|
| |
| |
| |
Tiny Mulder / Yn petear mei Rink van der Velde
Oan de Ra'anana op 'e Gerdyk wennet Rink van der Velde. By 't hjerst kinne sliepeleaze Gerdyksters dêr fjirtjin dagen lang de hiele nacht it ljocht barnen sjen. ‘Simmerdeis kin ik net skriuwe. Ik skriuw altyd nachts en dan moat in roman yn fjirtjin dagen dien wêze.’ Om't Van der Velde as journalist by de Friese Koerier yn 'e nachttsjinst sit, komt him ekstra fakânsje ta. Dy ekstra fakânsje nimt er op, as er mei it útprakkesearjen fan in forhael safier kommen is, dat er tinkt: nou moat it wêze.
As Van der Velde skriuwende bliuwe wol, dan moat er op reis, net as toerist, mar as mei-arbeider ûnder de minsken mei hwa't er yn de frjemdte yn kontakt komt. ‘As toerist fortelle se dy neat.’ Sa hat er arbeide op Frânske pleatsen mei as resultaet Joun healwei tolven en Beafeart nei St. Martin; hy hat as féforsoarger mei west om in transport geiten nei Grikelân to bringen; meikoarten forskynt de roman Geiten, Griken en gekken. Nou hat er plannen om nei Joegoslavië ta foar it décor fan in roman, dy't allinne noch mar yn syn tinzen bistiet. ‘Ik moat earst dingen sjen en bilibje foardat ik deroer skriuwe kin.’
In petear mei Rink van der Velde is libben, plesierich. Hy hat it likefolle oer oaren as oer himsels. Oer it ûntstean fan syn boeken en de minsken, dy't dêryn in rol spile hawwe, kin er tiden prate, mar net oer it skriuwerskip, dan brûkt er wurden as yntuysje, naïveteit, en forleit it ûnderwerp nei syn hobby's: fiskje yn syn petgat op 'e Feanhoop en it bispyljen fan de trompet en it oargel. ‘Johannes de Heer, jawis.’
- Dou hast gjin addisioneel honorarium krige foar De Fûke.
V.: Né, dat ha se my troch de noas boarre fan 't jier.
- Hwat hast dêrop to sizzen?
V.: Neat. Ik ha 't altyd krige. Nou ha 'k foar it earst in goede roman skreaun, seit elkenien, en nou krij 'k it net. Dus ik nim oan, dat it pûr tafallich is, en dat der nou in oarenien hwat ha moast. 't Sil wol in spul- | |
| |
tsje wêze fan: nou dy mar ris. Ik hie der oars wol op rekkene. Ik soe der bilesting fan bitelje, mar hawar.
- Hoe sit it nou finânsieel mei de fryske romanskriuwerij, as men, lyk as dou, elk jier in roman skriuwt.
V.: Joun healwei tolven is yn De Fryske Bibleteek útkomd en dêr giene dus sa'n 1500 fan nei de leden en dan de losse forkeap noch. Dêr siet foar my 10% royalty oan. Mei Forliezers is it ek sa gien. Beafeart nei St. Martin is apart útkomd en dat is net bêst forkocht. Tine Leiker sil Beafeart nou yn it Hollânsk fortale. De Fûke is as paperback forskynd en dêr wiene binnen trije moanne tûzen fan forkocht.
- Krijstou dêr ek 10% fan?
V.: Ja. Ik hâld der al mei al wolris in pear sinten fan oer.
- Dochst de journalistyk om in ynkommen to hawwen, of hast der ek hwat oan foar dyn skriuwen?
V.: Ik haw der earst wol hwat oan hawn, hwant sa haw ik it skriuwen leard. Ik haw der lang oer dien foardat ik in bytsje skriuwe koe. Ik haw aerdich hwat feuilletons skreaun foar de Drachtster Courant en foar Frysk en Frij en hwat de skriuwtechnyk oanbilanget haw ik ek wol hwat oan de journalistyk hawn.
- Mar ek hwat dyn bilangstellingsgebiet oangiet?
V.: Jawis. As journalist sitst altyd tusken de minsken en dou sitst in hiele dei yn it nijs en dêr haw ik wol forlet fan, oars soe ik net iens skriuwe kinne. Ik moat de dingen meimakke hawwe. Joun healwei tolven en Beafeart haw ik beide opdien yn Frankryk, doe't ik dêr in skoft sitten haw. Foar Forliezers haw ik by de Marine west. De Fûke is it earste boek fan my dat yn Fryslân spilet, mar mei it materiael dêrfoar bin ik troch de journalistyk yn kontakt kommen.
- Dêr hat in bisteande man model foar stien, net?
V.: Ja. Wy hawwe him krektlyn bigroeven. Dat wie sa moai, dat moat ik dy fortelle. It wie in echte anarchistyske bigraffenis mei Gerrit Roorda as foargonger. Dat skynt yn Beets wol mear to barren. Dit foun ik yn safier opmerklik: ast nou by Kalvinisten op bigraffenis gieste, dan roppe se de Heare oan, en dêr rôpen se Domela Nieuwenhuis oan. It wie wakker itselde. De tael is ek deselde.
