|
| |
| |
| |
Eene bevalling
door Henri Hartog.
I.
Vrouw Wissel was acht dagen later bevallen, dan ze gewenscht had. Ze had uitgerekend, dat ze zoowat in 't begin van December zou kunnen liggen. En op een nacht, nadat haar man om twee uur naar de branderij was gegaan, had de gedachte aan haar aanstaande bevalling haar uit den slaap gehouden en ze had er over liggen denken, dat 't alles bij mekaar genomen, nog maar 't beste zou zijn, als 't met St. Nicolaas gebeurde. Ze had zich voorgesteld, hoe ze dan in haar bed zou liggen met haar witte nachtjak aan, 't eenige, dat ze nog had, dat ze altijd uitwaschte tegen den tijd, dat ze in d'r bed moest, en dat ze weer wegsloot in 't kabinetje, zoodra ze op de been kwam. En ze zag in haar verbeelding haar kamertje verruimd en lichter, terwijl haar familie en de buurvrouwen voor haar bed zaten, recht op hunne stoelen, in eene visite-houding van even-komen-en-niet-lang-blijven, langzaam pratend, met behoedzaam-ontziende belangstelling, met bedachte zinnetjes. Van de St. Nicolaas-drukte, die overal was, in de drukke straten, in de volle winkels, waar je aan dacht als je de dienstmeisjes zag loopen, met groote pakken onder haar armen, als je naar de hooge, dubbele, verlichte ramen keek van de rijkelui's huizen, zou ook iets komen in haar kille kamertje, waar ze vooral met de lange winteravonden zat, alsof ze opgesloten was. Ze had er wel een paar uren over liggen tobben, voor ze weer in slaap kon
| |
| |
komen. En toen ze 's morgens opstond, was 't net of ze gedroomd had, maar 't was een droom, die uit zou komen. Ze beredeneerde, dat 't best kon. 't Was geen verjaardag, je kon je wel 'es een dag of wat vergissen, maar waarom zou 't niet net zoo goed met St. Nicolaas kunnen zijn, als een paar dagen vroeger of later. En o, 't zou toch wel prettig zijn. Ook voor de kinderen. Want 't ging d'r zoo an d'r hart, dat ze ze nooit 'es een extraatje kon geven, en ze hadden toch niet te veel, die arme schapen. Maar 't spreekt van zelf, zij kon 't er niet afnemen.
Nadat hij eerst weken lang zonder werk was geweest, was Wissel twee maanden geleden, vijfde man geworden. Hij verdiende zes gulden in de week. Daar moest een daalder huur af, dan d'r bosgeld en d'r fondsgeld; 't was dus een heele toer, om met 't bagatel dat ze dan nog overhield, vier grage monden open te houden. Als Wissel 's Zaterdagsavonds z'n weekgeld thuis bracht, kon ze 't eigenlijk wel op tafel laten liggen. Er bleef toch zoo goed als niets van over. - En er was dus heelemaal geen denken aan, dat ze nog geld uit kon geven voor St. Nicolaas. Maar als ze met St. Nicolaas in de kraam kwam, dan zou d'r zus K'rlien wel gauw òverkomen; die naaide voor de menschen, ze had altijd druk werk, allicht dus, dat ze 't een of ander voor de kinderen meebracht. Veel hoefde 't niet te zijn, al was 't maar een zak met suikerdebeestjes voor Mijntje. Och, een kinderhand is gauw gevuld. 't Was anders geen pretje, zoo'n bevalling. In de elf jaar, dat ze getrouwd was, was 't nu al de negende maal, dat ze in d'r bed moest, ze zag er erg tegen op. Zoodra ze d'r kinderen een maand of wat had, begonnen ze te tobben, en ze gingen meestal dood, voor ze van de borst waren. Ze had er dan ook nog maar twee over. - Ze kon 't pleizier, dat ze tot nogtoe had in d'r trouwen, best op. Als ze 's morgens d'r haar opmaakte, dan zag ze in de spiegel, hoe ze was afgevallen. - Wat was ze in d'r jonge jaren niet een knap stel van een meid geweest. Altijd had ze goeie diensten gehad, en bij de menschen, waar ze 't laatste geweest was, had ze misschien nòg kunnen zijn. Maar ze moest er niets
| |
| |
van hebben. Ze wist wel, hoe 't ging met die ouwe meiden, die d'r leven lang gediend hadden; als ze op d'r eigen gingen wonen, zag je ze met den dag magerder worden; ze bleven dood op een cent, omdat ze altijd maar bang waren, dat ze niet zouden toekomen met 't schijntje geld, dat ze uit d'r dienst meekregen. O, ja, zij had 't noù ook niet best,.... maar als je àlles vooruit wist. Toen Wissel om d'r kwam, vond ze 't nog al een knap ventje. Lang was-t-ie nooit geweest, maar wat gaf ze daarom, zij was ook niet groot, maar nù nog, wat had-ie niet altijd een frissche rooie kleur. Als je daar 'es andere brandersknechts bij zag, die hadden gewoonlijk een kleur als een vuil hemd. En precies, dat-ie was.... Hij kon soms wel een uur voor den spiegel staan, om z'n haar uit te kammen. En an z'n half hemmetje 's Zondags daar moest niet zóóveel an mankeeren, of hij gooide 't neer. Toen ze met 'em verkeerde, was-t-ie smidsknecht, maar hij was wat klein van stuk. En zoo was hij in de branderij terecht gekomen. En toen was-t-ie zoo lui geworden, dat-ie maar van niets anders wist dan van slapen, slapen.
