Tweemaandelijksch Tijdschrift. Jaargang 1

[p. 322]

Kunst.
Voermans teekeningen.

De firma Buffa deed er wel aan, met verleden maand in Arti eene verzameling van Voermans teekeningen uit vroeger en later tijd saam te brengen. Te hooi en te gras had men in de laatste jaar of vijf, aquarelleer-proeven van dit ernstig talent wel kunnen te zien krijgen, maar tot een algemeen begrip van zijn doen en laten in deze was men vóór bedoelde expositie toch niet recht in staat, zelfs niet al had men met tusschenpoozen bijna al die aquarellen in Buffa's achterkamer reeds met aandacht kunnen bezichtigen. Want de waarde van een doorgezet zoeken als van dezen teekenaar moet men niet bepalen naar het resultaat van het oogenblik, - belangrijk is vooral de lijn die men door heel dit werk ziet gaan. En zoo kan het gebeuren dat ook een enkele teekening die in de hand op zichzelve gezien ons niet bevredigde, in de reeks geschikt, het hare bijdraagt tot beter verstaan van wat den maker in heel zijn rustig streven drijft.

Er is door bijna heel Voerman zijn werk een aarzelen te zien tusschen zachtheid en kracht, tusschen het teergevoelige van zijn gemakkelijker doen, en het besliste dat hij zich met meerder stoutheid droomt. In zijn oudere aquarellen scheen de zachtheid overwegend: waar hij al eens sterker stralend wilde worden daar lukte die luister hem niet te best, en waar hij de schaduw dieper zocht daar geviel het dat zij moe werd en gestopt. Het best spreekt er de teerheid in die fijner tegenstellingen en donziger vloeiing, en de ver doorwerkte waterverf voegt zich bij hem vaak tot effekten van kozende weelde, van suizelende bekoring.

Doch er bleef in dat delikate werk een zeker gespeel, iets

[p. 323]

onklaars, bijna wat kokets dat aan de toch zoo beoogde zuiverheid misdeed. En dit wel ziende gordde Voerman zich aan tot het uitdrijven van dat kleiner-behagelijke, dat onzekerprecieuze, en hij ging allengs rustiger zien: voornamer en grooter, - hij won aan eenvoud en stelligheid en kracht. Ik geloof dat hij ook ernstig nota nam van het willen sommiger Fransche synthetisten, maar toch bleef, wat hiervan in zijn werk kwam, in de lijn van zijn eigen noodwendige evolutie. Trouwens een Hollandsche schildersnatuur als de zijne kon, naar ik mij voorstel, met de belangwekkende esthetiek van die Franschen, die een schilderij van meer ideëele basis verlangen, slechts betrekkelijk zijn winst doen. Het is al een ouder landschapschilder uit de school van Barbizon die eenmaal heeft gezegd, dat de idee van een schilderij gebazeerd dient te zijn in de aandoening der zinnen, zooals een boom alleen den hemel kan inreiken, wanneer zij hecht met den wortel in de aarde zelf gevest staat. En nu weet ik wel dat dit te absoluut gezegd is en dat er een schilderkunst althans geweèst is, die wel zuiver uit de abstrakte idee geboren, en uit het weidsch verkondigen van die idee machtig geworden is. Maar wat baat het ons naar dezen stand van zaken terug te verlangen, wanneer niemand het groote wat naar vertakking van alle geestelijke uitingen, te prediken zou wezen, levend onder de menschen weet, want niet in het verloren paradijs heeft men het beloofde land te zoeken. En het is in elk geval niet ondoordacht, wanneer ik durf getuigen dat een kunst als uit Voermans natuur moet voortkomen, werkelijk alleen door emotieel zien kan worden gevoed. De schilder van die bloemen in vaasjes en van weder bloemen in vaasjes, van die strakke weiden en van weder die strakke weiden, is allereerst een buitenman en een kijker, en het werk van zoo een gaat niet van een idee uit maar van een vlottend gevoel. Doch het geziene vereenvoudigen en veralgemeenen, het rusteloos voorbijgaande vatten in effen tafereelen, dat voelde hij, na jaren buiten gewerkt te hebben wel zijn weg naar beter te zijn. Hij verbant dan beslist de zachtheid van vroeger om een strakke dofheid na te jagen, en zijn werk wordt er slechts breeder, ruimer, opener, gezonder mee.

[p. 324]

Hij wint nu voortdurend in het benaderen van wat evenredig, klaar, hoog-rustig is, en in zijn statig geformeerde rozen, in die fier gecomponeerde wolkenrijen, in die fijnstarende paardenkopjes en in die rhytmiesch grazende vaarzen van de teekeningen zijner laatste periode, raakt hij aan zulke placiede natuuraanschouwing, als waaruit een kunst van veerkrachtig breed geluk te wassen staat.

Dat voor iets zoo puur gedachts zijn bereiken nog maar betrekkelijk is, Voerman zelf die zich van zijn werk zeer rekenschap geeft, zal dit dunkt me beter beseffen dan iemand. Dat hij uit zijn laatste landschappen het heele, weleens ietwat geverfde van zijn groen, het opgeprikte van de voorgrond-loovertjes, het even soms door habiliteit nog redden wat aan gaafheid te kort schiet, alsnog heeft te overwinnen, wie van ons zou recht hebben hem dit als verwijt te doen gelden.

En dat, bij weder grooter meesterschap, hij over de stelligheid van die stugger aaneengelegde plans, weder iets van die blozende teederheid zal weten uit te gieten, die hij nu, in onzuiverder staat, zoo juist met moeite uit zijn werk gebannen heeft, dat hij de nieuwe kracht met de ingeboren gevoeligheid, eenmaal harmonieus zal weten te huwen, dit blijf ik hopen met geduldig vertrouwen.

26 October 1894.

Jan Veth.