- It is in soarte religy.
V.: Ja, hiel dúdlik. Yn dat libben fan dy man út Beets sit in hiel stik tragyk. Hy hat altyd anarchist west, in oanhinger fan A.L. Constandse, dat wie syn greate man. Constandse is har yn 1936 mei de Spaenske
| |
| |
RINK VAN DER VELDE
Frysk skriuwer, berne 1932
(foto Anneke Bleeker)
| |
| |
boargeroarloch ôffallen, hwant dy hat doe propaganda makke foar tsjinstnimmen yn it republikeinske leger en de Fryske anarchisten wiene altyd frekte anti-militaristysk. Dat wie mar ien fan de desillusys, dy't myn ‘model’ en syn maten krige hawwe. Persoanlik ha hy en syn frou ek in soad ellinde hawn. Dat allegearre haw ik yn De Fûke forarbeide, mar dan hiel oars. De man yn De Fûke forliest in soan, sy forlearen in famke en dat kaem nei alle gedachten mei om't se gjin jild oannimme woene fan de oerheit of fan de tsjerke om dat sike bern in goede forsoarging jaen to kinnen. Ik bin de lêste jierren altyd nei him tareizge. Hy wie al jierren siik. Elke kear as ik dêr kaem, krige ik dat forhael wer. Ik bin troch de journalistyk mei him yn kontakt kommen. Yndertiid hawwe wy hjir in greate Domela-tentoanstelling hawn op 'e Gerdyk, doe wie ik noch by Het Vrije Volk, dêr haw ik in soad oer skreaun en dêrfoar haw ik doe de hiele krite om 'e Gerdyk hinne ôfstreupt op siik nei dit soarte minsken, dy't Domela noch kend hiene. Ik wist der earder ek wol fan. Us pake hat fjildwachter west yn Beets, it wie in hiele minnenien.
- Myn pake wie ek fjildwachter to Beets yn de 90er jierren.
V.: Dan sil myn pake jim pake opfolge wêze, hwant dy wie yn Beets om 1900 hinne. Dat wie in echte ‘gezagshandhaver’.
- Hoe komstou yn dyn literair wurk, mar ek yn dyn journalistyk wurk - lykas sa faek sneons yn de Koerier - oan dyn foarkar foar dizze, hwat men dan neamt, a-sosialen of anti-sosialen? Se sitte yn al dyn boeken oant nou ta.
V.: Dêr ha 'k wol in foarkar foar, leau 'k. Dy a-sosiale mantsjes en dan hwat bizar en hwat rûch yn 'e bek, dy lizze my wol.
- Se binne gau sa nijsgjirrich as lju dy't altyd kreas yn de stringen stappe?
V.: Ja, en it binne fansels allegearre lytse mantsjes, dy't wolris hwat oars wolle. Mar ik bin pûrtafallich by harren tolânne kommen, hear. Ik réalisearre it my, doe't ik Forliezers skreau. Doe tocht ik: hea, dat wurdt wer in mantsje, dat de slach forliest. By my forlieze se de slach, de iene nei de oare.
- Dat is by Anne Wadman syn romanpersoanen ek sa. Mar wylst dy syn forliezende yntellektuélen dêrby ek har selsrespekt en weardichheit forlieze, hâlde dyn a-sosiale mantsjes en wyfkes dochs altyd har minsklike weardichheit oerein, bihalven dan miskien Michel út Joun healwei tolven.
V.: Sa ha 'k dat noch noait bisjoen. Ik haw forskeidene fan dy Frânsken, lyk as Krysta en har man út Beafeart, wol hwat idéalisearre. Dêr haw
| |
| |
ik sels in dúdlike sympathy foar hawn en dy skilderje ik dus sa moai mooglik ôf.
- Hastou dy allegearre kend?
V.: Né. Ik haw alderhanne gegevens mjukse en wol sa bot, dat iksels twa jier letter net mear sizze kin, hwat der fan wier is en hwat net. Ik haw mysels der op bitrape, dat ik forhalen fortel út Frankryk, dy't hielendal net wier binne. Sa sterk haw ik my dêr dus ynjown as ik mei it boek omroun en by it opskriuwen, dat ik sels op 't lêst tocht, dat it wier wie.
- Wy forwachtsje fan dy ek net de wierheit en neat as de wierheit.
V.: Né, mar ik fyn it al frjemd, dat ik dat letter sels net mear útelkoar hâlde kin.
- Hoe kaemstou op dat Frânske plattelân?
V.: Pûrtafallich. Ik kaem troch de oarloch let fan de fine mulo yn Drachten en ik moast hast ûnder tsjinst. De tiid dêrtusken wie to koart om noch hwat to bigjinnen. Ik haw by boeren hjir arbeide en ik haw monsternimmer west en op in kantoar gien en doe bin ik nei Frankryk set mei in adres yn de bûse, krige fan in fint út Beetstersweach. Ik skreau doe wol al stikjes foar de Drachtster Courant, hwant ik haw altyd journalist wurde wold. Ik skreau doe ek al koarte forhalen, laden fol. Yn it Hollânsk.