Maar toch ging 't in den laatsten tijd nog al. Als Wissel nu aan 't werk bleef, dan zou ze probeeren, op d'r eigen kosten een vroedvrouw te nemen. Want de juffrouw van de Stad, die haar anders altijd hielp, werd een beetje oud, overal had ze wat op te zeggen, en ze was zoo ruw in d'r handen; als je d'r een handdoek of een kommetje gaf, waar een ditje of een datje an was, dan smeet ze 't je gerust voor je voeten. En als d'r een verlossing niet gauw genoeg naar d'r zin afliep, dan vloekte ze als een vent. Als Wissel nu maar niet gedaan kreeg.... Maar och, je kan d'r weinig staat op maken.
In 't laatst van November merkte ze, dat ze niet goed was. Ja, ze voelde, 't zou net uitkomen, zooals ze gedacht had. 's Avonds was ze heelemaal op, en als Wissel dan thuis kwam, vond-ie haar op bed liggen en met een hortend-kreunerig geluid van beklaagd-willen-worden zei ze hem, dat ze haast niet praten kon, zoo naar was ze.
Ze kwam nu ook de trap niet meer af. Een paar malen kwam vrouw Scharrewou bij haar oploopen. Was ze bedonderd,
| |
| |
zei vrouw Scharrewou, wat kreeg ze nou in d'r hoofd, ze had zeker niet goed gerekend, 't kon de tijd nog niet zijn. Hoe lang was 't heelemaal geleje van 't vorige kind, 't was op z'n best gespeend. Ze was toch geen jonge snotlepel. Maar ben-je gek, wat praatte ze, 't waren maar kuren. Ze wou beklaagd worden van d'r vent, as-t-ie 's avonds thuis kwam, jawel, dan ging-d-ie voor d'r bed staan en dan zei-d-ie: hoe is 't nou, Dien. Zoo'n gek wijf, hoe kon ze zich nog laten anhalen van zoo'n vent, zoo'n luie dronke sop. Kom, ze moest zich maar wat opfleuren, 't was de tering niet, ze zou d'r niet dood van gaan.
En zoo voer vrouw Scharrewou tegen haar uit in een ratelreeks van schelkeelig uitgesnauwde zinnetjes.
| |
II.
Toen 't St. Nicolaas werd, was 't kind er niet. Vrouw Wissel zat achter de tafel voor 't raam; ze had van vrouw Scharrewou, die al uit de kleine kinderen was, een paar ouwe ponnetjes gekregen, en ze spreidde die voor zich uit op de tafel om te zien of er nog wat aan te doen was. In 't kleine staande lampje op de tafel brandde onbeweeglijk een klein vlammetje; ze had de lamp al een paar malen opgedraaid, maar 't hielp niet, er was te weinig petroleum in de peer, en telkens kroop de vlam terug tot een geel puntje, fijn-spits als de punt van een kleine vrouwetong, weerglanzend een glimplekje in de donkere, vettige peer. Telkens legde ze haar handen vlak over een uitgespreid ponnetje, ze streek er mee over 't ponnetje, dun-rekkend 't katoen, om te zien of er een verborgen gaatje bloot kwam, soms met de harde nagel van haar wijsvinger krabbend langs een plekje, dat wat dun scheen. Om haar heen stonden de witgekalkte muren, schaduwachtigbeduisterd als met triest neerhangende rouwfloersen, naar onder lichter schijnend, naar boven donkerend tot breede zoomen wollig-zwart tegen 't plafond, dat aan de kanten onder een dunne rook weggedoezeld leek, een rook waarin de hoeken boven tegen 't plafond als verholen stonden, en tegen de
| |
| |
muren leunden een paar stoelen, met helle glans-streepjes de kamer inschijnend als de glimlachjes van een verlegen mensch. Op 't platje 't beginnende snelzware druppelen van een zich herhalenden stortregen, en terwijl een goot zijn overvloedig water overstortte, was 't of er ratten ravotten over 't dak.
Wissel lag al op bed. Het liep weer mis met 'em. Hij had zich lang goed gehouden, maar hij was nu in een dag of wat weer driemaal te laat gekomen. Nog eens en dan kreeg-t-ie weer gedaan. En as-t-ie zonder werk kwam, wie weet, hoe lang 't dan duren zou, eer-ie-wat anders kreeg. Het werk lag toch al niet opgeschept, en een vent zooals Wissel d'r een was, die er in de heele stad voor bekend stond, dat-ie zoop en te lui was, die lieten ze heelemaal kuieren. En dan kwam d'r weer een tijd, dat ze niet zou weten, hoe ze van den eenen dag op den anderen most komme. Ze stond bij den bakker en den kruidenier al zoo erg in 't krijt, van de vorige maal, toen Wissel dertien weken op de straat had geloopen, dat ze er niet an hoefde te denken, een lood koffie te krijgen zonder cente. En naar den lommerd brengen kon ze ook niets; ze had op z'n best d'r behoefte. Ze zou nu maar de juffrouw van de stad nemen.
