De Tsjerne. Jaargang 22

[p. 62]

Jo Smit / Brief oan myn omkesizzer

Bêste Wytse,

Yn dyn brief biklagest dy datst sa'n bytsje súkses hast as dichter. Dyn fersen, goed rymjend allegearre, binne troch de Boalserter Krante wegere, De Tsjerne lit neat mear hearre, dou kinst gjin asyl fine by Asyl. Ik, dyn bloedeigen omke, mien sels hwat to fornimmen fan in soarte minderweardichheitsfielen by dy. Dou skriuwst dat it dy mar net slagget om modern en eksperiminteel to wêzen; dou klagest datst in ûnbileard man bist, dy't gjin talen ken en al soks mear. En dou fregest dy ôf ofst wol talint hast.

Dit moat fansels ophâlde. En moai gau ek. Ik sil dy op al dyn fragen andert jaen en ik sil dy helpe ek. Ik sil it paed foar dy sljochtsje. De blinder, dou silst de literatuer yn, jonge, dyn namme sil neamd wurde oeral dêr't praet wurdt oer Fryske poëzij, of ik bin dyn omke Sibe net. Om mei it bigjin to bigjinnen. Né, dou bist net yntelligint; né, dou hast gjin talint; né, dou kenst gjin oare talen as Frysk en in bytsje skoallehollânsk. Mar dou silst ek gjin minderweardichheitskompeks hawwe, hwant dou bist in Fries en wy binne potdoary út itselde skaei.

Dou hast gjin harsens, mar dy hoecht in dichter ek net to hawwen. Dou hast gjin talint en dat hoecht likemin en datst neat leard hast, is dy mei it each op it earste to forjaen en it soe boppedat mar in stan-yn-'e-wei wêze. Dêr! Fansels, al dy dingen, as men se hat, dan binne se net wei, mar it kin der likegoed sûnder. Likegoed of better. Sjoch, wy hiene eartiids, doe't ik op skoalle wie, in jonge yn 'e klas: Willem Knapstra, dy hie seis fingers oan 'e hân, dêr't in oar fiif hie. Mar wie dat jonkje der better om? Né, siz ik dy, dêr wie it net better om. Hy waerd der sels mei pleage en hy koe der ek neat mear mei as in oar.

Sa is it ek mei harsens, mei talint en al soks. It binne útsûnderingen en it kin der skoan sûnder. By ús yn 'e klas siet ek Grouwe Jelle; nou, dy wie dochs wol sa oaljedom, dêr wie de ein fan wei. Mar hwa hat optheden de bêste bollen? Krekt! En oft it nou bollen binne of ierpels of moderne fersen, dat kin allegearre neat skele. As men it goede resept mar oanhâldt.

En nou sil ik dy in goed resept jaen. In bêst resept. Keapje dy in blom-

[p. 63]

lêzing mei fersen yn in frjemde tael: Frânsk, Ingelsk, Spaensk, Italiaensk... Dútsk mar net, hwant dat liket tofolle op it Hollânsk en dat moatst ek net hawwe. Nou net sizze datst dy oare talen dochs net lêze kinst, hwant dêr is it inkeld better om. Mar ik sil in foarbyld jaen. Sels haw ik in blomlêzing mei Ingelske fersen. Ik nim dat boek, ik slach it op goed gelok iepen en dêr fyn ik dit fers. It is fan Emily Dickinson, mar dat neukt neat; dy namme moatst fuortdaliks wer forjitte, hwant aenst is der mar ien dichter mear, en dat bistou.

Dat fers skriuw ik hjir foar dy oer.

Tell all the truth but tell it slant
Succes in circuit lies
Too bright for our infirm delight
The truth's superb surprise;
As lightning to the children eased
With explanation kind,
The truth must dazzle gradually
Or every man be blind.

Ast nou seist, Wytse jonge, datst der neat fan bigrypst, dan is dat krekt hwat wy hawwe moatte. Wy bigjinne nou mei it oer to setten - né, net fortale, dat kinst ommers net, mar oersette. Dou sikest mar hwat der neffens dy it meast op liket. Bigjin mar mei de titel. Nou? Krekt: tel al de trut. Goed, mar meitsje der nou meiiens meartal fan, oars komt it ommers net út. Fierder mar.

Tel al de trutten, bûten tel it 's lân
Sukses yn tsjerke út ljisk.

Sjochst wol Wytse, hoe goed it is datst ek Hollânsk kinst? Circuit dat wurdt troch dy útsprutsen ‘kirk uit’ en dat liedt ta: tsjerke út. Hiel moai; en lies dat is Hollânsk foar ljisk. Bêst, gean sa mar troch.

Tabrocht foar hoer yn firma de

(né, dat wurdt fansels it) - it ljocht

De trut sûper sûr priis
Jiske lichting ta tsjillen easgen
Wyt ekstra naesje bern
De trut moast deselde graed jimme

Hoe komst oan jimme, Wytse? O ja, ik sjoch it: ually, sprek út: jally = jullie = jimme; moai!

[p. 64]

 

Oar even ride man forbline.

Dat hast knap dien, Wytse, dou hast it moai oerset. Goed datst fan bibline fuort mar forbline makke hast. Mar nou moatte wy der noch in gedicht fan meitsje, in modern gedicht.

