De Tsjerne. Jaargang 22

[p. 135]

Theun de Vries / Om de âlde widze^*)

I

Ik bin in Wâldfries út de Feanwâldster kriten. De grinspeallen fan myn alderjongste jierren hieten: De Falom, Godleaze Singel, Swartkrús, Simmerdyk, Foksegatten, de ‘Wâl’. Yn dy hoeke sit ek it boarnwetter fan myn Fryske ynspiraesjes, dêr wiene de tegels fan de hurd yn 'e muorren fan de âlde boerehuzingen mitsele, en dêr waerden de nammen yn de beam snien.

It soe net stroke mei de wierheit as ik sei dat hjir myn iennige ynspiraesje weikomd is. Ik bin in ûnrêstich minske en ik helje myn oantrún oeral wei, dêr't hert en forstân en emosioneel libben rekke wurde. Rûchwei kin ik lykwols sizze, dat it thema Fryslân tige to rêdden hat mei myn gefoelslibben, en hwat dêrnei komd is mear mei it yntellekt, alhoewol yn it sosialisme ek in fiks part emosioneel bilibjen stiket.

Ik bin út in Mennist boerelaech, en der waerd my al jong to forstean jown dat dit in gunst wie fan it Opperwêzen. De Dykstra's fan memme kant brochten de rasionéle evenredichheit yn de staech, de De Vriezen wiene - ik haw it wurd al neamd - hwat ûnrêstiger, soms avontûrlik, hja swalken graech, géografysk en ek nei de fantasij, en dêr haw ik myn part fan meikrige.

Jean-Paul Sartre hat in bikend boek skreaun: Les mots. Sa soe ik feitlik in boek skriuwe kinne dat De dingen hjitte. Ik bidoel dêrmei dat de materiéle wrâld foar my fan lyts bern ôf de iennige en normative wrâld west hat. De struktuer fan myn persoan is fisueel, ik haw altyd libbe fan de sichtberheit om my hinne. ‘Dingen’ hawwe my sawol yn it naïve stadium as ek letter, doe't it sjen minsken en tastânnen omfette, de bitsjutting hawn fan hwat it wetter hat foar de fisk. Hja wiene en binne faeks noch wol: de boustoffen fan myn wrâldbyld. It histoarysk materialisme kaem my sa om myn 25ste jier hinne alhielendal net frjemd oan. It bistean fan in objektive wrâld om ús hinne, fan wetmjittige, ivich ûnskepene krêften en kréative biweging dy't ús makke hat en meitsje sil - dy sintúchlik-filosofyske wierheit dy't my, skriuwende persoan, de lêste foarm jown hat, bigoun yn dat hoekje fan Fryslân dat ik saniis

*) Bikoarte tekst fan in lêzing hâlden foar it Boun fan Fryske Kunstners to Ljouwert op 25 jannewaris 1967.

[p. 136]

omskreaun haw: de bloeijende tûke fan de hagedoarn boppe myn widze, it sân ûnder myn fuotten, tafel en stoel, it brechje foar it hûs, stiennen en gerspôllen fan de dyk, en sa njonkelytsen hûs en hear, ridskip, bisten en meiminsken... Dat wie de ljochte ierde, om mei Obe Postma to praten, dat wie de strieljende réaliteit. Hwat ik mei de eagen útfoun en my eigen makke mei de eagen, joech my en jowt my noch de hûnger nei de rykdom fan it libben, lânskippen en minsken, libjen, tinken, striden, hjir en oeral.^*)

Sa is it foarste elemint fan myn wurk de sichtberens yn al syn konsekwinsjes en fortwigings. Hoe't de iepenbiering fan de libbenskrêft, ek as kunstnerskrêft, troch it each yn immen syn persoanlik aerd en struktuer tolânne komt en dêr wurket, is my in mysteary, krekt sa't bygelyks it skriuwen fan in symfony dat foar my is. Lykwols is it net frjemd dat it him it earst yn my utere doe't ik as hiel lyts jonkje bigoun to tekenjen, op alle wite muorren fan it hûs, ta fortwiveling fan ús mem dy't almar wytsje moast. Dat tekenjen is my lang bybleaun. Der wie faker as ienris sprake fan dat ik skilder wurde soe, mar doe't ik sa'n jier as 14, 15 wie is it min ofte mear yn my weisakke; ik fielde sels by yntuysje wol dat ik in dilettant bliuwe soe. Ik hie doe de literatuer foun, of de literatuer my, en hiele nije foarmen fan sichtberens waerden dêrmei, mar nou yn it wurd, transponearre. Ik bigoun to dichtsjen en om't ik hjir nou dochs oer dy perioade fan myn puberteit praet, siz ik der meiïens by dat ús gesin doe yn Apeldoorn wenne, hwer't ús heit syn eksport-affearen wer hwat hope op to laepjen (wrâldoarloch nr. 1 hie se him glêd bidoarn). Dat waerd in desillusy, it bankerot wie al gau kompleet, en ik learde myn earste leske yn hurde sosiale wetmjittichheden.

Op it gymnasium yn Apeldoorn bin ik tusken de jierren 1922 en '25 farve en foltreaun mei Nederlânske en klassike kultuer. Dat barde ek yn de Nederlânske tael. Ik haw dêrom myn ‘stiel’ by de greate dichters fan Hollân leard: de 80-ers, Leopold, Boutens, al hiel gau dêrop Bloem, Roland Holst, Nijhoff, en al ridlik gau by myn hwat âldere tiidmaten: Marsman, Slauerhoff. Ik dichte yn 'e skoalle fan Hollân, it Nederlânsk waerd myn uteringstael, ik gyng mei Hollanners om, en Apeldoorn wie

*) Yn myn roman Pan onder de mensen haw ik dit elemintaire sien by it bern foar in goed diel omset yn it elemintaire harkjen; dêr binne it net de dingen, mar de materiéle lûden dy't de siel fan de jonge muzikus Allard Rosweide opbouwe, mar it prinsipe is krekt itselde.

[p. 137]

mear as in great Geldersk doarp, men kaem dêr nuver, kosmopolitysk folk tsjin. It forhael hoe't ik fan de skoalle fuortroun en kunde krige oan de Nederlânske skriuwers persoanlik, haw ik dien yn myn Meesters en Vrienden; as jongfeint rekke ik njonkenlytsen yn har ‘toverkring’. En dochs...!

It Fryske elemint by ús thús wie net dea. De forbining mei de Fryske famylje bleau hecht. It lêzen fan Fryske blêdden yn 't bigjin ek. Der waerd altyd Frysk praet, myn âlden binne nea forboargerlike: hja bleauwen boerebern. It earste merkteken fan ien en oar is in âld skriuw- en tekenboek dat ik doe folkladde, en dêr sit de griene sprút fan myn Fryske sêgen al yn. It wie it earste stadium fan myn visy en bân mei Fryslân. Ik kaem út de Wâlden, en binammen yn myn jonkheit siet dêr noch in heap libbene folklore. Yn Apeldoorn hie ik in hiele doaze fol mei âlde Fryske boekjes, almanakjes, toanielstikken. Yn ien fan dy boekjes, as ik my net forsin hiet it De Bijekoer, stie in moai romantysk forhael oer in oerfal fan de Noarmannen op 'e Fryske iggen by Utgong (Berltsum). It pakte my sa dat ik der yn neifolging fan Schiller en Hebbel - dy't ik mei fjûr lies - in drama yn fersen fan makke; it kin ek wol wêze dat de drama's fan Douwe Kalma, dy't ik doe ek kennen learde, der hwat oan ta dien hawwe. It stik hiet Olof en is bihâlden bleaun, trochdat myn mem it - mei in hiele oare samling papieren en snypsnaren - trou biwarre hat.

De folgjende étappe fan myn romantyske skôging op Fryslân binne de Friesche Sagen, dy't ik yn de fjirde klasse fan it gymnasium skreau (1924) en dy't yn 1925 sels útjown waerden! Dy sêgen binne de waerglêzen fan myn literaire groei, mar ek fan de grinzen derfan: it is al to ‘moai’ proaza, it is net eigen. In lyts bytsje eigen wie it forhael dat ik yn 1927 skreau: Koningssage, dêr't wer ris in held út myn jeugdjierren, de âlde heiden Redbad, yn opfierd waerd. Foar in skriuwer fan 20 jier is it net al to bêst, mar it markearre it stadium flak foardat ik mei de roman Rembrandt bigoun. Dat stadium neam ik dus, neist myn al persoanliker lyryk, de romantyk fan it Fryske forline.

II

Myn twadde Fryske thematyk, de sosiale, soe noch in jiermannich yn 't skaed bliuwe. Dy kaem pas doe't ik as lêsseal-assistint foar de twadde reis yn Fryslân kaem to wenjen - alhiel tsjin myn sin, en dêrom mei in slimme neurose, sa't ik dy ek yn Meesters en Vrienden biskreaun haw.

[p. 138]

Yn 1929, krekt by it bigjin fan de greatste en destruktyfste krisis dy't it kapitalisme (ôfsjoen fan wrâldoarloch nr. 2) trochmakke hat, wie der foar my net folle kar: ik moast troch de earmoed yn it âldershûs einlings hwat fortsjinje, op eigen skonken stean. De iennige fakatuere wie Snits. Ik hie my krekt noflik en mei hege forwachtings op in baentsje yn it sintrum fan it lân (fan Amsterdam doarst ik allinne mar dreame) deljown, lokkich mei de omgong mei jonge Hollânske skriuwers, Marsman foarop, en nou moast ik freonen, muzyk, kosmopolitisme, takomstútsjoch en de iepenens fan in greatere wrâld deroan jaen. Ik hie in fieling dat ik wjokken hie dêr't ik krekt mei útfleane soe, doe't ik wer op 'e groun bilânne. It libben yn it âlde heitelân hie doe yn syn agraryske bislettenheit net folle ynspiraesje. It wie sleau en al to rêstich, it hie in flink stik deade tradysje of miskien konservatisme; it stedtsje yn 'e Súdwesthoeke dêr't ik sawn jier libje soe, lei krûm ûnder stâns- en klassefoaroardielen. De mearkesromantyk wie dea, ek al seach Douwe Kalma doetiids kâns my noch ienris to biheljen yn in Fryske konferinsje hwer't ik opdraefd bin as sprekker oer dy matearje. Yn myn omgong mei Fryske skriuwers siet in elemint fan wanhopigens. Ik wist net hwer't ik my keare moast, hja wiene - ik moat it earlik sizze - surrogaten foar myn Hollânske maten, op twa Brouwers nei, Jelle H. en Gerben. Ien of leaver twa Hollânske maten wiene der dochs. De dichter J.C. Bloem wie doe griffier op 'e Lemmer; hy en syn frou, Clara Eggink, wennen yn Sint Nikelsgea. Hwat bin ik nei harren en Gerben Brouwer faek tafytst: dwers troch it wide, keale lân, ander dy ivige wyn, oer dy lange strjitwegen, dêr't jin mar ienris yn de healûre immen tomjitte kaem. Ik wie siik yn de siel fan lân en minsken. Gerben Brouwer sei wolris mei in spotgnyske: ‘Dat komt omdatstû libbeste út de paradox,’ en hy woe dêrmei oantsjutte dat ik, heiden en humanist, nea mear de frede fine koe dy't de leauwende Kristen eigen is - mar de paradox siet earne oars. It wie de ûnmooglikens om aktualiteit en forline meiinoar yn ienklang to bringen. De kontinuïteit yn myn bistean wie tobrutsen.

Ik haw oant 1937 to Snits tahâlden, mei ien jier dertusken om myn direkteurs-briefke to heljen yn Den Haech. Dat wie in jier dat my wer hwat op fuotten sette, en doe't ik weromkaem, om't der noch altyd gjin oar plak iepen wie, hie ik de slimste tiid hawn. Ik troude yn 1932, en mei in jonge frou oan myn side waerd it libben al in stik draechliker, ek al foroare der neat yn de tastânnen fan Snits... Gerben Brouwer wie fuort, in man as Fedde Schurer wenne yn Amsterdam, mar ik seach

[p. 139]

him wol ris yn de fakânsjes. Us nije relaesjes wiene de jonge skriuwer Jan Piebenga en syn frou Maeike, dy't in part gesellichheit ynbrochten.

III

As ik siz dat der yn Snits neat foroare wie, bin ik mis. De greate krisis friet fûlder troch de hiele kapitalistyske wrâld hinne, en Fryslân krige syn part fan wurkleazens en ekonomyske delgong. En mei dy krisis kaem yn Dútsklân it drigemint op fan in nij geweld: it nasionael-sosialisme. Hitler en syn mannen kamen yn 1933 oan 'e macht.

Yn it lyts waerd dit ek in krisis yn myn eigen libben. De yndividuéle, romantysk-lyryske dichterdream dôve út. De réaliteit trape my sa hurd op 'e teannen dat ik kieze moast. Ik bigoun mei in algemien, ûnklear antifascisme, mar it woechs njonkenlytsen oan ta stúdzje fan politike en maetskiplike problemen, dêr't ik noch nea waerm foar roun wie. De Dútske emigranteparse makke my attint op it Marxisme. It proses fan dy omkear duorre by my in jier as trije: yn 1936 bin ik lid wurden fan de CPN. Al myn forstân, sympathy, stribjen en forwachtsjen foun yn it Marxisme in útwei. It wie in pragmatyske leare en it hie de dreamkwaliteiten fan de utopy, hwant it socht in takomst dy't noch net eksplorearre wie. It wie macht en saeklikheit, en it wie heilsleare, en ik wie net foar neat fan Dopersk bloed, al kaem ik nea mear yn in tsjerke. Tsjinoer de misdriuwen fan it Tredde Ryk brocht de Sowjet-Uny de blaudruk fan in sosialistyske demokraty op universéle skael. Nei in ôfgryslike mislearring - de roman Eroica, mear in neipraterij fan de film as in brok libbene epyk en ek de graedmjitter fan myn ‘foarderingen’ yn it Marxisme - rekke ik om '35 hinne yn it goede spoar. Ik skreau Stiefmoeder aarde. It wie in lokkich tobekfallen op it heitelân, sels yn syn ûngelokkichst, dat wol sizze: earmste, roerichst tiidrek, ek in tiid fan krisis en revolusionaire opflecht, de Domela-jierren, it bollejeijen, de emigraesje nei Amearika, de klassestriid pur sang. It wie de roman fan in lân en in folk dat ik koe, in model boereroman dat in traep joech tsjin alle Blut-und-Boden-literatuer dy't ûnder de nazi's heechtij fierde, in memoarje fan de âlde boerelagen, èn it wie in liet fan Marianne. Men kin dit miskien sosialistysk réalisme neame - ik wit it net, ik hechtsje net sa oan etiketsjes, mar yn elk gefal markearre Stiefmoeder aarde myn twadde ‘Fryske’ thematyk, de maetskiplike. Ik hie myn eigen folk yn sosiale biweging útskildere.

De CPN rôp my al gau nei Amsterdam, en sa kaem ik yn de haedstêd,

[p. 140]

hiel oars as ik earen wol tocht hie: ik waerd kunst-redakteur fan De Tribune, sûnt de simmer fan 1937 Het Volksdagblad. Amsterdam waerd foar my de brêge tusken Fryslân en de wrâld, tusken it ‘lân fan myn fieling’ en de greate polityk, de greate kunst, de politike aksjes (foaral yn dy dagen dy foar it republikeinske Spaenske folk dat tsjin Franco focht). Mar it sosiale, réalistyske Fryske thema bleau yn my wekker: út Stiefmoeder aarde groeide twa jier letter Het rad der fortuin (Douwe Kalma sei dat it better wie as syn foargonger, mar dat bitwivelje ik), de novellen De bijen zingen en De freule as lytse panderkes neist it réalistyske paed, en dan, flak tsjin it útbrekken fan wrâldoarloch nr. 2 oan, Wilde lantaarns. Dat is in lytse roman dy't spilet tusken Fryske Peallen, Mearum en Bakkefean, yn de útfeante feanterijen fan om 1920 hinne. Ik koe dy kontrei om't in omke, dy't op 'e klaei net to bêst buorke hie, it yn '18 mar ris bisocht op it sân en it âlde fean, en ik útfanhûze dêr as jonge mear as ienris. It is wer in boek fan klassestriid, gjin ‘monumint’, mear in skets, mar de thematyk is dy fan de stiemoer.

It sosiale thema mei relaesje ta Fryslân dûkte nochris wer op, in jiermennich nei de lêste oarloch. Ditkear rekke it net it plattelân, mar de lytse Fryske stêd. It wie gjin Snits, it wie in stedtsje - al symboalysk tusken it réalisme yn - mei ‘útgong nei de sé’, nei de romte en de frijheit. Dat is einliks ek it thema fan it jonge libben fan it Harnzer famke Anna Casparii yn it boargerlik milieu krekt foar 1900 - sylfeart en stoomfeart, sosialisme, kunstners-idéalen, binypte famyljes, skandaeltsjes en fretterijen, mei it wjerljochtsjen fan de Hogerhuiszaak op 'e kjimmen. Anna mei har skjinne siel wol út de binyptens en hja rekket der ek út, mar mei de falske frijheit dy't in âldere kapitalist har bringt.

Anna Casparii moast it bigjin wêze fan in syklus dy't it libben yn Nederlân tusken 1900 en 1950 skilderje soe - yn de greate en lytse stêdden, by boeren en arbeiders, kunstners en froulju, by koloniale hearen à la Colijn en rebellen as dy fan de greate folks-aksjes, 1903, 1918, 1934... De syklus is nea ôfkomd en sil dat ek net; gjin minske hat nei dizze boeken omsjoen, op in pear lettere dielen nei, mar dy spylje net yn Fryslân. Dy lêsten binne foaral toweechbrocht troch de oarloch en it forset, en yn it forbân dêr't ik nou oer skriuw lit ik se bûten myn skôging.

IV

De oarloch hat wol in tredde fase yn myn relaesjes ta it heitelân op-

[p. 141]

roppen: it resultaet fan dy nije foarm fan ynspiraesje binne De tegels van de haard (1941), nei de oarloch útwreide en omtitele as De Friese postkoets (1948 en dêrnei). It wie 1941, de bisetting wie in feit, de ein fan de oarloch net to sjen. By de hâlding tsjin de bisetter dy't ik oannaem, wie ik der net wis fan oft ik ea libben troch de oarloch reitsje soe. Ik leaude earder fan net as fan al; yn elk gefal kamen yn dy stimming sa mar spontaen âlde bylden fan myn herte- en wâldherne opsetten, yn it iene forhael nei it oare. It waerden novellen mei Dichtung und Wahrheit, famylje- en jongesforhalen, pake en beppe, omkes en muoikes fan it âlde laech. Ik hie dêrmei de boarne fan eartiids wer foun, mar nou yn in oare forhâlding, ik wie wer by ‘de dingen’ fan doetiids, ik moast it allegearre noch ienris troch de forbylding gean litte - mei alle frijheit fan de kunstner dy't ommers altyd foar de helte libbet fan hwat bard wêze koe...

Ik wie tige wiis mei dy stoarjes, ik bin it noch. Der steane yn dy novellen tusken my en Fryslân gjin opsetten of idéën, al hoe wichtich en needsaeklik, it is allinne mar in direkt stik libben sjoen troch de eagen fan in opgroeijend bern. Dizze Tegels krije dan ek, as ik mysels sifers jaen moast (hwa docht dat net ris, yn in bisiikjen om eigen wearde of ûnwearde fêst to stellen?) de heechste, krekt as de forhalen fan Eros in hinderlaag (1945), as myn Doodskoppen en kaalkoppen (1966) en noch in pear; de oare boeken moatte it mar mei 5, 6 en 7 dwaen...

Hwat bitsjutte nou dizze forhalen oer in Frysk formidden dat ik yn myn jeugd kend (of dreamd) haw? Hja binne in teken fan myn frustrearre Friezendom: ik soe jerne tobek wolle, mar hjoeddedei sitte de wegen psychologysk bisjoen ticht. It aktuéle Fryslân ûntkomt my. It wurdt foar my mear en mear in provinsje fan Nederlân, gjin ‘heitelân’ mear. It wiere Fryslân is foar my Fryslân sa't it wie... 50 jier lyn. It ûnforjitlik elemint fan de heugenis is dat fan de ûnskuld. Ik sels wie dat type fan de ûnskuld, as ik foar dit wurd yn 't plak stelle mei de net to ûntkommen kennis fan goed en kwea, de wrâld, de polityk, de fragen fan macht en frijheit, fan idé en maetskiplike striid dy't it libben ús jowt.

De Postkoets, en sa ek wer myn lêste Fryske forhaleboek De namen in de boom, soe ik it bêst omskriuwe kinne as: A la recherche du temps perdu. As ik yn it Fryslân fan hjoed hwat sykje, dan sykje ik hwat der net mear is as allinne yn in libben oantinken. Nei de widze kinne wy allinne werom troch it duorsum en sichtber makke byld, troch de forbyld-ing.

[p. 142]

V

Dêr komt nou in fjirde fase fan myn Fryske thematyk by. Dat is dy fan de mythe. It mythyske is fansels bisibbe oan de romantyk, mar it is dochs mear en giet djipper. Romantyk is heimwé nei it forline, en al to faek flecht foar de problemen fan hjoed. De mythe - it bigryp is troch de Nazi's misbrûkt, mar dêrom moatte wy it wer skjinwaskje troch nij brûkme - it is bisef fan it forline as ôfstân sûnder werom, mar dy't tagelyk bynt. De mythe is gjin histoarje, hja stelt de histoarje absolút, trochdat hja in byld makket fan opkomst, berte, de earste stappen fan in nasionale mienskip. Dat is ek myn relaesje ta it oerâlde Fryslân, de stimmingslaech dêr't twa greate forhalen, of koarte romans, út fuortkomd binne: yn 1958 Wind en avondrood (yn de bondel Noorderzon), yn 1966 Het zwaard, de zee en het valse hart, dat noch in ieu of hwat earder spilet.

Mythysk is yn it earste forhael it byldzjen fan in oppermachtige frouljusfiguer. Ik kaem op myn heldinne Una troch ‘Unn mei de djippe tinzen’, dy't yn 't foarbygean skildere wurdt yn de Aldiislânske Laxdealasaga. By my forskynt hja as de reuzinne, freondinne fan de jonge manlju, profetes, heimlike keninginne: it is it Fryske heidendom yn persoan dat noch ienris omheechkliuwt yn it jounrea fan syn skiednis, foardat sérovers en mûntsen it oansjoch fan it lân uterlik en inerlik foroarje. Yn Het zwaard brûk ik de sêge fan Hengist en Horsa, mei hwat o sa himpene ynformaesjes oer de kolonisaesje fan it 5e-ieuske Ingelân troch Angelen, Jutten, Saksers, Friezen. It gong my hjir wer net om de histoarje, al bin ik foreale op it opbouwen fan in histoarysk formidden en al falt my de identifikaesje mei hwatfoar tiidrek ek nea swier. Hjir giet it om it Fryske, foaral Germaenske heldendom en heidendom. Ik kin sizze dat in part fan myn stoarje opset waerd om in traep to jaen tsjin de mythe fan de eale, reine, trouwe en ûnfordoarne Germaen, dêr't de Nazi's ús mei forjaen woene, en sjen to litten dat de wei fan de Germanen nei de macht oer liken gong - troch grimmitigens, bloed, leagen en forried. Mar der is mear. Wy kinne ús sels en ús dieden moreel bioardielje: it forline yn lêste ynstânsje net. Troch dit rouwe libben fan swurd, sé en machtsstriid spilet Fryslân mei as bou-elemint fan in skimerige, barbaerske tiid dy't komme moast om de Romeinske wrâld fan slavernij yninoar to skoppen: Fryslân dus bihelle yn de greate biweging fan âlde, rûge foltsen dy't ek in revolúsje makken.

Dizze Fryske mythen lizze miskien op 't earste each yn myn wurk as

[p. 143]

hwat nuvere swerfstiennen. De folklore hat hjir foar my, al kom ik út de streek fan de Burgumer poppestien, ôfdien. De mythe is hjir in brok kollektive oantins, en dat is in libben ding dat ik op myn wei faker as ienris met haw.

VI

Sa't ik yn dizze mythe-útbylding bisef haw fan twa spanningen: ôfstân en djippere bining, sa leau ik wol dat yn myn libben oare spanningen, tsjinstellings en tsjinstridigens neistinoar lizze. Der is yn my de leafde foar it forline yn ûnderskate foarmen, mar ek it stribjen nei de takomst. Myn polityk forstân hâldt my wol ris hwat oars foar as myn spontaen gefoel. Ik bin foar it réalistyske yn de kunst - yn de tradysje fan Balzac, Tolstoj en Thomas Mann, mar mei nije sosiale ynhâlden - en ik kin net sùnder de dream. De wide wrâld lûkt my mei forheftige krêft, ik soe oan myn dea ta reizgje kinne om to witten hoe't it mei de ‘dingen’ steld is - en fieling foar it lokale, yn 't bysûnder it Frysk-bislettene, sit djip yn myn wêzen forankere. Dizze spanningen binne dy fan in minske dy't wit dat er nea lokkick wurde kin yn de hjoeddeiske wrâld, om't allinne dat hwat wie en dat hwat komme moat - twa hiel forskate saken! - bitsjutting foar him hawwe.

Foar sa'n ien is der mar ien ding dat ôfgrounen oerspant. Dat is hwat ik al ris neamd haw: de forbylding, de macht fan de kunst, de jefte dy't ik leaver noch mei in Ingelsk wurd de ‘imagination’ neame wol. De tael hwer't ik dy forbylding yn útlibje, docht er foar my al net mear ta. It komt oan op de synthese dy't der it resultaet fan is. Dy synthese hat ek wol ris hwat fan in kompromis, mar hja hâldt de komponinten fan myn persoan byinoar al binne dy noch sa anti-polair, en stjûrt my dêrom yn de rjochting dy't ik wol. De ‘imagination’ makket dat ik my yn de skiednis fan meiminsken en oare tiden, oare lannen, biwege kin: ek yn dy fan Fryslân. Oantrún krij ik fan in hieleboel kanten, sa't in oersjoch fan myn wurk leart. Ik leau lykwols, dat de Fryske oantrún by my út de âldste, djipste lagen fan it libben komt. As der in geheim ritme is fan it hert, as de siele in eigen kleur en toan meikrige hat, dan tankje ik dy oan myn memmelân Fryslân.