|
| |
| |
| |
Tiny Mulder / Yn petear mei Trinus Riemersma
Foar Trinus Riemersma binne de stadia fan it skriuwerskip oant nou ta aerdich neffens it wenstige patroan forroun. Earst de ûntdekking fan eigen mooglikheden (syn broer skreau in fers: Dat kin ik ek; mei-learling op de kweek Mariënburg to Ljouwert Tjitte Piebenga skreau gedichten: Dat kin ik ek), dan de ûntdekking fan it proaza as greater artistike en yntellektuéle prestaesje as de poëzij (hwa't dat mient is fansels al gjin dichter, mar proazaskriuwer), goedkarrende knikjes fan mem en faem, in Rely Jorritsma-priis dy't de earsucht omheech skroefde, greatskens om: dit kin ik en in oar net. Doe kaem de earste roman folge fan moedjaende kritiken, en de erkenning as skriuwer yn de foarm fan it redakteurskip fan De Tsjerne. Skriuwe, skriuwe, skriuwe, ta meardere gloarje fan Trinus Riemersma, sukses by guon en wjerstân by oaren, wer in roman en dan it trapezewurk fan de publike forantwurding fan syn skriuwerskip. Mar hoe fierder, nou't de basis lein is en alle jeugdkompleksen útstald binne? Trinus Riemersma stiet foar de brede sleat tusken jeugd en folwoeksenheit en út ús petear docht wol bliken, dat er dy sleat net mei ien fikse sprong nommen hat of earstdeis nimme sil.
- By alle mearkes is it forhael út, as de prinsesse en de prins troud, d.w.s. nei allerhanne tûkelteammen folwoeksen binne. Hoe sit dat mei de skriuwer, i.c. dy?
R.: Dan haw ik foar mysels it idé, dat ik útskreaun bin. As ik dan fierder skriuwe wol, moat ik my folle mear ynsette en my folle mear biriede: hwat sil ik nou noch skriuwe. Ik bin bigoun mei skriuwen omt ik it ien en oar kwyt moast. Nou moat ik materiael sykje.
- Bûten dysels, hwant dou bist sels net ynteressant mear.
R.: Né, dêr bin ik oer útskreaun. Myn eigen problemen bin ik ommers kwyt. Ik kin dêr noch wol op trochgean, mar dan wurdt it forfelend. Dan sizze se: dat witte wy al. Oer God haw ik oant nou to fiersten to biwizerich west, dat er der al is, of der net wêze kin. Ik kin wol wer oer God skriuwe, mar dan op in oare manier. Oer de puberteitsproblemen
| |
| |
TRINUS RIEMERSMA
Frysk skriuwer, berne 1938
(foto Anneke Bleeker)
| |
| |
hoech ik nei By de hannen om't ôf ek net wer to bigjinnen. Doe't ik dêr healwei mei wie, fielde ik al, dat dy problemen efter my leine. Ik haw it dochs mar ôfmakke. Fuortsmite is ek skande.
- Hwat hast dan nou ûnder hannen?
R.: Myn detective De moardner komt werom is sa goed as klear. It lêste haedstik haw ik al skreaun, mar ik moat it foarlêste noch. It komt yn april út.
- Dat boek is dus útstel fan eksekûsje. En hwat dan?
R.: Materiael genôch, mar it is better earst in skoftsje to pauzearjen en to bitinken oft dat materiael wol de muoite wurdich is. Ik wol net yn herhellingen forfalle. Ik haw in stik as tolve forhalen ôf en as ik dêr noch in stik as trije by skriuw, dan wol ik dy bondelje. En dan? Ik woe oer oare minsken skriuwe, oer in man dy't libbet sûnder myn geprakkesear en gemoralisear, ien dy't ôfskie nommen hat fan al dat getink en dy't lokkich is mei himsels en mei syn tastân, ek al neame oaren sa'n man miskien net fuort lokkich. Ik wol forhalen skriuwe, fortellings, gewoane barmhertige forhalen oer tofreden minsken.
- Hwat falt dêroer to fortellen? Tofredenheit is in statyske tastân.
