De Tsjerne. Jaargang 23

[p. 439]

Tr. Riemersma / It bidroch bloeit, seit Abma.

Fan it forfalske ynterview mei Fedde Schurer yn it earste nûmer fan A-Wyt, dat Schurer yn in aeklike posysje manoeuvrearre en dêr't er ûnfortsjinne om ôfseame waerd (bygelyks troch J.J. Bylsma yn De Tsjerne, juny 1967) liket G. Abma gjin spyt to hawwen. Yn it fyfte nûmer fan A-Wyt giet er alteast op deselde wize fierder. Yn it earste nûmer lei er Schurer syn eigen bitinkens yn 'e mûle, yn it fyfte nûmer forwyt er Jo Smit dat dy net kommen is op dingen dy't by - Abma - graech sein hawwe woe.

Ik kom fansels net oan de wurdearring fan Smit syn essay dat as bysûnder nûmer fan De Tsjerne yn april fan dit jier útjown waerd; dat soe op antikrityk lykje. Mar ik haw mien ik wol it frij myn miening to sizzen oer de saken dêr't Smit net fan rept hat en wol oer skriuwe moatten hie, neffens Abma.

Ik sitearje A-Wyt 5, de nûmering is fan my:

1.	‘neat oer de Tsjerneredaksje dêr't tweintich jier de dommekracht fan it monopoalje, brutalens, skellerij en bidroch liiflik yn oanwêzich wie,
2.	neat oer de hâlding tsjinoer quatrebras en persoanlike misledigingen fan Tsjernekant,
3.	oer de flecht fan Hessel Miedema, neat.
4.	Neat oer de kunstopfettingen fan literaire kritisy yn guon deiblêdden,
5.	oer it vegetearjen fan guodden yn de earder troch de biweging bifochten romte foar it Frysk, dy't nei tweintich jier mar al to graech ré wiene de útrûpele boel to forpatsen oan
6.	lju dy't oait in finger foar it Frysk útstieken en op 't lêst de hannen wosken yn de laster fan âlde freonen en mei-redaksjeleden. Neat.’

It soe nijsgjirrich wêze to witten op hwa't Abma doelt yn syn earste tirade tsjin de eardere Tsjerneredaksje: Folkertsma, Schurer of Tamminga, of twa fan harren of alle trije. En mear as nijsgjirrich: de iene âldredakteur dy't fan dy trije noch yn libben is en dejingen dy't mei harren gearwurke hawwe, hawwe der rjocht op to witten hwa't Abma hjirre

[p. 440]

yn steat fan biskuldiging stelt. Neamt er gjin nammen en gjin biwizen - ik krûp mar even yn de hûd fan 'e skoalmaster hwant dy jonge moat kennelik noch hiel hwat leare - dan is de wearde fan syn wurden to omskriuwen as fortochtmakkerij fan in rankuneuze kletsmajoar.

Oer de hâlding fan Tsjerneredaksjeleden tsjinoer quatrebrasredaksjeleden, soe, foarsafier't dat mei literatuer to meitsjen hat, to skriuwen wêze. Dat soe Abma dwaen kinne, as by alteast oer ûnfortochte dokuminten biskikt en bysteat is dy to ynterpretearjen. Oer persoanlike misledigingen fan quatrebrassers is my neat bikend, Abma hie even sizze moatten hwer't dy to finen binne: hokker krante of tydskrift, jiergong en pagina.

De ‘flecht’ fan Hessel Miedema liket my net wichtich ta, wól it feit dat er opholden is fan skriuwen. Dat feit is, mien ik, yn tsjinstelling ta hwat ik forline jier by de útrikking fan de G.J.-priis sein haw, net foar 't greatste part to witen oan de dommens, it ûnbigryp en de steriliteit fan syn doetiidske kollega's, mar is yn 't foarste plak it gefolch fan it feit dat Miedema útskreaun wie. Ek Gerben Brouwer is alris út Fryslân weiflechte - soks hoecht men net sa dramatysk oer to dwaen. Mar as Abma mient dat der oer skreaun wurde moat, hwat let him?

Itselde jildt foar de kunstopfettingen fan literaire kritisi yn ‘guon’ deiblêdden. Wy meije oannimme dat it op yn Fryslân forskinende deiblêdden slacht, mar in neij ere lokalisearring fan it forwyt is net mooglik. As Abma hwat tsjin Sikkema, Wielinga, Piebenga of Vlasma of eardere deiblêdkritisy as Noordmans, Poortinga, Wadman of Schurer hat, dan soe er dêroer skriuwe kinne ynsté fan syn biskuldigingen yn 't wylde wei roun to struijen.

As 'k punt 5 goed bigryp dan binne mei Abma syn ‘guoddens’ de âldredakteuren Schurer en Tamminga bidoeld, dy't ein '64 en ein '67 har plak ôfstienen oan jongeren. To ynsinuearjen dat dizze twa neat gjin war dien hawwe om de swetten fan it Frysk út to lizzen is op syn minst stom praet.

Dy jonge redakteuren dy't likemin, neffens Abma, hwat foar it Frysk dien hawwe, sille Nauta en Popma wêze, dy hawwe noait yn biwegingsformiddens forkeard sa goed as ik wit. Mar dat hanwaskjen kin wer net op Popma slaen. Op my kin it net fan tapassing wêze, hwant ik haw lid fan it KFS west. Dat lasterjen hie moai forwize kinnen nei myn stikje yn it septimbernûmer fan De Tsjerne, mar spitigernôch wist Abma dêr noch net fan doe't er syn A-Wyt-artikel skreau. Hwa hat noait in finger

[p. 441]

foar it Frysk útstutsen mar wol oan 't lasterjen west? It moat Nauta wol wêze dy't yn 'e maitiid fan '67 yn De Nieuwe Linie tsjin Tamminga skreaun hat. Dit gepuzzel wie net nedich as Abma nammen neamde, ik siz dat noch mar in kear. Sa't it der nou taleit kin Nauta, dy't wol bidoeld wêze sil, him net tsjin de biskuldiging fan laster fordigenje.

Hwa't him yntusken ôffreget hwat it al of net lid wêzen fan in biwegingsklup mei auteurskip en redakteurskip to meitsjen hat, moat ik antwurdzje dat ik dat ek net wit, mar dat by Abma blykber it lid wêzen fan sa'n klup it bitingst is om as redakteur fan De Tsjerne yn 'e bineaming to kommen.

Dat is kennelik in idé fyks fan him. Ik forwiis noch mar in kear nei it ynterview mei Schurer hweryn't Abma de fraech stelde: ‘Hoe komme dy lju yn de redaksje dy't fierder gjin han foar it Frysk útstekke?’ Ditselde is de liedende idé yn it bisprek fan Smit syn essay. Ik helj.e oan: ‘Dit haedstik bislút mei - wy binne nou op de helt mar ik siz it earbiedich - de spektakulaire ûntjowing fan de Fryske Akademy en de Noordelijke Leergangen (akten lû en mû). Dit, lykas it even earder neamde Kneppelfreed, net daliks literaire happenings. Ek by Smit, gelokkich, krûpt it bloed dêr't it net gean kin.’ Sarkastysk bidoeld, tinkt men earst, mar dat is perfoarst net sa. Oan 'e ein fan syn skôging komt Abma werom op it manifest dat Schurer yn it alderearste nûmer fan De Tsjerne publisearre, De Bining Forbrutsen. Abma: ‘Yn it earste nûmer fan A-Wyt hat Schurer werjown hoe't er syn, troch Smit sa forearde, manifest bidoelde, “n dat ik nou (d.i. yn 1967) wit dat it FOLSLEINE UNSIN wie, hielendal forkeard”. Moat it wer tweintich jier duorje foar't in Tsjerne-histoarikus dizze rjochtsetting fan Schurer bikend is en by it bilang derf an ynskikt?’

Ik haw it ynterview mei Schurer yn it earste nûmer fan A-Wyt neilêzen, mar it forneamde manifest komt net to praet en de wurden dy't Abma oanhellet - de spasjearring is fan him - hat Schurer net sprutsen.... Hwat moat men nou mei sa'n man? As men him dan hjir en dan dêr wer forskinen sjocht mei in steapeltsje Awiten en de siel ûnder de earm, och, nou ja. Mar der komt in tiid dat it selsrespekt jin forbiedt tsjinoer sa'n figuer ynskiklik to wêzen. Je moatte wol dûbeld fel foar de kop hawwe om nochris weromkomme to doarren op in ynterview dat bistie út wurdfordraeijingen en ynsinuaesjes en jitris in man falsk to sitearjen nou't dy gjin ûntskuldigjende briefkes mear skriuwe kin.

Likernôch in jier lyn haw ik it biwiis yn hannen krigen dat Abma it mei

[p. 442]

eigen en oarmans wurden net to nau nimt. Om't ik sels it ‘slachtoffer’ wie fan Abma syn skriuwerij, haw ik der nea wurk fan makke. It moat nou dochs mar. Abma liet Schurer yn dat ynterview û.o. sizze: ‘Trinus Riemersma hat to min soarch foar de tael. Hy hat ek gjin kwaliteiten foar redakteur. Tamminga hat him ynhelle.’ Yn in bigeliedend briefke by in artikeltsje oer de ôfgeande redakteur Tamminga skreau Schurer my yn 'e lette hjerst fan forline jier:

‘Achte hear Riemersma,
Hjir is myn bydrage. Tank foar jins briefke; it giet wol wer aerdich mei my, ik moat inkeld noch oan it nije, forstadige, timpo wenne. Mei myn memoires bin ik wer úteinset, en ik hoopje dat ik der fan 't jier trochkomme sil. It is fansels in hiel mûlfol, it iene wurd hellet it oare út.
Ik moat my tsjintwurdich hast by elk dy't ik skriuw of sprek, ûntskuldigje oer de forhalen fan Gerben Abma yn A-Wyt; dêrom nim ik nou dizze gelegenheit ek mar waer. Ik haw him (yn in petear, dêr't er my hielendal net fan fortelde dat it foar dit a-wyt-krantsje wie) hielendal net sein dat ik jo net as redakteur winske, mar dat Tamminga it bislist woe. Feit is tafallich dat it útstel om jo foar de redaksje to freegjen fan my kaem. Dat is wol hielendal ûnbilangryk, mar hwat hat men oan dit bolkuorrinsterspraet?
mei heechachting en groetenis,
w.t. F. SCHURER.

Lykas Schurer skreau, in folslein ûnbilangryke saek. Mar dizze lytse ynsinuaesje (Tamminga wie sa'n sûch dat er in kruk as Riemersma ynhelle) heart thús yn it Abmayske kompleks fan fordraeijingen en forfalskingen. It soe tinkt my wol goed wêze dat de minsken dy't sa'n ûntskuldigjend briefke fan Schurer krigen hawwe dat ôfstiene oan It Frysk Letterkundich Museum en Dokumintaesjesintrum, dêr't mines ek hinne giet. Scholten soe der ris in eksposysje fan hâlde kinne. En miskien koe sa'n útstalling Abma syn meiredakteur Sixma van Heemstra, dy't neffens syn sizzen allinne mar skriuwe kin as er oer dokumintaesje biskikt, ynspirearje ta in romantsje.

Op in by dit fyfte nûmer ynteard los bledtsje, ûndertekene ‘A-Wyt’ - dus ek Van Heemstra hat syn stambeam der tsjinoan smiten - herhellet en forskerpet Abma syn forwiten oan it adres fan alle of ‘guon’ âldredakteuren fan De Tsjerne. It wurdt forfelend, mar jitris: Abma moat

[p. 443]

nammen neame. De coup yn Klanderij-Oranje Hotel op 5 novimber, nei oanlieding hwerfan Abma jitris yn 'e pin klattere is, giet er nuvergenôch amper op yn. Van der Ploeg en Popma is er hiel leaf foar, my neamt er allinne, de nije redaksje winsket er sterkte ta. Noch ôfsjoen fan hwat er skriuwt is it feit dat er de fyftigers op it harspit nimt in biwiis fan gebrek oan originaliteit. Mar ik sitearje:

‘It doek is mei dizze aksje foargoed fâllen oer de earste tweintich Tsjernejierren en in redaksje dêr't guoddens fan tweintich jier of langer sitten bleaune: twa doe-fyftigers mei abslút biheinde kunsttheoryen en dy totael konvintioneel en konfessioneel, sjongers fan it sljochte liet en fraseologen yn reinkultuer, - plus in tsjinstich epigoan. Opset fan heechmoed en selsfoldienens, hat dit epigoanisme de frasen nei de letter nommen en de bân, de ienheit fan de Fryske aksje, út alle macht forbrekke wollen.
It doek is fallen oer in perioade fan tweintich jier. Tweintich jier is troch it Tsjerne-epigoanisme alle war dien, de Fryske aksje dy't in politike en soasiale saek wêze moat of neat, de nekke om to draeiien. Yn in pafferich en rasistysk ‘Kultur-Geschwärm’ hat by guon Tsjernelju dy't '45 yn de tritich wiene, in gewichtich-dwanerige en holle moaiskriuwerij ta literair idéael tsjinne. Doe blykber noch net forgetten slogans waerden fariëard en yn praktyk brocht: ein Kultur, ein Reich, ein Führer. Bydragen waerden achterholden, fornijing, skaelforbreding sa folle mooglik tsjinkeard; skriuwers en dichters fan oare rounten persoanlik bilastere en it iennige argumint yn de diskusje wie: skellerij en billespjilsel. Figueren dy't tsjin de Fryske aksje wiene of noait ien finger derfoar útstutsen, waerden as findeldragers yn in forrette boel ynhelle.
It doek is fâllen. De solidariteit is tweintich jier forbrutsen. De Fryske biweging dy't literair sa'n binaud bytsje om de hakken hat, is útholle en polityk kastreard. Holle moai- en neipraterij moast artistike yntegriteit it plak ûntkeare. It bidroch bloeit, de roazen stjonke.’

‘Guoddens’ - hwa Abma?; ‘twa doe-fyftigers’ - hwa Abma?; ‘in tsjinstich epigoan’ - hwa Abma?; ‘guon Tsjernelju’ - hwa Abma?; ‘bydragen’ - fan hwa Abma?; ‘skriuwers en dichters fan oare rounten’ - hwa Abma?; ‘figueren’ - hwa Abma?

Ik haw der gjin inkeld biswier tsjin dat hwa dan ek op it harspit nommen wurdt, mar: NAMMEN, FORWIZINGEN, BIWIZEN. Hwat Abma docht

[p. 444]

is smiten mei stront nei minsken dy't har net forwarre kinne om't noch sy noch de feiten by namme neamd wurde. Under it findel fan in absurd idé fyks, ‘de ienheit fan de Fryske aksje’, âllet Abma syn troch oergunst en rankune ynjowne gjalpen út.

Mar de biskuldiging fan rasisme en Dútse simpatyen dy't ek de mannen fan De Rattelwacht, ek Sikkema en Dam rekket, neam ik net absurd mear. Dit is forflokte smearlapperij.

En like hellich wurd ik om de lytsachtige útlitting yn A-Wyt nûmer 5 oer Schurer: ‘in trou Kristen’. Schurer, hwaens antimilitarisme him yn gâns konflikten brocht mei syn kristlike tiidgenoaten, hie yn alle gefallen gâns mear karakter as Abma dy't him as kritikus by it griffemeade bledtsje De Stim fan Fryslân ynwrot hat en dy't foar in griffemeade mikrofoan stiet to lullen.

It bidroch bloeit, Abma stjonkt. Hy stjonkt fan 'e stront dêr't er oaren mei bismyt. En dat skriuwt oer ‘artistike yntegriteit’... (It flokken lit ik oan Van Heemstra oer).

[p. *9]