Ts. Tijdschrift voor tijdschriftstudies. Jaargang 2008 (nrs 23-24)

[p. 71]

Onderzoeksberichten

De prerafaëlieten in Nederland (ca. 1885- ca. 1910): een intermediale receptiegeschiedenis op basis van systeemtheorie en netwerkanalyse

In 1848 werd door drie jonge Engelse kunstenaars - Dante Gabriel Rossetti, John Everett Millais en William Holman Hunt - The Pre-Raphaelite Brotherhood opgericht. Doel van dit gezelschap was de kunst te vernieuwen door met hun techniek, thema's en stijl terug te keren naar de ambachtelijke, middeleeuwse kunst van vóór Rafaël. Later sloten zich meerdere kunstenaars bij hen aan. Velen van hen waren zowel dichter als schilder en legden zich ook toe op toegepaste kunsten. Hoewel de prerafaëlieten zich in de tweede helft van de negentiende eeuw allemaal in een eigen richting ontwikkelden, werden zij steeds als groep gerecipieerd.

In Nederland komt de receptie van deze beweging pas laat in de negentiende eeuw op gang. Dat heeft vooral te maken met het feit dat veel prerafaëlitische kunst lange tijd niet tentoongesteld werd. In het fin de siècle komt de receptie echter in een stroomversnelling. Er wordt in kranten en tijdschriften over de prerafaëlieten geschreven, tentoonstellingen met prerafaëlitisch werk worden bezocht en hun thema's en stijl worden door verschillende schilders en schrijvers nagevolgd. Tot de belangrijkste Nederlandse recipienten behoren onder anderen Vincent van Gogh, Jan Toorop, Johan Thorn Prikker, Richard Roland Holst, P.C. Boutens en Adriaan Roland Holst. Dit onderzoek richt zich op de vraag hoe de kunst van de prerafaëlieten in Nederland gerecipieerd werd en wat de functie ervan is geweest voor de vorming van Nederlandse literatuur en schilderkunst in het fin de siècle. Essentieel voor de beantwoording van deze vraag is de ontwikkeling van een geschikte methode om het vele receptiemateriaal adequaat te kunnen selecteren, bestuderen en beschrijven. Het onderzoek zal bestaan uit twee componenten. Het eerste deel van het proefschrift zal een verkenning van twee benaderingen inhouden - de polysysteemtheorie van Itamar Even-Zohar (en recente uitwerkingen daarvan) en de geesteswetenschappelijke toepassingen van netwerkanalyse - van waaruit een methodologie zal worden ontwikkeld die als zoeklicht kan fun-

[p. 72]

geren bij het beschrijven van (intermediale) receptiegeschiedenissen. De tweede component van het proefschrift zal bestaan uit een beschrijving van de receptie van de prerafaëlieten in Nederland met behulp van de ontwikkelde methodologie. Hierbinnen zal in de vorm van casussen op enkele cruciale receptie-casussen dieper worden ingegaan door deze aan afzonderlijke analyse te onderwerpen. Zo zal de betekenis van de prerafaëlitische kunst voor de Nederlandse cultuur preciezer zichtbaar worden. Verwacht wordt dat de invloed van de prerafaëlieten zich vooral manifesteert in de overname van bepaalde thema's, metaforen, beeldelementen en stijlen in literatuur, boekdrukkunst en schilderkunst.

Anne van Buul

Rijksuniversiteit Groningen

Promotor: Prof. Dr. M.G. Kemperink

Looptijd: 2008-2012

e-mail: [e-mail]

[p. 73]

Jorge Luis Borges in the Central Literary Polysystems of Western Literature

Vanaf de jaren vijftig heeft het werk van de Argentijnse auteur Jorge Luis Borges (1899-1986) een onuitwisbaar stempel gedrukt op de westerse literatuur. Met name vanwege de verhalenbundels Fantastische vertellingen (1944) en De Aleph (1949) ontketende hij een ware literaire revolutie in Argentinië, Latijns-Amerika en daarna in West-Europa en de Verenigde Staten. Dit proefschrift heeft als doel de weerslag van Borges' werk op het literaire denken in vijf landen van het centrum van de westerse literatuur (Frankrijk, de VS, Duitsland, Italië en Engeland) te onderzoeken op een manier die zowel recht doet aan de specifieke nationale als aan de complexe internationale dimensies van dit literaire fenomeen. In welke zin, bijvoorbeeld, bepaalde de receptie van het werk van Borges in Frankrijk - het eerste land waar de Argentijnse schrijver vertaald werd - de latere receptie in de VS, Duitsland, Italië en Engeland? Wat zijn bijvoorbeeld de verschillen tussen de Franse Borges, de Amerikaanse Borges en de Duitse Borges, en hoe kunnen deze verschillen worden verklaard? Dit comparatieve project wil zodoende niet alleen de posities en functies van Borges in de specifieke nationale literaturen blootleggen, maar ook hun onderlinge verband en dynamiek.

De centrale vraag van het promotieonderzoek luidt: waarin ligt de grote (vernieuwings)kracht van Borges' werk? Anders gezegd: wat waren de literatuuropvattingen van Borges die door elk van de verschillende nationale literaturen als revolutionair werden gezien en wat waren de repercussies hiervan voor het literaire denken in deze landen? Zijn er opmerkelijke verschillen en overeenkomsten tussen de genoemde landen en zo ja, hoe kunnen deze worden verklaard? In het onderzoeksproject worden de factoren en mechanismen van de Borgesreceptie in nationaal én internationaal verband onderzocht (vertalingen; prijzen; literaire agenten, uitgeverijen en andere mediators; literaire kritiek). De polysysteemtheorie van Itamar Even-Zohar zal daarbij als theoretisch uitgangspunt dienen.

Lies Wijnterp

Radboud Universiteit Nijmegen

Promotor: prof. dr. M. Steenmeijer

Looptijd: 2008-2012

e-mail: [e-mail]