R.: Dat silst wol sjen. Ik haw wol hwat yn de holle.
Mei't wy hjiroer trochprate, komt Riemersma werom fan syn moaije,
roaskleurige plannen. Hy is dêr dochs noch net earlik oan ta.
R.: Ik wol dochs noch wer ris in eksperiminteel boek skriuwe nei Minskrotten/Rotminsken. Ik haw der aerdichheit oan krige om hwat aparts op to setten. 't Is wurk, dêr't men sels nocht oan kriget. In lange roman wurdt sa gau dreech en dea. En ik moat dochs ek - om mei Poortinga to praten - earst noch wol hwat oerbleaune âlde rusken mei woartel en al útroegje, oars komme se werom. Ik tocht, dat ik se nei Minskrotten/Rotminsken kwyt wie, mar dat is sa net. En dêrnei wol ik dan echte ‘kunst’ meitsje: moaije dingen.
- Oer oare minsken as dysels.
R.: Ja, men moat earst jinsels oerwoun hawwe, foardat men bilangstelling kriget foar oare minsken. Ik kom noch hieltyd by mysels tolânne. Ik haw net folle minskekennis en gjin psychologysk ynsjoch. Hwat ik fan oaren wit, wit ik allinne via mysels. As ik in persoan skep, dan bin ik dat iderkear sels. Ik haw it idé, dat skriuwers dy't boeken skriuwe mei tweintich en mear persoanen, folle mear ynsjoch hawwe yn de psyche fan oaren. Ik kin gjin twa folslein forskillende karakters skeppe.
| |
| |
Yn al myn forhalen komt hieltyd deselde figuer foar.
- De deserteur, de haedpersoan fan Fabryk. En Wilma Berg bistou yn travesty.
R.: As ik in famke west hie, dan hie ik der sa sahwat útsjoen, hwat minder wreed lichtwol. De forhâlding tusken my en dy man yn Fabryk wie tige nau. Foar my bistie er werklik. Ik haw it wol hawn, dat ik op de bus nei Ljouwert stie to wachtsjen en dan by mysels tocht: Soe Sybesma ek yn 'e bus sitte? Ik moast dy man - dat stik fan mysels - op in stuit kwyt. Doe't ik yn haedstik 12 of 13 seach, dat dy man net mear to rêdden wie, haw ik in soarte fan ôfskiedsbrief skreaun. Dy soe earst ek yn it boek, in forantwurding foar de lêzers oer: Ik lit dy man falle, dat is myn skuld, ik hie it oars dwaen moatten, mar sa is it nou ienkear. Dat brief is der letter wer útgien; it like de karmasters fan De Fryske Bibleteek net gaedlik.
- Dy man woe ommers ek net troch dy rêdden wurde?
R.: Né, en likegoed foun ik it net earlik fan mysels. Ik hie him miskien wol in bytsje better to plak komme litte kind. Mar skuldgefoelens hâldt men dochs foar jins romanpersoanen oer.
- Is dy man wier in ôfsplitsing fan dy?
R.: Dou hast sels alris sein of skreaun: As men skriuwt, wykt men noait folslein ôf fan hwat men is en fan hwat men sels bilibbe hat. Ik leau, dat der yn Fabryk in hiele bulte fan mysels sit, miskien wol chargearre.
- It soe in soasiale roman wurde: de arbeider dy't kapot giet oan it fabryk.
R.: Ja, dat is my net slagge. Hoewol't ik allang bang wie fan masines - treinen bin ik ek bang fan en yn De Gouden Tiid hat in forhael stien fan in bromfytser dy't forplettere waerd troch in great rêd - wie it fabryk net sa slim binearjend. Ik haw der sels in skoftsje wurke.
- Op de blikôfdieling fan it Condensfabryk?
R.: Ja. Dat fabryk yn it boek is de skuld ek net fan dy man syn ûndergong.
- Welné. Hy wie al frjemd, doe't er noch boere-arbeider wie.
