De Tsjerne. Jaargang 23

[p. 384]

Jan Dotinga / Lyts hûs fan wurden

Tsjits Peanstra, Hûs fan stilte.
Boalsert, Osinga, 1968 (K.F.F.B.).

De dichtbondel Hûs fan stilte is foar de lytste helte gjin nije rispinge oan fersen fan Tsjits Peanstra. Fan de tritich gedichten binne der altyd fjirtjin dy't ek yn har earste bondel Underweis, útkommen yn 1955 yn 'e Reiddomprige, steane. Daliks moat ek sein wurde dat de dichteres foar har nije dichtbondel, yn dit jier útkommen by de K.F.F.B. ûnder nûmer 123, grif de bêsten út 'e âlde bondel byinoar socht hat. Fan 'e oare fersen hawwe de measten al ris yn De Tsjerne stien. Mar de gedichten komme nou ûnder de eagen fan it folk. En dat is in fortsjinste fan de K.F.F.B.

De titel fan de bondel Hûs fan stilte soe ek de definysje fan it dichtwurk fan Tsjits Peanstra neamd wurde kinne. Net de stilte fan it âld wiif yn 'e brannettels, fan it net baerne doaren, mar de stilte fan it ta ynkear kommen en bisinnen. It wurk hat in meditative ynslach; it foarmet faek in allinnespraek. It is skreaun foar de stille forsteander; it wurdt sein tsjin immen dy't in fortroude is en oan in simpel wurd, in heal wurd wol genôch hat. It is ek dichtsjen nei in bigripen ta, nei in lokkich wêzen, net great en geweldich, mar sljochtwei en ynlik. Dat jowt it titelfers daliks al oan:

Lit ús in hûs fan stilte bouwe
mei muorren fan leafde
en in dak fan frede
.....

It hûs as symboal foar it lok, dat sa simpel wêze kin en dêrom faek sa fierôf is. Folle mear fersen hawwe dat thema en meastentiids binne de koartste de bêste. Yn de boppeneamde syklus Hûs fan stilte, dy't út trije fersen bistiet, steurt bytiden de ‘fan’-forgeliking. It komt ek net allegearre mear oer, dat fan ‘gouden wolkens’ en ‘in stjer / foel op 'e groun.’ Mar

[p. 385]

wol wer ‘Us hert / stie omtrint stil.’ Krekt yn dit deagewoane brûken fan de tael sit him, tinkt my, it treffen fan in fers. It fers Roun hat dat:

Sûnt ik dy leaf ha,
is dyn skaed in gedicht
dyn fuotstap in liet
dat licht
troch myn hôven giet;
liet en gedicht: tagong foar my
yn in dreamgebiet
dat sûnder dy
net bistiet,
sûnt ik dy leaf ha.

Hast de helte fan 'e bondel bistiet út fersen oer it libben mei him, it libben sûnder him: de leafste. Yn in oar part spilet foaral de sfeartekening in bilangrike rol. De Joun, de Mist en de Rein bygelyks foarmje akwarellen, dêr't romantyk en mankelikens, forlangst en tokoart yn ûnderbrocht binne. Ek hjirre falt wer op dat de koarte fersen skerper, treffender binne. Sa steane op side 46 en 47 neist inoar de fersen Neisimmer en Novimber. It earste bistiet út fjouwer strofen, lêstneamde út twa. Fan beide lit ik de lêste strofe folgje:

hjir bleau net oars as iensumheit en dreamen
en wizen, dêr't noch it refrein fan klinkt
en mimerjend mei sulvren streamen
my wer werom nei 't eilân bringt.

(út Neisimmer)

De beammen skrieme; drippen hâlde
in lichte roffel yn it wiid;
rounom in langstme nei it âlde
forlerne fan 'e simmertiid.

(út Novimber)

Dit lêste fragmint lit direkter en resoluter in stikje hjerst sjen as it earste, dat tinkt my yn in hwat sentimintele romantyk hingjen bliuwt.

Yn dizze ‘sfear’-fersen past alhiel net de bydrage De frjemde keapman. Noch âl to folle binne dit krekt de hichtepunten fan de foardragersfeesten. It fers is bytiden melodramatysk: ‘Hast net yn him (de keapman,

[p. 386]

J.D.) dyn eigen bern forret / en mooglik bern, dy't net in thús mear ha / en sûnder thús, as bange bisten dreaun / it needlot yn en fan ellende stom...’ Dan hie der yn Underweis noch wol in betterien west.

De tekeningen dy't de dichteres jowt fan Bretagne en Jutlân binne goed, fan tael goed, krekt as de oare fersen, mar binammen goed fan ympresje. Ik ken beide streken net, mar ik leau dat ik der troch dizze fersen hwat fan preaun haw.

In ôfdieling apart foarmje de trije Lieten fan in neger, trije gedichten oer Israël en it iene, inkelde fers Auschwitz. De Lieten fan in neger binne op de dêrfoar ornearre krigen ek faek foardroegen en dat torjochte. Tsjits Peanstra hat hwàt fan it probleem bytiden driigjend (‘Dûnker de kleur fan ús hûd en ús hier’) en dan wer biskriuwend (‘Us hûd sij dan oars en ek oars sij ús hier’ ), mar ek primityf (‘Ik tocht my in wel’) oanjown. Oanjown ja, hwant hwat kin de dichter(es) mear... Yn de Israël-fersen hawwe de freugden de oerhân. Yn Shalom rint in greatske dochter fan it folk ,oer de Emek Israël'; yn Sabra kûzet in mem har ‘leave lytse poppe’ en yn Kazir dounset it jongfolk fan 'e kibboets ‘om to forjitten / Warschau, Sobibor, Auschwitz.’

Hwa sil sizze hwat Auschwitz wie.

Der gyngen njoggen trimen del
der gyng gjin trym tobek
hwant kaem men yn 'e waskerssel
dan kaem it blausûr ek,

en men hie ûren skrieme wold
mar hie gjin triennen mear
de grêven wiene lang al dold
de boalen stiene klear.'

(út Auschwitz)