De Tsjerne. Jaargang 23

[p. 71]

Leo Popma / Poëzij foar Jan-Pyt Knor (e.o.)

Jan J. Bylsma, Strip-tease; fersen.
Drachten, Laverman N.V., 1967.

Men freget jin ôf, hoe't men mei goed fatsoen yn eigen túntsje oan 't wjudden kin, de dagen dat trije russyske dichters foar jierren yn in wurkkamp treaun wurde en har, hwat har biwegingsfrijheit oangiet, foar de rêst fan har libben mar klear meitsje kinne. Hjir moat men al yn ûnderbroek bûtendoar stappe op hope hwat opskuor towei to bringen, om dêrnei foar de sedeplysje fan jins prinsipiële ôfwizing fan de nijste moade yn de frije-tiids-klaeijing tsjûgje to kinnen. Fierders it engagemint mar net opfizelje, sûnder jin bispotlik to meitsjen.

‘Hwat bisielet nou dizze jongerein?... Hwer is it protest, de flok, de opstân tsjin de wrâld en de maetskippij dêr't hja yn libje?’ (L.C. 30-12-67). Moat jo ek sa nedich en foaral sa frijbliuwend hwat oer ‘Vytnam’ sizze, achter de buorden fan Great Protest en Forskuorring oan? En meije sy miskien ek rekkenje op deselde A.O.W. dy't nou foar jim bitelle wurdt? Boppedat, de bilêsting ûntdûke kin men mar better hwat stil oer wêze. Hwat wol men noch, as it parkearprobleem al net oplosber blykt. En soe it hwat úthelje tsjin de ôfbraek fan in stedsdiel to protestearjen, dy't b. en w. fan Ljouwert foarstean mei har plannen foar in Nij Sintrum foar de Hillige Administraesje?

Dochs mar yn eigen túntsje dus en byneed mar lichtjes och en wé roppe oer hwat dêrjinsen bart, en fierders stilte, djippe nederichheit en great fortrouwen.

Jan J. Bylsma wit dat de ûnderbroek in iennichste middel is, en as er yn 'e blikke stiet strûpt er dy ek noch út. Hy wit blinderse goed dat er net oer de hage hoeft to roppen om op to fallen. Mar op eigen hiem nimt er dan ek alle middels to baet om yn 'e gaten to rinnen, of oanstjit to jaen, sa't men wol. Hy nimt it op foar de lytse man, de jan-pyt knors, dy't har de bûsen útskuorre as se in bleate kont sjogge. Greater wille is ek amper tinkber. Mar men moat jin alteast in bytsje by de kliber thús-

[p. 72]

fiele om har neikomme to kinnen. Dan fielt men jin oansprutsen:

dit binne jo-en-ik
wy witte it wol
togearre

De stjer fan Bylsma bigoun syn loop op 6 oktober 1966, jouns 7.32, fan de iepenbiere lêsseal op it Hearrenfean út, sa't er dat sels yn De Tsjerne fan desimber '66 foar de histoarje fêstleit. Folget yn dat brief in tankbitsjûging oan dizze en jinge en it opjaen as abonné fan niisneamd blêd, in soarte fan freonlike sjantaezje dêr't hja doe wol foar fielden, mei men oannimme, al hie it it tydskrift net misstien dan mar mei in heale side kopij en in abonnemint minder de takomst ûnder eagen to sjen. Dan folgje fersen yn De Tsjerne, dichtersfestivals - solo of tutti -, iepen brieven, hwat rel-achtichs en ynstjûrde stikken, foto's yn krante, fûnslist ensfh., en nei mar ien jier drok krewearjen de útjefte fan in dichtbondel: Strip-tease.

Hat it foargeande fan in chronique scandaleuse (dy't elk hjir fan elkenien wit, s. 14)? My tinkt, it is mear. It binne de feiten dy't forwize nei de poëzij fan Bylsma, of oarsom, de fersen appelearje troch har iepenheit en toan oan alteast in bytsje kunde oan de persoan fan de hear Jan J. Bylsma. Binammen de earste njoggen fersen wolle bûten harsels, bûten de poëzij - de skyn bidraecht wolris -, mar nammersto mear yn it eigen literair formidden, yn dy ,nearzige boel' har bisteansgroun fine. In sterk oppenearjen yn it literair-maetskiplik libben dus. Poëzij en feiten hawwe relaesje, bifêstigje elkoar, hja bifêstigje ek hwat B. chronique (scandaleuse) neamt. Hwant ek yn in biheinde rounte kin men dêr frij fan as men wol - it easket miskien hwat takt -, of it moast al gean om sokke prinsipiële saken, dat men der nolens volens mei opskipe wurdt. Mar as it yn wêzen giet om de chronique (lês nochris it niisneamd brief fan desimber 1966), dan kin it scandaleuse allinne mar ta mear eare en gloarje tsjinje.

Is der hwat nijs ûnder de sinne mei dizze Strip-tease? It falt hwat ta, leau 'k. Hwa doar trouwens dy pretinsje langer ha yn de poëzij? Der is gjin eare oan to biheljen. Yn de fryske literatuer alhielendal net, neffens guon. Dêr wurdt men gauris oan herinnere: ‘de jongens fan quatrebras en asyl dogge ommers net mei’, hjit it dan. Men moat al in aerdich ein hinne oer de fyftich wêze, tink, om der weet fan to hawwen hwa't dat krekt west ha. In pear histoaryske figuerseachklubs? Yn alle gefal-

[p. 73]

len in spultsje mei in respektabel burd. Hoe't trouwens net-bisteande organisaesjes, klubs, streamingen of hwat foar fiksys dêr ek mei bidoeld wurde, earne net oan meidwaen kinne, is filosofy fan heger oarder. Der moat skiednis fan skreaun wurde om de nijlichters net mei forkearde idéën fandatoangeande omrinne to litten. Elk forline hat syn bitsjutting. En dêr fan ôfsjoen, men moat al dapper roppe om yn 'e poëzij noch op to fallen. Hwa nimt langer de muoite noch foar fetweiders?

Bylsma syn Strip-tease is poëzij fan de poepetoer. Hjir en dêr, moat ik derby sizze. Hwant alhoe sterk de oanrin fan de bondel jin ek by bliuwt en oan it lêste fers ta in ûndergroun fan erchtinken yn stân hâldt, tusken de earste en twadde helte fan dizze samling is gâns forskil, yn thema en oertsjûgingskrêft.

De earste njoggen fersen - al earder neamd - ha allegearre to krijen mei dichtsjen en dichterskip. Minor poet is it iepeningsfers dêr't de dichter dúdlik stelling yn nimt tsjin de ‘hege poëzij’, objektyf noch min ofte mear. Mar yn de folgjende gedichten brekt al gauris de persoanlike stim troch, en giet it om de dichter B. dy't yn in hiele rige fersen mei swakke fariaesjes syn skriuwerij, syn posysje fan ‘ynkringer’, syn ‘minderweardige’ produkten en syn biheinde fantasij (s. 7) en goede bidoelings bisiket to rjochtfeardigjen. It relativearjen en ironisearjen fan it dichterskip, it Hege Geâldehoer, is hwat men der mei in soad goede wille yn sjen kin. Sa ek de skynbere spot mei himsels. Mar it is allegearre hwat to fet en to trochsichtich. Under it oerflak fan irony en distânsje-nimmen, priuwt men in toan fan selsbiklach en gesanger dy't jin op 'en (koarte) dûr hwat nitelich makket. Der is neat tsjin popularisearring fan de poëzij - al moat men dat wurd dan ek falle litte wolle en jin leaver marsekreammer of strjitmuzikant neame doare en jin populi (of plebis) gratia ek alhiel bûten de clan fan Dichters opstelle, as dat it allegear wurdich is; lit se dan ek barste; mar smeekje om de gunst? Men moat sterk wêze as men soks oangiet, ek poëtysk, aerdich wisser, en dan it mes ek mar op 'e kiel.

omt ik mysels bin
en stomgraech wêze wol

Kom, kom, hwa binne jo nou?

It fers Bea is de knibbelfal foar de greate bruorren. It sykjen nei in

eigen foarm is in goed rjocht, mar dat proses moat min ofte mear ôf-

[p. 74]

sletten wêze as men foar it ljocht komt, it is in saekje fan de binnenkeamer. Noch net ryp, soene literaire aertsfaders eartiids sein ha. It is nuodlik, de pre-natale fase fan it dichterskip to showen, omt it meast hwat fan masturbaesje hat.

In inkeld fens as Strip-tease of Koart frysk poëtysk lexikon hie it as specimen dwaen kinnen. Yn it lêste is der ek gjin mijen mear by. Hwat yn Essay noch liigd wurdt, ‘dit is gjin stil forset’ ensfh., is hjir alteast planút yn sein, ‘dit dichtsjen/ is wraek op/ nearzich libben’. It gedicht Unmacht karakterisearret mei syn al to fette titel, it foarste part fan de bondel wol in bytsje:

jim moat mar
tinke minsken
dat ik it och sa
goed mien

Dat dogge wy - of sy - ek wol, mar as it der op oan komt, meitsje wy dat sels wol út.

In totael-yndruk dus fan to bitiid de doar út dien, to swak om yn safolle farianten it dichtsjen, it eigen prebearjen akseptabel to meitsjen, gjin demokraet fan de poëzij yn wêzen, dêrfoar is it al mei al to opsetlik, to selsynommen yn de groun, mar de sjerpslikker en de kwerulant foar folk en faderlân.

Mar hwat nukt dat, snij dy earste fyftjin siden der út, Frysksinnich en Brussel-Hearrenfean, wol aerdich hear, hawwe ek noch dat nearzige. Bigjin To Iet (lês yn dizze taelhantearring foar ‘jit’ wol ‘noch’) en Efterôf, lês Aldman en alles hwat dêr achter stiet, om myn part ek Goejoun.

Foar dy fersen hat Bylsma - oft er woe of net - syn sin krige: ‘ik woe dat ek/ om my in greate stilte/ hinne woeks’. It hottefyljen en it gedrang om op 'e foarste rige ha bilies jown, de man is op himsels weromsmiten en hat dy mominten foar leaf nommen en se útdjippe. De eigen situaesje is ûnder eagen sjoen, de balâns fan in heal libben opmakke. Ek sûnder folle selsbiklach, earder hurd en biwust fan de stan fan saken, mar mei irony genôch ek om de relativiteit fan alles yn to sjen. In âldman bitiden troch ‘ûnderfining... wiis/ tsjin in fiersto hege priis’, dy't lykwols noch oan alle kanten libbet, ‘as ik mar gjin hite jazz hear/ gjin

[p. 75]

hearlike/ skilderijen/ en moaije/ frouljusskonken/ sjoch’. In toan fan wurgens, toloarstelling, birêsting yn it foarútsjoch en de ûnderfining fan ôftakeling, forboargerliking en dea, klinke yn dizze fersen troch; de spyt om de miste kânsen dêr't by neijer ynsjen noch mear fan to meitsjen west hie en ek wer net, hwant ûnmacht tsjin de dingen oer heart ek by de ballêst, èn in tikkeltsje fan de ieuwige hoop, al wurdt dy mei erchtinken signalearre. Foaral de ûndertoan fan melancholy - oars as yn de earste fersen, dêr't it faken mei geweld en lûdroftigens yn birikt wurde moat - jowe dizze gedichten in stimpel fan echtheit. Dit is de strip-tease fan de dichter sels, mear as fan de bûtenkant allinne:

o hear lit my myn
eigen soargen mar
bisparje my
it karnafal en
oeral dy fanfare

In frjemde tsjinstelling mei de earste fersen. De argewaesje fan de oanrin, sa't al earder sein is, leit noch wolris op 'e loer. Moat men fan dizze gedichten út dan nochris wer oer de earsten gear? Of it erchtinken oan de ein ta gewurde litte? De dûbele stim yn ien persoan is mooglik. Lit ûs it fasetten neame. Se hoege net los fan elkoar to stean.

Wol skûlet yn de birêstende en ironyske toan soms it gefaer fan wiispraterij, dat troch de ûntklaeijing fan de tael en de badinearjende manier fan sizzen yn 'e hân wurke wurdt. Mar de clou fan it fers is dochs meast sa relativearjend, dat men jin der maklik oan oer jowt. Mear type soms as karakter, lykas Huorrebuorren, mar Melle populair is it dan dochs mar wer.

Al mei al - de measte fersen hearre ommers by it ‘twadde diel’ - de muoite wurdich dizze Strip-tease. By in folgjende foarstelling de lampen hwat skerper stelle en in pear walen minder om it spul útpakt to krijen. Dan wurdt it grif pikanter.