- Dyn earste roman wie ek yn it Hollânsk.
V.: Jawis, in kristlike roman, útjown by Bosch & Keuning yn Baarn. Dy spile ek yn Frankryk. In deeglike emigraesjeroman.
- Dat Frankryk hat wol yndruk op dy makke.
V.: Fansels, dou giest derhinne as jonge fan 18, 19, hielendal op 'e dolle rûs, noait fan hûs west. Ik bin de earste kear yn Parys fordwaeld. Ik hie al in hiele dei ûnder Parys omskarrele, om't ik net wist hoe't in Metro wurke, doe't in freonlike Frânskman my paedwiis makke. En doe kaem ik by dy boer, by dy Belch, De Smedt, en dat gong dêr ôfgryslike rûch en raer en elk-foar-himsels. Net ien hie bigreatsjen mei my. Ik wie thús ek noch de iennichste jonge èn de jongste, dus net sa bot troch de moster fitere. En dêr yn Frankryk wie 't de earste joun al mis, fuort oan de drank. Twa dagen letter wie 'k noch siik. Nou, dat binne wol dingen dy't yndruk meitsje.
- 't Is al withoelang lyn en dou putste der noch altyd út.
V.: Joun healwei tolven spilet op dy buorkerij tichteby Parys, by dy Belgyske boer, en dat hat my ek noch de freonskip fan dy minsken
| |
| |
koste. Ik kaem neitiid hast alle jierren in kear by dy minsken, Jules en Julia. In pear jier lyn kaem ik dêr mei Jehannes Doedes de Jong en wy makken dêr in reportaezje, hwant se hiene wer alderhanne clochards en sok folk yn de skuorren. Yn dy reportaezje yn de Koerier stie ek, dat ik oer dy pleats en de biwenners alris in roman skreaun hie. Ik stjûrde har de foto's wol, mar dat nûmer fan de Koerier net, hwant fan dy roman hie ik har noait forteld. Ik hie dêryn ryklik frij oer madame Julia en de oaren biskikt. Moatst bigripe: madame De Smedt stie yn de Hallen fan Parys mei blommen en dêr komt in fint út Tsjalbert dy't har wol koe en dy jowt har de Koerier, dêr't myn reportaezje oer harren ynstie. Doe wisten se tagelyk fan myn roman. Sy skriuwe: Hwannear krije wy nou dat boek? Ik stjûrde harren in Frysk eksimplaer, mar dyselde fint út Tsjalbert fortaelde stikken dêrút foar Jules en Julia. Doe kaem dy man út Tsjalbert to witten, dat der ek in Hollânske fortaling wie. Dy waerd bisteld en doe kaem de hiele moart út, fansels. As ik dêr nou kom, dan kin ik in skot hagel yn de bealch krije, haw ik heard fan in kunde, dy't letter efkes by De Smedt oanstiek om myn groetnis oer to bringen. Dat foel hielendal forkeard: de houn kaem bûtendoar.
- Se binne dêr radikaler as yn Gau.
V.: Ik haw in brief skreaun om it wer yn 't lyk to breidzjen, mar it jowt neat. It muoit my wol, hwant ik hie wol mei dy minsken op.
- Fynst it oantreklik om oer in oar milieu as it Fryske to skriuwen?
V.: Wis, ik kin skriuwe hwat ik wol, hwant net ien kin my kontrolearje. Ast oer Fryslân skriuwste bist lang sa frij net. Ik skriuw frijmoedich oer de Maquis yn de oarloch yn Beafeart, sûnder dat ik der in klap fan wit.
- Hast dêr dan gjin forhalen oer heard?
V.: Jawol. Dy forhalen oer de Maquis yn dat boek haw ik dêr wol heard en dy set ik dan hwat oan.
- Mar it lânskip biskriuwst wol sekuer. Ik foun dyn lânskips- en natuerbiskriuwingen yn Forliezers slim plichtmjittich, mar yn Beafeart dochst dat knap. Dy forellen yn dat rivierke bygelyks binne hiel moai biskreaun.
V.: Ja, praet my oer fisken! Dêr bin ik gek op.
Ik fyn Beafeart wol to lang. Nou't Tine Leiker it oersette sil, wol ik der earst al ris oer prate hwat ik der noch úthelje kin. It kin wol hwat omballingen misse. De route fan de haedpersoan yn Beafeart hie ik útset op 'e kaert. Fan plak ta plak moast er tichter by syn doel komme, mar ik woe de klimaks sa lang mooglik útstelle en der yn 't foar ek sa min
| |
| |
mooglik fan fortelle om sa de lêzer hwat yn spanning to hâlden.
- Dat rint wol hwat yn de gaten.
V.: Dat krijst, as it forhael to opsetlik útsmard wurdt.
- Mienstou dat reizgjen, en yn it algemien it op 'en baen wêzen, bilangryk is foar in skriuwer?
