje stilte, waarin men Maria heviger hoort snikken. Tot Stoute Threse). Geeft ons nog elk nen dreupel of 'n pinte, Threse. (Gooit zijn geld over de tafel). Den boel mag verdome op, vandoage!
(Maria snikkend af, met onverstaanbaar woordengemompel).
(holt haar woest na). Wa zegt-e doar, verdomde slonse!...
(Scherpe kreten van Maria achter 't scherm).
| |
Zesde Tooneel.
De vorigen, Lisatje.
(komt huilend binnengehold). Och Hier! och God! Guust! Threse! Manse! helpt toch! helpt toch! Hij sloat heur deud!...
(Allen vliegen naar de deur).
| |
Vierde bedrijf.
De dorpplaats. In den achtergrond de gevangenis, met betraliede deur en raampjes. Aan beide kanten van de deur een gendarme, die er de wacht houdt. Rechts een opgewonden, vijandig gestemde menigte. Links een drukke groep vrienden der gevangenen.
| |
Eerste Tooneel.
Reus Balduk, Beert, Guustje Meule, Donder de Beul, Boef Verwilst, Klod de Vos, Smuik Vertriest, Honderd en Een, Bradden d'Hondt, Clep Sandrie, Het Slijperken, Tjiepke Baert, Eerste Burger, Tweede Burger, Eerste Gendarme, de Pastoor, Het mannetje met de hondenkar, Stoute Threse, Witte-Manse, Vrouw Beert, Oele Feeffe, Maaie Troet, Muijmme Taey, Vrouw Tjiepke Baert. Bij het ophalen van 't gordijn, levendige scène. Gehuil en gevloek in de groep links. Kreten, hoongelach en gejouw in de groep rechts. Achter de traliedeur en de raampjes der gevangenis ontwaart men gezichten. Tusschen de staven steken handen en gebalde vuisten, zwaaiend en dreigend naar buiten.
(woedend, tot Eerste Gendarme). Es da nou 'n maniere van handelen, mee meinschen, sloeber woar da ge stoat! 't Es irger as dat 't biesten woaren!
| |
| |
(De gendarme blijft onbewegelijk en sprakeloos naast de deur der gevangenis staan).
(tot Vrouw Beert). Zoên ze meschien beter zijn as biesten! da dieveras!
(Geweldig gejouw, links, en in de gevangenis. Tegenstrijdig gejouw, rechts).
(tot Eerste Burger). Hou gij liever ouw smoel, jongen, anders zoedt ou loater nog keune spijten.
Mient-e meschien da 'k schouw ben van ulder?
(Van achter de traliën. Spuwt naar Eerste Burger). Sloat da virken de kop in!
(Dreigend geschreeuw in de gevangenis, en sidderend gebalde vuisten door de staven).
(Stoot met de kolf van zijn geweer de vuisten en armen weer naar binnen). Asa! 'n beetse stille doar binnen, hê!
(Razend geschreeuw en gevloek achter de traliën. Gebonk van voeten op den vloer).
(tot de gendarmen). Lafoars! Smeirlappen! As g' ienen van de dieë die doar in zitten tusschen vier eugen moest tegenkomen, zoedt 'r veuren vluchten lijk konijnen.
(Tegenstrijdig gegil en gejoel).
(tot de gendarmen; driftig). Witte - Manse hê gelijk. G'n moet op die meinschen nie sloan! 't Zijn meinschen lijk wij en 'n ander.
(tot Guustje Meule). Hêt-e gij hier meschien te commendeeren, boas Meule?
Nien ik, 'k 'n hê hier nie te commendeeren; moar 'k zegge da ge mee de kolf van ulder geweire op die meinschen's handen nie 'n moet sloan.
(Dreigend geschreeuw achter de traliën).
Dat 'n goat ou nie an! Da zijn mijn affeirens! Al wa dat er hier gebeurt neme 'k ik onder mijn verantwoordelijkheid.
(Verward geraas en geschreeuw in de gevangenis en onder de menigte).
| |
Tweede Tooneel.
De Vorigen, De Pastoor.
(komt op, rechts). Wel, wel, wat es dát hier? Wa gebeurt er hier?
(zeer beleefd glimlachend). Da zijn die broave jongens die van den nacht in de vijvers van 't kastiel gevischt hên, menier de paster. Ze zijn op hieterdoad deur ons betroapt, en nou zitten z'hier te wachten op 'n voiture om noar ulder logement in de stad gevoerd te worden.
(slaat de handen in elkaar). O, wat es dat toch verschrikkelijk! wat es dat toch verschrikkelijk!
| |
| |
Dat es nou toch 'n schurkenbende, e-woar menier de paster?
't Es verschrikkelijk! 't Es verschrikkelijk!
(Spottend gelach onder de vrouwen, links).
(achter de tralien; bootst de stem van den pastoor na). 't Es verschrikkelijk! 't Es verschrikkelijk!
(Toenemend gelach, links. Kreten van protest en ergernis, rechts).
(achter de traliën). Menier de paster, zoedt onz' biechte nie willen heuren? We zijn amoal in stoat van deudzonde.
(Wild gelach, links. Gescandaliseeseerde kreten, rechts. De pastoor maakt een gebaar van schrik).
(keert zich naar de traliën om). Wilt-e zwijgen, sloeber!
(achter de traliën). W'hên visch gevangen, menier de paster, moar z'hên hem ons afgepakt, omda ze zeiën dat 't den onzen nie 'n was. Meschien zilt-e gij hem krijgen, menier de paster; meschien eet g'r van den noen al van. Zilt g'ons ouw absolutie geên, menier de paster, as hij goed gesmoakt hêt?
(Wild gelach en protestkreten).
(links af). O! 't es verschrikkelijk! 't Es verschrikkelijk!
(achter de staven). 't Es verschrikkelijk! 't Es verschrikkelijk!
(met gebalde vuist naar de traliën). Wacht moar! 'k zal 't ulder verdome inpeperen op 't tribenoal!
Keunt ge 't ons euk nie 'n beetse zouten, brugadier? Peper allien es zeu schirp bij de visch.
(achter de traliën). 'K begin ik, sakerdzju! honger te krijgen. Hê-j' ons doar nie ne koarpel of twieë, brugedier?
Hêt moar ne beetse patiëntie, jóngens, g'n zil gienen honger móeten lijen. Ze zijn ulder om 'n mande vul mee eten.
Da zillen ze krijgen as ìk wille.
Moên ze meschien craveeren van den honger?
(komt dreigend op hem af). Da goa mij zeker an! Mijn lief zit doar in, smeirlap woar da ge stoat!
(duwt haar terug). Wilt g'n beetsen achteruitgoan, joa?... of 'k steek er ou bij!
(in de gevangenis). Loat ze moar komen! Kom, Oele, kom bij ons, kom, we zillen leute moaken!
(verontwaardigd). Ha!... ha! wat 'n schurkenbende! Wat 'n schurkenbende!
(Wild ge jouw uit de groep links).
(achter de traliën). Sloat 'em zijne kop af en smijt hem hier binnen; wij zillen hem opeten!
Zijn smoel is er te smeirig veuren. Spouwt er liever op!
| |
| |
(Allen spuwen door de traliën. Naderend geratel van een rijtuig achter de schermen).
(tot de gevangenen). Hêt moar kroaze, jongens, 'k zal twie avocoaten oanstellen om ulder op 't tribenoal te verdedigen.
(tot de menigte, rechts en links). Ala! achteruit! achteruit! de koets es doar!
(Wilde beweging en geschreeuw. In plaats van een rijtuig met paarden, komt een hondenkar. Scherp geschater, gejouw en gelach. De gevangenen bootsen schimpend het geblaf en het gehuil der honden na).
| |
Derde Tooneel.
De Vorigen, Het mannetje met de hondenkar.
Het mannetje met de hondenkar
(houdt zijn gespan met honden voor de deur der gevangenis stil). Verdome!... wa es da hier veur 'n spel!
(Zwaarder geratel van een rijtuig achter de schermen).
(woedend). Ala! zij-je hier hoast uit de wig!
(Duwt onder geblaf en gejouw de kar op zij, terwijl de paardenkoets opkomt. Twee gendarmen springen van den bok. De deur der gevangenis wordt geopend. Enkele vrouwen beginnen te huilen).
(komt de eerste te voorschijn met een bebloede doek over het linkeroog. Zwaait uitdagend met de vuist). Vivat ons jong leven!
(Wild zwaaien de overige gevangenen met de armen door de staven. Enkelen brullen de ‘Marseillaise’. Gejouw onder de groep der burgers.
(komt snikkend op Donder de Beul afgevlogen). Adzju, Donder, 'n vergeet mij niet.
(neemt haar in zijn armen). Noeit 'n zal ik ou vergeten, Moaie, en mijn ander liefs euk niet!
(Vaarwelkreten en geraas onder de menigte).
Ala, sloeber, hoast ou moar in de dievekerre.
(steekt dreigend de gebalde vuist naar hem uit). Ou zal ik, nondedzju! vinden, keirel!
(duwt Donder de Beul naar de koets). Ala toe toe, 'n beetse rap! We 'n hên hier gienen tijd te verliezen!
(stapt luidkeels brullend in de donkere koets):
Adzjul adzju! zeu zeg ik oan al de jonkheid!
Adzju! adzju! zeu zeg ik oan vele rijken!
