|
| |
| |
| |
Theun de Vries / Piip
By ús foar it sydfinster lâns glied in skym troch it goudgriene ljocht en om't de middei fierhinne om wie en gjin breasutelder noch winkelman mear forwachte wurde koe, wiene wy alle trije, ús heit en mem en ik, binijd hwa't dat wêze koe. Immen die de klink fan 'e efterdoar en rôp: ‘Folk yn?’ lyk yn 'e hûs op en stie yn 'e gong. Us heit sette hinne om to sjen en kaem werom mei in man yn in griisgriene unifoarm. In soldaet. Us mem rôp sagau't hja him seach: ‘Nou, nou, Harre!’ en se fûstken togearre.
De soldaet bûgde him nei my oer en frege: ‘Hwa is dit?’ en ik sei: ‘Wilt Tjaarda... en ik kin ek lêze.’ Ik liet him it boekje sjen yn brún omkaft dat ik fan skoalle meikrige hie en dêr't forhalen yn stiene oer bern mei hounen (ik wie bang fan hounen, mar it lêzen oer bern dy't der mei omsprongen as boartersguod bitsjoende my). De soldaet lake en sei: ‘Lês dan mar moai fierder,’ en like dêrmei sizze to wollen dat er gjin drokte mei my ha koe. Ik hie gjin each fan him ôf, hwant al wiene wy sûnt de mobilisaesje aerdich manlju yn unifoarm wend, fan sa tichteby seach ik se mar selden. Harre hie syn soldatepet ûnder de stoel lein en siet nou mei de knibbels oerinoar. De nije griisgriene unifoarmen hiene gjin lange broeken mear, mar de soldaten hiene kûtwynsels om dy't se ‘pûty's’ neamden, en dy sieten om Harre syn grouwe boereskonken as de triedderige wuolsels om in foarse plant. Ik hie der alle stúdzje by. Der skimere my heal en heal hwa't Harre wie - ik hie him foartiid noch noait sjoen, mar hy moast in uterlik stik neef fan ús heit wêze, jonger yn alle gefallen, hwant ús heit wie al oer de soldatejierren hinne.
Ik hearde Harre sizzen dat er nyskes fan 'e trein kaem wie en mei forlof nei syn âldelju ta soe op De Tille - dy namme bearde ek wakker fier fuort -, mar dat er hwat mei ús heit to bipraten hie ear't er dy loop fan trije ûren ûndernaem. Harre praette stadich en tige mei sin, grânze hwat troch de noas. Hy wie, hwat ûnder ús folk suver net foarkaem, donker fan fel en hier en der stiken in pear swarte hierteisters ta syn noasters út. Syn wynbrauwen wiene koart en grou as slakjes en dêrom like er moai noartsk út 'e eagen to sjen, mar by skerper tasjen wiene dy eagen goedmoedich brún die bliken. Ik leau net dat der wier kwea by Harre siet, mar hy brocht my ynwindich danich fan 't stik.
| |
| |
Hwerom dogge greatminsken tasizzingen oan lytse bern dy't hja letter - flechtich en sûnder omtinken as it libben har makket - net neikomme? Doe't Harre en ús heit togearre nei de foarkeamer stieken foar in petear ûnder fjouwer eagen, bigoun ik soldaten to tekenjen mei pûty's om. Us mem makke kofje en skikte de tafel ré foar de jounbrogge en hja seach my in pear kear oer 't skouder - ik brûkte nou it brede finsterbank as tekentafel - en sei dat ik net tofolle oarlochsdingen tekenje moast, oarloch wie alhiel mis, God woe de oarloch net. Us mem praette gauris oer God en it gyng har linich ôf, net oars as wie se tige op 'e hichte mei syn himelske foarkar en tsjinsin, mar ik leaude yn har, hja wie de ûnskuld sels en ûnfordoarn bliermoedich sa't doedestiids nei Dopersk bigryp de wiere kristenen wêze moasten. Ik gyng der lykwols mei troch soldaten mei pûty's to tekenjen en bigoun selst oan in dikke Bertha, mar mei dat kanon woe it net rjocht, foarearst om't it my net al to klear wie hoe't in dikke Bertha yninoar siet en dêr kaem noch by dat ús heit en Harre weromkamen en wy fanwegen de iter earder as ornaris om 'e tafel skikten.
Nei iten seagen de manlju op 'e klok en doe op har horloazjes - Harre syn horloazje siet yn in seemlearen slúfke efter de bân fan syn soldatebroek - en Harre sei grânzerich: ‘It kin om 'e tiid noch rejael in pypfol lije.’