R.: Dat is mysels ek min of mear ûntkaem. In inkelde kritikus is dêr ek noch yntrape: ‘welvaartsstaat wordt van zijn wel ontdaan’ of soks. Ik stie doe to ûnkritysk ûnder myn wurk om it forhael to foroarjen. Hwat ik skreaun hie, dat wie prachtich, foun ik sels. It wie ek myn earste roman, moatst tinke. Ik hie it idé: hjir mei ik net mear oankomme. Ik wie sa greatsk, dat ik skriuwe koe. 't Is stom. Mar ik haw der gjin spyt fan, hear!
| |
| |
Letter, as wy iten hawwe en de trije bern op bêd binne, komt Antsje Riemersma derby sitten. Mocht Trinus sels al syn earste roman yn hillige ûnskeinberheit sjen, syn frou net. Hy lies har hiele stikken út Fabryk foar en dan joech sy har krityk. R.: Doe haw ik dochs noch frijhwat foroare, hwant as Antsje al krityk hie, hwat moasten frjemde lêzers dan wol tinke? A.: Fan Minskrotten/Rotminsken hat hy my hast neat foarlêzen. It is in echt nachtboek, skreaun as ik al op bêd wie. It is trouwens ek net sa needsaeklik mear, hwant dou bist folle better bigoun to skriuwen, Trinus.
- By de hannen om't ôf is sa goed net ûntfongen as Fabryk.
R.: Ik hie sels it idé, dat ik it folle better skreaun hie as Fabryk. Der sit lang safolle opfulsel net yn. Mar it hiele gegeven is lang sa nijsgjirrich net as yn Fabryk. Ik fyn it sels ek net mear nijsgjirrich. Men soe miskien in puber freegje moatte hwat dy derfan seit.
- Hoe kaemst oan dy Wilma Berg út By de hannen om't ôf?
R.: Wadman syn Smearlappen wie krekt forskynd en dat foun ik in prachtboek. Ik wist net hwat ik skriuwe soe en ik tocht: hea, lit my in parody meitsje op De Smearlappen, en sa is Wilma Berg ûntstien. Wilma woe lykwols mar gjin parody wurde op Eelkje; Wilma waerd ek de underdog. En doe hie ik lijen om by Wadman syn boek wei to bliuwen. Om ûnderskied to krijen mei De Smearlappen haw ik û.o. in stik leauwe yn myn boek smiten en dat is efterôf krekt hiel bilangryk wurden yn By de hannen om't ôf. Ik sei niis al, dat ik op healwei tocht: dit is net echt mear, dit leit efter my. Mar weismiten is skande en mei byskaven en trochelkoar hutseljen is it dochs in kompleet boekje wurden.
- En dou wiest wer hwat puberteitsoantinkens kwyt. Dou wiest fóár Fabryk dochs ek al oan it skriuwen. Hwannear hastou ûntdutsen, datstou skriuwe koeste?
R.: Dat haw ik twakear ûntdutsen. Earst as jonge fan in 14, 15. Doe haw ik in fers skreaun op de oarloch yn Koréa. Dat die ik grif, omt myn broer, doe't dy in jier as 13 wie, in fers skreaun hie, doe't de trije klokken fan Ferwert ûnbiskadige weromkaem wiene út Dútsklân; je wolle net minder wêze as je broer. De twadde kear kaem, doe't ik Tjitte Piebenga trof op in wurkkamp fan de Kweek op Allardseach. Tjitte skreau fersen en doe skreau ik yn ien joun in sonnet en noch mear rymjend spul. Ik probearre ek eksperimintéle poëzij mei kleuren en sierletters en ik stjûrde in fers - Anchors away hjitte it - nei quatrebras,
| |
| |
mar dêr haw ik tael noch teken op heard.
- Skreaustou daliks yn it Frysk?
R.: Ja. Wy wiene thús yn Ferwert nochal frysksinnich. Us heit kocht fuort nei de oarloch in fryske bibel by de broer fan E.B. Folkertsma. Ik haw ek noait oer it Hollânsk prakkeseard. Ik kin it leau 'k ek net.
- Nei de poëzij kaem it proaza?