Tegenover haar zat haar jongen; met z'n handen an z'n ooren, z'n ellebogen over de tafel geschoven, zeurde hij, tusschen zijn mokkerig vooruitgestoken lippen door, met een huilerig neusgeluid om z'n centen. Hij had die centen verdiend met boodschappen doen voor de buurvrouwen, hij wou er een mombakkes voor koopen, en met een stuk of wat jongens uit de buurt, allemaal verkleed, met hemden over de kleeren, zou-ie de stad ingaan. ‘Geef me nou me cente, 't zijn toch me eige cente, zanikte de jongen. Maar ze had ze 's morgens toen hij sliep uit z'n broekzak gehaald, om er den fondsman, die 's middags kwam, mee te betalen. ‘As je vader z'n weekgeld thuis brengt, krijg-je ze terug,’ paaide ze. Maar de jongen liet zich niet afschepen. Z'n lippen vooruitstekend, ze opduwend tegen z'n neus, terwijl zijn oogen gluipglurend over de tafel starden, vermommelend z'n woorden, alsof ze niet door z'n lippen heenkonden, zei hij, dat 't nou Sunterklaas
| |
| |
was. As-t-ie ze nou niet kreeg, kon zij ze voor zijn part wel opzouten. En toen hij merkte, dat hij z'n zin niet kreeg, nam hij z'n pet en liep de trap af. Hij liet zich langs de ijzeren trapleuning glijden, en plompte met een bons tegen den grond. Ze dacht, dat-ie van den trap gevallen was. En met 't lampje waar ze de kap van had afgenomen in haar bevende handen, ging ze naar 't portaal. Haar hoofd vlak langs 't lampje, terwijl haar gezicht aan de eene zijde warm verhelderd werd, boog ze zich een beetje voorover, om naar beneden te zien, moeilijk over haar zware buik. Beê-je gevallen, vroeg ze met angst-hikkende stem. Maar hij stond beneden aan de trap, z'n tanden tusschen z'n strakgespannen lippen ontbloot tot een glinsterende treitergrijns in z'n weggeplooid wangenvleesch, naar haar opziend met een snelle, regelmatige neerknipping van z'n oogharen. ‘Lekker,’ riep hij. ‘Pas op, leelijke Judas,’ zei ze. Ze kwam een tree lager, en snel, voor ze beneden kon komen, verzamelde hij een paar scheldzinnen, die hij tegen haar oogen opsarde. ‘Vuilik, dweil, geef me liever m'n cente, blijf met je pooten van een ander z'n cente, schooiers.’ Toen liep hij gauw de straat op, en de straatdeur, even met een slanke veering, trillend, voor-d-ie zich vastklemde in de stijlen, schokdreunde dicht met een slag, die in de luchtijlte achter de deur als een echo van hoon neerzeeg. Vrouw Wissel ging naar boven en zette 't lampje weer op de tafel. Maar wat was-t-er nou weer? Achter zich hoorde ze Mijntje door haar schreien-heen roepen, dat ze niet slapen kon. Elken avond had ze dat getob met die meid, die niet stil kon liggen van de wormen. O, die kinderen. Je wist niet, hoe je ze groot most krijgen. Ze kostten je je vleesch en je bloed. En wat kon d'r een ouwer an doen, as ze wat grooter werden, en ze wouen niet goed. En daar was dat kind, die kleine, dat er nog niet eens was, dat koejeneerde haar nou al, voor 't nog op de
wereld was.
| |
III.
Acht dagen na St. Nicolaas kwam vrouw Wissel in de kraam van een meisje. Ze had de vroedvrouw niet noodig,
| |
| |
alles was al afgeloopen, toen deze kwam, en toen ze zag, dat ze 't wel zonder haar àfkonden, ging ze weg en ze kwam niet terug, want ze liep alleen bij de lui, die betaalden, en dan nog maar net zoo lang, tot ze d'r centen binnen had. Het was nu toch maar goed, dat vrouw Wissel de juffrouw van de stad had genomen, ze kon 't geld wel beter gebruiken. Gedurende de negen dagen zou vrouw Scharrewou 't huishouden doen. Vrouw Scharrewou zou het ook in de buurt aanzeggen, dat vrouw Wissel bevallen was. Moest ze ook een boodschap brengen bij Verlaet, die de huur ophaalde? Hij woonde op een bovenhuis om den hoek en dus niet in de buurt, maar een paar weken geleden had vrouw Wissel de vrouw van Verlaet bij Mietje zien binnengaan, die toen in de kraam lei, ze droeg iets onder haar schort, had ze misschien iets aan Mietje gebracht. Vrouw Scharrewou raadde aan, ook bij Verlaet een boodschap te sturen, je kon niet weten, 't kon nooit geen kwaad. Willem zou naar Rotterdam gaan, naar vrouw Wissel d'r moeder. De jongen liep toch op straat, ze konden 'em geen vier weken achtereen op school houden. Vrouw Wissel had gehoopt, dat 't met den winter beter zou gaan, omdat ze dan soep kregen op school, maar 't was niks gedaan, de jongen was een paar maal geweest, maar toen was 't raar d'r af, hij lustte die vette snert niet, zei hij. Wat moest ze d'r aan doen. Och, om ouwe tijer te worden hadden ze zooveel geleerdheid niet noodig, de jongen kon goed lezen, hij schreef ook niet kwaad, net als z'n vader, die een mooie hand schreef. Maar toch, heelemaal was ze 't niet met 't rondloopen van den jongen eens. Een paar malen had zij zich voorgenomen, om nog eens bij den bovenmeester te gaan vragen, of ze den jongen weer mocht sturen. Want as-t-ie zoo bleef rondloopen, dan was de branderij z'n voorland, en dat was toch ook niets. Je moest die brandersknechts maar zien, als ze thuiskwamen 's avonds, ze waren oud als een ander begon te leven, 't waren net ouwe mannetjes als je ze