Ut syn iene broeksbûse helle er in platte koperen tabaksdoaze fan âld boeremodel en út de oare bûse in piip. Pipen wiene yn dy dagen roversguod foar my. Us heit piipsmookte net; in piip to bisetten like my prachtich moai ta. Harre syn piip wie de moaiste piip dy't my oait ûnder eagen kaem wie. Hy wie net great, mar like yn al syn nijens in kreas en hânsum stik boartersguod; it hout hie de kleur fan in goudgiele kastanje dy't flammet en út 'en brunens skynt; en hwat ik noch net earder sjoen hie, krektlyk as om it bientsje hinne sieten om 'e pyptsjettel twa fine, lykop rinnende rinkjes fan koper, dat dy kop hie in protte fan in moai lyts ammerke. It skerp opnimmen fan Harre syn piip gyng my troch alles hinne. Mei bitsjoende eagen folge ik it meneuveljen fan syn stompe, mei koarte swarte hierkes bigroeide fingers dy't de tabaksdoaze iependiene en de piip stoppen. De helte fan 'e tabak bidarre dêrby op it taffelkleed; neitiid striek Harre alles kreas byinoar en it kaem wer yn 'e doaze. In simpel ding as it oanstriken fan in lusifers, it oangleonjen fan 'e tabak, wylst in prykjende, al to koart duorjende swietrook fan swevel en krolderich krûd om my hinne dwelme, it platsjen fan 'e
| |
| |
baernende varinas troch Harre syn grouwe tûme, en it opnij oanglimmen en teisterjen fan 'e tabak yn dy alderivichste moaije pyptsjettel wie klearbare tsjoenderij dy't my alhiel yn ûnstjûr brocht. Ik skoude by de tafel lâns nei Harre ta en foar't ús heit of mem it forbiede koe, flijde ik my dûm fan bigearte tsjin Harre syn knibbel oan.
‘Harre - mei ik dy piip ha? Aent as er leech is?’
Harre seach my forheard oan en liet doe glimkjend syn brune wrakke tosken sjen: ‘Dy piip? Dat is in nijenien. Dy kin ik net misse. Hwer moat ik dan út smoke?’
‘Wilt!’ rôp ús mem al bistraffend. Mar Harre lake noch hieltyd. Hy skoude my mei de iene hân oan 'e kant, net iens sa hiele sunich, en forfette: ‘As ik hjir wer kom, nim ik in piip foar dy mei.’
It hearde frijhwat maklik, lichtfeardich selst út syn swiere mûle en ik twivele fuortendaliks.
‘Krekt sa'n piip? Echt, echt wier?’
‘Wilt!’ kaem nou ek ús heit fanwegen. Hy treau my noch fierder by de tafel wei as dêr't Harre my hinne skoud hie.
‘Mar Harre bilooft my in piip! Krekt sa'n ien as er sels hat!’ iggewearre ik tsjin.
Harre sei swiermûlich en sa lykmoedich wei: ‘Jawis, krekt sa'n ien. As ik wer mei forlof kom, hear! Mar moai boartsje, jong.’
Us mem skuorde my mei nei de koken en sei dat ik in smoarge twinger wie en in albigear - dat hie se my dochs wol óárs leard, net? Dêrby, hwat moast Harre, dy't mar sa inkeld ris by ús kaem, wol fan my tinke? It koe my op dat stuit neat skele hwat Harre fan my tocht: myn habsucht om dy piip hie my sa yn 'e bisnijing, dat de lytse sedewetten dêr't se dy mei bisnoeije en bannigje woene hiene gjin fet mear op my.
Lêsboeken, de skoalle, boarterijen en de ôfwikseljende sleur fan myn jongesbistean rekke ik as fansels yn 'e dagen dêrnei wer mei bisteld. It kwinend en hertsearich gefoel dat ik sûnder de toverpiip net mear lokkich wurde koe, gyng my al njonkelytsen ôf. Soms kaem my de piip wer yn 't sin en krige ik even in prip troch myn binnenst. Mar ik praette al net mear oer de piip, de wisse en lichte sedewet krige my allinken wer sa yn 'e macht dat ik my oer myn ûnbiroaide langsten bigoun to skamjen - krekt sa't fan my forwachte waerd.
