De Tsjerne. Jaargang 23

[p. 279]

W.W.S.G. Baron fon Swarremwarre, l.i. / Nei trettjindejelier

Ik, Wuaite Wuark Gwasses, bin mei de helm berne en sjog sadwaande wolris mear yn it foar os un oar. Us heit, Gwasse Wuaites siet dot ek yn it Sûppegoedbloed. Wuarreheit Wuaite syn fon wie yn jersten Wuarksma Sûppegoedbloed. Hû't er yn pleats Sûppegoedbloed Goedsûppebloed kaam te jitten, sa't it earste diel fon myn fon, dêr't ik meastentiids de ynytyalen ollinne mar fon skriuw, nog is, mwat ik jir earst fertelle. Us heit, dy't wylde jirren yn syn jeugd en yn 'e nekke hie, gyng der os stúddint te Parys oan 'e wuasbonnen ta trog. Hy bwarge un knwarre jild en liet de fwarderingen nei syn mem op 'e Swarremwarster steens stjoere. De sljowe jonge hope dot se it bûtten har mon om yn wuarder meitsje soe. Mar ja hie gjin kaai fon 'e brônkos.

It wie yn 'e drokte fon 'e ûngetiid, ja woe krekt ris út 'e brot, dû't de fjerskipper mei de brief kaam. Ja stie olhiel yn 't brot en mei it jerizer/ -yzer op klear om har mei it hoarnse-/wuarnse weintsje nei har skoan-/ skwansuster op Jirnsumer-/Jeensumersyl ride/ryde te litten. Ja ornjerre dot se yn 'e reis wei fwort mar efkes by Wuarreheit yn 't jelôn oangean soe om him de brief oer te hondigjen.

Wuarreheit wie yn 'e sôn pûnsmiet/-mjit oan 't reak-/rjekstealswyljen. Hy stie der yn syn pypstollene ûnderbûrk foar, sa'nen os no yn ûnbrûk is. It wie brûksum en -sakkerig waar. Dû't er beppe mei it broskworke yn 'e hôn oankommen sealt, rôp er: ‘Kom, sille jo my un kontsje mei sûppe bringe?’ Men mwat witte, hy krige/kryge yn de haaiing oltyd de stoppelgwarre en don mwast er oeribel/-ybel wuastje. Sûppe jitte dêr goed fwar te wêzen. Mar ja skodde de floddermûtse: ‘Né, mar der is tiding /tyding fon ús Gwasse út Parys!’ ‘Mei sa'n wuartsens bwadskip hûge/ hûgge jo my yn 't jelôn net lêstig te follen’, snworre er wuannig en skworde har de brief út 'e honnen. Hy wie kwartoanbûn, hy stie de loft net.

Wuarreheit hie de ûnderbrûksbonnen fon ûnderen los, de kûtten jûkken him, meidot de jestûkken him pryken. Hy koe der don by komme. Wuar remem trape him yn har al-/olteraasje op ien fon dy bonnen. Sa rekke

[p. 280]

er sûnder dot er wot hûgde út 'e brûk. Fwardot er himsels tiid gunde om de brûk op te helpen en Wuarremem om it gefol-Gwasse út 'e dûkken te dwaan, slûg er har twa dûkken yn 't jerizer.

Sa ried Wuarremem mei har broskoer mei twa skjippetsizen yn dampe dûkken en mei twa dûkken (it kinne ek bûdden/bûden west ha) yn 't jerizer nei it slot fon Odomke Bwaien/Bwaaien Wuarksma, jim witte wol, dy mei dot bekende rea-/rjebonte fee. Dot gyng efkes môl. Olle, Olbert, Wiger/Wyger en Siger/Syger slotten de slotsgrêft en de ôd brúnne seag spûk, dû't de slonters en klonters kontroerend by him lôns fleagen. Binnen de pwarte wie it spul ek yn diswuarder. Der wiene twa útfonhûzers/-hûzzers, de twa Wuarreheit- en -memsizzers, de jonge baron Jon fon Kwarnjum en syn neef Pols fon Odwôd. Jon hie de slotters frege, oft se de bûze-/bûzzehappert, dy't de lytse bûkkemontsjes yn 't wetter lûk/loek, no ek útslotten? ‘Dêr hast him ol,’ rôp Olle en slingere him un klútte blauwmodder yn 't ontlit, un grouwe klont, un klont fon un klont, sa te sizzen. Jon wie wot folsk; yn pleats dot er Olle wot weromdie, slûg er Pols mei de pols tsjin 'e holle. Dy lei oer de grûn te spinfwotsjen, dû't Wuarremem arryveare/-vjerre, Odmwoike Fûkje en de fammen der honnewringend omhinne.

