De Tsjerne. Jaargang 21

[p. 242]

Paulus Akkerman:
In grinende kou

It gyng as diggelfjûr troch de buorren dat Rinse en Jelkje mei de hiele ris en dis út 'e went set waerden. Guon sprieken der skande fan en seine, it soe tiid wurde dat Koekoek it foar it sizzen krige; hwer like dat op en set in húshâlding deagewoan op 'e dyk?

Oaren woene der op út, Rinse hie al trije jier witten dat dit syn foarlân wurde soe, hy hie alles mar op it rammeljen fan 'e pels oankomme litten, nou wie 't dan safier. Hwa't net hearre woe moast fiele.

Noch wer oaren woene it net iens leauwe. Dat die men langer net mear, minsken út in hûs sette wie hwat út in eardere tiid, it soe wol hwat tafalle. Mar it wisse foar it ûnwisse, it gat op 'e fyts.

It foel net ta. In doarwarder postuerde by de doar, dy man hie alhiel syn plak foun, dat koe nimmen ûntstride, twa helpen hellen it hûs leech en setten alles yn 'e barra fan 'e dyk. Jelkje en de fjouwer bern sieten op stuollen yn it skaed. Rinse stie der yn 't bûsgroen foar, de mouwen oprôlle en de broek op 'e slomp. Swierich smookte er in sigeret en wie wakker redenryk.

‘Dit is nou barmtoerisme’, sei er wrang. ‘Yn ús hjoeddeiske wolfeartsteat doare de rjochtlike ynstânsjes it oan om in earber húsgesin bûtendoar to setten en harterkes fan bern ûnder de bleate loft oernachtsje to litten. Hjir forstjinnet in belialssoan syn bloedjild oan’. Hy wiisde nei de doarwarder, mar neamde gjin nammen. ‘Mei twa hellefeinten komt er del om yn namme fan de Nederlânske wet in skandied to bidriuwen dy't oan 'e himel skreaut. It is foar him to hoopjen dat it kriten fan myn berntsjes him de sliep út de eagen hâldt en op it gewisse brânt, dat er ta ynkear komme mei ear't it foar altyd to let is. De ielshûd wol 'm forskûlje efter in stik papier mei segels. Hy hie de euvele moed om tsjin my to sizzen, ik wurd ek stjûrd. Ik haw forsocht him oan syn bytsje forstân to bringen dat de oarlochsmisdiedigers har mei dat forlechje ek frijpleitsje wolle. It skynt net ta him trochkrongen to wêzen, ik meitsje der út op dat er sa hurd is as in spiker. Foar de man sels kin men allinne mar hoopje dat it koartsichtigens is, dat dizze grouweldied yn al syn lugubere skriklikheit him net foar hûndert persint oanrekkene wurde kin, mar sa koartsichtich is er net, of hy moat sjen hwat trageedzje him hjir ôfspilet,

[p. 243]

om't er eagen yn 'e holle hat. Foar syn beide boalsfeinten jildt itselde, yn figuerlike sin hawwe hja bloed oan 'e fingers, bloed fan Jelkje ende sloven fan bern, om oer myn eigen mar to swijen. As dizze wandied ús yn 'e skiednisboeken forteld waerd, soene wy grize, mar hjoeddedei weacht it dûbel sa swier. It hyt dat wy yn in rjochtsteat libje en it ûnrjocht sit op 'e troan. As der ien is dy't in sint fan my ha moat, lit it him sizze, mar sa'n ien is der mei in lantearne net iens to finen. Likegoed doarre hja it saneamde rjocht oan to spannen om in achtenearre húshâlding yn 'e letterlike bitsjutting fan it wurd oan 'e dyk to setten.’

Ien fan 'e omstanners frege foarsichtich: ‘Hwerom moatte jimme der winliken út, Rinse?’