R.: Doe't ik op 'e Kweek hospitearre, skreau ik yn de lange skoften tusken de middei. It avensearde neat: in stik as tsien rigels yn 'e ûre. Under tsjinst skreau ik sneins, as it kamp leech wie. It earste wie in hiel romantysk forhaeltsje, dat noait publisearre is. Mar dat moat alris wêze, ik fyn it dochs wol moai. En dan fragmintsjes, dy't noait ta in útdragen saek kommen binne. Yn dy tiid hie ik it idé, dat ik wol freeslik graech skriuwe woe, mar it net koe. Ik liet ús mem wolris stikjes lêze en dy foun it dan wol moai, mar ja, dat fine memmen altyd. Ik wie ek noch de jongste thús. Hjerst 1960 of bigjin '61 bin ik bigoun mei it autobiografyske forhael Minsken tusken ierde en himel. Ik bin sels twakear útnaeid yn myn tsjinsttiid. Ien of twa jier letter kaem der in oprop fan de Rely Jorritsma-priisfraech en doe haw ik dat forhael ôfmakke. Ik lies earst in pear boekjes mei bikroand wurk fan it Rely Jorritsma Founs troch en ik tocht: as de bêsten nou net meidogge, dan kin ik wol in priis hesje.
- En dat barde.
R.: Ja, en doe't ik de útslach fan de priisfraech wist, tocht ik: nou moat ik ek toane, dat ik wier skriuwe kin. Dy Rely is wier wol in greate oantrún. In forhael kin elk skriuwe, ornearre ik, nou moat ik in roman skriuwe. Op in sneinoerdei, it wie 26 maeije, bin ik doe mei Fabryk bigoun. 't Wie freeslik, doe't Klaske Bijkerk yn Mantgum dat forhael fan dy deserteur foarlies. Dat wie iksels, dy fint, en it wie ôfgryslik om dy biroerde tiid sa noch ris to bilibjen. 't Wie krekt as krige ik mei dy f 400,- fan de priis in klap om 'e kop. Aeklik, dat men foar safolle leed, dat men fan jin ôfskriuwt, ek noch in priis krijt.
- Doe seachst dus eins al...
R.: Ja, it smearlapperige fan it skriuwen, hwant dat bidoelst. Doe fornaem ik foar it earst, dat jins gefoelens forkeapber binne.
- Dou moatst in hiele heap skuldgefoelens út dyn jeugd kwyt, net?
R.: Jawol, mar der binne my gjin skuldgefoelens oanpraet, ast dat bidoelste. Ik bin net strang opbrocht. Dat ik opskipe sit mei skuldgefoelens, is oan mysels to witen. As beuker hie ik al skriklike skuldgefoelens.
| |
| |
Dat wie net oplein, mar in kwestje fan karakter. Myn âldste soan hat dat ek. Ik haw mysels strange easken oplein om my dêr wer tsjin ôf to setten. Ik bin pluzerich fan aerd. Ik haw as jonge ek wol bot oer de godstsjinst prakkesearre en doe bin ik oan de iene kant slim orthodoks wurden en oan de oare kant neat, en dat hat botst. Ik woe ris sjen: hwat en hoefolle kin ik kwyt en dochs kristen bliuwe, mar op 't lêst wie myn fraech: hwat hâld ik eins oer? Yn Minskrotten/Rotminsken giet it om de literaire skuldfraech. Ik haw de literatuer earst op in slim heech fuotstik set en doe't ik dat foar mysels yn de gaten krige, plofte de literatuer fan it fuotstik. It is ek mar in gewoan minsklik bidriuw. Literatuer wie doe foar my net mear hwat, dat ûntstie út goede bidoelings, mar út kweade, in stik ûnearlikheit.
- Praet dêr noch ris fierder op troch.
R.: Och, dat haw ik yn myn boek ommers al dien. Ik haw dat miskien it bêste oantsjut mei dat famke, dat hjir yn Gau forûngelokke is. As men skriuwt, dan sil men oerflakkich noch miene, dat men hjir of dêr hwat goeds docht, dat men de minsken wiist op eftergrounen, dy't se oars net sjogge, mar ik leau nou, dat it skriuwen allinne mar giet ta meardere gloarje fan mysels, dat in skriuwer by einsluten allinne skriuwt om himsels jilde to litten, net om de mienskip to forbetterjen.