Oldergeloks kaam it gauw wot by mei de pwarre. De brúnne waard stolle. De merje by un folle krêbbe, Odmwoike en Wuarre by brondewyn mei rezynen - wualjekûkken en Drylster kypmontsjes der ta - sa bekamen de sloven olle trije ollinken fon 'e sljowe ûngemakken.

Yntiid hie Wuarreheit de brûk opholpen en de rintmaster wuarder jûn om de fwarderingen te beteljen. Dú't Wuarremem thúskaam mei un nij medysyn fwar de stoppelgwarre, dot Odmwoike út poddebolsem makke hie, mwoide him syn kwartkearigens. Hy naam de fon oan dy't ik no nog draag. Meidot Odomke Bwaien/Bwaaien allinne mar dochters hie, is de namme Wuarksma útstoarn.

De Swarremwarster steens is ferfollen. Us heit stúddeare/stúdjerre yn Parys, ik mwast mei Wageningen ta, dêr't ik un grut mon yn it W.S.S.F.S. west haf. Sont piel ik wot mei hearebworkerij en genealogy - dêrfondinne it oanrintsje oer myn fonnen - en ik redygjerje de heareboerekronte De Fleanende Folk. Ik nim oltyd gôns Frysk op, mar dot kin syn langste tiid wolris hôn havve en dot mwoit my stom.

Op in jûne/jûnne begjin júlly, it kin ek nog yn 't lêst fon júnny west havve, stie ik yn 'e montel dy't ik om myn wuaarnleger plontsje litten haf. It wie heal-/jelmwanne en it rûk/roek sa fon hea, dot my de Nei-

[p. 281]

swylkommisje fonsels yn 't sin kaam, dêr't de staveringsútstellen fon praten. Ik hie ek ol ris tocht: soks mei der wol by, os wy krekt sa bûkstaverje sille os wy bûksprekke. Ik hie de lêste dagen op 'e pleats en op 't kontoar fon De Folk goed harke en wol merkbyten, dot it Frysk der wakker ûngelyk út komt. Ofolle die it my don ek slim, dû't ik it opskrjo sa't se it don no stavere havve wolle. Dot dogt it my nog; dêrom skriuw ik wolris un wurd dûbbel, os ik der mei ô bin. Ik wit wol lang oltyd net hû't oaren de wurden útsprekke, mar dot sil ek net hûge/hûgge, begryp ik oan 'e Utstellen: os elk mar un fêste útspraak fwar himsels hat, kin er ek un fêste stavering fwar himsels havve. Us korrektor is sa gauw net tefreden. Dy hôdt fon sa en net oars.

No don, ik krige/kryge dêr yn 'e montel un fyzyoen oangeande de gefollen fon dy Neiswyl- en de oltefolle oare Kommisjes en fon de noeden en swargen dy't har wachten.

Fwortdaalk ol havve de útjouwers warskôge, dot se gjin útjeften fwar eigen ryzyko nimme kinne, wonnear't it mei un fiergeande staveringsferoaring oangiet/-gjit. Foar-/fwar- en tsjinstonners havve efkes os wuantsen de holsfjerren tsjinmekwarren opset. Yn 'e kronte snijde it fon skriuwerskont fwort hûnnehier, mar dû binne de meensken mei fakônsje gien en ein augustus soe der kediisd wurde. It bljo wot stil, de lju ljoden it wol. Un leafhavver fon 'e lyteratuer skrjo nog un pathetyske brief oan olle kies- en kediisplichtigen. Hy hie nammentlik seis mar ris yn 'e nije stavering ûffene, krekt sa't ik no ek dog en hy hie him besauwd. Wy jouwe un pear sytaten:

‘Hû'n stavering krije wy? Hû'nen? De hûnen/hûnnen sille der tsjin spûkgûle os tsjin un folle mwanne. Uffenje jim ris, lykos ik dien haf, yn 'e kiesstavering, jer't jim staveringkieze. Trans-/Tronsponearje/-jerje ris kwarte stikjes út ús bûkken. Tytels? Jirsa: “Od en Nij” fon T.G.v.d.M.; “Doaitse/Dwaitse mei de Noardske/Nwardske Bolke” of “De frijmitseler fon Jinsen-/Jeensenbworren” fon W.D.; “De gouden swipe/swype” fon A.B.; “De gouden rider/ryder” fon R.; “Ofaars Grûn” (dêr't de Odehouw oer bromt) en “Ofaars Erf”, beide fon mear os ien skriuwer en fon ús ollegjerre. Staverje der yn, dot jim der oer weitsje.