‘Om't greate Piter it hûs ta tsjinstwent bombardeard hat. Seis wike haw ik by 'm yn tsjinst west, it wie ek seis wike to lang. Greate Piter mient dat wy noch yn it féodale tijdperk libje. Hwat siz ik? Hy liket noch net iens to witten dat de slavetsjinst al twahûndert jier lyn ôfskaft is. As ik siz dat it in koelydriuwer is yn 'e allerslimste bitsjutting fan it wurd, dan druk ik my noch lang net sterkernôch út. Seis wike haw ik oan dy minskemoardner oerlevere west, hwant dat is 't, doe haw ik 'm sein hwer't it op stie en koe 'k wer yn frijheit sykhelje. Oant hjoeddedei ta hat er my hjitfolge, nou hat er my troffen yn it hûs, de kroan op syn satanswerk. As it rjocht op 'e strjitte to grabbel smiten wurdt, hoecht men nearne mear kjel fan to wurden...

‘Ik sil dy helpe, lea’, dat wie tsjin Jelkje, bliuw dû nou mar sitten, as it my as manspersoan al oer de meuch giet, hoe moat it dan mei dy gesteld wêze?’

Mei in sleef skepte er wetter ût in molkbus yn in griene fluittsjettel. ‘Ik sil wetter opsette en in brochje snije, dat wy, hwat it lichem oangiet, alteast in bytsje yn kondysje bliuwe.’

Fansels waerd der beard en roppen oer dy útsûnderlike kampearderij fan 'e Rinse Jelkje' húshâlding, sa mar wie 't de hiele gemeente oer.

Doe't it al bigoun to jounjen en hja mei har seizen om 'e skeansteande tafel in brochje bihimmelen, hâldde Bonnema fan Gemeentewurken mei syn bromfyts, hy brocht harren in kaei en it boadskip dat hja ynearsten in hinnekommen krije koene yn in ûnbiwenber forklearre went oan 'e Langejammer.

Heechhertich wiisde Rinse dat oanbod ôf. ‘Jo hawwe jou eare en ik haw myn eare, is dat dúdlik of net?’

Dat blykte net it gefal to wêzen. ‘Man stean net tsjin josels, dat wentsje is dochs hûndert kear better as hjir bûtendoar to

[p. 244]

hokjen, moatte dy berntsjes dan ûnder de stjerren sliepe? Se kinne har wol in sykte op 'e hals helje.’

‘Sa hawwe de mannen fan it rjocht, dy't yn tsjinst steane fan it ûnrjocht dat ornearre. Ik wit net oft jo fan boargemaster stjûrd binne, mar siz him dan út myn namme dat ik gjin houn bin dy't men in bonke tasmyt.’

Mei dat boadskip koe Bonnema ôfstekke.

Nei iten brocht Jelkje de bern ûnder de beamkes op bêd. Rinse stiek in stoarmlantearne oan dy't er op 'e tafel sette. It ljocht skynde fredich tsjin 'e griene blêdden.

De heale buorren roun út om to sjen hoe't dat Rinse' folkje dêr bivakkeerde, fan Rinse waerden hja saend noch maend om troch to rinnen, hy waerd net wurch om al mar weroan breed út to mjitten oer it skriklik ûnrjocht harren oandien.

En, o wûnder, hâldde dêr net in auto mei in kranteman dy't in fototastel foar it liif hie? Allerfreonlikst waerd er fan Rinse ûntfongen. ‘Kom fierder, kom fierder, dêr stiet wol in stoel, man. Jit mynhear ris yn, Jelkje.’

De man skreau twa fel fan syn bloknota fol. Hy makke in printsje fan Rinse en Jelkje by de tafel mei de stoarmlantearne en fan 'e sliepende bern ûnder de beamkes.

‘En set der foaral by, mynhear, dat it boargemaster Sybrandus is dy't oer dizze gemeente it biwâld fiert, dat dy namme ta in ivich bliuwende skande foar de neiteam biwarre wurdt.’

Mei't it letter waerd, sakken de omstanners ôf nei hûs. In pear bearen oan om de bern ûnderdak to jaen foar de nacht om't it har bikroep dat hja bûtendoar sliepe moasten.

‘Sûnder mis sil jimme bidoeling goed wêze, mar wy kinne dit net oannimme. Is it al net slimmernôch dat wy gjin dak boppe de holle ha? Soe de húshâlding nou ek noch útinoar skuord wurde moatte? Dêrby, dat ús berntsjes dizze alsem drinke moatte komt foar rekken fan 'e mannen dy't op it griene kjessen sitte, fan har hân sil dit bloed easke wurde.’

‘Moat ik my hjir nou bûtendoar útklaeije?’ frege Jelkje doe't de lêste omstanners fuortgien wiene.

‘Dat is dyn bitter en biskamsum lot, leave, mar ik sil de lampe útdwaen.’

De earste foarbygongers de oare moarns yntiids, seagen Jelkje en de bern yn 'e barm omskaeijen. Rinse lei noch op bêd en sliepte is in roas, it wyld bosk hier frjemd op it blomde kjessen.

Tsjin sawnen kaem er ta himsels. Jelkje hie de broggen smard en de thé klear. Fuort naem er de lieding sa as dat fan in man en heit forwachte wurde mocht. ‘Hjoed sil 'k in frije dei

[p. 245]

nimme moatte, hoe soe 'k dy en de berntsjes yn 'e steek litte kinne mei sa'n iepen hôf?’

‘Lit ús nei de Langejammer gean, Rinse’, pleite Jelkje, ‘it is safolle better as dit. It is nou noch moai waer, mar stel, it soe waeije en reine?’

‘Ik wit, it is hurd, mar hast soe ik winskje dat it reine en waeije mocht, it soe wêze kinne dat it tsjirmjen en wékleijen fan ús berntsjes stiennen herten weak meitsje koe.’

En sjedêr, Rinse hie fan reinen en waeijen gjin forlet. Yn 'e rin fan 'e dei hâldde dêr in machtige auto fan de televisy mei fan alles en alles der yn.

Rinse groeide, hy skau Jelkje en de sútrige bern nei foaren, sels postuerde er efter de skeane tafel en wiisde de mannen op 'e skeamele sliepsteden ûnder de beamkes. De hearen lieten har tastellen snuorje dat it foar wûnder wie, in húshâlding sûnder hûs kamen hja net alle dagen tsjin, dit wie great nijs.

En Rinse forgeat net to sizzen dat de boargemaster Sybrandus hiet en dat er de euvele moed hawn hie har in hokje oan to bieden fan in pear kantige meter, in ôftanke wentsje foar seis minsken.

Frijmoedich spriek Rinse dy wurden foar in mikrofoan. ‘Het is hemeltergend, mensen.’ Hy helle seis de Skrift der noch by oan. ‘De barmhartigheden der goddelozen zijn wreed.’ Dêr koe Sybrandus it mei dwaen. Jelkje en de bern preuvelen ek noch in pear wurden en de jouns al wie alles op it journael. De krante kaem út mei in greate, swarte kop op 'e foarkant: Gezin bivakkeert in open lucht! De foto's sprieken foar harsels, wylst Rinse en Jelkje op it televisyskerm dûdlik to sjen en to hearren wiene.

Dy jouns waerd it skriklik drok yn 'e baren fan 'e dyk, de auto's kamen oeral wei, de lju woene sa minlike graech fan tichteby sjen hwat dy tolider sleine húshâlding trochmeitsje moast. Hja kamen net iens mei lege hannen, fan alles waerd yn 'e barm tôge, oan skomrubbermatrassen en tekkens ta. It wie al djip nacht, doe't Rinse de stoarmlantearne dôve en Jelkje har foar de twadde kear yn 'e barm útklaeide. It waerd ek de lêste kear. De oare moarns noch foar de kofje kaem der in boade yn 'e barm mei de tatiding, dat it kreaze boargerhus by de brêge fan de gemeente foardere wie en dat net allinne, mar fan gemeentewegen soe der in frachtauto komme om har hiele hawwen en hâlden op to laden en oer to bringen. Rinse spriek: ‘De skiednis herhellet him, wiene it de Egyptners net dy't de Israëliten twongen om út har lân to gean?’

Mar doe't dy kreaze Runia's went fan it Rinse' folkje yn

[p. 246]

bisit nomd waerd, koe Wiger Pranger him net mear stilhâlde, it wie in tige wiis, mar och sa'n swijsum man. ‘De ûnnut’, sei er forachtlik, ‘noch noait hat er in stringe stiif lutsen, hy is noch net iens goed foar syn húshâlding, hy hoecht syn greate wafel mar iepen to dwaen en wurdt op 'e winken bitsjinne.’ En Pranger foarsei dat de tiid fan heechkonjunktuer tichteby de ûndergong wie, om't dit gjin touwen hâlde koe.