V.: Foar guon wol en foar mysels yn elk gefal. Ik moat reizgje. Twa jier lyn haw ik nei Grikelân west mei geiten en dêr hâld ik hwat fan oer. Ik haw dêr doe in wike yn in doarpke sitten yn Noard-Grikelân en dat wie eins to koart. Ik haw der nou wol in roman oer skreaun, mar ik hie der eins nochris hinne moatten. It oare jier moat ik ek bislist wer fuort as ik skriuwende bliuwe wol.
- Dou moatst minsken en situaesjes meimakke hawwe, foardatst der oer skriuwe kinste.
V.: Ja, mar dan doch ik der mei hwat my goedtinkt. De werklikheit - en dat ha 'k ek leard fan Simon Carmiggelt - is folle idioater en gekker as men oait optinke kin. Dy werklikheit moat men earst sjoen hawwe, foardat men der hwat mei dwaen kin. Ik haw ek net safolle fantasy, dat ik samar efter it buro skeppe kin.
- Dou bist in hiel oare skriuwer as Anne Wadman en Trinus Riemersma, lang sa pluzerich net, binammen net yn dyn eigen problemen.
V.: Der sit altyd wol in bytsje fan mysels yn myn romanpersoanen, mar ik kin net myn eigen problematyk útfjochtsje op papier.
- Wadman en Riemersma steane mear yn de tradysje - sa meist it langer al neame - fan de selsanalyse yn de romans fan nei 1950, wylst dou mear yn de tradysje fan Brolsma, Van Houten, Haisma en ek Gerryt Mulder wurkeste, al skriuwst dan ek moderner.
V.: Ik haw my dat noait sa bot réalisearre. Ik driuw foar in great part op myn yntuysje. Ik doch dingen en ik wit noait krekt hwerom.
- Astou bigjinst to skriuwen stiet dy wol in forhael toar de geast.
V.: Jawis wol, mar al skriuwende foroaret der noch in heap. Mei Geiten, Griken en gekken wie dat sterk, hwant dat forhael gyng op it lêst mei my op 'e rin. Ik koe noait wer ophâlde, gjin ein fine. Ik moast it trije dagen lizze litte en doe haw ik der in ein oan breide en ek wol in gaedlik ein.
- Wistou fan dyn oare romans hoe't dy ôfrinne soene?
V.: Joun healwei tolven bin ik samar mei bigoun. Ik hie gjin idé, hwer't dat hinne woe. De ein dêrfan is dan ek echt in konstruksje, krekt in goedkeape detective, mar dêr is noait ien oer stroffele. Beafeart stie my
| |
| |
krekt foar de geast en dêr hie ik ek in kaert fan Frankryk by oan de muorre. Ik hoegde de route mar to folgjen. De Fûke ha 'k jierren mei omroun. Earst woe ik dêr gewoan it libbensforhael fan dy man út Beets yn biskriuwe, mar dan bidarre ik yn de 20er jierren en waerd it in histoaryske roman en dêr fyn ik neat oan. Ik haw doe in forgelykbere situaesje skepen yn de oarloch '40-'45, hwant doe waerden de minsken ek op har stânpunt ferge, krekt as de anarchisten yn de 20er jierren. Boppedat wist ik by Fjouwerhûs oan de Tsjûkemar in spultsje, dêr't ik De Fûke spylje litte woe. En doe kaem my dat gefal fan Van Hamel yn 't sin, dy't ophelle wurde soe mei in fleanboat fan de Ingelsken, hwat doe mislearre, en dat allegearre haw ik doe kombinearre. Ik seach de fisker dêr oan de Tsjûkemar sa dúdlik foar my en ek dy motorriders, dy't de reed delkomme.
- Dus dou krijst in visueel byld.
V.: Jawis. Ik seach it ljocht fan dy motor flikkerjen.
Fortelt fan de forhoaren troch de kantonrjochter en de boargemaster, dêr't it folk fan Beets sa goed weet fan hie en dêr't se gjin oar forwar tsjin hiene as dûm wurde. It iennichste wapen fan Wâldtsjers en Heidtsjers is har agressiviteit. Sa is ek de haedpersoan út De Fûke, dy't trouwens al leard hat dat lulk wurde en it mês lûke net helpt. It âlde forset is lykwols bleaun en dat docht yn it boek bliken by it forhoar troch de Dútskers. It wie yn wêzen foar dit soarte minsken gjin oare situaesje as it forhoar foar it kantongerjocht.
- Dou kenst dizze minsken goed.
V.: Ik kin se oersjen, ik kin har dwaen en litten bigripe en forklearje - op myn manier dan. Mar oan de ein siet ik dochs mei de greate swierrichheit, dat ik oannimlik meitsje moast, dat dy heit út De Fûke gjin aerdichheit mear hie oan it libben. Dat dat sa wie, hie ik goed yn 'e holle. Yn dat boek wie neat dêr't ik fan tocht: soe dat ek oars moatte? Ik haw earst wol twivele, mar doe't it klear wie tocht ik: Ja, sa moat it.
Komt nochris werom op syn man út Beets, in man dy't him dierber wurden is, sadat er oppasse moast net dierber to skriuwen en him - ek in man mei lek en brek - net to idéalisearjen.
- As der yn Fryslân in soad minsken byelkoar binne foar in great evenemint: skûtsjesilen, fierljeppen, merken, de PC, bollekeuringen, dan
| |
| |
sjocht men dêr wol byldzjende kunstners, mar noait skriuwers. Dy hawwe blykber gjin forlet fan sokke stimulânsen. Dou bist wól rounom by.
V.: Miskien sjogge wy der gjin nijs mear oan. As men soks yn Frankryk meimakke, soe it grif folle greater yndruk meitsje. Ik moat oeral hinne foar de krante. Miskien soe ik der oars ek wol komme, mar ik wit it net. As ik der bin, fyn ik soks prachtich en dan gean ik der hielendal yn op. Mar as it net hoegde, ik wit it net. Ik slach tsjintwurdich al in hiel soad dingen oer. De flammen moatte al ta it dak útslaen, foardat ik langer foar in brân ôf it bêd kom.
- Hwerom skriuwstou?
V.: Ik mei it graech dwaen.
- Net út persoanlike earsucht?
V.: Wis, dat ek. Lêsten haw ik op It Hearrenfean de forklearring heard fan Harry Mulisch: skriuwen is in konstruksjefout; de measte minsken forwurkje har erfaringen ynderlik en libje der fierder mei, mar in skriuwer moat se earst opskriuwe foardat sokke erfaringen him eigen wurde. Ik tocht: Frek, dêr sit hwat yn. Ik haw yn elk gefal der wol altyd forlet fan hawn om myn erfaringen op to skriuwen. En dan kin ik twa kanten út: opskriuwe foar de krante, opskriuwe foar in roman.
- Dat is wol noflik. Men seit oars wol, dat de journalistyk de pest is foar in skriuwer.
V.: Dat seit Mulisch ek. De kombinaesje journalist-skriuwer hat neffens my wol nuodlike kanten. Skriuwen kin routine wurde en dat is it ek foar my. Mar dêrom skriuw ik myn romans ek yn it Frysk. As ik Nederlânske romans skriuwe soe, dan bin ik bang, dat dat foar in great part journalistike tael waerd en dat is in oare tael as dy fan in skriuwer.
- Dyn foarpagina's op it sneonsnûmer fan de Koerier binne dan in mingfoarm. Dit is in nijsgjirrich aspekt: astou foar dyn literair wurk in oare tael brûkste as foar de journalistyk, dan ûntkomst oan it krantejargon.
V.: Ja, sa bin ik it by mysels neigien. As ik lêzingen hâld komt de fraech: Hwerom Frysk? Dan wurdt der in bigjinselforklearring forwachte fan: ik doch de kar foar it Frysk. Dat is by my sa net. Ik bin gjin biwegingsman. Ik woe allinne mar skriuwe. It Frysk skriuwen haw ik my oanwend, om't de Drachtster Courant dêrop oanstie. Ik ûntdiek doe wol: Frysk foldocht my better. Suver saeklik nijs yn it Frysk formulearje, dat falt my noch net ta.
- De burgemeester begaf zich naar het terrein van de brand.
V.: Frysk is noch gjin krantetael. Yn it Frysk skriuwend tink ik soms:
| |
| |
sjesa, dy sin haw ik sels makke, dy haw ik noch net earder sa lêzen. Nederlânsk is foar my fansels ek in oanlearde tael. Ik mei tsjintwurdich graech frisismen yn myn Nederlânsk bihelje: ‘bijsterbaarlijk’, ‘zwaar weer in Oosterwolde’, ‘de actie loopt als het spoor’; dat bigrypt elk.
- Komt De Fûke ek yn it Nederlânsk út?
V.: Sjoerd Leiker hat Leopold oanpoend en dat komt ek klear. Sjoerd Leiker sei: Nou moatst it sels fortale. Dat like my wol hwat ta, mar hoe fortaelst nou sa'n earste sin: ‘Guon minsken leit it op 'e lea, mar hy hie noait foargefoelens hawn, dat it kaem him ek dizkear oer 't mat.’ Nou hat Jan Bylsma oanbean om it to fortalen en dy is op 't lêst neerlandikus. Miskien, dat hy it docht.
- Hwat is der nou fan dy yn it Nederlânsk útkommen?
V.: Allinne Joun healwei tolven. De útjowers binne net sa hjit mear op fortalingen út it Frysk, hwant de fortaling fan Fabriek is min forkocht (130 eksimplaren), en dat hie goede kritiken. Miskien dat de reboelje yn de kranten om Trinus hinne noch hwat opsmyt. Ik woe wol, dat ien my ris hwat oandie, mar ik haw noait in rel. Ik bin wolris fan doel om hwat provosearjends to dwaen, mar as it der oan ta is, dan tink ik: ach, dat is ek fiersten to flau. De Fûke giet bêst.