Bwartsje mar un wuartsj.e, ryd op 'e happe “Trúdde” fon Wuatse de J. en op 'e staveringsguds, mar pos op ôgliden/-glyden en oare man-/monkeminten, wont hy smyt de kont wolris omheeg en syn rêgbonke hat ek

[p. 282]

un skerpenien. Kedizers, wer't ol safolle fon 't simmer bedarre binne en wer't ik net wêze woe, dêr kom ik te lône: op 'e kont. Mei un faryont op Greshoff mwat ik bekenne: “Ik kan het stokpaard K.K. niet ontlopen”. Is dit no freudyaanske psychology of kontyaanske fylosofy?

Sonde en skonde! Dêrom ta de saak. Brek goed de holle, dot jim de nekke net brekke oer de rekkingen en brekkingen. Don sille jim mei my konklúddearje/-údjerje, dot sônensontig konsekweensjes en achtentachtig ynkonsekweensjes ta 77 × 88 dúvels/dúvvels liede.

En jimme skwalmasters, jimme dy't dreame en dreame sille fon gouden bergen en de bok, wês wag, siz ik. Wurd nog wacher en jim sille befyne, dot dizze stavering slimmer is os de Ydúnnastavering en barokker os de psolmen fon Gysbert Japicx, ja os dizze brief.’

Der waard un gearkomste hôden fon skriuwers. Dêr hôde un wyldsjowig mon un rede oer de opspjolting fon 'e lêzers dy't un ein oan it útjaan meitsje soe:

‘No kinne se wol sizze, it mwat mei ferdrag, mar namste langer sil it dworje, jer't dy gwarre wer oer is. De fúttuerologen hôde it der fwar, dot de meensken yn 'e foarste/fwarste helte fon 'e ien-/jinentweintigste ieu hûndertfyftig ier ôd wurde. Un krosse fjirtiger fon no, dy't net mear oan de nije stavering wol, makket kôns op nog hûndert en tsien ier der by. Of nim ien fon trytig... Dy kin it nog wol leare, miene se. Mar os er nou seit: Is dit de taal fon Fryslôn of fon Portúggal/-gol, Syna en Jappan/-pon? Hûndert ier gjin bûkken, dot is it mynymale tol. Se ride/ryde ollegjer net binnen de ieu by un beam op. Mwatte wy skriuwers ús lyteraire skotten salang yn un ôd wuassok bewarje? De skwalmasters neame soks de winterweetmethoade, mar ik pos.’

Ja namen un moasje oan: ‘Wy ferkljerje ús tsjin it pion fon 'e staveringsplûg, tsjin ynfiering yn wotfwar fwarm, neffens wotfwar nwarm en mei hûfolle ferdrag ek.’ De foar-/fwarsitter sleat mei it wurd fon Waling Dykstra: ‘Mar ik sil stride/stryde salang ik stride/stryde kin. Dêrom skriuw ik fon no ô yn 't Hollônsk.’

Dot swarden se. Ien wie sa oerol, dot er ûnderweis nei hûs oanhôden waard, om't er ûnder ynfloed ried, wylst er dogs neat oars as stavering preon hie.

Lykegoed waard ta de nije stavering besletten, ol wie it mei ferdrag. Mar dot ferdrag wurke neat út, wont de polsteanders kwarren fwar't se

[p. 283]

wee wiene en de lyteraire mûzen/mûzzen leine ol gauw dea fwar de kos. Ollinne de telefoanmúzze wie fleurig op 'e tried en song os un olk. Dû't dy stavering ynfierd wie, koe sels de K.F.F.B. de fwotten mei gauwens net mear ûnder 't got hôde. Ien útjouwer bisocht it nochris mei un romon fwar eigen ryzyko. Mar ol hú't de auteur syn held de pisbuis bûtten de brûk brûkke liet, de ôset waard der gjin spot greater fon. De Folk mwast ek mei Frysk ophûde, de setters krigen/krygen it net fwarunwar. Myn lêzers rûn de golle sûnder nije stavering ol oer, wont se hiene de jebroei yn 'e golle. It Frysk kaam by de heareboeren wot op un núvvere/núvere namme te lizzen. Ien fon harren seag ris ûnderweis fon ús kontoar nei it stasyon ‘Bûkhondel’ op un rút stean en stôp/stoep nei binnen, omdot er dêr oare bûkken ferwachte os ‘Jonte Jerrebarre’ en ‘Hessel de Knyn’. Op dit sjapyter koene se oan 'e bittertafel einleas trogbordéluerje.

