De Tsjerne. Jaargang 23

[p. 220]

Tiny Mulder / Yn petear mei Ype Poortinga

- Yn myn petear mei Jo Smit (De Tsjerne 1967, nr. 10) sei Smit: - Ik soe fan alle Fryske skriuwers wolris witte wolle, hwat sy oan literaire tradysje fan hûs út meikrigen hawwe. Dat is neat mei neat. - Hoe sit dat mei dy?

P.: Dat wie in eigenaerdich gefal. Us heit wie omtrint blyn. De fetste koppen yn 'e krante koe er lêze, mar dêr hâldde it ek mei op. Mar hy mocht graech lêze en dan liezen myn suster, dy't âlder wie as ik, en ik heit boeken foar. Ik wie doe noch mar in jonge; doet ús heit stoar wie ik âlve. As jonge haw ik dus heit gâns greate minske boeken foarlêzen en wol sa foarlêzen, dat ik der sels ek hwat oan hie.

- Hast gjin jongesboeken lêzen?

P.: Né, net dat makket.

- En hokker genre liestou dan foar? Dat wie dus de kar fan jimme heit. P.: Net hielendal. Wy hellen de boeken út de bibleteek fan de jongelingsforiening yn Wânswert oan de Streek. De kar wie biheind troch hwat dêr yn siet. 't Wie trouwens net allegearre bocht. It stiet my foar, dat ik ús heit in boek fan Knut Hamsum foarlêzen haw en dat liigde der net om. En ik lies him foar - dat wie doe in forneamd boek, der is nou wer in printinge fan kommen yn Nederlân - fan Florence Barcley De Rozenkrans, in hwat sentiminteel boek, mar foar dat sentimint wie ik doe wol in bytsje gefoelich. En dan wiene der gâns boeken út Scandinavyske talen, û.o. guon dy't spilen op de Fär Oer.

- Fär Oer, Noard-Fryslân. Hast dêr miskien dyn aerdichheit skipe oan sélju út dy kusten? Ik haw in man stellen en Duveldei op Grienlân spylje beide yn sa'n sfear en milieu.

P.: Né, grif net. Mar hwat dy literaire tradysje oanbilanget: ik haw fan hûs út gjin oare tradysje meikrige as de protestants-kristlike folkslektuer, dy't der neffens kwaliteit noch wol op troch koe. It wie net it alderminste lêsfoer. Nim dat boek fan Seerp Anema, dat yn Minnertsgea spilet. Der wiene ek in heap boeken by fan de Sweedske skriuwer Runa. It spul is nou forâldere, mar min wie it net. Myn suster en ik hiene ek wol hwat smaek en wy sochten uzes wol mei sin út dy jongfeinte-bibleteek.

[p. *1]

YPE POORTINGA (berne 1910)

[p. 221]

- Dou hast dus net Karl May lêzen, of Penning...?

P.: Penning wol. En ‘Pieter Maritz’. Yn dy bibleteek sieten ek wol histoaryske romans, û.o. dy fan Marjory Bowen. Ik haw dy boeken ek noch wol frij skerp foar my. Foarlêze is noch hwat oars as foar jinsels lêze.

- Nei de legere skoalle bist net fuort nei it gymnasium gien?

P.: Né, ik haw earst in pear jier yn de buorkerij west by in omke. Heit en mem wiene doe beide al wei.

- Hoe kaemst op it idé om nei it gymnasium ta?

P.: Dat is hwat eigenaerdich gien. Ik waerd kammeraet mei in jonge dy't op 'e hbs wie - nou dr. Frits Tolsma, in forneamd psychiater - en dat learen like my wol moai ta. Hy fortelde my, der wie ek noch in gymnasium, dêr't men Latyn en Gryksk leare koe. Dat like my hielendal fantastysk. Master Van der Berg êt Boksum makke my klear foar it talittingsexamen.

- Foun omke dat goed?

P.: Hy hie wol yn de gaten dat ik net safolle nocht hie oan de buorkerij. Hy hie ek noch in spul mei in protte forspraet lân, net sa oanloklik, en de tiden waerden der ek net better op.

- Hoe âld wieste doe'tst nei it gymnasium gieste?

P.: Ik waerd sechtjin en ik bin der yn fiif jier trochsketten.

- Dêrnei hast yn Grins Dútsk studearre. Hwerom Dútsk?

P.: Ik soe earst âlde talen dwaen, dêr wie ik nochal goed yn en in stúdzje yn âlde talen bitsjutte doe wol sahwat it alderheechste yn jins achting. Mar it Frysk kaem der al by en doe socht ik mear de Germaenske letteren, mei as haedfak Dútsk.

- Hoe kaemst oan dyn niget oan it Frysk?

