De Tsjerne. Jaargang 17

Filmkronyk:
It neakene eilan

De Japanske regisseur Kaneto Shindo, dy't mei syn oangripende film Bern fan Hirosjima de wrâld syn oanklacht yn it gesicht slingere, hat him nou oan in eksperimint weage, dat yn Hollywood, dêr't men it yn it lyts bisocht, mislearre: Hadako no shima (It neakene eilân) is in film sûnder dialooch. Net in âlderwetske stomme film, hwant dêr is de stim fan de ierde en fan de sé, it lûd fan de dingen, mar de minsken swije. Der wurdt allinne ienkear lûdop lake en ienkeer hertstochtlik gûld. Dêr komt by dat der fan in forhael amper sprake is, fan in yntrige noch minder en ek net fan in slot. Men soe it in momintopname út it minsklik bistean neame kinne, in momintopname dy't tagelyk in drama is, dat jin fan bigjin oant ein yn spanning hâldt.

Op in lyts, woest rotseilântsje yn de baei fan Seto wennet yn in gefal fan planken en latten ien húshâlding, man en frou mei twa jonkjes. In geit en in pear gânzen binne har bisit oan fé, fierders moatte hja libje fan de risping fan it eilân, hwat swiete jirpels en hwat nôt. It laechje groun op 'e rots levert allinne hwat op, as it oanhâldend bifloeid wurdt, mar der is gjin drup farsk wetter op it eilân, it moat mei in boatsje helle wurde fan in great eilân yn de buert, dêr't de âldste jonge ek op skoalle giet. Man en frou slepe de swiere amers, foege tûnen, dei oan dei, wike nei wike, moannen lang by de steile rots op. It like monotone as fascinearjende ritme fan dit wetterheljen bislacht it greatste part fan de film. As de frou in kear stroffelet en der in amer wetter forlern giet, slacht de man har yn it gesicht. Hja fielt dit as in natuerlike réaksje, hwant it kostlike wetter is har libben.

Op in dei, as man en frou thúskomme, leit Taro, de âldste jonge, dy't hommels suk vuurden is, op stjerren. De dokter fan it greate eilân komt to let. Heit en mem meitsje sels de kiste en dolle sels it grêf op 'e top fan de heuvel. Swijend. De bern fan Taro syn klasse komme mei in geastlike op 'e bigraffenis. De âlden drage har bern nei it grêf en smite it ticht.

De oare deis geane hja wer om wetter en bifloeije har ikkers. Mar dan ynienen trapet de frou har amers om, skuort de jonge planten út de groun en falt langút del. Al har opkroppe smert boarst út yn in skreau, dy't jin troch alles hinne giet. De man sjocht it mach-

[p. 367]

teleas oan en wol har treaste mei syn eagen. In stuit letter nimme hja it ark wer yn 'e hannen en bodzje swijend troch. De sirkel is wer sletten, de momintéle ûnderbrekking hat it ivige ritme allinne mar aksintuearre. Der is gjin ein, lyk as der gjin bigjin wie, der is allinne in lyts gréf mei in stien, dy't der earst net wie.

Hwat is de sin fan dizze film, hwat hat Shindo dreaun? In ‘ode aan de arbeid’, lies ik earne, mar der is gjin spoar fan sa'n fakbouns-mentaliteit yn dizze masterlike skepping to finen. It is earder in litany op it motyf: yn it swit fan dyn antlit silstou brea ite. ‘In sosiael protest’, haw ik ek heard. Ik leau net dat wrâldforbettering Shindo syn motyf west hat. Wy kinne better nei himsels harkje. Hy is fan komôf in earme boerejonge út in greate hûshâlding. It swijend bodzjen fan de Japanske boer en binammen it byld fan syn mem, dy't sûnder ien klacht jier út jier yn har swiere lést droech, hat in ûnforjitlike yndruk op him makke. Dizze striid fan de boer mei de ierde, dit heldhaftige, birêstende bistean woe er yn in filmgedicht forivigje. Mar hy seach gjin kâns, oant er op it idé fan de swijende film kaem. Acht moanne hat er mei in lytse ploech op it eilân west, hy hie net allinne de regy, mar hat ek sels it draeiboek makke.

De persoanen yn syn film ûndergeane har lot net as in flok, nòch as in seine, hja oanfurdzje it ienfâldich. De oerwet fan de hearrigens fan de minske oan de ierde, de kosmyske relaesje tusken groun en minske en tusken dwaen en wézen, is grif yn gjin film sa geniael útbylde. Elk wurd is hjir oerstallich, de tael fan dizze minsken is de tael fan har eagen, fan har fuotten en har hannen. Dizze bylden binne sûnder wryt of slyt en se komme op jin oan as de weagen fan de sé. Der binne yn dit hurde libben inkelde mominten fan ûntspanning. Bygedyks as hja nei de merke op it greate eilân geane, dêr't hja as bern genietsje. En dér is de krisis mei de dea fan Taro. Neitiid is it gesicht fan de frou tekene mei it stigma fan it leed. Mar leed noch blydskip steure it monotone ritme, se binne der yn opnommen.

Op in oermotyf, dat it stiennen tiidrek forbynt mei uzes, hat Kaneto Shindo in film makke, dy't net allinne yn de goede Japanske filmtradysje in hichtepunt is. Op it festival to Moskou hat er de heechste priis krige.

INNE DE JONG