zag loopen, ze schurkten zich kouwelijk in d'r jas, met de handen in de zakken, ze liepen met moeie, stijve beenen, met d'r hoofd naar den grond. En als je d'r ondergoed
| |
| |
waschte, dan walgde je van de stank van zweet en jenever. Als de meester 't nog eens wou probeeren, dan zou de jongen later een vak kunnen leeren. Eens was 't haar gebeurd, 's avonds, als ze met groote moeite Wissel in bed had gekregen dat ze plotseling verhit was geworden door een opzweepende gejaagdheid, aangehitst door een pijnigende wroeging, dat ze haar jongen zoo liet rondloopen, zonder dat hij wat leerde. En dan had ze wel dadelijk naar den meester willen gaan, op straat leerde de jongen toch ook niet veel goeds. Maar morgen, dan zou ze gaan, ze zou er geen gras over laten groeien. 's Morgens echter, als haar verbeelding niet meer gescherpt werd in de soezen-doende omslotenheid van de stomme, strak rijzende muren van haar kamertje, zag zij de zaken veel nuchterder in. De meester, die sterk aan den draad trok, was 's avonds nog al eens gepoetst, en als er dan 's morgens vrouwen kwamen, raasde hij ze de gang uit. En ze had er niets mee op om van de deur gestuurd te worden. En dan, de jongen verdiende nogal verscheidene dubbeltjes met kolenzoeken achter de branderijen. Zoo was er dus niets van gekomen. Men zag hem den geheelen dag op straat loopen, in zijn nog blank jongensgezicht een wipneus, dien hij telkens snuivend ophaalde, roodgepunt door 't weer; z'n schouders verbreed door een ouwe jas van z'n vader, midden op den rug met een gulp invallend, de wijde mouwen van onder omgeslagen, hingen hem laag op z'n handen, onder de bijna afgescheurde klep van z'n pet een lok nattig ponnyhaar, tot boven z'n wenkbrauwen. Men zag hem zwerven langs de branderijen, gekromd omder een zak half verbrande steenkolen, die hij mocht oprapen achter een branderij, en in z'n oogen, schuw samengekrampt tegen 't zonlicht, tintelde tusschen blonde ooghaartjes een klein flikkeringetje als van sluw wantrouwen, 't haast onbewuste wantrouwen van den aankomenden vagebond tegen 't leven, dat hem reeds zoo vroeg een last op den nek laadt.
Nu, op den dag, dat z'n moeder bevallen was, werd z'n mannetjes-achtig verbreede jongensfiguur vertengerd in een kieltje, dat hem kneep onder z'n oksel, dat hem knelde op
| |
| |
z'n borst, met korte, nauwe mouwtjes boven z'n polsen; hij kreeg een wit kraagje om, een paar rijglaarzen met afgetrapte hakken, en z'n Zondagsche pet, een smoktafel, op. Vrouw Scharrewou, die een wollen das leende, maakte een scheiding in z'n haar, dat hem meisjesachtig om z'n blank voorhoofd plakte, z'n moeder veegde z'n gezicht nog eens af met een zakdoek, die zij een paar keeren tusschen haar lippen bevochtigde met wat spuug. En ze zei hem, dat hij vooral netjes moest zijn. Want hij zou ook naar de mevrouw gaan, waar z'n moeder voor d'r trouwen gediend had. Maar hij moest heel fesoendelijk z'n voeten afvegen, z'n pet afnemen, niet zoo met z'n neus snuiven en aan mevrouw vragen, of ze niet 'es bij z'n moeder kwam kijken.
Hij kwam 's middags pas terug, z'n grootmoeder had 'em niet willen laten gaan voor-die gegeten had. Zij had hem alvast een daalder meêgegeven. Mevrouw stuurde vijf gulden in een papiertje. Ze kon zelf niet komen, want ze had logées; hij mocht nog eens terugkomen, dan zou mevrouw wat ponnetjes opzoeken voor z'n zusje, ze had nog een winterjas liggen voor hemzelf.
| |
IV.
Het was dien avond heel stil op de kamer bij vrouw Wissel. De kinderen waren bij kleine Lena van vrouw Scharrewou. In den buik van een ijzeren koffiekan viel de koffie, die al lang had staan koken, telkens klotsend tegen den bodem. Vrouw Scharrewou stond bij de tafel brood te snijden, 't brood tegen haar borst. Wissel z'n moeder zat bij 't bed, zij sprak met tusschenpoozen als gapingen, moeilijk vlottende woorden, die telkens te loor schenen te gaan in de stilte als vervluchtigende zuchtjes. En van buiten zweefde 't eenzame neuriën aan van eene buurvrouw, die een kind in slaap maakte, dunnetjes-têer-kleurend in de gespannen stilte als een gouden lichtschramp op een wijd vlak blanke sneeuw. Toen hoorden de vrouwen opeens een geluid, dat van de trap rees als 't kortbitse nagebrom, dat mokt in de keel van een moegeblafte hond.