Ien fan 'e earste dagen fan myn greate skoalfakânsje frege ús heit my oft ik mei woe nei famylje ta, ik koe by him foar op 'e fytsstange sitte. Ik rôp al fan ‘ja!’ ear't ik my goed ergere hwer't it om gyng - ik wie
| |
| |
noch like hjit op nije plakken, gesichten, ûntdekkings as yn 'e tiid doe't ik pas rinne koe en yn 'e buorren bigoun om to strunen. Ik stie ta to sjen hoe't úis heit in sêfte lape om 'e fytsstange wuolle en dêr in sealtekje fan filt oerhinne gaspe dêr't ik op sitte soe. Alhiel út 'e skroeven die ik myn sprong yn 'e loft en ús heit en mem laken; myn oanstriid ta dounsjen hie as grap al by de hiele famylje lâns west safier wie 't hinne. Wy glieden op luftich gounzjende, nije fytsbannen en mei in simmerich geglinster yn it nikkelwurk fan 'e fyts hurde binnepaden del en doe oer in strjitwei mei ikebeammen dy't in grien forwulft fan blêdden oer ús hinne spande. Alhiel ticht wie it dak net, de bifluorre klinkertwei gloeide hieltyd read op ûnder ús twatsjiller as der in ûntaestbere stripe ljocht troch it leaf briek. De strjitwei brocht ús omheech nei de brêge oer de feart, dy't sa to sjen in bulte weihie fan it farwetter, dêr't ik lang lyn mei greate Wilt stien hie en de jonges út Jachtherne doe't se in klompskip to wetter litte woene, allinne dit wie in oare brêge. Wy lieten de wei mei ikebeammen wer lizze en folgen in oar binnepaed dat frijhwat bochte en fol siet mei flearbeamkes en kamperfoelje. Us heit frege: ‘Giet it dy nei 't sin?’
Ik knikte mar ris en sei neat. Myn eagen wiene fol mei kleare hearlikheit, myn forbylding warde him forheftich. Doe earst kaem my yn it sin dat ik noch hielendal neat wist oer it reisdoel. Ik frege ús heit: ‘Hwer gean wy hinne?’ en hy andere: ‘Nei De Tille.’ De namme sonk yn my del en wrotte yn myn ûnthâld om; ik frege nei in skoftke: ‘Hwer't Harre syn heit en mem wenje?’
Us heit sei dat ik it goed ûnthâlden hie. Fytsendewei lei er my út dat Harre syn âldelju myn âldomke en âldmuoike wiene, se hieten fan Age en Grytsje, it wiene lju op jierren en net bot mear yn 'e fleur, en sûnt Harre ûnder tsjinst moast sloerde it boerespul út, hwant âld Age-om koe it wurk mei de arbeider net mear oan, dat nou woene se de pleats forkeapje. Ik knikte wer: soksoarte fan boeresaken wiene my fan jongs ôf oan eigen en dúdlik. Us heit wie in skoftke stil en sei doe foarsichtich en selst hwat ûnwis: ‘Der is dêr noch in âldomke yn 'e hûs. Hy is Gryt-muoi har broer en hjit fan Tsjeard. Hy is ek al âld. Dû moatst him deisizze mar fierders net mei him prate.’
‘Hwerom net?’ frege ik forheard.
‘Hy is dwylsinnich,’ wie heit syn biskie.
Ik siet en swijde in hoart. Heal en heal hie ik der aen fan hwat dat wêze koe, dwylsinnich; ik fielde hwat fan binijdens en ek skrutenens om dat
| |
| |
nuvere wurd. Dat ik frege bidêst: ‘Hwat is dat, heit, dwylsinnich?’ Us heite lûd bleau wifkjend en mijen: ‘Hy is net goed mei de holle. Dwylsinnigen binne ûngelokkich, se binne krekt as de bargen, se ha gjin bisleur oer har bistean. Soe der gjinien foar har soargje, dan kamen se om yn eigen smoargens.’
Ik tocht lang nei oer dat andert. By ús yn 't doarp hie in dwylsinnigenien west, in frommiske, se roun troch de biwenne streekjes en wy, strobben, spatten fuort as wy har oankommen seagen. De gek, seine de greate jonges; wy binne net binaud fan dy gek! En se bleauwen wrychtich stean as mâlle Maeike der oanskermesearjen kaem. Maeike wie nou al in jier as hwat dea, mar ik koe har skril wêzen klear foar my krije, har smoarge hierfrissel ûnder in swart wollen bernekaperke wei, it preuveljen fan har útsakke mûle.
‘Is omke Tsjeard krektlike gek as mâlle Maeike?’ frege ik.
‘Sokssahwat,’ sei ús heit. ‘Mar Maeike wie guodliker... Omke Tsjeard hie kweade riten, yn 't foarige, lang forlyn. Hy raemde bern yn it wetter as se op 'e feartswâl stiene to sjen of sieten to fiskjen, en hy stiek ek wol ris in heablok yn 'e brân, en arbeidzje hat er noait kinnen, hwant hy bigriep net hwat arbeidzjen ynhie... Dwylsinnigen binne ûngelokkich,’ sei er noch ris.
‘En nou?’ frege ik, lang net noflik om hwat er oer omke Tsjeard sein hie. ‘Nou is er âld,’ sei ús heit. ‘Hy docht gjin kwea mear, of mar selden. Hy koe krektlike goed dea wêze.’
‘En hwerom gean wy nei De Tille?’ frege ik binaud.
Us heit lei my út dat Harre kaem wie om to freegjen, omke Tsjeard ophelje to litten en yn in great hûs op to bergjen dêr't dwylsinnigen bioppast wurde. ‘Gryt-muoi en Age-om binne njonkelytsen âldernôch om noed fan omke Tsjeard to stean,’ sei ús heit. ‘Dêrom woe Harre ha dat ik omke Tsjeard syn fâd wurd en him opslute lit.’
Alhoewol't ik einliks freegje wollen hie hwat dat nou wer wie - in fâd -, bêdden heite wurden oer dat opsluten myn oeralligens hwat del, hwant ik bigoun der danich mei om to pakken. De simmerdei kaem my foar as minder heech en klear en doe't wy it twadde ein streekrjochte en iepene feart krigen dêr't neffens heit De Tille oan lei, moast ik alle geduerigen oan mâlle Maeike tinke en makke ik my foarstellings fan in Tsjeard dy't der like forwyldere en optakele útseach as de âlde healwize by ús yn 'e buorren; miskien hie er ek wol in frouljusrôk oan en hie er in bispotlike bernemûtse op, en miskien rôlle er wol yn 'e smoargens
| |
| |
om as in baerch dy't nearne gjin bisleur oer hat. It byld makke my tryst fan tsjinnichheit, en doe't ús heit my ynienen in boerehûs by it wetter oanwiisde, hwerfan de gevel biskûle lei efter trije stive, bihoffene linebeammen mei ticht yninoar bifrissele blêd, en sei dat wy dêr wêze moasten, doe wist ik dat ik omke Tsjeard nou gau sjen soe en it bisette my suver.
Ik hold ús heit earst stifif by de hân beet en doe by de jas, hwant hy skodde myn hân súntsjes los om de beide âlde minsken to bigroetsjen dy't yn 'e foarkeamer sieten, efter twa nederige finsters mei gâns rútsjes, dêr't bûtendoar de linebeammen foar stiene. Aldomke en -muoike wiene by ús ynkommen net oerein gien, mar sieten ôfwachtsjend elk oan in kant fan 'e tafel, elk yn in reiden briedstoel. Ik koe harren earst mar min ûnderskiede, hwant it ljocht wie yn dizze keamer fanwegen de linebeammen sa koel en grienich as djipswetter, en myn eagen wiene noch fol mei sinne fan bûten. It skimerige fan 'e keamer, sa seach ik al njonkelytsen, kaem net allinne fan 'e beammen, alles wie dêr donker: de flier en it brune, dof wreaune bedsket, it kammenet mei syn bolle bûk fan mahoanje, it swart gapjend gat fan in hurdsté dêr't noch in keatling yn delhong, alhoewol't de itenspôt ûntbriek.
Earst naem ik de minsken by de tafel op. Ik seach dat Age-om in burd hie, hwat by boeren in bytsje foarkaem, dat hy kaem my âlder en ûnwezentliker foar, en dat bisef fan âlderdom waerd noch sterker doe't ik Gryt-muoi obstrevearre: hja wie in lyts bigrypke yn dy greate briedstoel fan bizen, dêr't se mei fortoarre like to wêzen, mar de âldskens siet foar my boppe-al yn har wyt, healroun, breiden mûtske. Sokke wytmûtsen hie ik allinne sjoen by skilderijen dêr't biddende en bibellêzende wyfkes op to sjen wiene; myn beide beppen droegen oare, mûtsen dy't suver nijmoadrich wiene mei in rântsje of strook. Gryt-muoi har wytmûtse wie keal en sober, in Mennistemûtske út forfleine tiden. Sa slim wie ik wei yn myn waernimmingen dat it my oankaem as waerd ik âlder, net yn jierren, mar krekt as libben wy net mear yn it biwende fan hjoeddedei. De wjeraks en de forfrjemding spoeken ûngemurken troch de tsjustere keamer. Doe't it oan my ta wie om it âldminske in hân to jaen griisde it my suver: it fielde âld en toar as hie ik soks beet as in klauke. Mei stommens slein bleau ik salang foar har stean oant ik ús heit earne efter myn rêch sizzen hearde: ‘Tsjeard-om...’
Ik draeide my om. Fanwegen it bisjen fan omke Age en muoike Gryt
| |
| |
wie it my even troch 't sin gien dat der noch in treddenien yn 'e platte boerekeamer wêze moast. Yn 'e tsjustere útherne ûntdiek ik de dwylsinnige. Us heit loek my nei him ta en hold my wilens biskermjend de hân om 't skouder, dat ik hie op dat stuit mear mei him op as oars wol. Yn in djippe houtene stoel, in earmstoel mei brún learen sitting en bekling, siet in lytse dûbele man, roungear as hie er de sliep, en lykwols like it as koe er samar ûnforhoeds oereinfleane. Ik seach sa wol dat er in broer wêze moast fan Gryt-muoi, hwant se liken opinoar as twa âlde apen, allinne syn troanje stie mei stive kevels. Omke Tsjeard droech hielendal gjin rokken of in bernekaperke en hy rôlle him ek net, mar hy hie in nije, donkere blaukile oan mei wytbiennen knopen en in swartsiden boerepetsje op. Syn hier wie bynei spierwyt. It kroep him ûnder de pet wei, foar de earen del nei it gesicht, dêr't it boarstelich oer útstoppele. Hy hie in âlde, âlde boer wêze kinnen dy't yn in sliepherne der mar hwat suf en forarbeide hinnesiet, en ik hie my grif thuser field as omke Tsjeard de eagen mar net sa stiif tichtknypt en de mûlshoeken oplutsen hie as immen dy't yn ûnmacht gniist tsjin in to fûle sinne. Hjir koe men allinne mar tsjin it tsjuster gnize.
‘Dit is ús Wilt, Tsjeard-om,’ sei ús heit.
Tsjeard-om sei neat werom. Hy hold de hannen krampich om de keal roste earmleuning en kniep de eagen noch stiver ticht, dat syn wite wynbrauwen rekken inoar boppe de noas. Doe skrille ik hastich tobek: hy liet syn tosken hommels oerinoar knarse. Hy moast in hurd gebyt hawwe, hurd as syn hannen en hurd as de triedstoppels fan syn burd. It knarsen hearde wreed en wanmoedich yn 'e stilte fan 'e keamer.
‘Kom, kom, Tsjeard-om,’ sei ús heit as praette er tsjin in hiel lyts bern of in bist dat kjel wurden is.
Omke Tsjeard stinde. Hy knippere nou mei de eagen, ik seach tusken syn eachslidden mei reade rânnen de blauwe pupillen, gearskronfele en leech, se seagen nei gjin ding noch minske. Ik krige ús heit wer by de jas. Hy brocht my súntsjes werom nei de tafel, dêr't Age-om en Grytmuoi sieten. Muoike Gryt sei: ‘Gean mar sitten, feintsje.’ Myn namme like har ûntkaem to wêzen. Ik krige in stoel en sette dy sa del dat ik de dwylsinnige sjen koe, mar de tafel en ús heit tusken him en my yn hie. De greatminsken setten út ein mei ien fan dy wiidweidige, sleauwe en ûnnutte praterijen, dêr't ik my allinne guon wurden, frjemd fan foarm en lûd, fan ergere, lichtwol omdat se sa âld wiene. Ik kipe hieltyd tomûk nei omke Tsjeard; ik murk nou dat der in taffeltsje njonken him
| |
| |
stie, dêr't in donkerblauwe tabakspûde op lei en in foech blikken têst op stie. Al sjende forgeat ik it libben, de sinne, de baren fan ljocht en it wevelich wetter bûtendoar.