- Bihalven yn De Fûke lykje de haedpersoanen út dyn boeken opelkoar.
V.: Ja, dy soe ik sels wêze kinne. Dy út De Fûke ek. Ja, grif.
- Hwer stiestou sels polityk? Dou kinst net op presiis itselde plak stean as dyn âlde anarchisten út de Wâlden. Dou hast lêzen en skriuwen leard en noch wol hwat mear. Dat is in hiel forskil.
V.: Dat wit ik noch net. Mar fansels, as ik in man as Tinus Veenstra út Appelskea biskriuw yn de krante, dan nim ik al distânsje. As hy seit: Ik stim noait, dêr en dêr om, dan nim ik ôfstân troch it kommintaer: Hier is een strijdbare geest aan het woord. Dat is ironysk, al wol ik dat leaver net, hwant ik nim dy minsken folslein serieus. Ik leau, dat sokke mannen hwat langer hwat mear gelyk krije.
- ?????
V.: Ik sil 't dy útlizze. Doe't de PSP oprjochte waerd, tocht ik: ja, klear. Sjoch, ik bin fan hûs út Kalvinist.
- Grifformeard?
V.: Ja, mar ik smyt se langer op ien bult. Thús stimden se trou AR of CHU. Heit woe wol hwat oars, mar hy miende, dat er AR stimme moast. Doe kaem it nasionael-sosialisme en der wiene trouwe oanhingers fan De Standaard dy't dêr hwat yn seagen. Dat is him ek oerkaem - efterôf
| |
| |
is dat ûnbigryplik - mar it is in greate desillusy wurden en hy is der op 'e tiid útstapt, doe't de joadeforfolging bigoun. Heit wie doe wol genêzen, mar ik haw noait hwat oan de polityk dien. Ik haw noch àl in skoftsje miend, dat ik leauwe moast, mar leauwe doch ik ek al net mear. Nou, dêr sitst wol in moai skoft mei, hwant safier bist net samar, ast grifformeard opbrocht biste. En it pleaget my noch geregeld. Suver saeklik biredenearre, bin ik dêr allegearre ôf. En doe't de PSP opkaem, tocht ik: dit is it. Dan tinkst ek noch hwat bibelsk: ‘geweldloosheid’ en soks.
- Dou seachst de hiele Berchrede al foar dy.
V.: Oan de PSP haw ik mei alle ynmoed meidien, mar dêr bin ik al wer ôf. Ik bin noch lid en skriuw byneed propagandabledtsjes, mar ik bin gjin pasifist. Om my koe de PSP nou wol ûnderbrocht wurde by de lofterkant fan de PvdA en dan die ik net mear mei.
- Dou hast dus eins gjin ûnderkommen.
V.: Wol ik ek net wer ha. Ast dan ek gjin kommunist wêze wolste, dan komst by it anarchisme fan de geast - net it politike - tolânne. ‘Politicus zonder partij’; ik bin de earste net. Yn in politike partij is men net frij mear.
- Dêrsûnder funksionearret in demokraty net.
V.: Yndividueel kinst noch in hiel soad dwaen. Ik wol moarn wol demonstrearje tsjin de gong fan saken yn Grikelân.
- Mar sa't de boel yn ús lân marsjeart, dêr hast politike partijen foar nedich.
V.: Jawis, en ik stean oan de kant to lekskoaijen. Miskien foroaret dat ek wol wer. Foarhinne hie ik der slim forlet fan earne by to hearren, nou net mear.
- Dyn bilangstelling giet út nei primitive milieus, primitiver ast sels biste.
V.: Ik libje ek frij primityf.
- Mar dou kinst net skrasse hwat ast haste oan yntellektuéle bagaezje.
V.: Ik wit it ek net. Ik fiel my derby thús, mar it is wier, dat ik tagelyk ek ôfstân nim. Ik fiel my derby thús, mar ik hear der net by.
- Dou stiest dernei to sjen.
V.: It milieu boeit my tige. Mar mei pasifisten kin ik net iens forkeare, hwant dy yrritearje my heislik mei har moaije théoryen oer geweltleazens.
- Yn 1940 koe 't net mear.
V.: As ik yn Vietnam siet en ik soe it lef ha, dan siet ik by de Vietcong. Hjir kin men wol pasifist wêze en it hat hjir ek noch wol doel, mar yn
| |
| |
Angola kin 't wer net. As lju lief dogge, haw ik oanstriid om militarist to wurden.
- Hastou great biswier tsjin it milieu dêrst út komste? Ik haw nei oanlieding fan Forliezers skreaun, datstou nou mar tagelyk ophâlde moatste om oer jonges to skriuwen, dy't hwat fan de grifformearde snein yn har jeugd skipe hiene. Dêr hast dy hielendal net oan hâlden, hwant yn Beafeart is 't al wer geande mei sa'n fint.
V.: Ik bin ek net fan doel my oan dyn rabbelmintsjes to hâlden. Ik fyn de snein noch in minne dei; dêr komst noait wer ôf. As ik in mep útdiele kin oan de Kalvinisten, dan sil ik dat noait litte.