| |
| |
Toen vrouw Scharrewou met 't lampje aan de trap ging kijken, was 't Wissel, die stomdronken was binnengekomen, maar 't niet verder had kunnen brengen dan een treê of drie tegen de trap op. Tegen de door 't lampje lichtbesproeide plek van den trapmuur zag zij hem zitten, snorkend, zijn beenen hingen langs de onderste treden, en uit de gapende jaskraag was zijn hoofd naar zijn borst gezakt. Vrouw Scharrewou riep zachtjes zijn moeder en gaf die 't lampje over. Zij schudde hem bij zijn schouder en toen wakker wordend, stond hij op met stomme onthutstheid en greep instinctmatig de trapleuning, maar voor zijn bevreemd-suffe blik rees de smalle opsteilende trap, hem benauwend met zijn donkere gaten als een vreemdsoortig gevaarte, dat hij moest beklimmen. Vrouw Scharrewou ging naast hem staan en pakte zijn arm. Zijn moeder liep hem met 't lampje vooruit. Zwijgend gingen ze de trap op, maar telkens viel hij met zijn beenen tegen de trap, onder zijn onwillige knieën de harde kanten van de treden àanvoelend. Dan bleef zijn moeder stilstaan met 't lampje en vrouw Scharrewou hielp hem overeind, totdat hij op 't portaal stond, met een duizelende angst op 't smalle portaal, voor de achter-zich-wetend neêrgaande trapsteilte. Met een schuinsche draai laveerde hij de kamer in en daar bleef hij aan den ingang staan, zijn bovenlijf wiegelend op zijn doorknikkende beenen, terwijl uit zijn zwaar hoofd zijn wezenloos-onbewogen oogbollen niet-begrijpend keken op 't bed van zijn vrouw. Met wankelende beenen zwaaide hij naar 't bed en hij viel machteloos neêr op den stoel, waar zijn moeder op gezeten had. En daar bleef hij zitten in afglijhouding, zijn hakken tegen den grond, lamgestrekt zijn beenen; zijn hoofd was overzij gevallen en uit zijn bol, donker rookvleeschgezicht met dikke, kwijlglimmende openmonds-lippen en stompneus, suften zijn anders geilvetzwart-glanzende oogen nu troebel-branderig, idioterig naar zijn borst. Telkens lichtte hij zijn
stoppelige kin op, schichtig als een snuivend paard, tastend naar den halsboord van zijn boezeroen, want in zijn keel schrijnde een moeielijk rochelen.
Hij had ruzie gehad met zijn meesterknecht, die hem betrapt
| |
| |
had, toen hij aan de kast stond met de jeneverflesch aan zijn snoet, met gejaagde gulzigheid groote slokken schrokkend, door zijn gretig inzuigende keel. En de meesterknecht, een lange boerenslungel, die weinig sprak en bij zijn patroon erg in de pas stond, omdat hij de klaploopers uit de branderij hield, had hem zwaartongig met lijzige frazen een standje gemaakt. Hij zag niet op een borrel, zei hij, maar hij wou niet, dat 't volk den heelen dag met de flesch aan d'r bek stond. Hij moest dat zuipen maar laten, 't was beter, as-t-ie op z'n tijd in de branderij kwam. As 't weer gebeurde, dan kon d-ie opdonderen. Wissel, beteuterd, had binnensmonds gemompeld, dat 't er toch op een slokkie niet ankwam, en dat een mensch toch wel een borrel mocht hebben.
Den heelen middag had hij loopen mopperen tegen de andere knechts, achter den rug van zijn meesterknecht. 's Avonds toen ze naar huis gingen was hij in een kroegje aangeland, waar hij tegen een stuk of wat andere ouwe-tijers had zitten opsnijen over zijn meesterknecht, dien ezel van een boer. 't Was gofferdomme een schandaal, de branderijen liepen over tegenwoordig van dat tuig, ze wisten van een branderij net zooveel als een koe van haringkaken, en de lui, die d'r as jongen ingekomme waren, die konden d'r beenen uit d'r lijf loopen en dan kon je op z'n best pomper worde.
Maar hij zou 'es zien, morrege, gofferdomme, hij had er andere gestaan... ze mosten van goeie huize zijn, wouen ze hem d'r onder krijge. Hij most 'es een woord zeggen, morrege, die lange boerenschavotpaal, hij zou om de verdommenis niet voor 'em uit den weg gaan. En zoo was zijn dronkemanswoede opgesprongen in een buiteling van honend-pochende scheldfrazen. Toen hij naar huis ging, was hij stomdronken. Zijn kroegvrienden waren met 'em mee gegaan tot aan de buurt. En nu lag hij haast roerloos op zijn stoel, als een schaduw voor 't bed, waar zijn vrouw in 't wit lag, daar in dien hoek, die 't lamplicht maar flauw verlichtte. Maar hij kon daar niet blijven zitten. Vrouw Scharrewou schudde hem heen en weer. ‘Kom vent, zei ze, sta 'es op. Mot-je je wijf kapot make.’ Maar hij gaf geen antwoord. Ze ging achter zijn stoel
| |
| |
staan en greep hem onder zijn oksels. ‘Neem die stoel 'es weg,’ zei zij tegen zijn moeder.
Hij hing zwaar op haar armen, brommend zonder zich te verzetten, zijn beenen stijf gespreid tegen den grond, zijn jas was in plooien opgesjord tegen zijn kruin. Maar ze zag geen kans hem verder te krijgen. ‘Leg maar een kussen op den grond,’ zei ze tegen zijn moeder, die tusschenbeide met een zakdoek haar oogen bette. Vrouw Scharrewou liet hem neerzakken op zijn billen. Vloekend zat hij op den grond, verbijsterd tegen de muren dom-star-oogend; toen legde hij zijn moe hoofd tegen 't kussen, hij trok zijn knieën op en met een gesnork, dat pijnlijk de stilte brak, sliep hij gauw in. En in 't bed lag zijn vrouw, haar oogen verwijd in gedachtenleegmijmerturen, starend naar de cirklend-sidderende kringetjes van de lampe-vlam tegen 't plafond. Soms hoorde zij hem bewegen, als hij zijn beenen wat optrok of zijn schouders verlegde. En telkens als zijn gesnork door de kamer klonk, was 't of haar borst terugkromp als met pijndoende snikken. Hij bleef liggen tot een paar kameraden kwamen, die hij 's morgens verzocht had mee te gaan, om 't kind aan te geven. Zij vertelden vrouw Wissel van de ruzie, de meesterknecht hield hem nog omdat-ie met haar te doen had. Maar het zou niet lang meer duren of hij kreeg gedaan. Zij maakten hem wakker en hij stond op, schuw kijkend naar zijn kameraden, geeuwend met luide openmondsgeeuwen. Hij ging met hen mee, 't gezicht als uitgebeten met roode plekken van 't liggen, zijn ooren waren gloeiend en zijn altijd netjes met pommade opgestreken kuif was uit de scheiding gezakt, droog op zijn laag voorhoofd. Zij gingen langs een stille gracht, waar dunne boompjes in de verte stonden als een zwijgende wacht, slank òppalend uit den grond, 't bruinrosse bossige takkengewar van boven onzichtbaar tegen den lagen zwarten hemel. Boven de zwarte lantaarnpalen ging de laaiende wappering van onrustige lantaarnlichtjes en in de glazen kooien hijgden zij zwaar op en vielen weer aarzelend neer, als machteloos-fladderende vogels, die
zich los willen maken met vluchten-willende angst-rukjes. Over de dofzwarte straat op regelmatige afstanden 't schom- | |
| |
melend geschuif van schaduwnetwerk en de heen en weer schuivende schaduwen op de zwart berookte muren der branderijen. Telkens als de drie mannen onder de lantaarns doorgingen, silhouetteerden zij zich duidelijker, zwart-poppend in 't avondduister, Wissel in 't midden, kort dik ventje, in zijn jas, die met breede kraag hoog tegen zijn haar zat als een rugleuning, waarin zijn gemakzoekende rug zich lekker schurkte; hij liep met korte dribbelbeentjes en zijn buitenwaartsche groote voeten plompten plat neer met pieterige werppassen, zijn pet was over zijn achterhoofd op zijn oor gezakt.
Toen zij op 't stadhuis kwamen, stond de beambte, die Wissel helpen moest, met een ander te praten achter zijn lessenaar, hij keek even op, maar zonder zich te haasten gingen zij door in kalm fluisterend redeneeren, verdiept over een paar biljetten. In 't hoog-lichte kantoor bleef Wissel staan wachten, beteuterd onder 't soms even-aangetuur van klerken achter hun lessenaars, en hij voelde een verbouwereerende bevreemding dat hij hier stond, na zijn roes op den grond voor 't bed van zijn vrouw.
Zijn vrouw had er al 'es over gesproken, hoe 't kind zou heeten, als 't een meisje was. Zij wou 't graag noemen naar haar zuster K'rlien: Carolina Cornelia. Maar hij was er op gesteld, dat 't kind als 't een meisje was, naar zijn moeder zou heeten: Maartje Cornelia.
Maar de kinderen, die totnogtoe naar Wissel zijn moeder waren genoemd, waren allemaal doodgegaan, en daarom was ze bang voor dien naam geworden. Ze had gehoopt, hem te bepraten, voor hij naar 't stadhuis ging, maar hoe kon je nu praten met een vent, die als een lap voor je bed viel. Toen de ambtenaar hem eindelijk vroeg, hoe 't kind zou heeten, flikkerde een flauw iets in z'n hoofd van 't verlangen van zijn vrouw, maar telkens schoof als een hand voor een lamp zijn sufheid voor de lichtjes doorbrekende herinnering. Hij bezon zich een poosje. De ambtenaar herhaalde zijn vraag. ‘Geef 't dan maar den naam van me wijf,’ zei Wissel. Hij moest nu zijn naam zetten op een boek, en de ambtenaar
| |
| |
wees hem de plek, waar hij schrijven moest, terwijl hij zijn hoofd wat afwendde voor den stank van jenever, die uit Wissel z'n mond kwam, een verouderde lucht van veel dronkenschap, als de stank van rotte rozijnen. Hij schreef zijn naam een beetje beverig maar toch netjes, de twee voorste vingers op de pen, zooals 't op school geleerd wordt, met regelmatige letters. Zijn kameraden verbaasden zich over zijn mooie hand. Verdomme, die lap met z'n dronken kop, die schreef als een pennelikker. Toen hij thuis kwam, vroeg zijn vrouw hoe hij 't kind opgegeven had. Maar hij was 't vergeten, hij sliep waar hij ging. ‘Toch niet Maartje,’ zei ze. ‘Hè,’ zei hij, ‘ja Maartje... Maartje...’
Het was een groote teleurstelling; en toen hij weg was gegaan naar 't keukentje, waar hij sliep als zij in de kraam lei, kon ze 't maar niet uit d'r hoofd zetten, dat de oude tobberij weer zou beginnen. Maar er was niets aan te doen. Het lag in Gods hand, hoe 't gaan zou. Tot nog toe zoog 't kind goed, en ieder, die 't gezien had, riep er over, dat 't er zoo goed uitzag.
Een paar dagen later kwam vrouw Scharrewou, die de krant las, vertellen, dat Wissel zich vergist had en 't kind den naam van vrouw Wissel had gekregen. Ze had 't gelezen in de berichten van den Burgerlijken Stand.
| |
V.
De geheele week had zij aanloop van de buurvrouwen. Zij mochten haar nogal lijden, iedereen op de buurt kende haar, en als zij haar 's zomers heele middagen in de buurt zagen loopen, dan beschouwden de buurvrouwen haar met een gevoel van beschermend-meewarige goedaardigheid, omdat zij een beetje anders was, wat schuw in den omgang, en niet zoo lawaaierig-robuust in woorden en gebaren als de andere vrouwen. Zij kon 't nooit goed vinden in haar eigen huis; gedurende de lange zomermiddagen, zoodra zij Wissel z'n prak naar de branderij had gestuurd, zag men haar altijd buiten, met een kindje op den arm, als een kat, die met zijn
| |
| |
jongen de zonnige plekjes zoekt. Zij was een kort vrouwtje en zij droeg een kort jak zonder banden, dat van voren stuitte tegen haar altijd aangezette moederbuik, die haar zwarte vale flodderrok van voren een beetje van den grond tilde, en onder haar rok vandaan kwamen haar voeten, heelemaal zichtbaar, neerplattend tegen den grond met schrijdpassen, de eene voet heel langzaam na den andere, en als zij zoo wandelde, helde haar lichaam meestal een weinigje achterover, door 't kind, dat zij op haar arm droeg en waar zij langs haar schouder kleine liefkoozende woorden tegen sprak.
Het waren bleeke kinderen, die ineengedoken zaten op haar arm; uit hunne bol-witte gezichten met breede hangmonden en bleekroode lippen tuurden zij met groote, zwarte dom-uitpuilende oogen. Niemand keek ooit naar die kinderen, maar haar beklaagde men, omdat zij zooveel te kort kwam door de schuld van d'r luien vent. Zij spaarde 't eten uit d'r eigen mond, om maar lekkere lapjes spek of karbonade naar de branderij te sturen. En 's avonds, nee, geloof maar niet, dat-ie naar z'n nest zou gaan, of ze most 'em leverworst op z'n brood geven. En dan speelde-d-ie nog op z'n poot, als ze Zondags niet voor acht centen jenever liet halen. Ze ging nooit naar de kerk, omdat ze haast geen kleeren an d'r lijf had, zij of de kinderen niet, zij had laatst de gaten in d'r pantoffels gestopt met lapjes wol, maar ze was zoo goed niet, of ze most nog een winterjas borgen, waar d'r vent de branie mee uithing.
Nu kwamen de buurvrouwen haar allemaal opzoeken, en zij kwamen niet met leege handen. Als ze het eten voor de mannen hadden weggestuurd, deden ze een schoon schort voor, en met de schoteltjes in evenwicht tusschen hunne met gracie-bedoeling-tillende handen liepen ze met snelle passen, beteekenende-trip-pasjes-van-maar-even-de-boel-de-boel-gelaten-hebben, en zij wipten de trap op naar boven. Zij bleven bij haar, tot ze gegeten had. Maar sommigen vonden, dat het te veel omhaal was, om expres wat te koken, en zij brachten zakjes koffie en suiker, of versche eieren. De eerste dagen kreeg zij veel bestelmelk voor 't zog. Haar mans familie schoof
| |
| |
niet erg af. Jawel, een la vol beschuiten, die ze zelf kwamen opvreten. Ze had soms de kamer vol kinderen. De vrouw van Verlaet kwam niet, en toen vrouw Wissel er over nadacht, begreep ze 't, ze was zeker niet bij Mietje geweest, maar bij Verlaet z'n moeder, die boven Mietje woonde.
's Namiddags, als na een druilerige morgen de hemel zich onverwachts verhelderde met een egalen glans, en enkele zonnevegen blijde langs de wanden en den vloer streken, was er meestal bezoek bij vrouw Wissel.
Er waren buurvrouwen, die uren lang bleven praten. En dan klaagde vrouw Wissel soms haar nood. Wat was nou zes gulden, en hield-je nog maar wat je had, dan kwam je tenminste nog rond, al was 't er ook na. Maar Wissel zou weer gedaan krijgen.
De buurvrouwen raadden haar dan aan te verhuizen. Je hadt in de Rooie-Koolbuurt van die knappe woninkjes van een gulden, je hoefde dadelijk nog niet in een steeg voor zestien stuivers te gaan. Maar daar wou ze niet van hooren. Ze most er 'es bij d'r man met aankomen. Als-t-ie voor 't raam zat in de achterkamer, dan had-ie zoo'n mooi uitzicht op de tuinen achter de buurt. Daar zat-ie 's Zondags den heelen dag.
Ze had er wel 'es met d'r man over gesproken, maar als ze er maar even van kikte, dan stoof-ie al op. De buurvrouwen lachten er meê. Hij zou er wel aan wennen. Zoo'n luien aap, als-t-ie vijf minuten thuis zat, dan lag-ie met z'n kop op de tafel. Ze zouen 'em uitzichten.
Zij antwoordde niets, maar als de vrouwen weggegaan waren, lag zij soms te schreien. Ze wist 't wel, de buren hadden 't niet op d'r man. Maar wat had zij daarmeê te maken, zij moest met 'em leven.
Vrouw Scharrewou zorgde intusschen dat alles weggeborgen werd. Want ze wist 't van vroeger, als Wissel 's nachts naar de branderij ging, dan snuffelde hij de kast na, en hij vrat op wat-ie in zijn handen kreeg, zich weinig bekommerend om z'n vrouw.
Ze drukte ook de kraamvrouw op 't gemoed, niets aan d'r
| |
| |
vent te geven. Die zorgde wel dat-ie z'n buik vol kreeg, maar als de kraamweek voorbij was en de extraatjes bleven uit, dan begon voor haar alles weer van voren af, en ze kon half gebrek lijden.
Maar op een nacht vond Wissel, toen hij wat kouwe thee zocht, een stuk komijnekaas in een trekpot. Er was wel anderhalf ons. Den volgenden dag miste vrouw Scharrewou 't en kwaad, dat ze haar geen baas lieten, zei ze, dat ze niet terugkwam; 't was toch al de vijfde dag, ze most zich nou alleen maar redden. Maar een paar dagen later, 's middags, ging ze nog 'es kijken, en ze vond vrouw Wissel aan de tafel zitten in haar witte jak, bezig een kous te stoppen, telkens tersluiks haar eigen gezicht even-voldaan-aanglurend in den spiegel tegenover haar. De geheele week uit zat zij daar in haar witte jak, elken middag op diezelfde plaats voor den spiegel, tegen den tijd dat haar man thuis kwam.
| |
VI.
's Maandags was vrouw Wissel in de kraam gekomen, 's Zaterdagsavonds kreeg Wissel gedaan. Verlaet wachtte nog een week, maar toen kwam hij zeggen, dat zij een andere woning moest zoeken. Zij schrok ervan, ofschoon Verlaet er al eens over gesproken had; zij had zeven jaar op de buurt gewoond, was er gewoon geraakt aan de buren, die haar wel eens wat toestopten, en aan de winkeltjes in den omtrek, waar ze borgde, als Wissel zonder werk was. Verlaet, verlegen met haar ontsteltenis, zei, dat 't zijn schuld niet was Meneer had 't gewild, omdat er nog zooveel op 't boekje stond van vroeger. Maar ze geloofde Verlaet niet; het was zijn schuld, hij deed 't alleen, om een wit voetje te halen. En ze bleef maar wonen, ze deed niet eens moeite, om weg te komen, 't was of ze niet dorst van haar kamer, 't was of ze zich er aan vastklampte met een schuwen angst als een in 't nauw gejaagd beest, dat in een hoek kruipt.
Verlaat zag 't een dag af acht aan. Toen stuurde hij haar
| |
| |
een deurwaarder. Binnen acht dagen moest ze maken, dat ze d'r uit kwam, of anders ging zij met d'r heele boeltje op straat. Inderhaast huurde zij een kamer voor een gulden in de week, met een bedstede, waar zij allen in slapen moesten, zij, haar man en de kinderen. Ze moest een maand huur vooruit betalen. Haar zuster K'rlien leende 't geld. Met roodgeschreide oogen droeg zij op een morgen de meubelen op een wagen, die aan den ingang van de buurt stond. En terwijl zij ze voor haar buik optorste tegen den wagen, raasde zij haar woede over Verlaet in korte booze zinnen uit, in de kleine pauzen tusschen het opladen van de meubelen, die haar jongen aandroeg; ze sprak met geforceerde stem, telkens nog buiten adem van 't opladen.
De buurvrouwen verbaasden zich er over, dat ze zoo uit d'r slof schoot, zij, die toch anders zoo'n lutje was en bij wie 't eene-woordje-niet-gauwer-ging-dan-'t-andere.
Geloofden de buurvrouwen ook niet, dat Verlaet d'r achter zat. Wat kon 't meneer schelen, die had immers geld genoeg, 't zou 'em een zorg zijn, een paar weken huur.
Maar wacht maar, 't kon d'r Verlaet nog wel eens na vergaan. Hij kon er z'n deel nog van krijgen, voor d-ie kapot was. Hij beleefde al pleizier genoeg an z'n wijf. 't Was niet voor niks, dat ze geen kinderen kreeg.
De buurvrouwen knikten meewarig, doch zeiden niets. Ja, 't was erg jammer, vooral voor Wissel, die was nou z'n mooie uitzicht maar heelemaal kwijt.
|
|
Gedeeltelijk auteursrechtelijk beschermd