P.: Dy haw ik altyd al hawn. Ek al as jonkje fan in jier as tsien. Foar in part is dat bigoun mei in rubryk yn it Friesch Dagblad fan it Kristlik Frysk Selsskip, dêr't M.S.E. Visser redakteur fan wie. Dy artikels moast ik ek foarlêze en se kamen by ús thús ek wol yn diskusje. It haed fan 'e skoalle yn Wânswert oan de Streek - master Offringa - lies wol foar út it bisykjen fan Wumkes om ta in Fryske bibelfortaling to kommen. De greate minsken hiene wol krityk op sok stribjen en dan naem ik der partij foar. Dat binne myn útgongspunten. Op it gymnasium krige ik les fan drs. Foeke Minnema - âlde talen -, dy't redakteur wie fan De Stim fan Fryslân, drs. Oene Bouma, dy't ek yn de Fryske Biweging siet, en yn de fyfte klasse kaem dr. W. Kok as learaer, dy't alris in lêzing hâldde oer Fryske poëzij. En net to forjitten mannen dy't yn de klasse sieten,

[p. 222]

lyk as Sybren van Tuinen, nou boargemaster fan Dokkum. De Fryske kwestje spile doe ek al op de skoalklub.

- Dou bist op in stuit sels bigoun to skriuwen. Hwat wie der earst: toaniel, poëzij of proaza?

P.: Poëzij. It earste dat ik publisearre wie in fers yn Yn ús eigen tael. Dat wie yn myn studintejierren. Yn Grins wie ek wol in rounte fan Frysksinnige studinten, û.o. Roel Bylsma, nou professor Bylsma, Siebe Bloembergen, Jo van Weringh, nou yn de Foriene Steaten, Yke Boonstra. Yn dyselde tiid hie ik ek wol oanstriid om forhalen to skriuwen, mar dêr hie ik gjin tiid foar. Ik bin yn fiif jier ôfstudearre en ik haw yn dyselde tiid ek noch in ofsiersoplieding opknapt.

- Dou hiest fan it bigjin ôf dochs wol it gefoel datst proazaïst wieste.

P.: Ja. It earste stik proaza dat ik dien makke haw wie it twadde haedstik fan in feuilleton, dat wy meiinoar skriuwe soene foar it studinteblêd Fryslân Oerein, dat wy oprjochte hiene. Bonne Dykstra - nou bernedokter op it Hearrenfean - skreau it earste haedstik. Ik wit de earste sin noch: ‘Ernst Kraft seach op it klokje.’ Dat wie in autoklokje en dy Ernst racete troch Switserlân. It moast in soarte fan thriller wurde. Ik die dus it twadde haedstik. Dat woe bêst en ik koe hast net wer ophâlde. Ik hie der allerhanne skilderachtige kréatueren yn brocht. It tredde haedstik skreau Jo van Weringh en dy liet ta myn argewaesje in stik as hwat fan myn nijsgjirrige persoanen tige ûntidich stjerre. Doe kaem it forhael by in nou tige achtenearre dominé yn Fryslân en by him is it hiele forbygelyks.

- Nei dyn stúdzje hast dus Noedlik doel skreaun.

P.: Ja, en earst ek noch hwat nare forhalen. Yn It Heitelân hat in hiel rychje stien en ek yn in pear Fryske Jierboeken: ‘Kalma jowt in kou’ hael weiwurden.

- Skreaust in biskaet genre?

P.: Né, fan alles hwat. Ik moast my losskriuwe en fingeroefeningen meitsje en dan bisiket men forskillende genres. 't Wiene wol binammen folksaerdige forhalen. Faek wie in anekdote dy't ik hjir of dêr opheind hie, it útgongspunt fan in forhael. Myn earste forhael wie Earste eangstme fan Jan Doedes; rare titel. Ik haw it letter omwurke foar de forhalebondel De grize oer de grouwe.

- Bist yn dyselde tiid ek al mei toaniel bigoun?

P.: Ik haw ris in stikje skreaun foar de studinteforiening Bernlef yn Grins en dat is doe opfierd. Oars net.

[p. 223]

- Hoe bist oan dyn aerdichheit oan toaniel kommen? Dou bist promovearre op It Fryske Folkstoniel fan 1860 oant 1930.

P.: Dat wie frij tafallich. Ik haw earst foar myn proefskrift to set west mei de Rimen en Teltsjes. Mar ik krige gjin lieding fan myn promotor, en doe woe it net rjocht. Op in stuit tocht ik: ik bihannelje dy thema's fan it folkstoaniel mar ris; in oersichtlik terrein. Mar dat hat net sterk meispile by it skriuwen fan toanielstikken.

- Dou bist dochs al aerdich gau mei toaniel bigoun.

P.: Yn de oarloch frege it bistjûr fan de CBTB my om in toanielbiwurking fan De sûnde fan Haitse Holwerda. It stik is doe yn de Harmony yn Ljouwert opfierd. It is ek yn boekfoarm forskynd. It stik is letter o sa faek spile, foaral troch De Bildtfriezen. Twa printingen binne útforkocht rekke en it is ek spile yn Nederlânske oersetting.

- Dou hast forskeidene fleurige toanielstikken skreaun.

P.: Dat barde soms op forsiik, û.o. ek Ingelske thé, dat drok spile waerd. Der waerd yn de nei-oarlochske jierren in ôfgrysliken soad toanielspile op de doarpen en der wie dus forlet fan ienfâldige stikken, ek fan ienakters. Mar ik miste toanielpraktyk en ik mis leau 'k ek toanielbloed. Toaniel freget fel temperamint en dat is myn sterkste kant net. Mei great nocht haw ik destiids de tekst makke fan de opera De Jonkerboer yn oparbeidzjen mei de komponist Paulus Folkertsma. Dat wie in moaije tiid. As ik in pear siden klear hie, dan krige Folkertsma dy daliks en skreau dêr muzyk foar. Wy rekken bifreone en wy hawwe der altyd wol in goed jier oan wurke.

- Wy binne nou dochs mei de muzyk dwaende. Letter hastou de tekst foar it Halbertsma-deklamatorium gearstald, dêr't Alfred Salten de muzyk by skreaun hat.

P.: Ik haw doe bisûnder plesierich mei Salten arbeide. Dat woe tige bêst. By de ‘omspelingen’ fan de koarpartijen, dy't hy my foarspile, moast ik dan wurden meitsje. Wy wennen doe yn Menaem en dan iet ik yn myn middeisskoft wol by de family Salten en giene dan fierder oan it wurk.

- Bist muzikael?

P.: Ik bin hielendal net muzikael ûnderlein, mar ik haw wol gefoel foar muzyk. Ik hoech bygelyks meastentiids mar in pear noaten fan in muzykstik to hearren en wit dan tagelyk fan hokker komponist it is.

- Hoe giet dat ast togearre toanielstikken skriuwste, lyk as dou mei Barend van der Veen: De Seinekeapman, Rispa en noch mear stikken? It liket my frjemd ta.

[p. 224]

P.: It is ek frjemd. De Seinekeapman is goed wurden. Dêr boarje wy ek hwat djipper laech oan as yn ús oare toanielstikken. Rispa is sa'n swier thema; it mei noch in wûnder hjitte, dat dêr hwat fan torjochte kommen is. It wie mei ús oparbeidzjen sa, dat ik mei de stof kaem, in skema opboude en hwat oanwizingen joech, en dan bigoun Barend van der Veen to skriuwen. Letter leine wy oer. Van der Veen skreau fierwei it greatste part.

- Nei Noedlik doel binne der trije romans fan dy forskynd: Elbrich yn twa dielen, Ik haw in man stellen en Duveldei op Gienlân. Hoe bist oan it idé foar dyn romans kommen? Elbrich...

P.: It útgongspunt is in proses foar de biskop oer in troubilofte tusken Alef Aylva en Anna Dekema. Dêr is in publikaesje oer. Letter foun ik in publikaesje fan Eelco Verwijs fan in forslach fan de foarskiednis fan dat proses. Dat wie wol in apart en romantysk gegeven.

- Wie der ek net in skilderij?

P.: Ja, fan de mem fan Anna Dekema, frou Luts Liauckama en troud west mei Sikke Dekema, ien fan de moaiste skilderijen fan Van Cronenburgh. It hinget yn it Frysk Museum. Hat sa'n ûnderwerp jin ienkear boeid, dan bigjint men fansels mear materiael to sykjen oer dy tiid, it milieu.

- Is Elbrich ek in histoaryske figuer?

P.: Ja, se wurdt hiel efkes neamd. As Alef Aylva stjert docht bliken, dat der in Willemke west hat, dy't in dochter, Sjouke, fan him hat. Oft er mei Willemke troud west hat of net is net bikend. Sa hie ik dan in tal gegevens. Men mient dan earst wol, dat men fan dy gegevens allinne mar in forhael hoecht to meitsjen, mar dat bifrediget dochs perfoarst net. In skriuwer moat mei sok materiael mear dwaen. Bilangryk is net, dat in skriuwer it forhael fortelt oan de lêzers, mar hwat de skriuwer mei syn gegevens docht, en hwat oan de skriuwer - dit giet tocht ik oer it wêzen fan it skriuwerskip - dêr op ta ‘jown’ wurdt: Ik siet op in moaije, donkere oktobermiddei to skriuwen yn ús achterkeamer yn Menaem mei it útsjoch op 'e tún, kleurde blêdden oan de beammen - de hjerst is foar my in ynspirative tiid - doe seach ik, dat Elbrich forskynde op it feest yn Boalsert en Alef Aylva moete - it wie in soarte fan dream, alhoewol ik net sliepte - en ik seach ek dat Alef har oanhelje woe, mar Elbrich stiek in tûkje apelblossum yn de mûle en makke sa harsels moai en únbirikber tagelyk. Op dy middei ‘seach’ ik yn in flits de hiele roman. Dat is foar my krekt it moaije fan it skriuwen tsjinoer wittenskiplik wurk. Oan de oare kant leveret histoarysk ûndersiik my krekt myn materiael.

