De Tsjerne. Jaargang 17

Op it harspit:
De kiste mar bistelle?

‘Fryslans taell Fryslâns taehaell’
(Waling Dykstra)

Ik lês De Stim fan Fryslân net mear en dus wit ik net oft H. Tsjepkema fan Driezum dêr noch altyd yn advertearret, mar men soe sizze: de man kin syn boerehouthannel nou wol opjaen en him tonei allinne by it Taelbuorkjen (yn De Pompeblêdden) hâlde. Yn de nota Kultureel Perspektyf fan de Fryske Kultuerried, útbrocht op forsyk fan it Provinsiael Bistjûr, wurdt sa grouwélich en sa mannichfâldich mei de tael huorke, dat dêr hat er suver in libben foar nedich - stel hy hie der nocht oan. Oan Tsjepkema, oan J.K.D., oan Taelwarder dus dy eare en it wurk - harren bern en bernsbern meije dan de fuotleasten fan de heiten folgje, hwant sels de ivich jonge wjûder D.A. Tamminga sil it net biskern wêze en kalefaterje dit skip, sa wrak fan de provinsiale helling kommen, yn ien generaesje op. Y. Weidema (Om it eigene, De klokken fan it Fryske hiem) is destiids swak fan holle wurden nei't der sein wurdt, omdat de Jongfriezen sa tsjin it Frysk sûndigen - syn geastlike neiteam soe men dêrom alsaleaf mar forsykje moatte Kultureel Perspektyf dochs foaral nét to lêzen, of leaver: op healwei mei dat tsjokke blauwe boek to bigjinnen, dêr't de útjefte ynienen Cultureel Perspektief hjit.

Yn 'e Steatesael sille aenst wol gjin fragen steld wurde oer de man, de manlju, de frou of de froulju dy't skuldich steane oan it feit dat Kultureel Perspektyf, sjoen út in each fan geef, forantwurde tael- en stylgebrûk, sa'n fodde wurden is. Op syn minst frjemd liket it my ta, dat dêr oant nou ta ek bûten de Steateseal noch gjin wurd oer sein is. Persoanlik achtsje ik it feit dat dizze nota, in kultuernota noch wol, sá yn it ljocht jown is, in great skandael.

Fierwei it meastepart fan de einrapporten is (troch de jongste typiste fan it Bureau foar Kulturele Saken?) blykber yn sawn hasten oerset neffens de hollânske grountekst, dy't men lykas sein ûnder de titel Cultureel Perspektief yn it twade part opnommen fynt, en dy't dan oer it generael ek gâns lêsberder en bigrypliker útfallen is.

[p. 328]

Yn it Fryske part binne flaters yn wurdkar, sinbou, idioom planteit - om fan de strieminne, knoffelige styl noch mar to swijen. Soms is dat oersetten sa rûch yn syn wurken gien, dat it Frysk ûnlêsber, alteast ûnbigrypik wurden is en moat men efteryn it hollânske rapport opsykje om der alteast út to kommen. De soarch foar it rike skala' fan de (Fryske) kultuer, fan aeisykjen oant en mei nifeljen yn jins liddige tiid, dêr't dizze Nota syn ûntstean oan to tankjen hat of alteast hawwe moat, is sûnder mear oan kant set doe't it rapporteurshollânsk haljetrawalje noch even fortaeld wurde moast. It resultaet yn de measte gefallen? In soarte fan Frysk sa't Deputearren it prate as hja op in dei mei moai Frysk waer ris it wurd fiere moatte yn it Boalserter stêdshûs. Neffens my soe it forbean wurde moatte, ditsoarte skribinten (hwa, yn 'e goedichheit?) oan in Fryske Kultuernota meiwurkje to litten óárs as foar it skriuwen fan de adresbantsjes.

Men kin biskate biswieren hawwe tsjin it cumulusproaza fan E.B. Folkertsma (hoe hat er yn 'e goede mei syn ynfierene flagge dizze goare stilistyske lading dekke wold?), mar ik soe myn libben lang oars net as E.B.F. lêze wolle, leaver as nochris ien sa'n nota dêr't it Frysk jin fan tomjitte slacht as in fize motrein dy't jin yn 'e kiel heazet.

In mennich priuwkes - om Taelwarders, -Hoeders en -Noeders op 'e smaek to bringen, út 'e losse hân wei opfandele. It bigjint al tige typearjend foar hwat de gearstallers c.q. de fortalers al of net foar ‘echt Frysk’ forslite. ‘Dames en heren’ wurdt nammentlik ‘manlju en froulju’, welja. En ‘mensen’ of ‘personen’ binne neffens Kultureel Perspektyf stéfêst, mar dan ek altyd: ‘lju’. Fierders wurdt der gauris ‘trachte’ nei in moderner oanpak (of in biskaet doel, dat kin ek, fansels), wurdt ‘beklemtonen’ fortaeld mei ‘foar de tried bringe’, ‘erop bedacht zijn’ mei ‘der op figelearje’, ‘afnemen’ mei ‘tane’ (!), ‘vermijden’ mei ‘formije’ (!!). In hiel moaijenien: yn de hollânske tekst wurdt earne rept fan ‘serieuze sneupers’, dat moat fansels oerset wurde yn... ‘earnstige sneupers’.

Nou swij ik noch (sjoch boppe) oer brike forsinnen, sloardrichheden, knoffelige konstruksjes, dêr't mar inkelde rapporten (dyselden dy't blykber fuort yn it Frysk skreaun binne) it sûnder dwaen kinne. Foar de aerdichheit wol ik de lêzers noch wize op inkelde bjusterbaerlikheden. Dizze sin bygelyks: ‘Dat forskil hinget der fan ôf, alhoe't it wurk slacht op in pleatslike mienskip of op in krite as wol op in kombinaesje fan dy twa en neigeraden dat der spesiael omtinken jown wurdt oan fragen fan opfiedkundige, maetskiplike of organisatoaryske aerd’.

Smakket it mearich? Dan dizze foar it ôfwennen: ‘Ek foar it filmwurk dat fan 'e oerheit opjown wurdt kin it Jean gjin bisjen lije. (...) Dy wei út wurdt it rountsjemeallen’. Noch ien der op ta, mar dan moat it ek út wêze: ‘Dan soe it nivo oer it hielal omheech moatte’.

Just krekt, mar sa kin 't wol ta; rûmskoats, om mei ús kulturéle nota-rissen to sprekken. In machtich stik wurk is 't grif en men kin der allinne mar binaud en wrantelich ûnder wurde dat de forantwurdlike gearstallers fan Kultureel Perspektyf op dit yn myn eagen alteast kardinale punt de oansluting (nei modern, saeklik en tagelyk geef taelgebrûk) op sa'n jammerdearlike wize mist hawwe. Nòch sa'n grouwe blauwe sark en wy kinne de kiste wol fêst bistelle.

FREARK DAM