De ûnnoflike rêst dy't my oantwongen wie, waerd mar in kearmannich forsteurd. Omke Age kaem op in stuit út syn pakestoel wei as hyste er him mei ûnsichtbere touwen omheech, krige in kistke sigaren en hold dat ús heit ûnder de noas. Nei hwat gesneup naem dy der ien út as koe er echt sjen hokker de bêste wie. Age-om naem in oare sigaer út it kistke en sleepsoaljend brocht er him nei omke Tsjeard yn 'e tsjustere hoeke.
‘Hjir, jong,’ sei er smûgjend, ‘en gjin brân meitsje, hear!’
De dwylsinnige grânze wer wylst er him de sigaer tusken de lippen stekke liet. Even hie ik soarch dat er him fynknipe of midstroch bite soe mei deselde tosken dêr't er sa almeugend mei knarst hie, mar hy naem him oan mei dierlike foarsichtigens. Syn mûle koe wol gjin lippen hawwe. Syn eagen knipperen wer doe't Age-om oan trije, fjouwer kear ta forgees in lusifers oanstriek, ear't it prikje baerne woe en him dêrnei oanstekke liet. Omke Tsjeard smookte mei rêdde, koarte halen, sûnder de sigaer ien momint út de mûle to dwaen. Age-om joech him wer nei de tafel en stiek op syn bar in sigaer oan, mei rideljende hannen as wie er dea-ynein, en it praet mei ús heit gyng wer jeuzeljend fierder.
Yn stúdzje wei seach ik hoe't oan de sigaer fan 'e dwylsinnige in jûkel fan jiske bigoun to kommen. Ik wie binijd hoenear't de jiske der ôffalle soe. It duorre frijhwat. Mar der kamen nije tûkelteammen. Gryt-muoi gyng oerein. Ik folge har meneuvels mei de eagen. Hja die de doar fan in hoekspine iepen en kaem werom mei in koekjetrompke dat se my iepen foarhold. Der sieten noch trije koekjes yn, it wiene dúmkes. Ik naem ien en preauke foarsichtich; der siet in mûzekeutelige rook oan it koekje dy't my net oanstie. It dúmke môgele my yn 'e mûle sadré't ik der yn biet, en foel tusken myn tosken útinoar as skimmelich sân. Ik wist net hwer't ik mei de hap dy't ik naem hie hinne moast, trochslokke of útspuije. As ik it koekje útspuide, soe ik earst bûtendoar moatte, en dat koe as ik sei dat ik pisje moast, mar ik wie bang dat de dwylsinnige efter my oankomme soe en my nei de feartswâl fiere en yn it wetter hompe. Ik moarde de hap der troch en krommele it oare stik fan it dúmke ûnder de tafel fyn.
Doe't ik wer nei omke Tsjeard seach, fornaem ik dat it earste ein jiske, it moaiste en puntichste, der ôf miste; syn knibbels sieten ûnder de grize
| |
| |
jiske. Der wie al in twadde jûkel kommendewei, stomper en sa nuodlik net, it soe nou gewoan griemen wurde. Us heit, Age-om en Gryt-muoi praetten en praetten, en it duorre mar even, doe wie ús heit syn praet like evenredich en kreakerich as harres like my ta. Doe kaem der in hiel skoft neat en trapearre ik mysels der op dat ik even wei west hie. Ik seach om my hinne en myn moed bijoech it. Der like neat foroare to wêzen. It praten hold mar oan. Tsjeard-om hie syn sigaer opsmookt, it eintsje siet him noch tusken de tosken. De reek dy't ús heit en Age-om en Tsjeard makke hiene hong yn nearzige, útrutsen flarden ûnder de balken. Ik stiek de hân út en loek ús heit súntsjes oan 'e mouwe, mar hy hie der gjin iens erch yn. Ik joech my wer del yn myn stoel: fan forfeelsumens en iensumheit moat ik wer weidodde wêze, hwant ik skrille op doe't ik it wurd piip opheinde. It wie Gryt-muoi dy't it neamde; hja hie it tsjin omke Tsjeard hawn en har rasperich stimke hie hwat lûder klonken as dêrfoar.
‘Stek dyn piip ris oan, Tsjeard, dyn moaije nije piip.’
