De Tsjerne. Jaargang 21

[p. 197]

Filmkronyk:
De douns fan de reiger

Nederlân bigjint syn efterstân op it gebiet fan de spylfilm yn to heljen en dat is to tankjen oan ien man: Fons Rademakers. Fiif goede films hat er makke: Makkers staakt uw wild geraas, Dorp aan de rivier, Het mes, Als twee druppels water (nei de roman fan W.F. Hermans: De donkere kamer van Damocles) en nou dan De dans van de reiger. Opmerklik is dat films lyk as Makkers staakt uw wild geraas en Dorp aan de rivier dy't in bihoarlik part fan it filmpublyk hjir to ‘gewoan’ foun, yn it bûtelân greate wurdearring krigen. It technysk fakmanskip fan Rademakers en foaral de authentike Nederlânske sfear fan forhael en opnamen wiene dêr in forrassing. Yn Frankryk wie Als twee druppels water in sukses as oarlochsspionaezjefilm. It is gjin lytse fortsjinste fan Rademakers de geast fan it lânskip en de siel fan de boarger sa to forbyldzjen dat it de frjemdeling boeit. De dingen ut it gewoane libben en fan de gewoane man wurde ûnder de eagen en de hannen fan dizze kunstner bilangryk.

Dizze jongste film is makke nei in scenario fan Hugo Claus, dy't ek dat foar Het mes skreau en de filmer holpen hat by it forhael fan Dorp aan de rivier. Claus hat De douns fan de reiger earst skreaun as toanielstik. Hy neamde it sels ‘een nare comedie’ en forskate kritisi wiene dat mei him iens. Yn it filmforhael is alles skrast hwat it toanielstik to folle hie oan net-funksionéle details en ûnbitsjuttende omballingen. Mar ek yn dizze konsintrearre foarm wie it foar de regisseur in swiere opjefte om der in goede film fan to meitsjen. Der is net folle aksje, it giet foaral om de suver statyske siel fan de haedfiguer. In genre dat geskikter is foar it toaniel as foar de film. Boppedat wankt der troch freudiaenske eleminten en de ôfwikseling fan réaliteit en symbolyk it gefaer fan to forûngelokjen yn melodramatyk. In gefaer dêr't de film lykwols mei glâns oan ûntkommen is.

De film is opnommen op in eilantsje yn de Adriatyske Sé by de kust fan Joego Slavië. Dat moast wol, hat de Frânske akteur Jean Desailly foar de televyzje sein, om't der yn Hollân ien bilangryk persoan net to finen is: de sinne. Dy is dêr yn Joego Slavië oerdiedich en de kamera-man Sacha Vierny hat der in masterlik gebrûk fan makke. It kontrast tusken in wrâld fan ljocht en de sobere, yn it swart klaeide haedfiguer Edward dy't letterlik en figuerlik konstant yn it skaed sit, kriget sadwaende in dramatysk aksint.

Edward, in fjirtiger, troud mei Elena, in fitale dynamyske frou, frijhwat jonger as hy, is in folslein frustrearre minske dy't himsels yn de wanhoop driuwt. Winlik kin er dit fanke, dat genôch fan him hâldt mar net genôch fan him kriget, net oan. Hy is in bêste, net ûnbitsjuttende man, in rêstige Hollânske amtner mei krekt hwat to folle amtnerssiel. De fitale Elena wurdt foar him ûnwillekeurich fatael. In probleem dat noch al ris foarkomt. Yn de moaije fakânsjebungalow oan sé sit er oanienwei to stúmjen. Op it karnaval yn Den Bosch hat er Elena trappearre op in flechtich yntym avontûr mei in matroas en dat makket him dea-ûngelokkich. Elena bisiket fan alle kanten it wer goed to meitsjen en it is har tinken, mar hy wol nei gjin rede harkje en wegert de formoedsoening. As er hieltyd mar wer freget: Hwerom hast dat dien? wurdt hja balstjurrich en antwurdet: Omdat ik it woe! In latint jeugdtrauma kriget wer

[p. 198]

aktive réaliteit: hy hat as jonkje syn heit en mem ris bistrand op in angaedlik momint. Buten lôget de sinne, blinkt de sé, sjongt de wyn, dounset it jongfolk, mar Edward sit yn it skaed to stúmjen. Elena bisiket it nou fan in oare kant. Om sels net yn de wanhoop to fallen en om har man to fergjen en to genêzen. By it swimmen yn sé moetet hja in Hollanner, Paul, in freonlik mantsje dêr't gjin kwea by sit. Hy biwûnderet har en hja nimt him mei nei hûs en boartet hwat mei him. It wurket krekt forkeard, Edward sjocht nije gefaren. Dan dounset hja, earst mei de doarpslju en dan mei Paul, de douns fan de reiger (reigers dounsje ntl. foar de pearing). It is in opwinend spul en Elena hopet har man wekker en yn it ljocht to dounsjen. It makket him allinne mar grimitiger en somberder. Hy stjart de doarpslju fuort mei in fikse foai en in wanhopich bisykjen fan syn frou om him ta rede to bringen biantwurdet er mei forachting. Dan makket hja mei Paul in lange boattocht.

Edward hat in petear mei syn mem, in gewyksten-ien dy't him aerdich yn de bisnijing hat. Skoanmem en skoandochter binne oaninoar weage en harren striid om Edward komplisearret it probleem. Mei alle middels dêr't hja oer biskikt bisiket mem omdoch har soan hwat op to fleurjen. Edward is net to treasten en stelt út it âlde spul Der wie ris... to spyljen. Hy fortelt dan in fantastysk forhael oer syn dea en it forfier fan syn lyk. En dan wol er himsels ophingje. Net dwaen, jonge, riedt mem him oan, dan kinst sels net mear fan dyn wraek genietsje. Sabeare ophingje, dan kinst mei eigen eagen it effekt sjen. Hja Bette in ûngefaerlike selsmoardscene yninoar, mar de mysterieuze forskining fan syn forstoarne heit forsteurt it spul en dan giet it mei Edward dochs om dea. Elena en Paul komme krekt op tiid om him los to meitsjen. It effekt is great by man en frou beide. De hookstrookse konfrontaesje mei de dea jowt it konflikt in nije diminsje en it libben in nije glâns. Hja biseffe dat de leafde in earnstige oangelegenheit is en in greate freugde. Paul fordwynt en mem hat de slach forlern.

Rademakers hat fan dit forhael dat mear as ienris nei de draek skaeit, in boeijende film makke. Hy wit hieltyd de gefaerlike klippen to mijen. In bytsje Freud, krekt net to folle. Symbolyk en réalisme gripe sûnder heakjen yninoar. Yn in fascinearjend spul mei romte en ljocht birikke filmer en kamera-man hwat hja wolle. It lugubere forhael fan Edward wurdt in funksionéle surréalistyske film yn de film. De flashbacks komme krekt op tiid, forskate bylden roppe mear suggestjes op (en dat is de kunst) as dat hja forklearje.

De regisseur hat mei soarch syn akteurs keazen: yn de haedrollen de forneamde Frânskman Jean Desailly, Gunnel Lindblom (de oerfrou at Ingmar Bergman syn ploech) en Mien Duymaer van Twist, dy't mei great talint opinoar yn spylje. De bûtelanners wurde neisynchronisearre. Hetty Verhoogt sprekt de rol fan Gunnel Lindblom, Rademakers sels dy fan Desailly. It filmdébút fan Mien Duymaer van Twist (toanielspylster fan oer de 70) yn de bizarre rol fan de mem is forbjusterjend knap.

In bêste film, tagelyk fan ynternasionale alluere en fan in typysk Nederlânsk karakter. Regisseur en spylders moatte in tige fruchtber kontakt hawn hawwe: de Frânskman en de Sweedske binne daliks herkenbere Hollânske figueren wurden.

INNE DE JONG