De Tsjerne. Jaargang 22

[p. 105]

Durk van der Ploeg / De beammen en it bosk

Jan Dotinga: Notysjes. A.J. Osinga n.v., Boalsert. Kristlik Fryske Folksbibleteek, nr. 103, 1966.
Deselde: Nei Oanlieding. A.J. Osinga n.v., Boalsert. Kristlik Fryske Folksbibleteek, nr. 102, 1966.

De gedichten (of hwat der foar trochgean moat) dy't Jan Dotinga sammele hat yn de bondels Notysjes en Nei Oanlieding lizze kwalitatyf gâns in ein ôf fan syn oarspronklik dichtwurk, dat er sûnt 1960 trou yn De Tsjerne publisearret en dat yn de syklus Lytse ivichheit (1965) útkommen is. It wurk yn dizze beide nije bondels hat lykwols ek wer oerienkomsten mei syn oar wurk, mar dy oerienkomsten sjoch ik dan mear yn it idiomatyske as yn it literaire. As ik yn dizze skôging de wurden ‘gedichten’ en ‘poëzij’ brûk, bin ik net alhiel earlik tsjinoer de ynhâld fan Notysjes en soms fiel ik my tsjinoer de fersen fan Nei Oanlieding ek net alhiel dutsen. De auteur en it bistjûr fan de Kristlik Fryske Folksbibleteek dy't dizze bondels oer Fryslân distribuearre hat, hawwe dêr sûnder mis gjin literaire bidoeling mei hawn. It wurk yn Notysjes is útsprutsen gjin poëzij, wilens de fersen yn Nei Oanlieding sahwat it midden hâlde tusken poëzij en ferske. Mei ferske bidoel ik dan in tal rigels fan ûngelikense langte. Mei hokker doel de KFFB dan sokke buijen ‘poëzij’ oer Fryslân jaget is my net dúdlik. De ynteressearre poëzijlêzer sil de poëzij der net yn fine en ferskes sûnder rym en mjitte forlieze sels de spanning fan it wurd.

Notysjes. Yn de jierren 1964/65 publisearre Jan Dotinga kursive stikjes [poëtysk] proaza yn De Stim fan Fryslân. Dy stikjes ûndertekene er mei ‘Opmerker’. Letter hat er de rigels fan dy kursive stikjes stikken kappe, sadat de teksten foar it uterlik gedichten wurden binne. It is nou ienris gewoante om gedichten oars to skriuwen as proaza. Hwat Dotinga der ta dreaun hat om syn [poëtyske] proazastikjes alteast nei it uterlik ta gedichten to forknippen, ûntkomt my folslein. Winliken sjoch ik net yn hwerom dizze teksten op 'e nij útjown wurde moasten: stikjes dy't

[p. 106]

net mear binne as flechtige notysjes fan in opmerker, skreaun sûnder literaire pretinsjes. It binne opstigings, oandwanings, hjir en dêr hwat meditatyf lykas it wurk fan Dotinga trochstrings is en mei in poëtysk taelfûnkje, dat lykwols gauris oerslacht nei it banale. Lykas: ‘dy't leauwe, sil it heil op 'e rêch waekse’. (Fan âld op nij).

De skriuwer kin de stikjes/ferskes, hoe sil ik se neame, ek net serieus bidoeld hawwe. Yn de ûndertitel fan it boekje stiet: in priuwke proëzij (it wurd is, mien ik, fan Bert Schierbeek) mei in biwyske morael en in krom religy. Dit is ek ien fan de boartlikheden dy't Dotinga mei dizze bondel bidoelt. De earnst en de humor fan dizze oantsjutting ûntkomt my. Ik hâld net fan resepten dêr't morael en religy sa biwust yn bimjukse binne. It elemint dat by Jan Dotinga de forbining lizze moat tusken poëzij en proaza is de byldspraek. Mar dy is sa biwust en faek sa rasioneel dat it my oankomt as in taelboarterijke. Nou binne taelgrapkes wol aerdich, mar dan sjoch ik se leaver op 'e foarpagina fan Vrij Nederland. Al dizze Notysjes oersjende, kom ik ta de konklúzje dat se skematysk binne. De stikjes/ferskes binne winliken fariaesjes op in thema. Ljocht, kleur, muzyk, genede, heil, frede en glâns, it binne foar Dotinga de foarwaerden foar in nij libben, in blier forstean, in stean yn it Ljocht/ljocht. Op himsels ha ik dêr neat op tsjin, mar as er my dat elk stikje wer eksplisyt útlizze moat, bigjin ik der oan to twiveljen. Krekt dat eksplisite makket dizze forknipte proazastikjes sa rasioneel.

By de psalmen bondele yn Nei Oanlieding hat de dichter de psalmen fan David en Asaf tige fan in distânsje folge. Hy hat him fan dizze psalmen ynspirearje litten en it frij nommen om allinne dy eleminten to brûken dy't him oansprieken en dêr't er in modern byld foar hie. It giet de skriuwer hjir binammen om in modernisearring, in aktueel oerbringen fan de tekst en dat is him hjir en dêr wol slagge, mar it biheint him by dat slagjen ta fragmintsjes. Der binne mar inkelde fersen dy't yn har gehiel in werklik nij fers foarmje mei in geve konstruksje. En dat komt foaral omdat de dichter tofolle mei de byldspraek arbeide hat. Dizze fersen rinne oer fan bylden, it is ien barokke lading, hwertroch de ynhâld folslein forlern giet. Dêrby haw ik in bipaelde byldkonstruksje yn dizze fersen ûntdutsen dy't sa maniëristysk tapast wurdt, dat somlike fersen net to lêzen binne. Ryklik tachtich (!) kear komme byldfoarmings foar lykas ‘ljocht fan Jins gelyk, fjûr fan Jins grammoedichheit’ Psalm 6, ‘bloei fan Syn namme, hichtesinne fan Syn heil, ramt fan

[p. 107]

Jins leafde, flam fan Jins genede, yn 'e gongen fan it lok’ Psalm 23. Of út de seis-rigelige slotstrofe fan Psalm 75 dizze: ‘skoarstiennen fan aksje, liedingen fan energy, romte fan planeten, heil fan Syn hichten’. En noch in samling út Psalm 84: ‘suite fan it heil, romten fan lok, ieren fan ivichheit, skyld fan ljocht, drompels fan genede, hûs fan de frede’. Mei in gemiddelde fan trije kear per gedicht komt de konstruksje foar yn dizze bondel, dat ik kin fanwegen de beammen it bosk net mear sjen. Der binne trije fersen by dêr't dizze fanmetafoar net yn foarkomt. Ek it wurd Hear(e) wurdt as stoplape brûkt. As ik my net forsin stiet it 54 kear yn de 28 psalmen.

In hiel oar biswier tsjin dit wurk is, dat it sa faek ûntaerdet yn it banale. Sa bygelyks yn Psalm 11, dêr't mei in fariant op ‘het oog van de meester maakt het paard vet’ Dotinga skriuwt: ‘De eagen des Heare meitsje / de leauwigen fet’. En yn Psalm 65: ‘wy wenje yn 'e foarkeamers / fan it heil; / yn 'e keuken fan de genede / partsje Jo Jins leafde om.’. Dizze psalm bislút mei ‘Jo binne ús / in bjusterbaerlik God’. Dat fyn ik bjusterbaerlike útspraken. Lykas ek yn Psalm 118: ‘De Heare is myn forsekering.’ en ‘Jo binne, de kniper op 'e skine’ [Psalm 137]. Hjir ha we wer itselde as yn de bondel Notysjes it mislearre taelboartsjen, dat my oankomt as in stik ûnmacht om it oars en better to sizzen, miskien in stribjen om it moaijer to sizzen en om de bylden en bigripen tichter nei jin ta to heljen as mooglik is. Dizze psalmen bliuwe sa forstânlik en nimme jin net mei yn de flecht fan in ekstaze, lykas yn it oarspronklik, ek al is dat oarspronklike ek in oersetting mei lek en brek. Dit wurk fan Dotinga is, om de wurden fan Fedde Schurer to brûken, skreaun mei de kramp yn 'e fingers en dêrby is it in tige rasioneel bineikommen.

Qua taelhantearring hat Nei Oanlieding gâns oerienkomst mei de bondel Notysjes, al is der in inkelde psalm dy't der út kypt, lykas Psalm 8: ‘Yn dizze fûst, / dêr't wy op wenje, / ha Jo Jins ear oeral to founling lein. / Us lytskes bouwe Jo fan Lego / timpels en altaren; / mei berneeagen lizze Jo / de opstân fan 'e fijân del. Hwat yn 'e goedichheit is in minske / dat Jo him namme jowe. / En dan to bitinken / dat er “kuos kuos” roppe mei / en de bisten komme, / “lorre lorre” en de fûgels fleane. / (Hwat soe er it sels graech wolle, Heare) As ik / moanne en stjerren / oan Jins fingers hingjen sjoch, / hwer sil ik, wytbúkjende fisk, keare / Heare. Jins namme / is de koartste klap.’

Om noch efkes op dy byldspraek werom to kommen. It hat Dotinga yn dizze fersen oan kréativiteit ûntbrutsen om ta inerlike spanning to

[p. 108]

kommen en dat komt miskien ek omdat der sa faek gjin inerlike needsaek is. Dêrby wurdt ek yn dit wurk lykas yn Notysjes de spanning hieltyd wer forbrutsen troch de eksplisite taljochting fan de dichter en de barokke byldspraek, dy't rigel nei rigel oerelkoar hinne tûmelje lit, en dy't hiel faek ek noch knoffelich tapast wurde omdat de dichter gjin oardering yn syn materiael brocht hat. Der moat yn in gedicht in taelspanning ûntstean, mar dat bart hjir net, omdat tael hjir net hwat unyks is, mar obstakel, stoplape, taljochting op hwat de dichter sizze wol, mar net sizze hoecht. It is de omwei fan de tael dy't de poëzij forkringt. Dêrom komme dizze psalmen my foar as gelegenheitsferskes, al binne se nei't ik oannimme mei wol mei in persoanlike ynset skreaun. It wollen hat hjir tofolle de trochslach jown en net it artistike. Mar mei wollen allinne kin men gjin fersen skriuwe. En dêrom is Nei Oanlieding foar my in boekje mei tsjûgenissen sûnder literaire kleur en ynhâld.