De Tsjerne. Jaargang 23

[p. 205]

[Nummer 5]

In memoriam Fedde Schurer

Fedde Schurer hat ien fan ús produktyfste dichters west. Stel dat syn samle wurken ienris útjown waerden, dan soene dy net yn ien boek to hâlden wêze, mar twa, trije mânske dielen bislaen, grif twa kear safolle as Gysbert Japicx. Faeks dat yn ús ieu allinne Douwe Kalma en Sjoerd Spanninga mear skreaun hawwe as Schurer, al is fan Kalma nei alle wierskyn hiel hwat net útjown. Hwat Schurer yn portefeuille hâlden hat, wit ik net; it soe my gjin nij dwaen as der noch hiel hwat gear to swyljen wie.

Mar de bitsjutting fan in dichter leit net yn it tal fan syn fersen; net de kwantiteit mar de kwaliteit telt yn it foarste plak. Dat wichtichste, de kwaliteit, doar ik op it stuit net to bioardieljen. Net allinne, dat de kwaliteit fan de fersen fan ien en deselde dichter fansels wol gauris ûngelyk is, mar yn it gef al fan Schurer stean wy hwat nuver tusken de tiden. De kunstidealen binne foroare, de noarmen forlein; in modern fers is sa hiel oars, en wol sa hiel hwat oars, as dêr't it yn Schurers poëzij om giet; men kin it oeuvre fan Schurer mei dy moderne noarmen net mjitte; ik kin my sels in modern dichter foarstelle, dy't dat hiele oeuvre kwalik poëzij fynt. En dan is dat net, omdat Schurer net koe hwat se nou kinne, mar omdat it him om hiel hwat oars to rêdden wie.

Mei fan de bêste fersen binne faeks wol dy, dy't mei de minste pretinsje skreaun binne, skynber ienfâldige sankjes en deuntsjes, gebrûksfersen en gelegenheitsfersen dy't ornearre wiene foar in lytsere of greatere rounte, foar in mienskip dêr't er him mei forboun fielde, tsjerklik, nasjonael of polityk. Yn syn earste bondel is der noch wol hwat fan de pretinsje fan de lyrikus, dy't syn eigen emoasje bisiket to uterjen, mar in epigoon fan de jongfriezen is er perfoarst net, al set er om sa to sizzen op har hiem útein. Alderindividueelste expressy fan de alderindividueelste emoasje sil er faeks wolris bisocht hawwe, mar dan sil er gau genôch foar it forstân krigen hawwe dat dat syn wei net wie. Dêrfoar foun er syn eigen persoan ek net ynteressant genôch, krekt omdat hy him op in soune manier foar safolle oare minsken en dingen ynteressearre. Individualist wie er wol, mar krekt net yn de sin fan de lyryske solipsist; hy wie oars as alle oaren, der wie net ien sa as hy, dat wist er tige goed

[p. 206]

en dat woe er ek wêze, mar hy wie net op syk nei himsels, hy wie net yn earste opslach op de konfrontaesje mei himsels út, hy wie net boun oan de observaesje fan syn eigen spegelbyld, hy wie net mei in selsportret dwaende. Dêrfoar wie er ek, yn deselde boppeneamde sin, net narcist genôch - fansels wie ek him de algemien-minsklike idelheit net frjemd - mar hy wie nou ienkear net op himsels rjochte, mar op dingen bûten him en dy dingen bûten him wiene gjin abstracta mar minsken, konkrete minsken en konkrete relaesjes tusken minsken.

Bihalven produktyf wie Fedde Schurer ek follesidich. Ek hjiryn is er oars as de lyrikus mei syn iene thema. Postma, Nijhoff, Achterberg koene in hiel soad ûnderwerpen oan, bineame in great tal dingen, miskien wol mear as Schurer, mar dy dingen binne dan altyd bitrutsen op har sintrale problematyk, de problematyk fan har heechst persoanlike, grandioze iensidichheit, dêr't alles út biljochte, dêr't alles op ôftaest, dêr't alles oan metten wurde moat. By Schurer kin men fan in problematyk yn dy sin net prate, en alhiel net fan in sintrale thematyk. Woe men sokke thema's sykje, dan fynt men by Schurer fuortdaliks trije, en dy binne der fan it bigjin ôf yn har hiele hear en fear. Hy is fan it bigjin ôf in kristlik dichter, in mienskipsdichter en in nasjonael dichter, en dat net yn likefolle rubriken yndield, troch stekjes fan inoar ôffrede, mar yn in oarspronklike ienheit, dy't de ienheit fan syn persoan, de ienheit fan dizze minske útmakket. Dit alles is der daelk al yn de earste bondel, Fersen fan 1925, hwat net sizze wol dat der gjin groei en ûntwikkeling yn is. Der is forfining, suvering, forienfâldiging foaral, en ek fordjipping, mar dat net yn de sin fan in hyltyd fierdergeand ûndersyk, mar yn de sin fan in hyltyd bitingstleazer biwoarteling yn it leauwe yn de minskheit, yn it folk. It is it dichterskip fan in himsels hyltyd mear bifêstigjende leafde, dy't himsels net siket mar jowt, dy't wolris grammoedich is, mar dy't earlik bisiket net oergunstich to wêzen.

Leafde dus, mar in erotysk dichter wie Schurer net yn it earste plak, al hat er wol leafdesfersen skreaun yn de pregnante bitsjutting fan dat wurd. Ik tink foar it neist, dat dy leafde foar him net problematyskernôch wie, net dûbelsinnich en tsjinstridich genôch om der in erotysk dichter om to wurden. Leafdeslyryk is de poëzij fan de ien, skreaun út de iensumens wei nei de oare, de heechgripende mar mistaestende en dan djip delfallende langst, de tokoartsjittende, mislearjende en mislearre, de ûngelokkige en ûngelokkich meitsjende, de forriedende leafde. Foar dit alles hie Schurer wol each, yn syn earste bondel komt dit ek wol foar,

[p. 207]

hy koe it ynfiele by in oar en de kymsellen derfan weromfine yn syn eigen bistean, mar hy wie to soun en to vitael, to normael en to kompleet om der syn libben oan to wijen, om der syn libben en dat fan dy't him neistiene om to fornielen. De leafde yn de persoanlik-erotyske sin is by Schurer privésaek, mar de leafde yn de mienskip-foarmjende sin is it dragende founemint fan syn persoan en syn poëzij. Ut dizze leafde wei is hy solidair mei it foar eigen wêzen stridende folk, en dichtet er de bêste nasjonale striidpoëzij dy't wy hawwe, sûnder selsforhearlikjend chauvinisme. Deselde leafde jowt him omtinken foar de lytsen en de forskopten, foar de mindere man en de swarte man, de forrekte pauper en it forspeine ras. Dy leafde makket him ta pasifist en sosialist. Dat lêste is ek al wer net in identifikaesje mei in theory of in klasse, mar mei de meiminske yn elke oare. Deselde leafde is ek de ynhâld fan syn kristlik leauwe, en fan syn religieuze poëzij. As kristlik dichter is er gjin dogmatikus, gjin apologeet; hy hoecht gjin bilidenis to hanthavenjen noch in wierheit to biwizen; hy birimet dan ek net de katechismus, mar de psalmen as de direkte utering fan it godstsjinstich bilibjen fan de konkrete inkeling en de konkrete gemeente yn har binearing. De leafde dy't ús skepen hat en dy't ús yn stân hâldt, dy't ús rêdden hat en dy't ús biwarje sil, dy't ús nei him ta lûkt en dy't ús draecht, dat is de eigenlike boarne fan al syn aktiviteit, dêr is er sa fol fan, dat er altyd dwaende is dat troch to jaen, as minske, as freon, as ûnderwizer, as politikus, as journalist, en ek as dichter. It geheim fan de ienheit fan Schurer syn poëzij yn al har genres is it geheim fan de ienheit fan syn persoan, m.o.w. der is alhiel gjin geheim, hwant dy persoan wie sa iepen, iepenlik en iepenbier mooglik en bisocht net folle geheim to hâlden. De dichter Schurer en de minske Schurer binne deselde en wolle deselde wêze; der is gjin distânsje tusken de fint en it fers; dêrom koe Schurer ek altyd kieze foar de fint. De poëzij fan de man is krekt sa iepenbier as alle idéen en dieden fan de man, is de man sels. Dêrom hat Schurer ek gjin pseudonym nedich, hy hat der gjin forlet fan him to forbergjen efter in masker of om yn de anonymiteit biskerming to sykjen tsjin krityk of spot; hy is der alhiel net de man nei om by foarrie krityk of spot to forwachtsjen, hy is sels net sa forjown troch spyt en lekskôgerij dat er dat ek nei bûten projektearret en fan de bûtenwrâld forwachtet en eanget.

Dit alles wol net sizze, dat Schurer nea forlet hawn hat himsels to projektearjen yn syn wurk. Mar dat die er dan op in objektive manier, yn in figuer fan sa'n formaet, dat er him der mei identifisearre, lykas yn

[p. 208]

Simson. En lykas er yn dat stik de steatige gong fan it klassike drama oankoe, sa wie er ek hiel wol by machte ta it kunstfers, as er dat woe. Meastentiids woe er it net, omdat de aktualiteit fan syn sa engagearre bistean him altyd wer ta direkte, slachripe, stridende en tsjûgjende uteringen twong. Krekt op it momint, dat er de tiid krige foar dy ynkear ta himsels, dy't him ta noch inkelde greatere wurkstikken bringe kinnen hie, wie it syn tiid. It psalmboek liket fan datoangeande genôch west to hawwen.

F.J. BERGSTRA