- It skriuwen is dus selsbifêstiging.
R.: Dat leau ik wol.
- Dat hoecht net forkeard to wêzen. Yn it maetskiplik libben wurdt karrière meitsjen net ôfkard. Hoe fynst it, dat dyn boeken goed forkocht wurde?
R.: Moai. 't Is in teken, dat men yn de bilangstelling stiet.
- Dou hast der dus wol forlet fan, dat dyn idéën fierder komme as Gau.
R.: Ja, ik fiel my wol in soarte fan sindeling.
- In moralist. Hwat is dyn morael?
R.: Dat ik neat to fortellen haw. Mar dat is net earlik wier, fansels. Ik haw wol hwat to fortellen. Ik doar der net in konkreet boadskip fan to meitsjen, hwant dan wurdt it gau komyk. Dat boadskip hat oant nou ta net folle mear bitsjut as it ôfréagearjen fan dingen, dy't ik kwyt moast.
- Dingen yn dysels, dêrst dy oan ergerste. Net yn de maetskippij, wol?
R.: Ik haw fan de maetskippij gjin lêst. Dy leit my neat op. Ik bistriid mysels.
- Hastou by it skriuwen de lêzers foar eagen, in gemeente?
| |
| |
R.: By Minskrotten/Rotminsken wol.
- Is dat in biskate parochy?
R.: Elk heart derby. Ik wit trouwens wol, dat in bulte minsken my net lêze en dy kin ik dus wol útskeakelje. In inkelde kear krij ik wolris in brief. Noait skelbrieven, altyd aerdige, dêr't men op anderje kin. Koartlyn krige ik in brief fan ien út Sélân, net in Fries, dy't mei alle lijen in stik fan Minskrotten/Rotminsken lêzen hie. Hy skreau, dat ik him tige stipe hie yn syn kristlik leauwe en dat ik him der hast ta brocht hie om Frysk to learen. Ik haw ek in brief fan in boekforkeaper, dy't myn boek net yn 'e winkel hawwe woe, in hiel aerdige brief ek, mar hy foun it net goed, dat ik sokke, siz mar ûnkristlike boeken skreau. Hy skreau sa, dat men letter wer gewoan mei sa'n man omgean kin.
- Dat binne wol twa alhiel forskillende réaksjes op dyn wurk. Mar hwat seist dêr sels fan. Hwat kant astou út wolste mei de godstsjinst is my út Minskrotten/Rotminsken ek net dúdlik wurden. Hwannear bist earnstich en hwannear bislachst alles mei de gek?
R.: Dat wit ik sels ek net. Ik kin earnst en gekheit efterôf ek net altyd mear útelkoar. Ik haw my oer God en de godstsjinst yn dat boek ek net útsprutsen. Ut en troch bin ik wol earnstich, mar as ik earnstich bin, dan wurd ik sa gau sentiminteel, en dan krij ik as réaksje dêrop der wer de gek mei. Yn dat stik, dêr't God mei de fuotten op it buro sit, bin ik bitiden wol hiel earnstich.
- En dat lang gebed dan? Ik fiel dêr út en troch wol in earnstige ûndergroun.
R.: It is gekheit. Mar ik haw dêryn wol serieus in feech útdiele wold oan doomny's, dy't it opbringe om yn it gebed in gemeentelid in sneer to jaen. Ik haw dat wolris meimakke. En dat lang gebed: as men hwat to bidden hat, doch it dan koart. Dy lange einen hawwe gjin sin. Doe't ik dat gebed ôf hie, tocht ik: 't is ek net aerdich, hwant men kwetst der wer in bulte minsken mei. Doe haw ik bisocht it wer hwat yn it lyk to breidzjen mei in folgjend stikje, dat wol earnstich liket, mar foar in great part ek wer gekheit is. Ik doch earne yn Minskrotten/Rotminsken dan mar in birop op de sympathy fan de lêzers.
- ‘Broeders en zusters’ bid foar Trinus Riemersma, lyk as Sjoerd Leiker likernôch yn De Tsjerne (novimber 1966) skreau.
R.: Dat wie in moaije opmerking, hwant dêr komt it wol sahwat op del.
- En dy omkearde skepping dan; Heare, nim my alles ôf?
R.: Dat is earnst. Dat kaem op in stuit, dat ik in great stik fortriet hie.
| |
| |
Spul yn 'e hûs, in hiel forheftige emoasje, noait sa meimakke, soe 'k sizze. Op it djiptepunt haw ik dat skreaun: God, nim my alles mar óf. Doe haw ik dat stikje ‘kunst’ makke.
- Mar dou hâldest op it lêst God wol oer.
R.: As men neat mear hat, moat men dochs hwát oerhâlde. Allinne, ik wit net oft der wol hwat is. Soms soe ik wolle, dat God der wie, oars bin ik sa pûr allinne, mar dan tink ik ek wer: hy kin der net wêze, hy mei der ek net wêze, hwant oars binne wy marionetten oan toutsjes, sùnder forantwurdlikheit, sûnder frij.
- Astou E.B. Folkertsma en H. Algra parodiëarrest, dochstou dat dan om har en har gelikens sear to dwaen?
R.: Dou forjitst M.S.E. Visser. 't Is net om E.B.F. to kwetsen. Ik woe my op syn kosten formeitsje, mar dan sa, dat er, leau 'k, sels ek noch meiglimkje koe. Tsjin Algra haw ik skerper west. Dy hat dêr ek mear bealch foar.
- Algra is by dy ûnder mear kenber oan de útgongs-ennen. Dêr is er mei ophâlden en dou silst dus tonei better parodiëarje moatte.
R.: Algra skriuwt yn elk gefal bigrypliker as ik.
Wy prate in hiel skoft oer Jo Smit syn essays Goede smaek as kriterium (De Tsjerne, septimber 1964) en Danse macabre (De Tsjerne, april 1965), dy't mei oanlieding west hawwe ta it skriuwen fan Minskrotten/Rotminsken. Jo Smit hâldde dêryn û.o. de kunstners foar, dat kunst ‘kunst’ is, in farce, gjin adekwate réaksje op bygelyks lijen en fortriet. Dat wit R. nou út eigen erfaring. Hy réagearre trouwens ek gewoan as minske al net adekwaet op de dea fan in famke fan syn skoalle, lyk as yn Minskrotten/Rotminsken biskreaun stiet. Mar de kunstner R. makket it noch slimmer. Dy tocht: hjir kin ik wol in forhael oer skriuwe.
R.: En dat fielde ik fuort as in rotgedachte.
- Krekt as de skriuwer yn Bergman syn film As yn in donkere spegel. Dy wol it geastlik ôfbraekproses fan syn dochter biskriuwe ta eigen gloarje. De ellinde fan de dochter is materiael foar de skriuwende heit.
R.: Dy makket him dus skuldich oan de kranksinnichheit fan syn dochter. Ik leau, dat alle skriuwers soks wol min of mear ûnderfine. Men makket jin skuldich oan de persoanen dy't men opropt en hwat men mei harren docht.
| |
| |
- Yn it gefal yn Bergman syn film en yn dyn gefal mei it omkommen famke binne it gjin oproppen persoanen, mar echte.
Riemersma giet hjir net fierder op yn, mar stelt wol fierder de skuld fan de skriuwer oan de oarder. Mar hwat kin er der winliken oan dwaen?
R.: Op de earste bledside fan Minskrotten/Rotminsken kaem dy rôt op, bidoeld as lokkebrea foar keapers. Mar as ik ienkear in triedtsje haw, dan moat ik perfoarst fierder breidzje. Dy rôt kaem dus gewoan letter werom, der kamen mear rotten en dy bigounen alles en elk op to fretten. Ik woe dêr ek mei oantsjutte, dat in skriuwer net samar straffeleas hwat skeppe kin; hy moat de gefolgen ek foar syn rekken nimme. As skriuwer moast ik my rêdde mei dy rotten, doe't se der ienkear wiene. Dêr sit al in stik skuld yn. As men skept, wurdt men skuldich; ik oan de dea fan alle Ljouwerters.
- Jowt dat skuldich-wêzen foldwaning? Hwant hwerfoar dochst it oars.
R.: Yn dit gefal net, hwant it forhael fan de rotten wie tofolle in konstruksje. As men it ûnbiwust docht, dan krijt men folle mear gefoel fan skuld, lyk as yn Fabryk.
- Dou moatst der dochs op de iene of oare wize plesier yn hawwe om skuldgefoelens to kultivearjen.
R.: In soarte fan masochisme, tochtste? Dat sil 't wol wêze.
- Dou skiedst earnst en gekheit yn dyn wurk net, dou skriuwst skuldgefoelens fan dy ôf en ropst se tagelyk wer op, en bytiden makkest yn dyn wurk sa'n drama, dat ik allinne mar mear tink: och, och, hwat giet it rûch en hwat naeit it der út, mar ik leau der net yn.
R.: Ik ek net, mar dat leaustou fansels net. Der heart by my altyd in knypeachje by. In topswiere sin fyn ik dochs prachtich moai, lyk as dy slotsin fan Minskrotten/Rotminsken foar Jo Smit.
- Dan goaist mei opsetsin dyn eigen wurk yn de karikatuer?
R.: Myn eigen earnst goai ik yn de karikatuer. Dat slot fan Minksrotten/Rotminsken haw ik yn in angeheiterte stimming skreaun. Ik wie sa bliid, dat it ôf wie, en ik wie bang, dat it noait útjown wurde soe en dat gjin minske der in bek op sette woe. Ik bin bliid, dat it moai goed forkocht wurdt.
- G. Abma hat yn De Stim fan Fryslân skreaun, dat dyn lêste boek net yn in paperback-rige hearde, omt it tofolle in insider-boek is. It is ek
| |
| |
foar in great part réaksje op Smit syn essays yn De Tsjerne en op dingen, dy't op 'e skriuwerswykeinen yn Koartehimmen forhakstûke binne.
R.: Ja, dêr haw ik yndied wei, dat der eksperimintearre wurde moat mei de roman, ek al sil it resultaet wêze: dit kin net. Ik tocht oars, dat yn literatuer ynteressearre minsken har aerdichheit wol hawwe oan de stikjes oer literatuer. Sokken binne wol 1500 fan yn Fryslân to finen. Dan bin ik tofreden en myn útjower ek.
- Hoe wurkestou?
R.: Nou allinne mar mear jouns, as de bern op bêd binne. Ik haw wol riten hawn, dat ik alle dagen skreau, nou net. Mei Minskrotten/Rotminsken haw ik my gewoan oer de kop skrept. Twa bledsiden yn 'e ure wie myn taks en dan acht bledsiden op in joun. Ik foroarje net folle mear oan hwat ik ienkear skreaun haw. Ik bin hastich. Ik meitsje in plan: safolle haedstikken, elk fan safolle bledsiden. Under it skriuwen wei komme der nije motiven en dan fordiel ik, as ik ienkear op gong bin, de motiven oer de haedstikken. Ik wit net hoe't in forhael ôfrint. Yn dy detective trouwens wol: ik wist, hwa't de dieder wie, mar dat wisten de plysjes fansels net, en dy hawwe har gek socht. It boek is sa lang wurden, omt se hieltyd mar forkeard sochten.
- Soest fan dyn pinne libje wolle?
R.: Jawol, mar dan soe ik dêrby yn it tún wurkje wolle. Grienten en blommen. Moarns yn it tún, middeis studearje en jouns skriuwe. Nou is de klasse yn skoalle ek wol ûntspanning fan it skriuwen. De omgong mei jonge bern is wol goed foar jin en foar de klasse moat men perfoarst alle oare dingen forjitte.
- De kritiken.
R.: Dêr haw ik wol hwat oan, as se mar kundich binne, as se myn fouten mar dúdlik oanwize. Dan wol ik dy fouten tonei ek wol foarkomme. Men moat it fak op 't lêst ek leare. Der binne dingen, dy't men goed bidoeld hat en mei sin sá skreaun, dy't dochs net oankomme by de lêzers. Dat binne dan skriuwtechnyske flaters.
- Biskôgestou it skriuwen as in ambacht?
R.: Ja, dat is it wol. Men kin jins skriuwtalint ambachtlik ûntwikkelje.
- Skriuwst sels graech kritiken?
R.: Ja, mar ik haw der in soad wurk fan. Ik doch leafst koarte forhalen. By romans bin ik gau bang, dat ik de skriuwer ûnrjocht oandoch en wichtige aspekten oer de kop sjoch.
- Lêstou in soad of hast in soad lêzen?
| |
| |
R.: Ik skriuw leaver. Wadman bin ik wiis mei. Fioele en faem haw ik destiids tige biwûndere om it tinkerige, dêr't wy dan nou ôf moatte. Ik lês ek alles fan Rink van der Velde. Ik lês leafst detectives en koarte forhalen. Romans binne my gau to great. De nije Hollânske romanliteratuer sit ik hielendal net yn. Van het Reve haw ik lêzen en in pear fan Wolkers, mar doe hie ik it wol bisjoen. Ik folgje Wadman syn kritiken yn de Ljouwerter Krante trou, mar dat is 't ek wol sahwat. As bern haw ik ek noait folle lêzen. Ik moat nedich ynhelje. Miskien is it wol better earst ris in bulte to lêzen, foardat ik wer skriuw.
- Dou bist redakteur fan De Tsjerne.
R.: Ik wie slim forgulde, doe't se my dêrfoar fregen. Nei in wike bitinktiid haw ik ja sein.
- Bist in oarderlik man foar sok wurk?
R.: O ja, en 't moat ek dien wurde. 't Is ek wol moai wurk, alhoewol ek wolris spitich, as ynstjûrd wurk ôfwiisd wurdt. Wy soene sok wurk eins weromstjûre moatte mei in motivearring en krityk, mar dêr hawwe wy gjin tiid foar. Trije man yn de redaksje is ek to min.
- Krije jimme genôch kopij?
R.: Oant nou ta wol. En wy skriuwe as redaksjeleden sels ek.
- Hoefolle wurdt der ôfwiisd?
R.: Ik tocht fan de helte sahwat. It is de iene kear slimmer as de oare. Wy hawwe der wol ris minder foarstien as op 't heden. Wy hawwe wol minne riten hawn: genôch ynstjûringen, mar ûnder in ridlik nivo. It ding moat fansels ek fol. Wy moatte it nivo hwat regelje neffens hwat der stjûrd wurdt, mar dat kin net al to mâl, fansels.
- Hwat is dyn bitinken oer de skriuwersrounte fan Koartehimmen?
R.: Dy hat mysels o sa oantrune. Ik kom der altyd wei mei in bulte plannen. Ik fyn it moai as der fan de oare skriuwers réaksje komt op myn wurk en om op har wurk yn to heakjen. Sûnder Koartehimmen wie myn lêste roman net, of alteast lang sa maklik net, ûntstien. Ik wie lichtwol hielendal net op it idé kommen.
- Men leart der ek wól op je wurden to passen.
R.: It foarlêzen dêr út nij wurk docht wol útwizing oer goed of net goed en oars komt dat yn it neipetear wol aerdich foar it ljocht. Ik haw der wier wol profyt fan.
- Dou woest ek nochris in roman skriuwe oer de feestlikheit fan de sex. Komt dêr noch hwat fan?
R.: Né, dat wurdt neat. Dêr bin ik to âld foar.
| |
| |
- ?????
R.: As men feestlik oer sex skriuwe sil, dan wurdt it sa'n romantysk forhael. Ik tocht, dat it hast ûnmooglik wie, bihalven dan as men it mei de gek bislacht: Jan Cremer en dan hwat lolliger. 't Wurdt miskien dochs noch gau pynlik en dat soe ik net wolle. Dan soe ik in foar elkenien akseptabele roman meitsje wolle, dêr't de lju freeslik om gnize kinne. Ik haw alris bisocht om ûndogenske forhalen to skriuwen, mar dy waerden ôfgryslik flau.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd