De Tsjerne. Jaargang 21

Toanielkronyk:
Problemen, fragen en hope

In jier as tsien forlyn waerd it iepenlofttoaniel yn Fryslân noch sjoen as in biwiis, dat der nij libben, nije mooglikheden yn it Fryske toaniel sieten. Binammen de ploech fan De Sweach doarst hiel hwat oan; dat die wol bliken út de kar fan de stikken. Dy brochten nou ris hiel hwat oars as de dramatyske boereforhalen en de guodkeape kluchten, dy't wy wend wiene. En it moaije wie, dat it publyk der ek op tasetten kaem. De stikken waerden jounen efter elkoar spile en de plakken wiene hast altyd biset. Gjin wûnder, dat it ek op oare plakken bisocht waerd.

Hwat is der dochs foroare, dat it iepenlofttoaniel yn Fryslân nei ôfrin fan dit seizoen de fraech opropt oft it takomme jier noch wol bistean sil? Hoe komt it, dat De Sweach mei in greate finansiéle strop sit, dat Burgum mei syn Shakespearestikken lang net genôch publyk lûkt en dat der allinne yn Jorwert reden is om tofreden to wêzen?

It kin net komme trochdat it peil fan de Fryske stikken ynienen sa folle better wurden is. Tusken de boeredramatyk en de flauwe kluchten wie in jier as tsien forlyn noch wolris in útrinner, mar nou is der praktysk neat mear. Der wurde hast gjin Fryske stikken mear skreaun. Spile wurdt der noch omraek en dus moatte der oersettingen komme. Mar it is hielendal net sa, dat dy oersettingen it bêste fan it bêste op de Fryske planken bringe. In stik as Korczak en de bern is in útrinder, mar de Fryske Toanielstifting krijt der gjin poat mei oan de groun.

Is it publyk dat nei De Sweach giet kritysker wurden? Dat soe fansels wêze kinne. Tsien jier forlyn wiene der genôch, dy't der net ta kamen om de bettere stikken troch biropsselskippen spyljen to sjen. De Harmonie yn Ljouwert luts ek net sa tige, hwant fan de

[p. 401]

tsien stikken dy't it biropstoaniel dêr bringt binne almeasten mar twa in reis wurdich. De Sweach dus, al waerden de lang net maklike stikken, dy't foar biropsspilers in swiere opjefte binne, dêr troch amteurs spile. It publyk wie lykwols net al to kritysk oer dat spyljen. It kin wêze dat dat, ûnder ynfloed fan de televisy, foroare is. It wrâldtoaniel komt nou op de byldbuis yn de wenkeamer en it wurdt soms troch bêste spilers brocht. Wy krije dus better as tsien jier forlyn foar it forstân dat amateurs net alles kinne. Dat hat learsum west foar it publyk. Ek foar de spilers?

As wy de kar sjogge, dy't De Sweach fan 't jier - nei gâns tûkelteammen - dien hat, dan kinne wy sizze: Nei alle gedachten wol. It troch Tiny Mulder oersette stik Kokkeldoedeldendy (Cock-a-doodle-dandy) fan de Ierske skriuwer Sean O'Casey is libben en - al hat it in tige satiryske ynslach - fol oansteklike humor. Yn de koarte ynhâld stiet yn it programmaboekje, dat de Ierske minsken, dy't yn dit stik foarkomme, ‘fan it iene uterste yn it oare' binne en ik leau dat dit binammen de algemiene weardearring fan it publyk forklearret. Wy meije graech de minsken yn har utersten sjen en om it der fuort mar by to sizzen: sokke figueren binne ek makliker to spyljen as de mear igale typen. Dat wol net sizze dat Bouke Mulder en Dikky Modderman, dy't de opfieringen winliken droegen hawwe, sa maklik oan har sukses kamen. Foar de figueren fan Michael Marthraun, in lyts boerke dat yn syn goede dwaen kommen is, en de âld-séman Mahan wie wol hwat mear nedich as in goede typearring. Fan de regisseur Jef van der Heijden wurdt gauris sein, dat er op syn bêst is yn massaregy en dat er it binammen fan greate uterlike effekten hawwe moat. Dizze opfiering fan in libben stik, dat dochs fan in mannich figueren in bisûndere prestaesje frege, hat wol oars sjen litten (lyk as in wykmannich forlyn ek syn sobere film Blauw licht dy't op in festival in hege ûnderskieding krige). Ek de manier hwerop Akke Radsma de rol fan Ieneach-Larry spile wie in biwiis fan sterk yndividueel spyljen, dat binammen ta syn rjocht kaem omdat dizkear de byrollen ek oan de amateurs mei minder greate jeften de kâns joegen om der yn alle gefallen hwat fan to meitsjen. De konklúzje kin wol wêze, dat in stik as dit gaedlik is foar in amateurploech mei in pear útrinders, gaedlik dus foar De Sweach. En dòchs hat der fan 't jier sa'n bytsje publyk west, dat it de fraech is oft de Sweachster tradysje takomme jier noch fuortset wurde sil. Is it yndied in gefolch fan it kritysker wurden publyk, dat syn nocht fan dizze iepenloftopfieringen ôf hat, binammen nei de greate mislearring fan forline jier? It soe wol in rare irony fan it lot wêze as it mei De Sweach, krekt nou't it syn foarm foun hat, dien wêze soe.

