De Tsjerne. Jaargang 21

[p. 236]

Op it harspit:

‘Gysbert, wil je een stukje kaas uit het vuistje?’

Wy hawwe Gysbert hulde brocht en ús lânsfrouwe is oerkommen om him heechstpersoanlik to ûntbleatsjen (de pseudo-G.J. wol to forstean, de echte dat gie it komité to rûch). Dat guon lju yn it ramt fan de Gysbert-bitinking bisocht hawwe saeklik foardiel to biheljen, dat wie to foarsjen: elkenien dy't tsjintwurdich yn 'e publike bilangstelling stiet yt tsiis út 'e fûst, draecht Kerko-strûpers, drinkt mear molke en sjocht himsels op Aristona. Argewaesje hoecht nimmen der fan to hawwen, it is trochsichtige reklame dêr't gjinien yntippelt, en dy't syn namme (en gesicht) der foar lient, wurdt goed bitelle. Gysbert net, mar dy ha se dan ek noch gjin tsiis fuorre. Oer him haw ik allinne dit ûnskuldige foarbyld foun: ‘Sa prachtich moai as Gysbert Japicx kinne wy net sjonge. Mar wol hawwe wy in machtich soad artikels dy't yn alle toanaerden bisongen wurde kinne...’ Ik haw der gjin biswier tsjin; om my mei elke bakker op syn rút sette dat Gysbert by him de broadtsjes kocht, en elke patatman dat de dichter by him syn lêste dûbeltsje forsnobbe.

Mar it mier haw ik oan dy minsken dy't Gysbert foar har eigen moralisearjend karke slagge en syn namme misbrûke om har geastlike keapwaer der mei oan 'e man to bringen. Hwant hjir is de grins tusken wierheit en bidroch foar de man dy't it wurk fan de dichter net ken folle slimmer to lûken. In pear fan dy kweadwaners wol ik hjir signalearje.

De earste is in sekere K. (Joazef?). Yn de Sneker Koerier fan 16 juny skriuwt er: ‘Het is bij G.J. niet de kunst om de kunst... alswel: de kunst tot eer van de Here God. Niet de kunstenaar, niet de mens, ook niet de vrome mens, maar het dienen van hem, die zelf de grote kunstenaaar genoemd wordt en ook is: God!! Zie daar, de achtergrond van het strijdende en veelbewogen leven van deze grote Fries.’ Mar lês ek ris Gysberts foarwurden en syn tsiende brief oan Gabbema, dy't K. blykber net lêzen hat. ‘En zo maken Friesland en Bolsward zich dan nu op, G. Japicx heengaan te herdenken. Met recht en eerbied, dankbaarheid en lering moge dit gedaan worden! Want wanneer de gedachten straks uitgaan naar enige schone bladzijden uit Frieslands historie, welke in de gouden eeuw geschreven zijn en nadien dieper onderzocht, moge daarbij tegelijkertijd winst mee behaald worden voor het heden en de toekomst. Wij leven vandaag de dag in een periode, die voor velen het verschraalde denken tot inhoud, tot richtsnoer heeft, vooral wanneer het geestelijke waarden betreft. Het heden heeft téveel beslag gelegd op de geesten. Daardoor is er een zeer lage ebstand ingetreden: bij kerken en geloofsgemeenschappen, in de steden en dorpen, hier - ginds en verder weg... De vloed moet opkomen!! En dat kàn! De vloed zàl opkomen, wanneer wij met G.J. het Oude Testament opnieuw ter hand nemen.’ (....) ‘G.J. geeft aanleiding tot onderzoek/lering/steun/sterkte/moed en vertrouwen in de toekomst. Hij heeft velen de weg, de goede weg gewezen. En zo zal dan de gedachtenis des rechtvaardigen de honderdduizenden van het thans levende mensengeslacht tot volle en rijke zegen zijn.’

Ek J.J. Kalma uteret, yn de Leeuwarder Courant fan 25 juny, syn biswieren tsjin de geast fan dizze ieu: ‘God wurdt nou deaforklearre en it liket hwat nijs, mar it is neat oars as de réaksionaire hâlding

[p. 237]

fan de frije minske, dy't syn frijheit net oan kin. Der is in direkte forbining tusken de minsken út de Richterentiid, dy't allegearre dienen hwat goed wie yn har eagen en fangefolgen wie it wurd fan God krap yn dy dagen en de lju fan hjoed-de-dei, dy't der har wille mei ha, om yn har boeken de lichamelikens to etalearjen, dy't en passant God dea forklearje en der sels “better” fan hoopje to wurden.’ In nuveraerdich hantwurk sûnder mis en men is nijsgjirrich hwa't dy goddeleaze nudisten of pornografyske théologen binne, mar Kalma bliuwt dizich yn syn biskuldigingen. (Hy is grif in Jongfries).

It meast ûndúdlik is lykwols it forbân tusken Kalma's tirade en de dichter Gysbert Japicx. Ik krij de yndruk dat neffens Kalma Gysbert ‘der tsjin’ wie. It stiet der net eksplisyt, né, Kalma is liep genôch om de skym fan Gysbert net staf-en-af to mobilisearjen tsjin bygelyks dûmny Byleveld. Dy't nammers de lichaemlikheit net etalearret. Mar Kalma hat foar 't neist Byleveld net op it each. Kalma seit it yn 't algemien. Kalma kletst frijbliuwend yn syn artikel dat in skoalfoarbyld is fan ûndúdlik en ûnlogysk tinken.

Hwâ't Gysbert Japicx, de dichter fan ien pûrbêst en in stikmannich wol aerdige fersen net wurdearje kin, lit dy swije en de dichter bileaven net anneksearje foar moralistyske krústochten of it folk úttsjutte hwat Gysbert-om, froed en from, gol en goed ús hjoed to sizzen hat. Hy hat oars neat ‘to sizzen’ as hwat er trijehûndert jier lyn al ‘sein’ hat: de letterlike tekst fan syn fersen.

Ik bigryp dan ek net hwat M.K. Scholten bisielt as er (mei hwat biwegingsropperichheit à la: de jassen út, de ruten iepen, wy moatte wer Fryske striidlieten dichtsje) yn Frysk en Frij fan 17 juny skriuwt: ‘Der sil in “jonge Gysbert Japiks”-imaezje forskine moatte. It byld fan Wilfryd Put is de oankundiging dêrfan! In nije ús-tiid-eigen tagong ta syn leafdepoëzij is de wei; de greate winst kin wurde dat it oanhâld oan dizze 17de ieuske dichter yn syn jongfeintelok en -lijen ús klearrichheit jaen kin oer ússels yn 'e noutiid dy't folslein liket ôfweve to wollen mei de fenotypyske Fryske ynbannichheit.’

As ik de fersen Ick hab dy liaef... en Az ick dy sjog... en Friesche Tjerne lês, krij ik lykwols de yndruk dat Gysbert ek al ôfrekkene hie mei datsoarte ynbannichheit. Of bidoelt Scholten dat miskien? Moatte wy Gysbert earje as earste Fryske pornograef? Dr. Haantjes soe him omkeare yn syn grêf, neffens dy hat Gysbert de útdrukking ‘dit reyts ick ijn 't lid’ noait bigrepen, hwant oars hie er him fansels net brûkt! Mar Scholten sil dat net bidoele, ik bin bang dat er neat bidoelt.

Bliuwt ús noch oer de morael fan dit forhael mei to dielen: biwear, swets en liich byinoar hwat jo wolle, mar dek jou lading net mei Gysberts namme. Of, om it yn de dichter syn eigen wurden to sizzen:

't Iz goed om my to lezzen
Mar lit my ijn mijn Wezzen.

Tr. R.

R.P.S., in lette bikearling?

Seach ik foarhinne de initialen R.P.S. ûnder in artikel of in fers stean, dan rôpen dy foar my as frysklêzer mei in 30-jierrige praktyk almeast gunstige reminisinsjes op. By guodden jonger as ik liket it lân oars to lizzen. Sa't my lêsten bliek tinke dyën by dy letterkombinaesje net mear oan in bikend Frysk dichter fan alear, mar earder oan de Ryks Post Sparbank. Dat is fansels greate gekheit. Foar my

[p. 238]

hâldden de trije letters ynlik forbân mei R.P. Sybesma, byldhouwer fan geve sonnetten (yn de bondel Ta de Moarn) en skepper fan knap impressionistysk proaza (yn Om it Hiem en It Anker). Lykwols, de lêste tiden, stikken mei dizze ûndertekening lêzend, kriget de image fan dizze Jongfries by my gnau op gnau. Somtiden moat ik sels tinke oan in bigreatlike mentale ôftakeling à la Willem Kloos.

Sa gyng it my tominsten ek nei it lêzen fan in artikel fan R.P.S. yn it april-maeijenûmer 1966 fan Lyts Frisia ûnder de titel Hollandophily. Yn dat stik komt de skriuwer op 'e sirkulaire dy't it Fonds voor de Letteren okkerdeis omstjûrd hat en dêr't yn to witten dien waerd dat ek yn de Fryske tael skreaun literair wurk yn 'e bineaming komme kin foar in oanfoljende honorearring fan rykswegen. In forméle erkenning alsa fan it Frysk as twadde tael fan Nederlân, dêr't fan Fryske kant jierren lang sa fûleindich war foar dien is, ek troch lju as R.P.S. Mar R.P.S. liket mei dy ynskikking fan rjochten ynienen net botte wiis to wêzen. Hy skriuwt û.o.:

‘Alle wrâldliteratuer is tsjin 't lêst út in barnend bihoef wei ripe en optymke. Mar nea op oarder fan de ûnderskate ministearjes foar folksopskroeverij en propaganda, sa't dy net inkeld út it Easten of út kontreijen tusken it Easten en uzes yn, ta ús komd binne. (skeanprinting fan my, D.A.T.).
Foar Fryslân hat ien en oar noch in aparte bitsjutting. Departementael ha wy as steatsboargers gelikenze plichten, mar as lânslju wier net it kultuerpatroan fan it Westen of it Suden. En nou kin men miene dat soks via de propaganda útslite moat of sil, mar sa'n tael- en spraek-oekumene kin de mindertallemienskippen alles dwaen, bihalven birykje. Wy hoege inkeld ús resinte útjeften mar op of nei to slaen om dat to bijammerjen. En dan to eangjen dat soks ienris by Den Haech net hou hâlde sil, sels noch net by in propagandistysk Jeropeesk kultuersintrum yn Brussel, Parys of hwersanne dan ek. Hwer ha wy de hichte?... As men op dizze wegen efter de addisjonele honoraria oan wol, sit der foar ús literanten de kweade kâns yn, dat men it hwat to “anael” oanleit of lizze most om sa'n laureaet byfytse to kinnen, alteas by “ús” ministearje foar (frjemde) kultuer, (dis)rekréaesje en maetskiplik (snipel)wurk.’

Ik jow ta, dizze tirades binne net oeral like helder. Wol falt jin op, dat R.P.S. hjir yn 't forset komt tsjin it propagandaministearje dat yn 'e bisettingstiid hjir by ús in literaire priis, de Harmen Sytstrapriis, ynstelde. Dat forset komt ryklik let, tinkt my sa, en fan in nuvere kant. Hwant dizze selde R.P.S. naem it lju dy't 25 jier lyn dizze bisettingsstunt skouderen tige kwea ôf dat se har distânsiearren. In lette proselyt is er dus wol.

Ek de lêste alinea fan it stik slingert der nuver hinne. Einliks wurdt hjir mei safolle wurden ynsinuearre, dat it Departemint by foarkar wurk stipet dat de ‘anale’ (= pornografyske?) kant neist is. Hindrik Algra liket út bjusterbaerlik frjemde hoeken en by bjusterbaerlik frjemde minsken mei in bjusterbaerlik frjemd kultuerpatroan skoalle to meitsjen.

Al bliuwt it by dizze ex-dichter in wankant wurd-gearmjuksel, ien ding is der wol út op to meitsjen: dizze oer hollandofily skriuwende R.P.S. sit oantangele mei in bêst stik ûnfortarde hollandofoby. Spitich, hwant de frees is altyd in minne riedjowster.

D.A.T.