De Tsjerne. Jaargang 22

[p. 457]

Durk van der Ploeg / De opstanning

De deabidder kaem tige ûngeregeld, ik hie him de hiele simmer net sjoen. It wie op in winige hjerstdei doe't er wer by ús kaem mei in tou om 'e steek en de punten fan 'e swellesturt ta de learzens yn. Ik stie op 'e teannen foar it dakfinster doe't ik him it hiem opkommen seach, de sulverkleurige tressen en swarte franjes wapperjend op syn ynfallen boarst.

André, André! rôp ik. Hy komt werom.

André stie njonken my en biwazeme mei syn siken it glês. Fluch nei ûnderen! rôp er. Hy skuorde my by it rút wei. Ik hearde syn skuon ratteljen op 'e trep. Hastich roun ik efter him oan en seach troch it keamersrút dat de deabidder de stege yn kaem, it kin stiif op it boarst. Hy die de holle pas omheech doe't er foar ús mem stie mei de snuten fan de greate learzens tsjin de drompel oan skoud. André en ik stiene efter mem forskûle om hearre to kinnen hoe't er de oankundiging song en om sjen to kinnen hoe't er earnstich en earbiedich nei ús mem opseach, dy't mar oanienwei knikte en de earms yn en út 'e skelk rôlle. It meast komyske momint wie altyd as de deabidder wer yn syn gewoane dwaen rekke. Syn gesicht foroare yn ien slach en hy spriek fol meilijen oer de neibisteanden en rette foar harren takomst. Dat gyng dan salang oant ús mem sei: Mar sjuhunnes Jan, it is mei eigen skuld, of: Dêr wurdt ek wol mei rêdden. Dan wie Jan fan 't stik en swei.

Mar dizze kear gyng de mûle him mei skokken iepen en ticht sûnder dat er in wurd sei; hy hapte nei lucht as ien dy't net út 'e wurden komme kin. De azem pafte him yn 'e kiel en de meagere wangen gyngen him as kieuwen op en del. Syn lippen bigounen to triljen en hy seach nei de snuten fan syn learzens. Doe loek er de holle mei skokjes omheech en sei: Nou mag ik sterve as ik weet wie 't er doad is. Hastich draeide er him om en roun de stege út, sêft flokkend en wyld skodzjend mei syn meagere kop.

Sa'n reis fan de deabidder by alle doarren fan it doarp lâns wie foar ús in fingerwizing. In pear dagen letter gyngen wy nei it tsjerkhôf. André hie in greate sek oer de rêch bongeljen en ik droech in pear skepkes

[p. 458]

en de grienteblikjes. Op it tsjerkhôf hie de deagraver gâns in bult modder opsmiten foar it nije grêf. Dy bult siet fol mei bonken: earmen, skonken, knibbels, skouderblêdden, kaken, holleplassen, ôfbroazele restanten fan in boarstkas en fansels hannenfol keatten, as hiene de minsken froeger allegear fjouwer pear hannen. En it eigenaerdige wie, keatten sieten oeral, se leine yn 'e modder forsille as ûnkrûd yn 'e eker. En nou't it krekt reind hie wiene se noch dúdliker to sjen. Al dy keatten die ik yn de grienteblikjes dêr't allegear lytse bistjes trochhinne kroepen. It hiele tsjerkhôf siet fol lytse bistjes dy't it flesk fan de deaden ieten en dan noch jierrenlang op 'e bonken om gnauden.

Mei de skepkes groeven wy de hiele bult troch, sochten alle bonken der út, kloppen se foarsichtich ôf en kontrolearren oft alles kompleet wie. Soms founen wy ek grouwe kluten wjirms; in kâlde libbene wrongel wie 't as ik sa'n klute yn 'e hân lei. Soms stiek in wjirm de kop der in ein út, mar it wie krekt as wie er bang foar de wrâld; hy dûkte gau wer tusken de fette wjirmeliven. As sokke wjirmen in hiele simmer troch it tsjerkhôf hinne krûpt binne fan grêf ta grêf, lizze se winters ynelkoar klontere, folfretten mei it flesk dat de minsken oan de ierde tabitrouwe. (In hele protte minsken wolle bislist op dit tsjerkhôf bigroeven wurde, omdat de deaden der droech lizze kinne, lykas de koster/deagraver it altyd oan de toeristen fortelt dy't foaral dizze terp opsykje om it histoarysk tsjerkje dat yn alle provinsiale vvv-folders oanpriizge wurdt. De liken bliuwe der langer yn kondysje, en dat is hwat wurdich.)

Wy wiene op ús iepenst doe't wy togearre yn 'e drek leine to rearen, hwant nimmen mocht sjen hwat wy dêr diene. De greatste bonken leine yn 'e regel njonken it grêf foar it oppakken, omdat de deagraver dy sels al oan 'e kant smiet om se letter net wer foar de lep to krijen, mar de measten moasten wy út 'e modder fiskje. Nei sa'n tocht nei it tsjerkhôf kamen we jouns wurch werom. We leine de bonken foarsichtich útelkoar oer de fliering. Al ridlik gau loek der dan in bleek waes oerhinne, as se bigounen to droegjen. De modder dy't der dan noch tusken siet forkrûmele tusken de flierplanken. Togearre kroepen we dan tusken ús oanwinsten troch om alles hwat fatsoenlik to plak to krijen. We skouden de boel krekt salang hinne en wer oant der him in skelet bigoun to foarmjen. Mar it kaem fansels noait út. De bonken kamen út âlde grêven, jierrenlang yn stân hâlden troch famyljes, dy't jierliks de grêfhier bitellen. De measte bonken dy't wy út 'e modder klauden datearren grif noch út in tiid dat der noch bernestjerte wie en de greate minsken noch yn

[p. 459]

tsjustere bedsteden sliepten en dêrtroch lyts bleaunen. Dêrom like it wol faek dat de bonken by elkoar pasten, mar yn wêzen wiene it bonken fan bern en âlde hearkes dy't wy tsjinelkoar oan leine. Oan de langte wie faek neat to sjen, mar oan de foarmen fan de bekkens bygelyks wol. Dy fan famkes liken krekt op in jûk, dy fan manlju hiene itselde model as de kop fan in wajangpop en fan âldere froulju leine der bekkens oer de fliering dy't wol sa great liken as skippen.

Enoarm, hwat in skepping, rôp myn broer, doe't er de beide stikken fan sa'n bekken omheech hâldde en der as in wyldeman mei oer it tsjerkhôf roun.

Yn it lampeljocht leine se jouns fierstento great tusken de bernebonkjes en de healforgiene boarstkas dêr't in pear ribben út omheech stieken as spanten út in lang forgien skip. Mar goed, wy makken der skeletten fan dy't oan de souder fan de fliering sweven as yn folsleine frijheit. André neamde it hûs dêrom ek It Hûs fan de Opstanning.

Nea hawwe minsken sokke moaije nammen hawn as se by ús op 'e kaertsjes skreaun stiene foar de skeletten, dy't wy oan de hoannebalken fan de fliering ophingen. Sillich Famke, Gods Frou, Stoarne Hillige, Aertsingel. Mei punaises stiek ik de kaertsjes fêst yn it hout fan de balken tusken de sêft hinne en wer weevjende skeletten, dy't troch de sigen soms om har eigen as hinne bigounen to draeijen.

André stie op in momint samar boppe op it lytse trepke to wippen om de Stoarne Hillige to forhingjen nei in heger plak. Ast' him stiif mei de kop yn 'e nael hingest, stompt er him de harsens as der in fleantúch troch de lûdsbarrière giet, sei ik.

We kinne him ek net koarter meitsje, sei André en hy stie mei de beide hannen wiid útelkoar op it trepke to wankeljen.

Kinst my net helpe, deadeling? rôp er. Sjochst dan net dat ik my oan dat ding fortil?

Stinnend hyste er it bonkerak fan de spiker. It rattele. Der kaem in dof lûd út 'e bonken as fan de glêsstêven ûnder de kralelampe. Nei in koarte wrakseling roun hy der mei oer de fliering, bûgde him oer it geraemte, kroep nei de skonken en loek de bonken foarsichtich sa nei ûnderen, dat de Stoarne Hillige wer yn postuer kaem to lizzen.

As we stikken tusken syn poaten weiseagje forliest er alle weardichheit, sei André en hy gyng langút njonken it skelet oer de fliering lizzen.

Hy is folle greater as dy, sei ik. Wy hawwe skonken fan in folwoechsen

[p. 460]

kearel en skouders fan in bern, rôp ik forwûndere, doe't ik André njonken de Stoarne Hillige lizzen seach. We kinne der koarter bonken tusken sette, sei ik.

Sonde foar sa'n eksimplaer. Ut ien grêf stutsen, sei André.

Mar der binne wol tsien yn dat grêf bigroeven, lei ik der tsjinyn.

We slagge in spiker yn de eftermuorre, dêr hinget er gjin boer yn 't finster, sei André en hy meat mei de hannen langút lizzend, njonken it skelet.

Doe't André in spiker yn 'e muorre hufte dreunde it hiele hûs en der trille stof om 'e lampe.

Togearre hysten wy it skelet wer omheech. Ik sette myn skouder ûnder de kont. André kreunde boppe yn 'e nael. Doe't de Stoarne Hillige stiif mei de plasse tsjin de nael hinge, bleaunen de keatten fan syn teannen noch in pear sintimeter fan 'e flier.

Ik tink dat er ingelse sykte hawn hat, sei André en wiisde nei de roastbrune stompkes fan de boarstkas, dy't rjocht út it skelet nei foaren stieken.

We moatte se nije foarmen jaen, sei ik.

Hoe bidoelst? frege André.

We moatte net allegear fan dy stive skeletten meitsje, mar lykas se yn har libben aktyf west hawwe, rinnend, springend, krûpend, lizzend, sittend. We lymje de bonken gewoan tsjin elkoar oan yn de foarm dy't wy nedich achtsje. We meitsje bygelyks in Sittende Frou, in Springende Soldaet, in Krûpende Minske, in Lizzend Famke, in Krusige Man, in Jonkje yn Grêf.

Dou bist gek, sei André.

We kinne letter in eksposysje iepenje, de skeletten sille fan greate bitsjutting wurde foar de anatomy.

André helle de skouders op.

Alle forgroeijings en sykteforskynsels kinne dêrtroch oan it ljocht komme. It is histoarysk materiael, hwat wy hjir byelkoar bringe.

Ik seach ynienen foar my in fliering fol mei forwoeksenen, swarte en forkankere skeletten. Ik gyng op 'e stoel foar it dakfinster stean. Bûten wie alles grien en jong. Yn de katechisaesje, doe't dûmny it hie oer de opstanning, tocht ik dat der yn elk gefal minsken by ús op 'e fliering opstean soene. Mar by de gedachte oan in hiel tsjerkhôf, dêr't tûzenen op elkoar steapele lizze as beamstammen yn in rivier, allegear mei de holle deselde kant út, seach ik in hiel tsjerkhôf forwoeste; in terp fol

[p. 461]

minsken dy't op elkoars hollen rinne moasten.

En doe't ik letter wer tusken de linzen, messen, fierrekikers en glêsnegativen lei en keatten mei stikjes izertried oan elkoar reau om in hân to meitsjen, wie de opstanning hwat ûnwezenliks, folslein ûnnatuerlik. Ik fielde my ynienen skuldich mei de grienteblikjes fol keatten, dêr't ik fingers fan makke, krûm bûgd ta klauwen. Mar oaren lieten har kremearje en sy soene ek opstean. Ik wie altyd hwat bitiisd as ik op in tsjerkhôf stie en seach hoe't de deagraver de modder omheech smiet út it grêf en dêr de bonken út helle en se apart lei. Neat bleau op syn plak. It wie foar myn bisef in greate puzzel dy't útelkoar skuord waerd. Wy brochten op 'e fliering wer systeem yn hwat de deagraver út syn forbân helle. As op 'e Jongste Dei dizze minsken opsteane, dan pas sil bliken dwaen oft ús anatomy útkomt.

Wy bringe de deaden wer ta libben, sei ik tsjin André.

Fan dizze minsken komt neat mear tolânne, sei dy.

En de opstanning dan? frege ik.

Dizze minsken binne al opstien, sjoch mar hoe't se ús oansjogge. Dizze minsken binne folslein lokkich yn 'e himel. Hwat wy hjir hawwe is it lichem, mear net.

Ik roun nei ien fan de skeletten. Bonken giel kleure as siik flesk mei brune deaplakken. Ik koe myn neilen der yn knipe as yn farsk hout. It Sillich Famke hinge to bidden, Gods Frou wie yn meditaesje.

Se hat in gatsje yn 'e plasse, rôp ik.

Hwa?

It Sillich Famke.

Sil wol by 't opgraven kommen wêze, sei André en hy sneupte wer yn ien fan de grouwe anatomyboeken om, dy't er by heit út 'e kast helle hie. Mar miskien is se formoarde, sei ik. We sille der tonei om tinke moatte. Miskien dat ús skeletten letter foar de kriminaliteit fan bilang binne, net oploste moarden en sa, kinst noait witte. We krije subsydzje foar dit wurk, rjochtsje greate fitrines yn, as in soarte museum of sa. Se sille de kolleksje offisieel erkenne as se de wearde der fan witte. We krije opdrachten foar ûndersyk fan lang forlyn bigiene moarden.

Dou bist hartstikke gek mei dyn deidreamen. Dat famke mei in gatsje yn 'e holle is gewoan stoarn oan spaenske gryp, difteritis, of fordronken, gewoan stikt, stoarn oan in bloedsykte, in tumor, hwa sil it sizze. De wrâld is fol ellinde, lijen, eangst. Nimmen kin der fan ûntkomme.

[p. 462]

Hark! sei André. Hy stiek in finger omheech. We hâldden de siken yn. Op it dak wie in sêft kletterjen fan de rein.

Kom, we gean, sei er en krige de skepkes efter de balke wei. Togearre rounen we de kant op fan it tsjerkhôf. Ik droech de sek en de grienteblikjes. Mei ús lytse skepkes dolden we yn 'e modder. Mar doe't it hurd bigoun to reinen lieten wy ús yn it grêf sakje en loeken it kleed fan de deagraver oer ús hinne. We sieten stiif tsjinelkoar oan en harken nei de drippen dy't op it kleed foelen. Yn myn rêch fielde ik de wjirmen sûgen. It kleed waerd my swier op 'e holle. En yn gedachten seach ik de deabidder al troch it doarp swalkjen.