Lês de Fryske tekst nou nochris oer, bihimmelje hjir en dêr ris in wurd - bygelyks 's lân, dêr soe ik mar sân fan meitsje - fordiel de rigels hwat kreas, dat it hwat rint en ja, dat is better, lit de haedletters en de lêstekens nou fierder mar wêze. Sa makkest der in fers fan, en dat is dan dyn fers. In modern, eksperiminteel gedicht fan dy. Toe mar, jonge!

Tel alle trutten bûten tel it sân
it tsjerkelik sukses komt út 'e ljisken
fan in faem
tabrocht foar hoer
yn de firma it ljocht
de trut en de sûper
sûr is de priis
by it opheljen fan de jiske
giet it ta de tsjillen dertroch
it naesje is wyt fan bûten
it bern fan de trut
moast deselde graed ha' as jimme
lit in oar even ride
de man is forbline

Sa Wytse, hawwe wy leau 'k al in aerdich risseltaet birikt. It is dúdlik in modern fers en it is moai poly-ynterpretabel. Dou witst fansels net hwat dat slimme wurd bitsjut, mar it is dochs wol goed om it út 'e holle to learen. It bitsjut gewoan dat it foar mear as ien útliz fetber is. Dêr hoechst dou dy fansels net oer to bikroadzjen, dat moatte de kritisi en de kommentators dwaen. Dochs is it goed, dat wy alteast ien útliz efter de hân hawwe en lit ús dyn fers nou ris togearre bisjen. It wurd tsjerklik komt deryn foar, dat wy freegje êis ôf: soe it ek in kristlik fers wêze? As wy nou efkes de boel trochnoaskje sjogge wy in tal bibelske wurden, dy't it kristlik karakter bûten kiif meitsje. Sân komt deryn foar - yn 'e Bibel ek. Sa ek faem, hoer, ljocht, sûper, jiske, wyt-fan-bûten, bern, man. Genôch eleminten dus om it fers op syn kristlike ynhâld to bisjen.

It wurd bûten yn 'e earste rigel stiet dúdlik yn in spanningsfol forbân

[p. 65]

mei tsjerkelik út de twade dito. De trutten binne blykber de bûtentsjerkliken. Der binne in bulte fan, to folle. Men ken se net telle seit de foarste rigel, men kin like goed bisykje de sânkerlen to tellen. Rigel 2 oant 5 forkundigje de triomfearjende tsjerke en it ûntstean fan it Kristendom toch de berte fan Jezus út in faem. It oardiel fan de wrâld wurdt yn rigel 4 efkes neamd, mar dat wurdt fuortdaliks relativearre troch it neamen fan it ljocht dat yn 'e wrâld kommen is. Dat de tsjerke hjir de firma neamd wurdt is modern byldgebrûk.

De folgjende twa rigels diele mei hoe slim it foar somliken is om de wei to finen. Hwa tinkt hjirby net oan it forhael oer de rike jongfeint? Wer komme der twa rigels dy't wer nije wierheden bifetsje: der is safolle forkeards yn 'e wrâld dat it Kristendom in swiere sile to lûken hat yn it ôfweevjen mei al dat kwea: it giet der ta de tsjillen troch. It ûnachtsume each, seit de nou folgjende rigel, sil dat altiten net sjen, om't safolle lju har nei bûtenút hiel moai foardogge: it naesje is wyt fan bûten. Men tinkt hjir fansels oan it bibelske byld fan de wytkalke grêven, mar it wint hjir noch oan skerpte mei't wy yn de earste rigels dat wurd bûten al hawn hawwe yn forbining mei de goddeleazen.

Dan rjochtet it fers him rjochtstreeks ta de leauwigen, lykas wy ôflêze kinne út it wurd jimme. Der stiet: haw mar gjin noed, al liket it soms slim; de Tsjerke hat it oan tiid; hwat yn dizze generaesje net slagget, hat noch alle kâns by de kommende slachten (it bern fan de trut). In oar yn de foarlêste rigel stiet dan foar dy takomstige slachten oer en bitsjut dus de generaesje fan nou. Dy is forbline, lykas de lêste fersrigel seit, mar de apologeet hoecht him dêr net safolle soargen oer to meitsjen: lit it mar even gean. Ride stiet yn de tekst en wy meije oannimme dat it hjir net sasear om in agrarysk byld giet - in boerewurd sa to sizzen - mar om in nautysk byld - in skipfeartútdrukking dus. In skip riidt nammentlik foar syn ankers, bygelyks om stoarmwaer ôf to riden.

Dou sjochst, Wytse, hoe goed dat byld foun is. Dou sjochst ek hokfoar djip, hokfoar religieus, hokfoar modern fers datst makke hast. Hjir kinst mei foar de kreammen lâns, heite!

Tink goed om it resept en doch dyn bêst. Ik sil ús literaire tydskriften yn de kommende tiden der op neilêze.

Nou jonge, it bêste dermei!

Dyn omke SIBE

P.S. Hast alris in faem? Frijenderwize kinst moai dyn wurdfoarrie noch hwat útwreidzje.