- Dat hat men fan bikearlingen.
Van der Velde hat krekt in oargel krige (‘forgees ôf to heljen’) en spilet nou wer Johannes de Heer. Op syn keamer hinget in fioele en leit in trompet. De lêste is foar jazz.
V.: Men kin dêr ek net altyd mei ompakken bliuwe, dat wurdt flau op 't lêst. Ik fyn Wolkers prachtich, mar 't moat ek in kear ophâlde. Men moat ek in kear in echte roman skriuwe. Trinus Riemersma is, tocht ik, ek útskreaun. Ik bin slim nijsgjirrich, hwat der by him nou fierder komt. Lit him nou mar ris in roman skriuwe, lyk as oer myn Beetster man, en dan komme by him de swierrichheden. Miskien bigjin ik letter noch wolris oer mysels to skriuwen.
- Yn dyn romans wurkest net dyn eigen problemen út, al sitte der wolris eleminten fan yn. Of bin ik mis?
V.: Dat doar ik miskien ek noch net rjocht oan. Ik soe wol wolle, mar it moat de muoite ek wurdich wêze. Ik haw it drok mei myn argewaesjes, mar dêrom hoege se noch net nijsgjirrich to wêzen foar oaren. Wolkers sprekt my oars wol oan.
- Lêstou in heap?
V.: De lêste jierren net. Fan de Nederlânske literatuer hâld ik de oankundigingen by, dan wit ik der dochs hwat fan. Ik lês in steapel kranten en tydskriften. Ik haw froeger wol in soad romans lêzen. Harry Mulisch en Wolkers hâld ik hwat by.
- Lêstou dy ek it leafst?
V.: Né, ik bin âlderwetsk yn myn kar: Elsschot. Dat fyn ik geweldich en dy syn wurk kin ik ek faker as ienkear lêze. Ik lês sels syn fersen noch. Syn gedicht Het huwelijk soe ik earst as motto yn Beafeart sette.
| |
| |
Hemingway ha 'k wol fan leard, leau 'k. Dy moaije koarte sintsjes. Ik wie in forwoest lêzer fan Simenon. It lêste jier lês ik him mei opsetsin net mear, hwant men lit jin der op 't lêst troch biynfloedzje. Dy psychologyske romans fan him... mar Simenon stiet ek net as literator to boek.
- Hâldstou it Fryske proaza by?
V.: Ik lês Wadman en Riemersma. Ik fyn Minskrotten/Rotminsken in hiel bêst boek, bûten dat forhael fan dy minskrotten om. Foar Fryslân is sa'n stik wurk ek folslein nij. Ik fyn Anne Wadman prachtich, om't dy sa rasioneel is, soms wolris hwat to rasioneel. Lit him ris in slokje tofolle nimme of oer de foet stappe of alteast hwat geks dwaen, mar dat bart by him noait.
- Hast De sûnde fan Haitze Holwerda lêzen?
V.: Ja, lang lyn, mar ik moat sizze, dat my der net folle fan bybleaun is. Ik herinnerje my wol altyd noch Swart mar leaflik fan Watse Cuperus. Ik foun it prachtich. Miskien soest sa'n forhael nou net nochris lêze moatte, hwant dan koe it my wolris raer ôffalle. Men hat jins kritysk formogen ûntwikkele en men sjocht sa'n boek nou mei hiel oare eagen. Dat ha 'k mei Stiefmoeder aarde fan Theun de Vries ál sa sterk bilibbe.
- Hoe wurkestou?
V.: Ik rin dus moai lang mei in forhael om. As ik dan tink: nou is it hast safier, dan skriuw ik yn in wyk-ein ien of twa haedstikken. Liket my dat stik goed ta, dan nim ik twa wiken fakânsje en bigjin. Ik sjoch it hiele forhael yn bylden en sa haw ik my dêr dan ynlibbe. Under it skriuwen wei foroaret myn opset noch wol wer.
- Dou skriuwst altyd yn koarte tiid in roman.
V.: Dat moat ek foar mysels, hwant as ik der lang mei dwaende bin, forslaen ik deryn en bigjint it my op to winen. Ik moat dertroch, fluch.
- Binne der ek bipaelde bitingsten?
V.: Ja, ik skriuw it leafst nachts. Ik bigjin jouns, nei't ik de kranten lêzen haw, en dan piel ik troch oant nachts trije of fjouwer ûre. Ik sliep moarns lang. Mineke hâldt dêr dan rekken mei en soarget derfoar, dat it hwat rêstich is yn 'e hûs. Sa'n toer is dat ek wer net, hwant wy hawwe mar ien en dy giet nei skoalle. Net, dat ik in ûnmooglik minske bin as ik skriuw, mar ik moat myn sliep ha. Middeis gean ik dan faek efkes nei de Feanhoop by myn fûken lâns of ik stek nei Freark Dam ta foar in praetsje. Mar hwat fiskje is dan wol in útkomst. Dat doch ik dan yn 'e hjerst, hwant simmers skriuw ik noait. By moai waer kin ik net
| |
| |
skriuwe. Hjerstmis haw ik dan fûken to stean yn myn petgat op de Feanhoop. Wilens bliuwt it boek wol by my en dan tink ik: joun wol ik sa en sa fierder.
- Sitst dan hjir op dyn keamer to skriuwen?
V.: Meast ûnder. Dêr is nachts dochs nimmen en dêr haw ik dan kofje en kâlde molke. Yn it lêste stadium drink ik bier. Drank moatst mei oppasse. Dêr wol it soms wol ôfgryslik op skriuwe, mar ast it dan de oare moarns yn it koele deiljocht wer sjochste, dan falt it ôf. As ik klear bin sa yn 'e iere moarn, jow ik mysels wol faek in pear slokjes en dan krij ik tige skerpe formulearringen en heldere tinzen, mar it smyt neat op.
- Skriuwst mei de pinne?
V.: Mei de pinne. Letter tikje ik it ienkear oer en dan foroarje ik ûnderweis noch in hiel soad yn de formulearring en ek yn it forhael. It oertikjen fyn ik in skriklike corvee. Dan moat ik wier trochbite.
- Dou skriuwst wol daliks foar dyn lêzers.
V.: Ja, oars hoegde it net, wol? Of soe ik oars ek skriuwe? Dat wit ik net.
- Dyn wurk foar De Strikel?
V.: Dy stikjes skriuw ik dêr apart foar. Dêrfoar hâld ik de nijtsjes yn de gaten. Dou moatst net forjitte: as journalist bin ik der hielendal op ynsteld, dat alles hwat ik skriuw ek publisearre wurdt, en dat nim ik dus foar myn boeken ek oan.
- Hast plesier yn it skriuwen?
V.: Der sit ek in moai poarsje earsucht efter. Ik wol in goede roman skriuwe. Fansels haw ik der ek plesier yn, mar dat is by riten. Oare kearen is it arbeidzjen, dan moat ik deagewoan trochsette. Mar sa'n bigjin is prachtich; ooh, hwat giet it moai! Mar ja, dan moat ik noch 150 siden.
- Hwat bringt dy der dan ta om fierder to gean? Earsucht?
V.: Ik tink fan al: ik haw hjir fakânsje foar nommen en nou sil ik mysels en in oar derby biwize, dat ik dit stik wurk dien meitsje kin. Ast dêr trochhinne biste, dan rint it wol wer bêst, hwant ik bilibje der tige lokkige ûren mei. Der is fansels ek in poarsje naïveteit by nedich. Dou moatst sa nayf wêze, datst op in stuit fan dyn eigen wurk tinkste: mar dit is geweldich hwat ik hjir nou opskriuw. En dan tinkst ynienen wer: jonge, dit is ommers allegearre al dien en noch folle better, hwat bigriemste, it hoecht net. En dan tinkst wer: bliksem, dit is de muoite wurdich, dat hast bêst dien. De oare moarns tinkst: dêr hast nou fan- | |
| |
nacht in heap wille mei hawn, mar it hoecht net. Nou, en sa giet dat dan op en del. Net, dat ik der wanhopich fan wurdt. As ik yn de neinacht by in slokje myn wurk oerlês, dan bilibje ik wier lokkige mominten.
Van der Velde is net mei in boek oan it skriuwen. It moat earst wer hjerst wurde. Hy rint lykwols wol mei in moai folslein úttocht plan om foar in roman, dy't yn de oarloch yn Joegoslavië spilet, mar basearre is op feiten út Fryslân.
- Hastou hwat oan kritiken?
V.: Ik haw it altyd sels útfine moatten. Ik krij dan wol advizen, mar ik moat it dochs sels dwaen. Ik lês de kritiken wol en in hiel soad liz ik neist my del, hwant dan tink ik: dat sil 'k sels witte. Soms sit der wolris in oanwizing yn dêr't ik wol rekken mei hâlde wol.
- Bauke de Jong hat foar de RONO Beafeart nei St. Martin bisprutsen en hy hat it boek tige yngeand lêzen.
V.: Ja, dêr sieten eleminten yn, dy't my oansprieken en dy't my attint makken op dingen yn myn wurk, dêr't ik sels noait op sind hie. Mar as er dan seit: geen roman, waarvan ik tegen mijn niet-friese kennissen kan zeggen: ‘Heb je dat boek van Van der Velde al gelezen? Da's goed’, dan is it my oer. Hwat kin my it skele, hwat dy Hollânske freonen fan Bauke de Jong derfan sizze!
- Yn de kritiken hearst yn elk gefal ris hwat fan dyn lêzers.
V.: Ja, mar der is oars noch safolle. Ik fiskje, ik moat fûkstopje, wjirmsdolle, dôbbers meitsje út wylgehout. Ik plantsje elk jier beammen op De Feanhoop, ik moat dêr meane, de skou tarje, ielrikje. En ik moat ek noch wer oargelspyljen leare.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd