De Tsjerne. Jaargang 21

[p. 489]

Lyts Frisiana:

Earme Gysbert.

‘Japicx was voor zijn medemensen, maar ook voor zichzelf, een moeilijk mens. Het grootste gedeelte van zijn werk gaf hij nimmer voor publicatie vrij, hetgeen hem in staat stelde op gezette tijden verbeteringen (voor zover dat nog mogelijk was) aan te brengen.’

Ut in artikel yn Zomerzegelpost, 1e jg., nr. 2, 1966.

Gjin kultuerlibben.

‘Het Friese cultuurleven is bijzonder slecht, het is er eigenlijk niet eens. Dat klinkt negatief, maar het is toch zo. Schrijvers zijn er weinig; van hen is Anne Wadman beslist de beste. 't Is jammer dat hij zo vastzit aan zijn Fries, want nu is zijn lezerskring beperkt. Na hem komt misschien Trinus Riemersma, met maar één goed boek.’

Ut in fraechpetear mei Laurens Othmar ten Cate yn Rostra Gymnasii Snecani, oktober 1966.

Ambivalinte regio.

‘Voor de regionalist is de regio een enorm probleem. Hij wil er bij horen en er, absurd genoeg, iets voor betekenen, en tegelijkertijd wil hij er zo ver mogelijk afstand van nemen.

Dat is een onmogelijke opgave, die tot veel inconsequenties verleidt. Er valt, zowel in Friesland als in Groningen, de behoefte waar te nemen om de romantisch versierde banden met de geboortegrond, de volksaard van de taalgenoten en al wat verder nog voor het eigene wordt versleten, radicaal door te snijden. Alleen de taal blijft dan over, de taal die nu eenmaal gesproken wordt op dat stukje land en door de mensen die daarbij horen. Dat is de meeste streektaalschrijvers niet genoeg. Zij zijn van oordeel dat er een gefundeerde reden voor het gebruik van juist de streektaal moet zijn. Niet in de taal zelf, maar in de omstandigheden waarin die taal functioneert. Dat wil zeggen: in provinciale verhoudingen, geladen met de vooroordelen en de emotionaliteit van te kleine samenlevingen, die politiek en economisch veroordeeld zijn en een zeer bescheiden rolletje spelen in een groter geheel. Hier ligt het knelpunt voor de regionale schrijvers. Hun verstand geeft hun in dat zij niets te maken hebben met het provincialisme in het gewest waar de taal van hun keuze wordt gesproken, maar in hun hart vertrouwen zij die keuze niet helemaal. Want waarom juist de streektaal gekozen als je ook in het Nederlands lekkere dingen kunt zeggen, geen beschuldigingen van provincialisme hoeft te vrezen en bovendien een tienmaal vergroot lezerspubliek mag verwachten? Waarom doe't een streektaalschrijver dan een zo onverklaarbare keuze? Toch die merkwaardige behoefte aan een regio, een gewest waar niets van deugt, maar waar je ondanks alles toch bij hoort? Misschien zijn uit deze problematiek op zichzelf gekke blaadjes als Asyl en Twijspaalk te verklaren. Om heel duidelijk, zwart op wit, afstand te nemen van alles wat door provinciale éénogen ooit eeuwigheidswaarde is verleend. Om tegelijkertijd koortsachtig te zoeken naar een nieuwe motivering voor het schrijven in een streektaal. Men zou natuurlijk gewoon moeten zeggen: mag ik een taal kiezen die past bij mijn mogelijkheden? Maar dat gelooft niemand, waarschijnlijk de schrijver niet eens. Toch lijkt mij dit de enig mogelijke verklaring. Een literator

[p. 490]

behoort alleen maar te doen wat hij in het belang acht van zijn kunst. Is hij van oordeel dat de streektaal hem de beste mogelijkheden biedt, dan is de keuze bepaald. Natuurlijk mag hij best argwaan koesteren ten opzichte van de in psychologische diepten verborgen zwakten die hem juist in de verachtelijke schoot van de “moudertoal” hebben gedreven, maar dat is een kwestie van een burger en niet van een dichter, zolang hij met dit probleem literair niets weet aan te vangen.’

Ut in lêzing fan Simon van Wattum foar de RONO oer De betekenis van Hendrik de Vries voor de Groninger regio op 21 okt. 1966.

Utstjerrend laech.

Op in Flaemske literaire konferinsje, hâlden yn 'e simmer fan dit jier to Laethem (België), dêr't Jelle de Jong, Fokke Sierksma en Jo Smit de Fryske literatuer fortsjintwurdigen, waerd troch in Flaming oan lêstneamde frege: ‘Bestaat er geen gevaar dat de Friese taal uitsterft?’ Antwurd Jo Smit: ‘Best mogelijk. Maar dat kan mij niets schelen. Ik sterf zelf ook uit.’

Utstjerre of fornije.

‘Wie naar onderwerp en taal actueel wil zijn, staat voor de grote moeilijkheid dat het Fries niet bar veel meer doet aan nieuwe woordvorming. Het heeft ook nauwelijks zin meer om (zoals voor de Bahasa Indonesia wordt gedaan, en voor zoveel andere talen) voortdurend nieuwe woorden te maken en te bedenken, dit gezien het kleine taalgebied, en de mogelijkheid dat het Fries te zijner tijd zal uitsterven. De invloed van het Nederlands begint nu ook op het platteland vrijwel onontkoombaar te worden, en men kan veronderstellen dat de dagelijkse omgangstaal in Friesland geleidelijk aan zo een verwaterd mengsel zal worden, dat het onredelijk wordt, het Fries nog als afzonderlijke taal te identificeren.’

W. Boswinkel yn in bisprek fan Anne Wadman syn roman By de duvel to bycht yn Algemeen Handelsblad, 26 novimber 1966.