Ik skeat meiïens rjochtop. Ik seach nei Tsjeard dy't dûbelgear siet en him net forweegde. Wol hie immen, ús heit of Age-om, him yntiid it stommeleintsje ta de mûle út helle en yn it têstke smiten. Muoike Gryt stie him der noch ris op oan. De dwylsinnige spjaltte de mûle op oan 'e earen ta suver. Doe knarseltoske er foar de twadde kear - it like wol as koe er sa allinne sizze hwat er woe. Hwat seach dy âlde man yn 'e ûngroun efter syn eagen? Hy waerd wer stil. Ynienen hold er in piip yn 'e hân, dy moast er út 'e bûs helle ha, faeks hie er ek wol efter de tabakskladde op it taffeltsje lein. Ik seach nei de piip en krige in nije skok. Selst yn dizze keamer fol trochrikke skimer fan linebeammen en dompige glâns fan houtwurk seach ik op slach oan it sierlik glinsterjen fan de beide fine koperen rinkjes om 'e tsjettel hokker piip it wie. Harre sines. Hwat wie der bard? Harre moast wer mei forlof west ha, hy hie de piip meinaem, mar fansels net foar my. Net foar my, mar foar de dwylsinnige dy't him beethie mei syn slaeijen fan hannen, dêr't noait mei arbeide wie, dêr't er bern mei yn it wetter dústte en blokken hea mei yn 'e brân stutsen hie en syn earmleunings mei kniep dat se kreaken. Ik biloek. It wie likegoed om in nij opkommende sike bigearte nei de piip as om it ûnrjocht dat my oandien wie. Ik krige ús heit by de hân en sei binepen: ‘De piip.’
Hy knikte, net ûngeduldich, ek net botte tasjitlik, ‘ja, ja’ en makke myn hân wer los fan sines. Ik murk wol dat er de holle hieltyd troch
| |
| |
by it petear hie dat geande wie, de tamtaesje sûnder ein fan hol greatminskepraet. Ik siet der hinne en seach mar, wylst it my kâld oer de lea gyng. Harre hie by it piipstopjen ûnhandich west, ik krige syn stive, swart bihierre fingers wer foar my en de tabak dy't er oer ús taffelkleed muozze hie. Mar Harre wie ien mei in normael forstân. Omke Tsjeard tearde de tabakskladde iepen, mar hy die it op 'e taest, de eagen blyn en heal ticht, syn hân wrotte yn 'e tabak om, hy struide it meiïens om him hinne, oer syn broek en oer de flier, sûnder dat er it by de piip brocht. Ik siet my to forhâlden en seach it mei bittere forheardens oan. It duorre ôfgryslike lang ear't de âld man der euvelmoed yn krige dat er in piip beethie. Hy brocht him stadichoan omheech oant foar syn eagen, hy seach der nei troch twa eachskreven, mei in nuveraerdige oandacht dy't mines noch opskerpe. Hy siet lang mei de piip yn 'e iene, de tabakspûde yn 'e oare hân. Us heit krige der sa't it like einlings ek erch yn, hy gyng oerein en roun nei omke Tsjeard ta. ‘Lit my dat mar foar jo dwaen, net Tsjeard-om?’
De dwylsinnige stinde. Hy liet de piip net los doe't ús heit de moaije, flammige pyptsjettel - ik seach de donkere reekflam op dat goudgiele hout wol net, mar ik wist sekuer, o sekuer, hoe't er der útseach - fol mei baei die. Hy joech de âld man de piip oer sa't in frou har bern in sobber yn 'e mûle docht. Hy lange him fjûr oan. Hy bleau salang by him stean oant de piip baernde en de earste reekwolken omke Tsjeard ta tosken en noas út kringelen. De dwylsinnige smookte de piip sa't er de sigaer smookt hie; hy naem him net tusken de lippen wei, al hoe stiif as er him hieltyd mei ien hân omklamme. Hy pafte mei deselde koarte, rimpene sûchjes as niis. Ik koe my net bigripe dat er net smoarde yn 'e reek. Dy skynde him selst út 'e earen wei to kommen.
Gâns in hoart siet ik, forbûke fan binijdens en niid, nei dit roofdier to stoarjen. De piip moast in stikhinne leech wêze, de reek waerd inkelder en bigoun moassich to stjonken, yn it piperoer prottele it. It die my suver nij doe't ús heit ynienen út 'e stoel wei kaem. Hy sei: ‘Dat bliuwt dus ôfpraet,’ en der wie yn syn lûd hwat fan birettens en in ûnfoarsjoens einbislút dat my oer 't mad kaem; ik hie der my al by dellein dat it petear mei de beide âlde famyljestikken noch ûren en ûren oanhâlde soe. Gryt-muoi hold my opnij it trompke mei de forskimmele dúmkes foar, ik bitanke hastich. De twa âlde minsken klauden út har reiden stuollen oerein, der wie in gekreak en gehym dêr by de tafel, en doe folge fannijs it fûstkjen; de toarre, âldeftige hannen jagen my de grize
| |
| |
oer de grouwe. Ik siet noch mar oer ien ding yn noed. Us heit brocht my nei omke Tsjeard ta. De âld man siet yninoar lyk as doe't wy kaem wiene. Us heit sei, krekt as koe omke Tsjeard it echt yn him opnimme: ‘Wy sille fuort, Tsjeard-om.’