[p. 225]

- Moatstou in konkreet gegeven hawwe foar in forhael of in roman?

P.: Dat hoecht net. Ik soe ek út in idé wol hwat meitsje kinne. Ik haw wol ûntwerpen lizzen dy't net op feiten basearre binne.

- En hoe kaemst oan Ik haw in man stellen?

P.: My boeide de moderne, persoanlike leafdesforhâlding tusken Maria en Taire, dy't út alle kode brekt, mei op de eftergroun in 19de ieuske mienskip mei in suver noch midsieuske morael en de hechte famyljebân. Maria en Taire hawwe bistien en Maria hat werklik nei de Deenske kening west om foar harsels to pleitsjen. Yn Ik haw in man stellen haw ik o sa'n bytsje foroare oan de histoaryske gegevens. De aerdichheit foar my oan it skriuwen fan dit boek wie it arrangemint en de útwurking fan summiere gegevens. Yn de jierren dat der net in roman fan my útkommen is haw ik likegoed wol dwaende west, û.o. oan in greate roman oer Willem van Haren. De stúdzje fan syn tiid hat my safolle materiael oplevere, dat ik de foarm net mear fine koe. Neffens it materiael soe ik der wol trije, fjouwer romans oer skriuwe kinne en miskien doch ik dat ek noch wol, mar dan net allinne it histoarysk forhael, hwant dêr is neat oan foar in skriuwer. Ik bring der leafst in idé yn, bygelyks in idé dy't yn dy tiid sterk spile.

- Brûkst in roman noait foar dyn eigen idéen?

P.: Jawol, hwant dy idéen binne foar in part projeksjes fan myn idéen. Foar my is de histoarje faek aktueel. Goethe sei:

Wer nicht von dreitausend Jahren
Sich weisz Rechenschaft zu geben,
Bleib im Dunkeln unerfahren,
Mag von Tag zu Tage leben.

Nim Alef Aylva. It sykjen nei de ideale frou is in bisûnder wichtich aspekt yn it bistean fan in man, en ek grypt my de tragyk fan de man mei slimme karakterfouten dy't syn ideale frou treft en dan mei har forûngelokket. In man kin yn biskate opsichten dochs noait tsjin de frou op.

- Yn dyn boeken is dat alteast sa. Hwer komt Duveldei op Grienlân wei?

P.: Ut de biskriuwing fan kaptein Hidde Kat. Mar ek hjir jildt wer: neifortelle is neat oan. Ik haw foar dit boek in heap stúdzje makke. Yn it Friesisch Jahrbuch 1967 haw ik dêr in forhanling oer skreaun. Forskate kapteins en oare sélju hawwe har erfaringen to boek steld. Dy skipsdokter bistie net. Hy is myn notulist, kamera-each, drager fan myn idéen foar in part. Yn sekere sin bin ik dy dokter.

[p. 226]

- Soest wol romans skriuwe kinne dy't yn dizze tiid spylje?

P.: Jawol. Ik haw ek alris futuryske forhalen skreaun. Myn forhalen spylje meast yn ús tiid.

- Mar dou bast likegoed oant nou ta histoaryske romans skreaun.

P.: De skiednis jowt my markante útgongspunten en dan bigjint men mei de stúdzje, bygelyks de ethnology fan de Eskimo's foar Duveldei op Grienlân. Via de skipsdokter haw ik dan yn dit gefal de synthese fan al it materiael socht. Fansels komme dêr dan noch de biwuste en ûnbiwuste bidoelingen fan in romanskriuwer by. En ja, hwat is dat? Ik wol wol bisykje dêr hwat fan to sizzen. Freark Bergstra hat my ris frege: Hwerom lêstou romans? Op dat stuit sei ik: Dat binne forlingstikjes fan mysels en fan myn eigen libben. De minske is biheind yn romte en tiid, dat hindert him, hy wol mear fan it libben meinimme. In oar heeft miskien fan alles út, ik mei graech reizgje, mar foar my binne romans ek in anneksaesjegebiet. It skriuwen fan histoaryske romans bistjut foar my ek in anneksaesjegebiet, binammen yn de tiid.

- Anneksearrest dêrmei in better terrein?

P.: Dat soe 'k net graech sizze wolle. Ik hie wol libje wold yn in greater lân mei mear romte en minder ticht bifolke en yn in tiid, dat men mear mei de wrâld om jin hinne dwaen koe as nou. Mar ús tiid hat ek geweldige foardielen: it yndividu is aerdich frij yn forskeiden opsichten, de wolstân - earmoede is forskriklik -, men kin diel hawwe oan kultuer bûten jins eigen romte, de kommunikaesjemooglikheden biede ek anneksaesjegebieten fan jinsels.

- Yn elk fan dyn trije romans hastou it dochs oer de ûnfrije minske, dy't yn hinderlike stokken hâlden wurdt troch wetten. Aylva syn houlik mei Elbrich rint mis troch in juridyske dwerse kneppel, Maria en Taire reitsje by elkoar wei troch in wetlike bipaling, de Eskimo's wurde yn har oarspronklike frijheit kronken troch wetten fan oerheit en tsjerke. Woest hjir de oandacht op festigje? Of hastou nocht oan juridyske kwestjes?

P.: Dat wie de opset net, mar men komt ta sa'n konklúzje. Ik sjoch net hoe't it sûnder wetten kin, mar as der in foarm fan libjen sûnder folle restrikjes mooglik wie, dan wie dat wol sa moai. It kin allinne yn in primityf stadium fan de minskheit. Dat it jongfolk rounom yn forset komt tsjin reglementearring, boeit my bûtengewoan. Dou hiest it oer ús tiid. Ik lês tige boeid it wurk fan de generaesje fan de beatniks, mar ik sjoch ek, dat sokken har libben libje kinne by de graesje fan de oardere maetskippij.

[p. 227]

- Yn dyn boeken komme de troch wetten yn har ûntjowing en yn har lok bihindere minsken dêr net tsjin yn opstân. Se jowe har ôf en lizze har derby del.

P.: Opstân liket my yn dizze gefallen Don Quichotte-eftich ta. Der bisteane nou ienkear oan it minsklik bistean inherente biheiningen.

- Yn Duveldei op Grienlân komt yn dit forbân ek de tsjerke oan de oarder. P.: De kwestje fan it oplizzen fan ús noarmen oan oare folken is op it stuit yn sinding en missy wer aktueel.

- Mei poligamy yn in oar kultuerpatroan as uzes, ja of né.

P.: Fyftich jier lyn twivelen de sindelingen en missionarissen op dit punt net. Mar yn de tiid fan Duveldei wie der ek twivel, yn forbân mei it wurk fan Rousseau. It oanbringen fan sokke aspekten wie foar my ek it boeijendste fan dizze roman.

- Wurde dyn boeken forkocht?

P.: Elbrich is goed gien. Der is destiids in slim greate oplage fan makke, dat it is noch net útforkocht. Fan de Nederlânske fortaling troch Sjoerd Spanninga binne twa greate oplagen fuortgien. It hat noch tsjinne by in bisykjen om it kartel fan de Nederlânske útjowerij en boekhannel to trochbrekken, mar dat is op 'e non roun.

- Skriuwstou graech?

P.: Ja, mar ik wurd tige biheind troch myn sounens. Ik soe graech mear skriuwe wolle, mar it gewoane wurk en de ‘menigvuldigheden des levens’ keare my op. Ik skriuw net geregeld, mar by riten. Dan kin ik yn koarte tiid ek wol hwat dwaen. Ofsjoen fan de foarstúdzje haw ik net sa lang oer myn beide lêste romans dien.

- Bist hielendal fan de poëzij ôf?

P.: Ja. Ik bin forteller. De poëzij hat by my altyd in rânneforskynsel west. Ik haw de poëzy altyd wol mei ynteresse folge, mar ik soe my der wer djip ynjaen moatte en der in heap energy oan spandearje, om poëzy to skriuwen. It soe noait spontaen komme. Doe't ik noch dichte hie ik greater spontaneïteit. Ik makke myn fersen meast nachts op bêd neffens in biskaet ritme en in muzikael lûdpatroan dat ik hearde. Dan makke it fers him eins fierder sels. Ik skreau it pas op, as ek de lêste rigel en it lêste wurd goed foelen.

- In pear jier lyn hast ris sein: in great part fan de poëzy fan foar 1950 docht my forâldere oan en in great part fan de poëzy fan dêrnei sprekt my net oan.

P.: Nou't ik wer hwat ôfstân fan dy âldere poëzy krige haw, dy in skoft

[p. 228]

lizze litten haw, dogge dy fersen my dochs minder dea oan as wol west hat. Ik haw my nochal tige yn de moderne poëzy jown en dêrtroch is dy my wol neijer kommen. Ik fyn de ûntwikkelingen dy't men yn de poëzy tsjintwurdich konstatearret bisënder nijsgjirrich. Bygelyks yn Nederlân Buddingh'-en-dy, en allerhanne réaksjes dêr wer op, en de réaksje fan it Jugendstil-achtige en romantyske op it formule-achtige yn de poëzy. Ik leau net, dat ik sels wer dichtsje sil, ek al omt ik yn myn libben mar in lyts brokje realisearje sil fan it proaza dat ik graech noch skriuwe wolle soe.

- Wurkest dyn romans faek om?

P.: Hwat útkomt is meast de twadde kopy. Ik bin net ien dy't in roman nochris en nochris skriuwt. Ik haw fansels wol in heap oantekeningen, hwant ik wol gjin histoarysk ûnkrekte dingen skriuwe.

- Yn dyn romans spilet de dream in bilangrike rol. Dou jowst se sels ekstra klam troch in dream bytiden as apart haedstikje op to nimmen. Brûkst de dream om it forhael dúdliker to meitsjen?

P.: Mei de dream bisykje ik yn it koart in psychyske tastân of in fierdere ûntjowing yn it ynderlik fan de haedpersoan to suggerearjen. Ik haw in hekel oan de roman mei in wiidweidige psychologyske analyse fan de persoanen. Der moat yn in forhael aksje sitte, mar men hat der wol forlet fan om to witten hoe't it der binnen yn de persoanen by stiet. Dou hast sels ris sein: de biskriuwing fan de psyche fan romanpersoanen ynteressearret de lêzers net yn it foarste plak; hwat de lêzer dêrfan witte moat heart yn it forhael sels to sitten. Dêr bin ik it folslein mei iens, mar in skriuwer moat sa'n procédé leare. Doe't ik Elbrich skreau, siet ik dêr ek mei. It explicite biskriuwen fan de ynderlike minske forfeelde my en ik foun it net moai. Ik foun in neffens my markanter en poëtysker foarm yn it biskriuwen fan dreamen as konsintraesje fan gefoelens. Sokke dreamen bitink ik net hielendal. Dy dream fan de dokter oer de drenkeling dy't rjochtstannich yn it wetter dôbberet, haw ik sels hawn, doe't ik dy passaezje yn it boek skreau. Ik siet yn in stoel hwat to slûgjen. Ek oare dreamen haw ik hallucinair sjoen yn de healsliep yn de tiid, dat ik mei myn romans oan it skriuwen wie. Dit healbiwust of ûnderbiwust dwaende wêze mei jins forhael, is foar my it wêzentlike fan it skriuwen. Ik haw my wol fordjippe yn théoryën fan Gaston Bachelard, in Frânske filosoof, dy't murk dat in soad gelearden yn de exakte wittenskippen by har théoryën préokkupearre wiene troch hwat hy neamt it pre-refleksive tinken. By syn fierdere ûndersikingen kaem Bachelard ek

[p. 229]

op it literaire wurk en kaem ta de théory, dat it pre-refleksive tinken dat de wittenskipsman yn de wei stiet, krekt de ynspirearjende krêft fan de skriuwer is. Fan dat samar tafloeijen út djippere lagen wei haw ik dus binammen weet fan dy oktobermiddeis, dat ik Elbrich op it feest yn Boalsert foar eagen ‘krige’. Bachelard komt dan ek op de eufory, in soarte fan loksfielen, dat dit tafloeijen út jins fantasy in skriuwer jowt. Dat haw ik wol hiel sterk ûnderfoun, ek wol by it skriuwen fan forhalen, en dat wurde ek de bêste forhalen.

- Kinst altyd wol skriuwe?

P.: Né. As ik wurch bin net. Ik moat wol rêst om my hinne hawwe en der de tiid foar hawwe. Ik woe wol graech hwat soun en fit bliuwe, sadat ik nei myn 65ste noch hwat realisearje kin fan myn plannen.

- Kin de Akademy dy net in pear moanne forlof jaen?

P.: Net sa maklik. Wy hawwe in to lytse bisetting. Ik fyn it trouwens ek fanselssprekkend dat myn wurk op de Akademy foargiet.

- Hwat lêstou sels?

P.: In protte théory oer literatuer. Fierder lês ik meast romans. Ik lês faek bûten it gewoane paedtsje. Sa lês ik nou gâns fan Súd-Amearikaenske skriuwers, faek yn Dútske oersetting. It lêzen fan bûtenlânske romans makket jin ek hwat los fan hwat yn ús lân op in stuit as moade foarskreaun is. It is meast hiel oar wurk as hwat de Hollanners skriuwe. Men moat net miene, dat hwat nou yn Nederlân skreaun wurdt it literair evangeelje is. Yn de literatuer fan oare lannen fyn ik faek in epyske trek dy't ik by de jongere Hollânske skriuwers gauris mis. Ik hâld mear fan it minsklik libben biskreaun yn de kontext fan it maetskiplik barren as fan in isolearring fan de biskreaune minske. Fan dy Súd-Amearikanen lês ik graech Jorge Amado, in mulat út Brazilië. Hy wurdt ien fan de meast Europeeske fan de Súd-Amearikaenske skriuwers neamd, mar Miguel Angel Asturias út Guatamala lês ik ek graech om syn soasiael engagemint én syn erfskip fan mythysk tinken út de âlde Yndiane-kultueren wei. De Foriene Steaten: Faulkner, binammen syn lêste roman The Rovers, Salinger, Kerouac.

- Hat On the Road dy wier boeid?

P.: Syn Zen-lear seit my neat, mar dat libje wollen op sa'n maklike en losse manear, hast op werom-nei-de-natuer wize en miskien wol in let útfloeisel fan Rousseau, dat fyn ik tige ynteressant en dêrby trillet yn mysels ek wol in snaer mei. Nou fyn ik datselde libbensgefoel noch suverder biskreaun by guon Europeeske skriuwers, yn Les grands che-

[p. 230]

mins fan Jean Giono bygelyks. Ingelsk: de romans fan Iris Murdoch, Durrell, Golding en dy hiele groep. Hwat my yn dy Britske groep ynteressearret is, dat se har losmeitsje fan de dogmatyk fan de moderne roman, hwant se sizze: de moderne roman is al likegoed in tradysje wurden as de âlderwetske roman. Se wize elk ‘moatten’ ôf en kieze de technyk dy't har persoanlik past. Se binne folle frijer yn dit stik as yn Hollân. De avontûreroman spilet dêr ek in greate rol.

- Yn de literaire krityk yn Ingelske blêdden wurdt gauris in prip útdield nei guon dogmatyske opfettingen oangeande de romankunst op it Continent. Se hawwe der soms pûr de gek mei.

P.: In Amerikaen, Van O'Connor, hat dy Ingelske skriuwers bistudearre en neamt har ‘the University wits’. It binne foar in great part ek gelearde lju, dy't har frij makke hawwe fan elke konvinsje. Binammen dat sy it epyske fortellen folslein akseptearje, hat myn ynstimming. John Wain hat syn autobiografy skreaun, binammen oer syn erfaringen as skriuwer, en dy seit ek al, hwatstou niis seiste oer de Ingelske literaire krityk, dy't minder lêst hat fan kodes as bygelyks dy yn ús lân.

- Dútsk? Hwa sprekt dy dêryn it measte oan op it stuit?

P.: Ik haw mei nocht lêzen Die Stadt hinter dem Strom fan Hermann Kasack, dy stêd is it deaderyk, en it forhael is in post-kristlike visy op it hjirneimels. Dan de beide Eastenrikers Robert Musil en Hermann Broch. Der Tod des Virgil fan Broch en Der Mann ohne Eigenschaften fan Musil binne wol greate Dûtske bydragen oan de bilangrike romanliteratuer. Frânsk: dy ‘nouveau roman’ leit my net, Robbe-Grillet fyn ik taei, syn kamera-each registrearret my tofolle. Miskien lês ik it wol forkeard. Mar ik lês wol oare Frânske romans.

- Bert Schierbeek?

P.: Dy ken ik net sa goed, mar Hermans, ja, dy fyn ik knap, of Wolkers. Vestdijk is by my wakker ûngelyk. Syn avontûreromans boeije my tige. Ik lês fansels ek wol Flamingen.

- My tocht, dat it foar jins eigen wurk en ek foar de Fryske literatuer yn it algemien bilangryk is om jin to orientearjen yn breder rounte as allinne de Nederlânske. Ik bin wolris bang dat skriuwers en dichters, ek jongere, har to gau soargen meitsje oer de fraech: is myn wurk wol by de tiid, foldoch ik wol oan de kode fan it modern wêzen. It wurdt yn Nederlân wolris hwat binypt en fangefolgen yn Fryslân ek.

P.: Tinkt my ek. Fierder lês ik graech klassyk wurk. Tolstoy leaver as Dostojevsky. Hwerom? Ik fyn dy psychyske demony by Dostojevski

[p. 231]

persoanliker as it totaliteiten omfetsjende epyske wurk fan Tolstoy en dat lêste mei ik leaver oer. En dan Mark Twain, Dickens, Thackeray en avontûreromans út de foarige ieu.

- Moby Dick?

P.: Né, oaren beare der wakker fan, mar ik koe my der net sa goed yn jaen. Lêsten hearde ik in sprekker Moby Dick gewoan in weardeleas boek neamen. Ut de foarige ieu haw ik greate biwûndering foar de greate boereskriuwer Jeremias Gotthelf, in Switserske nationale greatheit.

- It moat tsjintwurdich allegearre yn koarte boeken. Fynst dat winst?

P.: As se winliken kompakt skreaun binne, dan wol, mar as yn in tsjok boek ek safolle mear bean wurdt, dan hat dat by my de pré.

- De hiele hâlding foar it boek oer foroaret. In nij forskynd boek is in soarte fan magazine.

P.: Mar der hawwe ek noch noait safolle werprintingen west fan de klassiken as tsjintwurdich en dy wurde ek bêst forkocht. Se sprekke de jeugd ek wol oan, tominsten myn eigen bern en har freonen wol.

- De Fryske biweging en de Fryske skriuwers?

P.: Dat leit tige ûngelyk. Guon jongere skriuwers dogge wol min of mear mei yn de Fryske biweging, oaren net. Mar Obe Postma stie dêr ek bûten en Simke Kloosterman hat har der ek noait folle mei bimuoid, likemin as Brolsma.

- De Fryske biweging wie foarhinne dochs mear in stimulâns om to skriuwen as nou.

P.: De frucht fan de biweging is nou de stimulâns. De biweging hat makke, dat it Frysk brûkber wurden is. De forkeap fan Fryske boeken krijt noch altyd greate stipe fan biwegingsmannen.

- Dou ergerst dy net sa gau oan de ynhâld fan boeken, wol?

P.: Né. Ik ergerje my folle earder oan snobisme by de skriuwer en oan sloardrichheden as oan dingen dy't oaren blykber skokke. Ik ergerje my wol as ik fornim dat uteringen fan de saneamde nije morael út snobisme en sucht nei it modieuze opskreaun binne, of om de forkeap to bifoarderjen.

- Dou bist de ynisiatyfnimmer en de foarsitter fan de skriuwersrounte Koartehimmen. Dou bist op it idé kommen troch de Gruppe '47 yn Dútsklân.

P.: Dêr wol meast troch.

- Dou moatst der earst oer neitocht hawwe, en bist doe ta de konklúzje kommen dat sa'n ûndernimming sin hie yn Fryslân?

[p. 232]

P.: Ik tocht, dat sa'n formidden hwat libben yn de brouwerij bringe koe en hwat fruchtberder kontakt tusken de Fryske skriuwers. Ek it skeppen fan in better literair klimaet stie my foar.

- Under skriuwers wurdt ûngelyk tocht oer de wearde fan it elkoar foarlêzen út nij wurk en it bioardieljen dêrfan.

P.: Foar mysels hat Koartehimmen wol in oantrún west om bygelyks Ik haw in man stellen dien to meitsjen. Ik haw it idé, dat mear skriuwers wol oanfitere wurde troch dat kontakt. Ien as Wadman hat it blykber net nedich. Foar ús is it in forlies, dat er dêr net komt, mar as it foar himsels net nedich is... Foar jongeren is it fan bilang, dat se it gefoel krije net allinne to stean. Se komme yn kontakt mei âlderen, en omkeard. Der binne altyd wol twa generaesjes.

- Soms wol trije.

P.: Ik mei wol graech op in konferinsje wêze. Yn de sektor dêr't je dan mei dwaende binne, libbet men sokke dagen flugger en heftiger. Je nimme mear op, je forarbeidzje mear en je ûntwikkelje jesels flugger. Dat fiel ik op Koartehimmen hiel sterk. Meielkoar binne je dan tige yntensyf in pear dagen dwaende mei de literatuer.

- En men krijt suver de yndruk dat literatuer o sa bilangryk wêze soe. Is literatuer bilangryk?

P.: Ik leau 't wol. Der binne in soad minsken dy't nocht oan lêzen hawwe, ek anneksaesjegebieten foar har eigen bistean sykje en har gefoelslibben forrykje wolle.

- Hat Koartehimmen him ûntjown lyk astou forwachte hieste?

P.: It is my net ôffallen. Der komme hieltyd nije minsken, nijsgjirrige persoanlikheden gauris, minsken mei talint. Bilangryk is ek de camaraderie dy't dêr ûntstiet.

- It giet net allinne om literatuer, mar om de hiele sfear dêr't wy yn libje en dêr't literatuer yn woartelet.

P.: Der komme ek wol idéen út.

- Neam mar de Kikkerts en de Operaesje Fers. Sjochstou in ûntjowing yn goede sin yn de Fryske literatuer?

P.: Der binne nou mear proazaskriuwers as foar 1940. Se bislagge ek in breder terrein. Boppedat binne der forskiedene jonge skriuwers, dy't noch net publisearre hawwe, dwaende mei in roman. Der binne ek mear dichters, mar de dichtkunst hat him mear yn de breedte ûntjown as dat men op dit stuit werklik hichtepunten oanwize kin. Ik bin yn de romankunst binammen bliid mei de bizarre fantasy dy't blykt út in boek as

[p. 233]

Minskrotten/Rotminsken fan Trinus Riemersma en út it wurk fan Jo Smit. Wy moasten sa nedich los fan in biheind realisme.

- Der binne minsken dy't har forskriklik forfele mei Minskrotten. Hoe soe it yn it Hollânsk gean mei al dy inside information?

P.: Dat kin ik my net foarstelle. Hwat moat in Hollânske lêzer mei nammen as Jo Smit, Ype Poortinga en LV? De verwoesting van Leeuwarden is in bêst forhael en miskien nimme se de ûnbikende situaesjes yn Fryslân der wol op ta.

- Hoe réagearrestou op dy rounte fan Koartehimmen?

P.: It binne myn moaiste dagen.