Adzju! adzju! oan mijn lief Belgenland!
(Terwijl Donder de Beul zingt, wordt Boef Verwilst gehaald).
(met gescheurde kleeren). Oele! Oele! woar zij-je? (Oele Feeffe komt snikkend naar hem toe gevlogen). Adzju, Oele, houdt ou kloek, zulle! G'n moet verdome nie schriemen! As ik weere kome
| |
| |
zillen we zeuviel te mier leute moaken!
(Geraas, gejouw, gelach onder de menigte. Boef in de koets af. Voortdurend hoort men de anderen in de gevangenis en Donder de Beul in de koets zingen).
(hinkend, den linkerarm in een verband). Adzju! Muijmme!... woar zij-je, Muijmme?... da 'k ou nog ne kier tegen mijn onderveste douwe!...
(vliegt naar hem toe). Adzju! Honderd!... en houdt ou kloek, jongen!
(Honderd en Een af in de koets).
(komt huilend en snikkend uit de gevangenis). Verdome! Verdome!... En ik die niets gedoan 'n hê! Ik op 't tribenoal en in 't kot moete zitten!...
(Geweldig spotgelach onder de menigte).
(komt woedend op hem afgevlogen). Gij stommerik! gij stommerik! Woarom hêt euk zeu ne stommerik geweest! Ge loat ons nou verdome in d'oarmoe zitten! Stommerik! Stommerik!
(Wild gelach).
(huilend). Och Hiere da zijn dijngen! Och Hiere, da zijn dijngen! Noeit 'n zal 't mij mier gebeuren! (Tot vrouw Tjiepke Baert). Past op de kiekens en konijnen, zulle!
(Snikkend af in de koets).
(Clep Sandrie, Bradden d'Hondt, Smuik Vertriest, Het Slijperken en Klod de Vos, hun kleeren aan flarden, enkelen zonder pet en zonder vest, komen luidkeels brullend en uitdagend met de armen zwaaiend, uit de gevangenis. Zij weren de mannen en vrouwen, die naar hen komen gevlogen, van zich af, en verdwijnen in de koets).
Wat 'n bende! wat 'n bende!
(uitdagend tot de Burgers). Da zijn keirels, hè? (Slaat driftig op haar borst). Da zijn verdome ònz' jongens. Die 'n hên verdome giene keirnemelkpap in ulder lijf in ploatse van bloed!
(komt wild uit de gevangenis gesprongen). Woar es de mijne? Woar es mìjn teeve, nondedzju! Es er hier, nondedzju niemand veur mij!
Z' es ziek, Reus, jongen, z'n kan nie komen. Ge weet gij toch euk wel da ze nie komen 'n kan.
En euk, da es al te gemiene veur heur, om hier te komen.
(tot Stoute Threse). Hou gij moar uw smoel, da zal beter zijn.
Hou gij zelf ou smoel; 'k zeg ik wa da 'k wille.
(tot Reus). Alla, binnen, da moe hier gedoan zijn.
(tot Witte - Manse). Kom, Manske, kom gij bij mij. (Witte - Manse snelt naar hem toe. Hij tilt haar in zijn armen op en zoent haar hartstochtelijk). Ha! verdome! gij zij te minsten 'n vreiwe-
| |
| |
meinsch! (Draagt haar naar de koets). Kom mee! Kom verdome mee ons mee!
(Wild lawaai).
(snelt met twee andere gendarmen op Reus af en rukt hem Witte - Manse uit de armen). Wilt-e ze verdome loslaten, schurk!
(gillend, met breed-zwaaienden arm). Adzju! adzju! allemoal!
(Oorverscheurend gejuich in de koets, toen hij er binnen is en het portier gesloten wordt. Allen gaan weer luidkeels aan 't brullen, eerst allerlei liederen onder elkaar, en eindelijk de ‘Marseillaise.’)
(tot den koetsier, terwijl hij achteraan op de platform springt.) Veuruit!
(snelt toe met een korf). Brugedier, hier es wa eten veur die meinschen; loat het ulder meenemen.
'K moet 't iest zien! 'k moe iets weten wa dat er in zit! Geef het an de koetsier!
(Guustje Meule geeft de korf aan den koetsier, en onder oorverdoovend gezang, geschreeuw, gefluit en gejouw rijdt de koets weg).
| |
Vierde Tooneel.
De Vorigen, Lisatje.
(verwilderd hollend; rechts op). O! moeder! voader! Zijn ze al wig? Es Reus al wig? O, komt toch gauwe mee mij mee! Maria ligt op stirven! Z' hê bloed gespouwen!
(Beert en zijn vrouw met nog enkele anderen hollend rechts af).
| |
Vijfde bedrijf.
Een armoedige kamer. Links een bed. In den hoek, links, een deur, In den achtergrond een raam en een kast. Rechts, in den hoek, een deur. Hier en daar enkele stoelen en een tafel.
| |
Eerste Tooneel.
Lisatje, Maria.
Bij het ophalen van 't gordijn zit Lisatje te ‘speldewerken’ naast het bed, waarin Maria ligt. Men hoort gedurende een poos niets dan het eentonig gerammel der door elkaar geslingerde klosjes.
(met zwakke stem). Lisatje.... (Lisatje houdt even op met werken.) Hoe loate zoe 't wel zijn?
Half viere, peis ik. Wil ik ne kier goan kijken?
D'r 'n es nog gien hoaste mee, as ge 't moar nie 'n vergeet.
Ge meugt g' rust zijn. Wilt-e nog wa drijnken?
(Lange stilte. Lisatje gaat weer aan 't werk).
| |
| |
(even haar werk stakend). Wa es er?
Hê-je Theofiel in de stroate nog nie gezien?
En toch weet-e zeker dat hij weer in 't dorp es?
Joa ik; heul zeker. Hij es 'r al van iergisteren. Voader hê hem gezien, en hij zag er heul goed uit. (Korte stilte). Moar hij 'n blijft hier niet; 't schijnt dat hij veur goed noar 't Fransche goa weunen.
Hij hê wel gelijk... wèl gelijk. (Korte stilte). Ach! 'k zoe 'em toch nog zeu geirn ne kier wille zien ier da 'k... ier... ier dat hij veur goed vertrekt.
Ge zil gij 'em nog wel ne kier zien; hij 'n zal hij toch zeu gauwe nog nie wig goan.
(Verwijderd geraas en gelach achter 't scherm).
(richt zich verschrikt overeind). Och Hiere! Liza! Liza! z'n zijn doar toch nog niet!
(loopt gejaagd naar het raam en kijkt naar buiten). Ha! 'k 'n peist toch niet! Z'n keunen zij doar nog nie zijn! (Gerustgesteld). Nie, nie, 't 'n es niets. 't Es Stoute Threse, die kanoalde Ga naar voetnoot1), die veurbij goat mee heur Witte - Manse en Guustje Meule. (Opnieuw gelach en geraas achter 't scherm). Heur mij da schandoal! Dat 'n es anders nie as om ons te ploagen da z' azeu leupen al schetteren. Da zijn verdome smeirige schandoalen, die twieë....
(zinkt met een zucht weer op haar hoofdkussen). Ach!...
(komt naar haar plaats terug). Moar g'n keunt toch noeit weten, Maria,... meschien komen ze toch ier thuis as da g'n peist, en, da 'k lijk gij woare, 'k zoe mij nou moar weere die harloezie loaten hoalen.
(kreunend). Och nie! och nie! Och Hiere, Lisatje, 'n doe 't toch nog niet! Zeg mij liever hoe loate dat 't es. 'K 'n moe moar est weten hoe loate dat 't es.
(zacht-verwijtend). Moar, Maria, wa zij-je gij toch zinnelijk Ga naar voetnoot2). G'n keun nie verdroagen da d' harloezie hier op heur ploats hangt in de koamer, en van as ze wig es wilt-e stanvastig weten hoe loate dat 't es.
(als boven). 't Es het woar, 'k weet ik het wel, moar 'k ben ziek, o, 'k ben zeu ziek. Hoe loat es 't, Lisatje? Zeg mij hoe loate dat 't es; 'k weet dan hoe lange da 'k nog g' rust mag zijn.
(eventjes af door de deur rechts, en terug). 't Es tien menuten veur de vieren.
Merci, Lisatje, merci; we meugen nog wel 'n uurke g'rust zijn e-woar?
| |
| |
'K peis 't ik toch, moar 't es gevoarlijk, zulle. (Geluid van voetstappen achter het scherm. Lisatje verschrikt, met schorre stem). Och Hier! och Hier! hij es doar!
| |
Tweede Tooneel.
De vorigen, Slimke Snoeck.
(komt links binnen). Es er gien belet?
(te gelijk, met een zucht van verlichting) Ach!...
Wa scheelt er dan? Waarvan zij-je zeu schouw?
We dachten da Reus doar was.
(verwonderd). En es 't van hem da ge zeu schouw zijt? 'K hê heure zeggen dat 't nou zeu goed gijng, dat hij zeu veel beter geworden was, sedert dat hij uit 't kot gekomen es.
O, Theofiel jongen, 't es toch zulk ne sloeber! In d' eugen van de meinschen houdt hij 'm nou wa stiller, omdat de burgemiester hem bedreegd hêt van 'em weer in 't kot te steken as hij Maria nog pebliek mishandelde, moar in huis es 't toch zulk ne schurk! g'n keun gij da nie geleuven wa veur ne schurk dat 't es! Op alle menieren ploagt hij da oarm jong, die doar nou al moanden lang ziek te bedde ligt.
O! da es toch 'n schande! da es toch 'n schande!
En da 'n es anders nie of die kanoalde van die Stoute Threse die 'em ophitst, azeu nog altijd uit zjaloeschheid omdat hij mee heur smeirige Witte - Manse nie getreiwd 'n es.
Hij zal d'r wel hoast keunen mee treiwen; 't 'n zal hier nie lang mier duren mee mij.
(ontroerd). Och, Maria, 'n spreekt azeu niet. 'K hê ou altijd zeu geirn gezien, en 't zoe mij toch zeu spijten as er ou moest 'n ongeluk overkomen. 'K goa weere noar 't Fransche, Maria, en meschien wel veur goed. 'K hê doar nou 'n scheune ploatse, bij ne greuten boer, as toeziender van zijn wirkvolk. 'K ben expres nog ne kier noar hier gekomen om ou goên dag te zeggen ier da'k wig goa...
O, ge zij welgekomen, Theofiel, ge zij zeu welgekomen. Zet ou watte. 'K ben zeu blije da'k ou nog ne kier zie.
(tot Slimke Snoeck). Blijft-e gij hier 'n beetsen, Theofiel? 'K zoe malgré ne kier moeten toe an huis leupen.
Joa ik, 'k zal blijven tot da ge weere komt.
(Neemt een stoel en gaat naast 't ledikant zitten).
G'n zilt toch nie te lang wig zijn, e-woar, Lisatje?
Nien nien ik, ge meug g'rust zijn. Vijf menuutsjes.
(Slaat een wollen sjaal om, en af).
| |
| |
Da es toch nog 'n geluk, Maria, da ge Lisatjen hier hêt; 't es 'n broaf, gedienstig meisken.
't Es zèker 'n broaf meisken. Wa zoe 'k ik doen as 'k heur nie 'n hâ! (Korte stilte). Zeu dat-e gij weere wig goat, Theofiel, en veur goed meschien?
Joa ik, wa moe 'k ik hier leupen al doen?
G' hêt wèl gelijk; g' hêt wèl gelijk. O!... as ik euk moar wig 'n kón!...
(Een stilte, Maria snikt).
(zucht). O! da es toch spijtig, e-waar? Da es toch spijtig dat da amoal azeu gekomen es. W' hân te goare zeu gelukkig keune zijn.
Och Hier! och Hier! och Hier! wa veur 'n leven hê 'k ik toch g'had! Woar hê 'k ik da toch verdiend!
't Es mijn eigen schuld, mee indertijd zeu stom te zijn.
O, zoe 't wel,Ga naar voetnoot1) jongen; da moest azeu komen; d'r was doar nie an te doen.
We zoên toch zeu gelukkig geweest hên! We zoên hier te goar uit die smeirige stroate gevlucht hên! We zoên doar zeu scheun en zeu gelukkig geweund hên, in Frankrijk.
(haast onhoorbaar; huilend). O, zwijgt, zwijgt, 'k moe al genoeg lijen. (Lange stilte, Slimke Snoeck zit ook, roerloos, in stilte te huilen). En wannier vertrekt-e?
T' noaste weeke, peis ik. Mijn moeder es bezig mee mijn dijngen geried te moaken.
Nien z'. Z'es t' aud, zegt ze. Z' hê liever te blijven woar da z'es.
Es 't nog verre van hier dat-e goat?
Bah joa 't, 't es het nog al verre. Nog boven P'rijs.
En da es zeker al Fransch, da ze doar klappen.
Joa 't, anders nie as Fransch.
Keunt-e da al 'n beetsen?
Da goa nog al. 'K verstoa 'k ulder toch, en ze verstoan zij mij euk.
En zijn 't ginder nog broave meinschen?
Joa 't zulle! veel broaver as hier. En azeu gien vechters en lawijdmoakers.
(peinzend). G' hêt wèl gelijk; g' hêt wèl gelijk da g' hier wig goat. Ge moest 't al lang gedoan hên... Moar weet-e watte, Theofiel: allien es alliene, en da es triestig in 'n vremd land. Ge moest ou 'n meiske zoeken en d'r mee treiwen. Hêt-e ginder nog niemand?
| |
| |
Nien ik, niemand. 'K hê altijd op ou gepeisd.
(zucht). Mee mij es da uit, Theofiel, jongen. Mee mij 'n es er nie mier te doen. (Aarzelt). Moar weet-e wie dat er 'n meiske zoe zijn veur ou: ons Lisatje; mee heur zoe je gelukkig zijn.
O, Maria, doar 'n kan ik nou nog nie op peizen; 'k 'n peize nog van heule doagen op niemand anders as op ou. (Geluid van voetstappen achter het scherm). 'K 'n zegge niet dat da mee den duur....
Chut!... z'es doar weere.
| |
Derde Tooneel.
De Vorigen, Lisatje.
(tot Maria; opgeruimd). Doar zie; mijn wirk thuis es gedoan en 'k kan nou heul den aovend bij ou blijven.
Ge zij zeu broave, Lisatje. 'K ben zeu blije da 'k ou nog hê!... Hoe loat es 't al?
(ernstig). 't Es zeker, Maria, da 'k in ouw ploatse woare, 'k zoe die harloezie hier nou weere loate komen. 't Es al kwoart over vieren, en 't kan gemakkelijk gebeuren dat hij ier thuiskomt of da g'n peist.., Mag ik ze goan hoalen?
(wanhopig kreunend). Och Hier 'n doe 't toch niet; we zillen 'em wel heure komen.
(tot Lisatje). Wa es da van die harloezie?
Hawel, da es nou iene van die dijngen woar da de sloeber heur zeu schandelijk mee ploagt. Z'n kan d'r nie tegen da d' harloezie hier in de koamer hangt en omdat hij da weet verbiedt hij heur van ze wig te doen.
(als boven). Och! wacht toch nog 'n beetsen! wacht nog 'n beetsen!
(tot Slimke Snoeck). Heurt-e gij datte? Da es honder kiers doags 't zelve spel, van as 'r kwestie es van die harloezie. 't Es het kinderachtig van heur. Da zoe mij gelijk zijn of dat die harloezie hier hangt of doarnevens in de keuken, moar hij es niettemin ne sloeber en 'n bieste dat hij heur wetens en willens doarmee verdriet an doet.
(huilt). 'K weet ik wel dat 't kinderachtig es, moar 'k 'n kan d'r nie an doen. 'K ben zeu ziek en zeu fleiw in mijn heufd. 'K 'n kan d'r nie tegen! 'K n kàn d'r nie tegen.
Hoe es 't toch meugelijk van doarmee iemand te wille ploagen!
Hij 'n doe nie anders as heur op alle maniere ploagen. 't Es percies 't zelve spel mee Witte - Manse: hij weet da Maria heur nie uit 'n kan stoan, en doar 'n goat toch hoast gienen dag veurbij
| |
| |
of hij komt er hier mee in huis!.... Moar 't irgste van al es toch nog altijd die harloezie. Zeu lang of dat de slijnger stil hangt goat da nog, moar van as d'harloezie begint te sloan es z'om zot te worden... Z'n kan zij eigenlijk tegen gien geruchte mier. W'hên heur kind euk moete wig doen, omdat 't te veele schriemde. 't Es bij moeder....
(met moedelooze stem). Hoe gijng het er mee?
Heul goed; 't lag te sloapen lijk 'n ijngelken. Voader en moeder zillen allichte ne kier noar hier komen, van den achternoene....
(Een poosje stilte).
(snikkend). Ach! mijn kind, mijn kind, mijn oarm kind.... As 'k deud ben zal hij mee Witte - Manse hertreiwen en de dieë zal mijn kind mishandelen.
Ha moar zwijg toch, Maria, wie spreekt er hier van stirven.
Joa, joa, 'k voel ik wel wa dat er in mij ommegoat. O, mijn kind, mijn kind, mijn oarm kind! Azeu 'n broaf ijngelken, zeu zacht en zeu scheune!
O! die sloeber! die sloeber! (Tot Lisatje). En 't es doarom da ge d'harloezie hier wig doet as hij nie thuis 'n es!
Joa 't. We nemen ze telkens wig van as hij uit den huize es, en tegen dat hij weere komt hangen we ze weer op. Hij 'n es gelukkig nie veele thuis.
Woar es hij nou, de sloeber?
Noar Gent. 't Es vandoage dat de loatste kuifelsGa naar voetnoot1) uit 't kot geloate worden, ge weet wel, veur die nachtelijke vischpartije in de vijvers van 't kastiel; en hij es ulder te gemoet gegoan, mee nog ienig andere sloebers uit de stroate.
Hoe lang es 't nou al dat-ie hij uit 't kot gekomen es?
Vier weken. Hij en Tjiepke Baert hên 'n moand minder g'had as d'andere, omdat 't nog den ieste kier was dat ze veur stelen gecondeneerd wierden. (Geluid achter het scherm). Wa es dat doar!.... Ah! 't es moeder, 'k heur heur stemme. Z'es doar zeu geiwe. (Toenemend lawaai). Zoe d'r wa schelen, dan! (Vliegt naar het raam). Verdome! woarom moe ze zij zulk 'n lawijd moaken!
| |
Vierde Tooneel.
De vorigen vrouw Beert.
(komt met geweld binnengehold, links. Kijkt dadelijk naar de plek waar de klok moet hangen). Verdome! hoast ulder! Hangt d'harloezie op heur ploatse! Hij es doar! 'K hê expres zeu luië in de stroate geroepen omda g'ons zoedt heuren komen hên
| |
| |
(Slimke Snoeck springt op van zijn stoel en Lisatje holt rechts naar de deur om de klok te halen; maar te gelijk komen Beert en Reus Balduk links op. Lisatje blijft roerloos in den rechterhoek staan).
| |
Vijfde Tooneel.
De vorigen, Beert, Reus Balduk.
(koel tot Slimke Snoeck). Hè! wat doe-je gij hier?
'K ben Maria goên dag kome zeggen. 'K vertrekke binnen ienige doagen veur goed noar 't Fransche.
(spottend). Ha ha! ç'è vou parlé françé! Veel geluk, zulle en de wind van achter. (Wijst naar Maria). Ons wijf es veele veranderd, hè? 'T 'n es nie mier lijk in den tijd da we te goare van de kirmesse kwamen, hè?
(Lacht nijdig).
Joa joa moar, da zal nog wel beteren.
(Kijkt ter sluiks, met een gebaar van schrik naar de plek waar de klok moet hangen. Maria blijft onbewegelijk liggen, met gesloten oogen, als een doode. Sprakeloos, met strakke oogen kijkt Slimke Snoeck Reus Balduk aan).
(steeds roerloos als van schrik verlamd naast de deur rechts. Tot Reus). Ge zij zeu vroeg thuis; ze zijn d'r zeker wel veur de vieren uitgeloaten?
(opgewonden). Joa joa z'! As 't viere was 'n hân w'al nie weinig dreupels in ons lijf. Hoe loat es 't nou,... rond den half vijven? (Kijkt om naar de plek waar de klok moet hangen, terwijl Beert, vrouw Beert en Lisatje verschrikte gebaren maken). Nondedzju! Nondemilledzju! Woar es d'harloezie? Wie hêt 'r nondedzju d'harloezie wiggedoan?
'K hâ z'hier in 't koamerken g'hangen om z'n beetse te kuischenGa naar voetnoot1). 'K was zjuust te weeg om ze weere te goan hoalen.
G'n hêt gij doar gien affeirens mee! G'n zij gij hier nondedzju den boas niet! (Met een vuistslag op de tafel). 'K ben-e 'k ik hier nondedzju den boas! En as-e 'k ik nondedzju zegge da d'harloezie doar moe hangen zal z'r blijven hangen! (Maria keert zich kreunend en woelend om in haar bed. Al de anderen blijven roerloos. Korte stilte). Wâtte, nondedzju! Ge zoedt gij mij hier wetten kome stellen! (Af rechts, en dadelijk weer terug met de klok, die hij weer op de gewone plaats hangt). We zillen ne kier zien wie dat er hier den boas es! (Doet de klok sloan en tikken. Keert zich dreigend naar Lisatje om). Durft 'r nou nog ne kier an komen, nondedzju!
(kreunend en huilend). O! doe ze toch wig! Doe ze toch wig!
(tot Reus). Ha joa, dòè ze wig. Es da nou nie gelijk of da z' hier hangt of in 't koamerken?
| |
| |
E-woar, aangezien dat de jong heur doar zeu mee te doene moakt.
(tot Reus). Wa kan ou da schelen woar da z' hangt?
(tot Slimke Snoeck; woedend). Wa kan 't òù schelen? Hêt-e gij hier meschien te commendeeren?
(nijdig en ruw). Nien ik, 'k 'n hê hier nie te commendeeren. (Slaat met de vuist op de leuning van zijn stoel). Maar 'k zegge dat 't verdome 'n schande es van da vreiwemeinsch azeu te tormenteeren! Ge zij nondedzju ne sloeber! 'K weinsche da ge wel duuzen kiers deud viel!
(Terwijl Slimke Snoeck spreekt hoort men aanhoudend het klagend gekreun van Maria: ‘O, doe ze toch wig! doe toch die harloezie wig!’ en af en toe een schorren angstkreet van de anderen).
(komt met gebalde vuisten op Slimke Snoeck af). O! gie nondedzju! Zij-je hier hoast wig, joa g'?
(richt zich huilend overeind). O, Theofiel! as 't ou b' lieft! as 't ou b' lieft!...
(te gelijk). Goa wig, Theofiel; goa wig, goa gij wig, jongen.
(Lisatje begint luid te snikken).
(met knarsende tanden en sidderend gebalde vuisten. Tot Reus). Oôôô!... sloeber! sloeber! Dat 't nie 'n woare da 'k 't loate veur heur. (Wijst naar Maria). 'K wrong ou nondedzju de keele toe mee alle twie mijn handen!
(springt brieschend naar Slimke Snoeck). Zij-je wig?
(links aftrekkend). Joa ik, 'k ben wig; moar 't 'n zal dóármee nie gedoan zijn! 'K zal ou vinden, sloeber! Onthoudt dat: 'k zal ou vinden!
(Af. Reus vliegt hem vloekend en schreeuwend na. Maria zakt uitgeput neer in haar bed).
(met geweld Reus tegenhoudend). Ala toe toe, loat 'em goan! loat 'em goan!
(laat zich slechts met moeite bedwingen). Wàtte! 'k 'n zoe nie mier miester zijn in mijn eigen huis! Die smeirige snotneuze zoe mij hier de wet kome stellen! (Met gebalde vuisten naar de deur). Dat hij, nondedzju! onder mijn peuten nie 'n valt!
(te gelijk). Ala toe toe, 't es nou gedoan. Zij nou 'n beetse stille.
Wàtte, verdome! Al da spel veur die stomme harloezie! (Tot Beert). Zoe 'k ik meschien 't recht nie hên van in mijn eigen huis d' harloezie 't hangen woar da 'k wille!
Joa joa g'! G' hêt gij van eigen da recht, da es zeker.
(kreunend). O! doe ze toch wig,... doe ze toch wig.
(tot Maria, ruw). Z'n zal nondedzju nie wig goan!
(kronkelt zich snikkend in haar bed). O! doe ze toch wig! as 't ou b' lieft doe ze toch wig!
| |
| |
(tot Maria). Ha moar zwijgt doar nou ne kier van; 'n zij ne kier zeu kinderachtig niet.
| |
Zesde Tooneel.
De Vorigen, Guustje Meule.
(komt langzaam binnen, links). Es 'r gien belet? Wa es 'r hier gebeurd, dan? 'K hê doar Slim Snoeck uit ulder huis zien komen, en hij leupt al vloekend en al schriemend langs de stroate.
Ha moar 't 'n es niemendalle. Hij hê hij doar wa woorden g' had mee Reus, te willen van die harloezie, doar....
't Es verdome zijn geluk dat hij op tijd wig was, of 'k sloeg 'em de kop in.
Veur die harloezie nog al! Hoe zeu dâtte?
Ha moar omdat hij aan Reus vroeg om ze wig te doen. Da komt deur Maria die 'n beetse kinderachtig es. Z'n kan zij nie goed tegen da getik, zegt ze.
(smeekend, met verzwakkende stem). O, doe ze toch wig! As 't ulder b' lieft doe ze toch wig.
(kijkt meelijdend naar Maria om). Ha 'k zoe z' 'k wig doen as da jong doar nie tegen 'n kan.
E-woar? 't es 't gien da 'k euk zegge.
(tot Guustje Meule; opgewonden). Guust, gij die nou ne meinsch zijt die de weireld kent: ben-e 'k ik nou verdome nie miester van in mijn huis d' harloezie t' hangen woar da 'k wille?
Joa joa g', joa joa g'; ge zij doar zeker miester van, da es ou recht. Doar 'n es giene meinsch die da kan tegenspreken. Moar ala, 'k zoe z'k wig doen om heur plezier te doen.
(met schorre, nog verzwakte stem). Och Hier, as 't ulder b'lieft, doe ze wig, doe ze toch wig!
(tot Maria). Wilt g'n beetsen drijnken hên, Maria.
(Lisatje haalt haar iets te drinken).
Hawel, nondedzju! woarom moet die smeirlap 'em hier mee mijn affeirens kome moeien?
Hij hê ongelijk! hij hê ongelijk! Dat 'n goat 'em nie an.
(met scherp-kreunende stem). Och Hier! och Hier! doe ze wig! doe ze toch wig!
(woedend tot Maria). Ge zie ze doar hangen e-woar?... Hawel, z'n zal d'r nondedzju nie ier wiggoan of da ge deud 'n zijt!
(Plotseling schrikt Maria in haar bed overeind, als wou zij er uit springen, en even roerloos staart zij Reus aan met open mond en wild-
| |
| |
uitgezette oogen. Dan valt ze stijfrecht met een schorren zuchtkreet achterover).
(toesnellend). Maria!... Maria!... (Hevig snikkend). Och Hiere! z' es deud! z' es deud! Hij hê ze deudgedoan!
(Gillend komen Beert en zijn vrouw naar 't bed gevlogen, gevolgd van Guustje Meule. Reus deinst schrikkend naar den achtergrond terug, en bonst aan tegen den slinger der klok, die even rinkelt en boven zijn hoofd blijft stilstaan).
EINDE.
|
|
Gedeeltelijk auteursrechtelijk beschermd