De fragen dy't Burgum opropt, binne al net folle lytser. Hoe komt it, dat de opfieringen fan Shakespeare syn Twelfth night sa folle minder publyk lûke as de jounen yn Diever, hwer't de kwaliteit fan it spyljen en binammen de regy sa folle minder binne? Is it dan dòchs sa, dat namme en tradysje in wurdtsje meisprekke en dat út de gewoante wei ‘Diever’ earder it kulturéle slútstik fan in útsje fan plattelânsfroulju foarmet as ‘Burgum’ omdat it nou ienris de namme hat? Faeks hawwe de Drinten har Shakespeare makliker oaneigene; hja hawwe Hamlet en King Lear sûnder euvelmoed spile, wylst wy hjir by it wurd Shakespeare fuort oan Kalma syn steatlike oersettingen tinke en der dan mar min ôf to bringen binne, dat it sjen fan in stik fan de Greate Skriuwer in swiere ynspanning freget.

[p. 402]

Der hawwe to min lju nei Burgum west om wizer to wurden. Spitich, hwant hja koene dêr in mannich dingen leare. Yn it foarste plak, dat Shakespeare syn lichtere stikken, lyk as De tolfte nacht, kostlik binne foar de taskôger dy't ôfstimd is op it Fryske toaniel fan dizze tiid en it moderne wrâldtoaniel (televisy) anno 1966. Yn it twadde plak, dat it mooglik is in libbene, byldzjende oersetting fol eigen humor to meitsjen en dat it forstannich is de moaije reade bannen fan Kalma syn oersettingen foar de boekekast to biwarjen en Geart Jonkman to freegjen, oersettingen foar de minsken fan hjoed to meitsjen. Yn it tredde plak dat in treflike regisseur as pater Tobias Piron it formogen hat om in stik as dit fleurich, mei in feest fan kleur en biweging mar tagelyk mei alle mooglikheden foar de dialogen yn de lytsere scenes, op it iepenlofttoaniel to bringen. En hwa soe nei dy trije lessen net hoopje, dat Burgum de kop der foar hâldt en der op tidiget dat stadichoan folle mear minsken it troch krije, dat hja dit net forsitte moatte? As oerheitsjild foar toaniel earne goed oan bistege wurde kin, dan is it oan Burgum.

Mar hoe komt it dan, dat it iepenlofttoaniel yn de notaristún fan Jorwert altyd sa goed slagget? Soene de eardere drege stikken fan De Sweach of de Shakespeare-oersettingen yn Jorwert like folle bilangstelling lutsen hawwe as it tige loftige spul, dat hjir altyd fortoand wurdt? Dat is min to sizzen; it publyk út dizze omkriten sahwat kennende soe ik forwachtsje, dat it de fleurige stikken fan Shakespeare tige appresiearje soe, mar dat Brecht en Miller, as de Baerderadielsters de stikken spilen, de rin gau út de notaristún brochten. Yn alle gefallen: reden ta foroaring is der net, hwant Jorwert hat oant nou ta ûnder de plakken dy't geregeld iepenlofttoaniel bringe de funksje fan it spyljen fan it lichtfuottige genre. De Kulturéle Ried fan Baerderadiel nimt dy fleurige taek earnstich op. Der wurdt net socht om guodkeape suksessen, mar om stikken, dy't wol hwat nivo hawwe. De lêste jierren kamen de, tige goed troch Tabe Beintema oersette, stikken út Italië. Fan 't jier hat Douwe Tamminga Pieter Langendijk syn Don Quichot op de bruiloft van Kamacho oerset. Allinne dy oersetting makke de joun al ta in geniet. De dialogen - dy't op rym hâlden binne - jowe prachtige staeltsjes fan it linich brûken fan de folkstael mei treflike humor en forrassende effekten en it bisûndere is, dat Tamminga mei it stedfrysk (dat troch Sancho Panza, de skyldfeint fan Don Quichot, sprutsen wurdt) hast like fier komt. Dyjinge, dy't der west hawwe sille der wiis mei wêze, dat dizze oersetting troch De Terp útjown is.

De Jorwerters en binammen de regisseur Pyt van der Zee hiene nocht oan dit stik. Der wiene swakke plakjes yn de opfiering mar it fornaemste wie, dat de haedrollen, Don Quichot (Tjitte Piebenga) en Sancho Panza (Teake Wagenaar) sa bêst brocht waerden.

En sa bislute wy dizze kronyk dochs noch mar yn majeur. Problemen en fragen genôch en de wissichheit dat wy takomme hjerst op dit plak De Sweach, Burgum en Jorwert alle trije wer neame kinne, is der net hielendal. Mar soene wy it forneare kinne om op in stuit, dat de paperbacks fan de parsen rôlje, de Provinsje jild by de taelbifoardering opset en in spesiale amtner oansteld wurdt, it iepenlofttoaniel, krekt nou't it kwalitatyf yn de opgong is, in stap tobek docht?

PITER TERPSTRA