Tsjeard-om hold de útdôve piip yn 'e mûle sûnder lippen, de eagen ticht. Hy joech tael noch teken. Us heit forfette: ‘Wy moatte wer fuort, Tsjeard-om.’
De dwylsinnige die de mûle op. De piip, de oanbidlike wûnderpiip, foel mei in lang spoar fan deade jiske oer syn kile en knibbels en doe oer de flier. Hy rôlle de fûsten op en sloech him der mei op it boarst. Yn syn strôte rochele it hwat, as in slachwurk dat moedsum op 'e gleed komt. Doe joech dat dôve lichem in gjalp. It wie gjin laitsjen en gjin gûlen, it wie mear as gestin en oars as gesnokker. It wie de skreau fan ien dy't martele wurdt - alderforskuorrendst, lang oanhâlden en wanhopich. Alhiel oerstjûr skuorde ik my los fan ús heit en fleach ta de keamer, ta it hûs út, nei it ljocht. Net oars as wie ik út in djippe kelder omheechklommen, sa kaem it my oan. De lette middeiwaermte wie noflik oan 'e lea. Alles rûsde, glinstere en forweegde. Alles hie de treastlike kleur fan goud en grien en blau. Selst it skaed waerd ljocht en trochsichtich.
Ik roun nei de hage oan 'e hússide en pisse meiïens: nou moast ik echt. Neitiid gyng ik werom nei de linebeammen, út 'e sinne stie dêr ús heit syn fyts. Mei forromming seach ik hoe't er út 'e hûs kaem en op my ta. Hy tilde my op en sette my op it sealtsje fan lapen en filt. ‘Wiuw noch mar ris, Wilt,’ sei er. Ik wiuwde blynseach tsjin it donkere, forflokte boerehûs dêr't de beide âlde minsken mei de dwylsinnige efterbleauwen, lyk as moasten se dêr foar ivich en altyd forkeare.
Us fytsbannen gounzen wer by de feartswâl lâns. Ik hold it fûnkjende fytsstjûr mei beide hannen beet, greatsk as wie ik it dy't stjûrde. Mar wy wiene noch net by de brêge fan De Tille of ik krige hommels in opstiging en frege: ‘Moatte dwylsinnigen ek smoke?’
Us heit sei fornuvere en suver hwat smeulsk: ‘Hwerom soene dy net smoke? It is faek it iennichste dêr't se nocht oan ha... smoke en ite.’
‘Mar de piip!’ rôp ik. ‘Hwerom smookt er út myn piip?’
Us heit syn fornuvering waerd greater. ‘Dyn piip?’
Alles hwat ik yn dy tsjustere keamerhoale ôflijd en bigeard en forswijd hie, twa ûren en langer, kaem noch ienkear by my boppe.
| |
| |
‘Hy hie omke Tsjeard dochs bêst in oare piip jaen kinnen,’ sei ik tige forheftich.
Us heit bigoun stadiger to fytsen. Myn praet die him al gjin nij mear, mar hy hie sûnder mis noed mei my. ‘Goaijen noch ta, Wilt,’ sei er, ‘hwat biëamelst dochs oer pipen? Hast de sinne yn 'e holle? Oer hwa hast it einliks?’
‘Harre!’ rôp ik en hammere mei de beide fûsten op it stjûr om, dat wy wilewarlen der efkes fan. De triennen kamen my op, om't it like, elkenien hie my forret yn hwat my sa tige heech lei. ‘Harre sei dat er foar my krekt sa'n piip meinimme soe as er sels hie, in piip mei gouden rinkjes! Hy hie it my echt, echt wier biloofd! En nou hat er de dwylsinnige myn piip jown! Se moatte him mar gau opslute yn dat hûs foar gekken, oars lit er him noch sa faek oer de groun falle dat der gjin stik mear hiel oan is!’
Ut de bondel De namen in de boom.
(oersetting D.A. TAMMINGA)
|
|
Auteursrechtelijk beschermd