De staverders warden har oars omraak. Se organysjerren omstaveringskursussen: ‘Sljowe Djo wrjo de stove’ - ‘Twa sljowe Djowen wrjowen de stoven’ - ‘Fwarhinne skrjowen de skriuwers, no skrjowe de sljokonten os wiene it ferskovelingen moard en brôn’ - ‘Do goost my oan’ - ‘Twa dokes gowe unwar oan, it binne un do en un doffert.’ Folje yn: ‘Ja skrjowen en wrjowen, mar fersl... ken ús taal. No ferslj .. kje se dy nog’. Dy stipkes, dot wie slûgslimmens fon de opstellers: ja wiene der sels wot mei ô. Olle fwarmen kamen út de ynfolde leskes: ‘fersljowkje, fersljookje, fersljokje - fersljowken, fersljoken, fersljokken’, ollinne de fwarm ‘fersljo-kje, fersljo-ke’, dy't de lesmakkers sels op 't eag hiene, net. Dot dêr dwarsten se dû net mear mei komme. Har rie tenein, skillen se de F.A. op, mar T. ondere, dot er net ien wurd yn 'e nije stavering staverje woe, P. wie útstavere, twa oare P's fwort en Jfr. F. ferwiisde nei Jfr. F., mar dy wie yn A. ûnderdûkt. De telefoantsjes oer de nije stavering blok(k)jerren de lijnen fon 'e F.A. hyltyd ol, dot fwortdêrnei sette dy un adverteensje yn 'e kronte: ‘Wy fersykje om net mear op te skiljen oer staveringssaken, mar de advyzen fon 'e Neiswylkommisje ô te wachtsjen.’

Mei dy kommisje kjelle it swier, mar lang om let kaam it fwarunwar, net jerder lykwols os dû't; de leskemonnen der sels sit yn nommen hiene. Dy tochten, dot se no fwort oer ‘fersljokje’ gearfolle soene, mar un oar probleem drjo folle mear. Dot wiene de resyproke fwarnamwurden. De fwarsitter lei út, fwarhinne hie men trije fwarmen: ‘inoar, mekoar, elkoar’, mei nog wolris ‘eltsoar’ en un wot bryke kontamynaasjefwarm ‘menoar’ der oerhinne. Mar no hie er gearfondele wot der sa ol stavere waard:

[p. 284]

‘enwar, enwuar, enoar, ennoar, unwar, unwuar, unoar, unnoar, mekwar, mekwuar, mekoar, mekkoar, elkwar, ekwuar, elkoar, eltswar, eltswuar, eltsoar, menwar, menwuar, menoar, mennoar, munwar, munwuar, munoar, munnoar’. Os er goed telde, wiene dot seisentweintig. Der kaam ek nog wolris un sturtsje oan: ‘-en’, of ‘-ren’, don waarden it twaënfyftig. Goed, sa rekkene wiene der yn 'e ûde stavering ek tsien fwarmen. Mar don wiene der no dogs winliken twaënfjirtig oer en tefolle. Dêr woe er earst dy op ‘oar’ mar ris by wei skifte. De measte meensken brieken it lûd dogs, tocht him, mar oare leden fûnen/fûnnen dot un te prinsypyeel beslút. It kiezen tusken brutsen en net-brutsen fwarmen mwast men yn syn gehiel besjen. Dêr hottefylen se dy earste sitting fjirder oer en oan 'e ein wiene se nog lyke fier os dû't se begûnen/-gûnnen. By de rûnfraag kaam immen mei it ydee, der mwast winliken un Faryontekommisje komme, dêr't men dit oan oerlitte koe. Oaren rekkenen soks lykwols ta it gewoane neiswyljen.

Op 'e twadde sitting kaam ynjersten oan 'e wuarder, oft it earste diel fon ien skift fwarmen ‘en-’ of ‘un-’ wêze moast: ‘enwar’ of ‘unwar’ dus. Gwon achten ‘en’ fonselssprekkend. Dot skrjo Jfr. F. yn 'e St. M. ek oltyd. Mar de fwarsitter ornjerre, it wie dogs dúdlik un gearstolling mei it lidwurd ‘un’. - ‘Aha!’ jekke un oaren dêr op yn: ‘Os dot sa dúdlik is, werom skriuwe jo don “unwar” en net “unwuar”, sa't jo ek “ynwuarder” staverje?’ No, sa dúdlik fûn de fwarsitter it ek wer net. ‘Goed,’ sei de oare (it wie un skerpen slyper): ‘Os jo “unwar” staverje, it sadwaande net os un gearstolling behondelje, mwatte jo ek net “unoar”, mar “unnoar” skriuwe, wont beholve yn gearstollingen wurdt de konsonont nei un kwart lûd oltyd ferdûbbele.’ - ‘Dit lyket my wol wot fier socht ta, boppedot brûk ik dy net-brutsen fwarm nea.’ - ‘Ho! Lêsten yn dot berneferske rymden jo “unoar” op “jefeksdoar”. - “No, men mwat it de bern ek net te slim meitsje.” - “Krekt! Dêrom “unwuar” net oars behondelje os “ynwuarder”.’ Oldergeloks flústere op dot pos un frouwlik lid de fwarsitter yn it ear, dot dizze kwestje op 't stuit net oan 'e wuarder wie, mei't it om ‘en’ of ‘un’ gyng. It ‘un’ fon 'e fwarsitter wûn it by de stimming. ‘Dot binne temeensten acht faryonten minder’, sei er foldien en ferfette krêftig: ‘Wy hawwe dy smwarge dingen oan 'e kont, dot wy mwatte sjen, dot wy se oan 'e kont krije.’ Dot wie dúdlike taal, mar dú't it ta un stimming oer ‘unwar’ of ‘unwuar’ kaam, waard it 14-14, wylst ien lid him ûnthôde. De persoan stie winliken oan 'e fwarsitter syn kont, mar dy wie him op 't sear kommen, trogdot er fon syn ûffening-

[p. 285]

bûkje ‘Net falle, mar folle!’ skreon hie, it wie wol goed, mar eigentlik nog mar poppekost. Dû't it lid him dot fwar de fwotten smiet - op 'e earste gearkomste - hie de fwarsitter him wol útlein, dot dit un sytaat frij nei Paulus wie (nog gjin fêste spize dus, en by bigriep net, dot er dêr wot mei missein hie), mar de mon hie kwart ondere: ‘Ik haf mei dy Bwarnsters neat te meitsjen’. Hy wie sels Akkrumer en net bibel-/ bybelfêst. No dwersbongele er wot.

Op 'e tredde sitting wiene der gôns ynkommen stikken op nammegebiet. De Rie fon de Fryske Stavering hie olie ynstônsjes oanskreon om de plak-, strjitte-, hûs- en tehûsnammen om te staverjen. Un tehús fwar ôde mensken ‘De Skûle’ frege oft it no ‘De Skûlle’ wurde mwast of sa bliuwe koe, dy ôdsjes hellen de û ommers wolris wot lang út. Der wie un húshôdskwalle SUDERHOEKE, dy skwarre der tsjinoan om SUDDERHUKKE te wurden. ‘Brûk lytse letters’, hie de skriuwer ûnderhôns ol advysjerre, mar se hiene ollinne mar jild fwar trije smeide letters der by. It bestjoer fon it dwarpshûs ‘Albrandastins’ fernaam der nei, oft it no ‘Olbrondasteens’ wurde mwast. It lid dot graag útmakke havve woe, hû't ‘fersljokje’ skreon wurde soe, kaam it yn it sin dot de útstellen fon 1968 it oer un mooglike aparte kommisje fwar de nammen hôn hiene. It waard heeg tiid, dot der sa'n kommisje kaam, brocht er yn 't fermidden, de Neiswylkommisje kaam der oars net trog. Besletten waard om dêr wurk fon to meitsjen. Oan ‘fersljokjen’ kaam it dy kear lykwols nog net ta, wont de mon dy't un bûkje ‘Jonte Jerrebarre en Monte Frwask’ skreon hie mei spesyale ûffenstof fwar it útunwarhôden fon it ò- en it ó-lûd - Der stiene bygelyks sinnen yn os: ‘Olken fleagen oer kolken en folken trog wolken’ en ‘Folken dy't swolken jitten nomaden’ - frege it wurd. Hy sei, dot it him slim ôfollen wie om de bern de goede útspraak by te bringen. Fwar ien fan 'e fonologen dy't yn 'e kommisje siet, wie dit de kôns dêr't er al fon 't begjin ô op sitten hie te wachtsjen. Hy ornjerre, it hie mis west om de ò en de ó, yn tsjinstelling ta de útstellen fon 1966, net te ûnderskieden. Mwast de Neiswylkommisje dit nog net ris besjen? Hy kryge byfol. De kont kaam wer op 't al-/oljemint. ‘Dot fyn ik flauw’, sei ien: ‘Dot is un ôwaaid mopke fon 'e tsjinstonders, mwatte wy ús dêr oan steure?’ - ‘Hy stjit/stiet os pars pro toto’, miende de fonoloog. - ‘Jo soene mar ris fwar de klos stean mwatte! Ik kin “Oan 'e kont fon 'e sulvren mar” net iens mear sjonge litte, it is krekt oft se it mei sin ferkeerd dogge’. De fwarsitter makke un ein oan dizze stryde-/

[p. 286]

strideraasje: ‘Wy binne der fwar it neiswyljen. Wy kinne it wurk fon 'e brede kommisje net nogris oerdwaan.’ ‘Mar don is it wol saak dot de stavering fon 'e frjemde wurden sa gauw mooglik fêststeld wurdt, sei ien: ‘Ik woe wol oer allyteraasje skriuwe, mar ik wit net oft it wurd sels mei un a of un o begjint.’ ‘My tochte fon un a’, sei de fwarsitter. - ‘Mar jo havve sels “olteraasje” skreon’. It lid dot ‘fersljokje’ sa graag regele ha woe, seag dot der wer neat fan drige te kommen en sei: ‘Mar lit der don tagelyk un Frjemdewurdekommisje beneamd wurde. Wy komme oan ús eigentlike wurk net ta.’

Ek dot foel der wol yn. Dû't einlings en ten lêsten ol dy kommisjes ynstal-/-stol(l)jerre wiene, die it blyken dat sa lykernôg deselde gesichten elkwar ûnder un oar petsje of kypske wei oanseagen. It wurk einde ek neat hurder, wont os de Neiswylkommisje un datum fwar de oare gearkomste ôprate woe, wiene der altyd wol guon dy't seine: ‘Mar don havve wy ol Nammekommisje, of oars wol Frjemdewurdekommisje. Boppedot kaam der ol ridlik gauw ek nog un Haadletterkommisje by, dû't yn 'e Nammekommisje de kwestje-SUDDERHUKKE oan 'e wuarder west hie. Yn dy Haadletterkommisje sieten olteast un pear nije fygueren: typografen en oare fwarmjouwers.

De Neiswylkommisje rekke daalk ol mei de Nammekommisje yn tsjok waar. Un plûgersferiening, dy't mei un sytaat út ien fon Cuperus syn bûkken ‘De fuorge moat kant wêze’ jitte, soe ek oan it omstaverjen, mar un jonge boer, dy't un wuartsje yn Wageningen stúddeare/ -údjerre hie, sei, dit waard sa'n núvver byologysk riedsel/rjidsel, dêr koene se net mei fwar 't ljocht komme. De beide kommisjes touwlûken/-loeken un twarntsje om de kompeteensje.

De Nammekommisje rekke gear oer un skriuwen út Barradiel, dêr't se de strjit-, dyks- en reedsnammen wol omstaverje woene. Se sieten lykwols net ollinne mei de haadletters, mar ek mei har ‘Hoarnestreek’. It folk sei ‘Hûnnestreek’ en dêrom woene se net oan ‘Wuarnestreek’, lykos har advysjerre wie. De fwarsitter fon dizze kommisje hie net folle moederaasje - boppedot hie er sels dot advys jûn -: ‘Se havve neat te wollen’, sei er. Dot wie net earlik wier fonsels, wont de kommisje koe ollinne mar advysjerje. Op dot stuit besocht de fonoloog, dy't yn 'e oare kommisje gjin foet krije kinnen hie, it nogris. ‘Werom sille wy net fon Hûnnestreek skriuwe?’ frege er en begûn oan un oersjog fon un oere oer de prinsypes fon un stavering op fonologyske grûnslag, dy't der fon útgyng dot men gjin letters skrjo dy't net

[p. 287]

útsprutsen waarden. Dêr waard trog de oaren de hiele batte-/botterij arguminten tsjin yn stelling brocht, dy't yn 'e brede kommisje makke hiene dot der fon it weilitten fon 'e stomme r ôsjoen wie. De Barradielsters krigen/krygen gjin advys oer de Hoarnestreek en lieten de namme stil bliuwe sa't er wie.

Yn 'e Frjemdewurdekommisje analysjerren se earst, hû't it koe dot der sa ûngelyk stavere waard, ek trog de leden fan 'e kommisje sels, wylst de regels dogs sa ienfôdig wiene. Ja konklúdjerren, dot ien fon 'e oarsaken wie, dot somlike staverders fon Jfr. F. har stikken útgyngen (wot koe om't se yn '66 fonditoangeande itselde woene os yn '68), wylst oaren op it stikje ‘Rie fwar de Rie’ yn 'e Utstellen '68 te seil gien wiene. Dot wetter rûn ollegjer lang net ien kont út. ‘Rie fwar de Rie’ wie trouwens sels ek net konsekwint. Werom stie der bygelyks ‘sitewaasje’ mei un i yn en ‘partykuliere’ mei un y? Boppedat mwast it neffens de measten ‘partykôliere’ wêze. Lang en breed delyberjerre de kommisje ek oer it wurd ‘ynstolljerje’, dêr't se net sûnder begjinne koene. ‘Ynstollaasje’ moast mei twa l's, dot wie klear, mar ien partij wie der foar om fwar ‘-jerje’ ien l te skriuwen, om't der ol un oare konsonont op folge, - un pwarsje oare leden lykwols woe dogs mar twa l's brûkke, om't de o oars wol lang útsprutsen wurde koe.

Sa bworke dot fjirder. Gwon ferfoeren of stoaren, oaren betanken. Dy seine, men is mar un blauwmandei jir op ierde, en don wol men dogs ljevver net de hiele tiid yn 't gekkehûs sitte. De leden wikselen, de kommisjes lykwols bljowen.

De Haadletterkommisje wie de libbenste op 'e tried, mei't dêr artysten yn sieten. Ja kamen gear op Odeskouw. De skwalmasters fregen, oft der gjin dakjes en skerptekens op 'e haadletters koene, mar dot feegden de typografen fon 'e kaart. Ien fon harren sei: Yn 'e stikjes efter de útstellen fon '68 hie it earste kûplet fon ‘It Heitelôn’ stien. Os dêr safolle it twadde stien hie: ‘Dêr't de Odehouw syn brommen...’, don hie er him dû fwort ol tsjin ferkljerre, mar dêr hie er dû noait op sind. De skwalmasters slûggen/slûgen fon olles foar. Bygelyks dit: os der gjin aksinten boppe de boppelyn fon haadletters út komme mochten, don mwast men der mar lytser letters trog hinne brûkke; men hûgde sadwaande mei it aksintteken net heger os gewoan te kommen. Ien demonstrjerre oan ODWOD hû't er it ha woe: ôDWôD. De fonoloog, dy't fonsels ek wer yn dizze kommisje siet, foel him by. De fwarmjouwers lykwols laken har un styselbultsje. Ien wie der wol

[p. 288]

foar om oltyten inkeld mynúskels te brûkken, mar dêr woene de oaren net oan. Un typograaf rûp: ‘Men wurdt der gek fon, sa'n brouwt aksinten, dûbbele konsononten en y-grekken os jim brûkke. Ljo ús no ris, soks kin net.’ ‘En werom kin it net?’ frege de fonoloog izig: ‘Jim sjogge it dogs, it stavert dot it slydjaget.’ - ‘Ja, yn jimme skyterige skwalleflardsjes, mar de hiele lyteratuer ha jim ol nei de wearlig holpen. It hat my ol withafûlle opdrachten fwar bônûntwerpen koste.’ - ‘Hearen, wy mwatte ús oan ús ûnderwerp hôde’, snie de fwarsitter ô: ‘partykúlliere belangen meie gjin rol spylje’. - ‘Don stel ik út, dot wy oer dy aksintebrot stimme’, sei de typograaf. ‘Dot kin net’, ondere de fwarsitter: Dot is ús fûg net. Wy mwatte sjen un ridlike oplossing fwar it haadletterprobleem te fynen.’ - ‘Sa'n oplossing is der net en dot witte jim ek bliksemse goed.’ De artysten smieten no hielendol de kot yn 't jern: ‘Wy kinne ús tiid nog better yn wuorrekossen ferhossebosse os by dizze goare trûp’. - ‘Dot is un belediging’, sei it frouwlik lid’ - ‘Dot soest wol wolle’, rôp un tekener en de artysten skoden os ien mon de flint. Dû wiene de echte nije-staverders wer ûnderunwar. De Faryontekommisje hong wakkere lang yn 'e earste dûbbele (of trije- en fjouwerdûbbele) fwarmen om. Ja wisten lang oltyd net wot it folk sei; dêrom hôden se ‘hearings’ en se hiene ek monnen mei un opnameapperaatsje ûnder 'e jos yn 't fjild. Ja gyngen os un rjochtbank te wurk en wiisden fûnnis: ‘Och lit him nog wat leve, by kin sa aardig weve’, of ‘Oan 'e golge en: ûntholje en ûntholzje’. Mar op 't lêst mwasten se hurder avensjerje, de faryonten wiene te machtig. Dû gyng it mear op 'e wize fon 'e gylyotyne. Lykegoed wie ol dit wurk om 'e nocht, wont fwar ien faryont, dy't se de hols útsnienen, stiene twa wer op. Mei't it nea ta útdrûggene/-drûgene saken kaam, fwarme de bibel-/ bybeloersettersplûg sels ollykense kommisjes. De oare kommisjes protestjerren, ja neamden se it Skaadparlemint. De bibel-/bybeloersetters stelden nog un sechste kommisje yn, ien dy't fêststelle mwast hokker wurden trog de nije stavering tabû waarden.

Nei trettjindejelier fiere de Kommisjes, om't de ein dogs nog lang net te besjen is, har koperen júbbyleum yn it Restoaront DE TRYNWODEN, oan 'e nije autodyk by Odtsjerk, mei un Neiswyljemiel en un Faryontebal/-bol. By it miel sitte gôns pommeronten oan. De servjersters, it hier yn un hinnekont, rinne yn mynybykyny hinne en wer, wont it is jit en de ytseal leit op 'e sinnekont. Ja drage de fwarprûfkes op: brette

[p. 289]

pwasken, de bekken opspolke, en yn 't rûnom opsnolke mei fytamyneryke griene bledsjes. Mar de measte pommeronten sjogge grutter niget/nyget oan de bykynyryke (of -earme) griene bledsjes.

No, nei trettjindejelier, tekenje har hiel oare ,grûppearingen/-ûpjerringen oan it staveringsfront, of better -frontsje, wont de klyberkes binne oloan lytser wurden, ô. De wawuawowuowwelingen, sa't dy fon '68 no neamd wurde, of kwarter: de wowuokkers, om't har stavering de wowuokkerij neamd wurdt, binne de konservatyvelingen wurden. Yn 'e kommisjes sitte gons jongeren, meast wôdsjers. Ja wolle wol yn fonologyske goedens, mar de lûding dy't har ta de mûle út rûggelt/rûgelt, is hiel oars os fon 'e ôdsjes! ‘Folle oarzer’, sizze se sels. It is ‘fjar’ foar en ‘fjurt’ nei. Dêrom wolle se ek ‘wjazen’ en ‘wjorrekost’ staverje. De ja-jo-lûding hat Terherne ollang ferovere - ollinne it wurd ‘Pwasken’ hat it dêr om un ûnferkljerbere reden hôden - en stjit te Snits en te Sleat fjar de Wetterpjarten. Miedema-Winsum is de fjirste westlike fjarpost en it gjit mei fjarsje op Njardlik Westergoa ta. De ja-jokkers sizze: dog ús sin, don binne wy mei ien klap fon dot aaklike ge-wa-wua en ge-wo-wuo ô.

It menú is ol twastaverig: ‘Bward/Bjard wuanne/wjannesop’ en it oare dêrneffens. De striidbylen binne joed don ek fwar de trettjindejeloere dot it feest dworret begrûven/-grûvven.

De stimming is pryma. De fertsjintwurdiger fan 'e Mynister lokweensket de júbbylaressen en komplymintjerret fwarol de sôn ôde hûkhôders, hoeders, noeders en polsteanders - hy neamt se op 't lêst by fersin olris pothoeders - fon 'e earste oere. ‘Jo en ik binne te ôd fwar de ja-jokkerij’, seit er tsjin 'e dame fon it golgefol. Ja is sa ferolterjerre fon dit komplymint, dot se de earste jeloere neat wer seit, wot har yn staveringsfermiddens net jerder oerkommen is. De mynisteryele mon hat it Frysk út un bûkje leard. Dot kin by dizze stavering, ol slagt er ek yn de ò's en ó's om os Môlle Jon yn 'e hinnen en set er it mei de bylabyale en labyodentale w's op un sêft sin: ‘Wy mm-watte der mei-únn-war war ff-war dwaan’, bûksprekt er, ‘dot der mear faryônten oan 'e... hm... kónt komme, dón is ólles yn wú-arder’. Under daverjend honklappen dielt er mei, dót it de Mynister goedtocht hat, de Kommisjes oer te nimmen. Dit mwat sjoen wurde ós grutter bydrage fón it Ryk ta dy nijsgjirrige Fryske dûbbelkultuer, dêr't dit menú sa'n treflik staal fón sjen lit. Der sit ien skaadkónt oan it oernimmen: de Kommisjes - it wurde no kónstónte Bliuw-by-kommisjes - meie net faker ós ien kear

[p. 290]

yn 'e mm-wanne gearkomme. ‘De faryónten wurde oars djoerder ós de dyamónten’, rymket er bizig.

Fwar it frouwlik lid wurdt de middei nog goed. Ja, Tryntsje, wurdt útroppen ta Neiswyljemielkeninginne. ‘Yn stavering bloeiende’, typjerret de fwarsitter har. Dot gunt elk har, ol is se net olhiel fon 'e earste oere, mar der pos un jelier letter by kommen. Oars wurdt se meast ‘Tryntsje-mei-de-staveringsrommelpot’ neamd, omdot se oltyd wol wot hat.

De jonge ja-jokkers stwarte har yn it Faryontebal/-bol, de ôde wowuokkers en -sters steane wer ris pol te skodholjen, mar dot komt om't se mei un faisont yn 'e mage gjin kriig en fytalyteit ta it bal/bol mear hawwe. Ja fiele ek wol, dot se mei gauwens de slag ferlieze sille. Stadig skowe se os swarte jûntworren trog de Odtsjerkster bworren. Ut it Restoaront DE TRYNWODEN golmet it ritmysk: ‘Ha-ho! Ja-jo!’