|
| |
| |
| |
Jan Tj. Piebenga:
Ieu fan Redbad en Bonifatius
Hwat de Friezen om 700 hinne leauden en hwat wy nou fan har oergong tinke
Hwat witte wy fan it germaenske heidendom, lit ús sizze yn de earste tûzen jier fan ús jiertelling? Frijhwat; yn alle gefallen folle mear as mannichien op groun fan syn skoalleboeken tinkt. Hwat witte wy fan it geastlik libben fan de Friezen út de tiid foar de kerstening, of út de ieu fan Willibrord en Bonifatius? O sa'n bytsje; folle minder as wy op groun fan it net al to lyts forskaet fan boarnen tinke soene. Is ien dy't de boarnen foldwaende ken, dan wol yn steat fan it godstsjinstich libben fan de Friezen om 700 hinne in skets to jaen dy't der hwat op liket? Né, as hy alteast net hieltyd fan de rynsker jaende noardgermaenske boarnen gebrûk makket. Is der genôch oerienkomst, bisibbens, gelikense libbenssfear tusken noard- en westgermaenske stammen om de ûndersiker fan datoangeande de frije hân to jaen? Jawol, mits er dan op syn iepenst is en fral each hat foar de forskillen. Mar, ienkear safier kommen, is de godstsjinst fan de germaenske Friezen, dêr't wy dan mei yn 'e kunde rekke binne, wol suver spul, ûnformongen, ûnbidoarn? Dat stiet yn 'e kiif; der binne guont dy't sizze dat hwat wy witte allinne op it germaenske heidendom yn syn forfaltiid slacht. En algemien wurdt oannommen, dat der ek al foar de tiid fan de kerstening (678-785) romeinske en grif kristlike ynfloeden op it folksleauwe ynwurke hawwe.
De fraech, oft it bikende germaenske pantheon hjir yn eare stie, of dat in stikmannich ‘eigen goaden’ hjir it foarnaemste plak ynnommen hawwe, falt suver net to biantwurdzjen. De plaknammen byg. dogge ûnfoldwaende útwizing. Wânswert en Warns hawwe neat mei Wodan to meitsjen. Dat yn Starum in god Stavo tsjinne wêze soe, is in los praetsje; earder moat men tinke oan in stêf, in peal, dy't yn 'e midden fan in tingplak stie. Oan Frjentsjer, it âlde Fronackere, hawwe wy mear hâldfêst; Fro is de namme fan de germaenske god fan de fruchtberens en oan him waerden gauris ikkers tawijd; by oare stammen hjit er Freyr of Frea. In eigenaerdich gefal is it ek mei ‘Fositeslân’, dêr't Alcuin yn syn libben fan Willibrord fan fortelt en dêr't òf it Amelân òf wol Hilgolân mei bidoeld liket to wêzen. Oft de noardske god Forseti, de soan fan Balder en Nanna, deselde is as de Fryske god Fosite, sil wol nea útmakke
| |
| |
Byldtsje fan Bonifatius yn Sint Bonifatius-hospitael to Ljouwert út 1957 (byldhouwer Termote)
| |
| |
Byld fan de bijierre Bonifatius to Dokkum út 1962 (byldhouwer G. Bolhuis)
| |
| |
Byld fan Bonifatius to Fulda (Dútsklân) út 19e ieu
| |
| |
Byld fan de jonge Bonifatius to Crediton (Ingelân) út 1960 (byldhouwer Alan Durst)
| |
| |
wurde kinne. Dat Hludana (Hlodyn) troch de Fryske fiskerslju foreare wêze soe, falt út de iene Bitgumer stien min op to meitsjen; der binne oan de Under-Ryn mear sokke wijstiennen foun. Men komt ek gau oan to sitten as men allinne de romeinske nammen foar germaenske goaden ken. Der binne twa wij-ynskriften fan Fryske legioenairen, beide foar ‘Mars Thincsus’; mei dizze ‘Mars dy't it ting biskermet’ kin gjinien oars as de kriichsgod Ziu bidoeld wêze. Us wurd foar de romeinske ‘dies Martis’ is dan ek tiisdei. De nammen fan de oare dagen sitte ek wol inkelde aerdige oanwizingen yn. Oft ek de Fryske rune-ynskripsjes hjir op it aljemint komme moatte? De runen hiene altyd mei magy en foaral mei de Wodan-cultus to meitsjen; heart de mythyske rune-figuer Amleth miskien yn it Fryske pantheon thús? Ensafuorthinne.
Sa'n losse gearfetting fan nijsgjirrige tafallichheden kin men twa kanten mei út: ‘wy witte suver neat’ en ‘der hat hiel hwat west’. Dat past dan ek wol, hwant it germaenske heidendom yn it algemien is min hielendal thús to bringen; it is to ûndúdlik en wurdt gau yn de dize wei. Oan de oare kant lykwols forbjusteret it ek troch syn fariaesje en syn wide útstrieling. Slach op slach stiet men foar riedsels, fraechtekens, hypothesen, mar like faek liket men goekunde to moetsjen. Tusken de Germania fan Tacitus en de Vôluspá út de poëtyske Edda leit, ôfsjoen fan de géografyske ôfstân, in tiids-ôfstân fan in foege tûzen jier. Hwa sil it slagje it by alle idéalisearring dochs ridlik bitroubere histoaryske forslach fan de Romein, én de mythyske forbylding fan in fiersjende germaenske frou, yn ien konstruksje gear to binen? Fan Tuisco, de út de ierde berne god, en fan syn soan Mannus, dêr't Tacitus it oer hat, wit de Edda neat. Mar dy't útmeitsje wol, oft de Vôluspá in yn wêzen kristlik dichtwurk mei heidenske bymingsels is, of in liet mei in stevich heidensk substraet, dêr't al of net by ûngelok hwat kristlike eleminten yn forsille binne, hat wol klauwen. It is tige de fraech, oft de germaenske godstsjinst ea yn in útwurke systeem ûnderbrocht is en oft dy dat sels forneare koe; der sit altyd hwat ûnfoldroegens, embryonaels, ûndefinityfs oan. Hwer't religy, magy en poëzy sa ticht byinoar lizze, is dat ek min oars to forwachtsjen, Dêrom hat it praet oer bloeitiid en ôfstjerte fan it germaenske heidendom ek sa'n bytsje sin. Herman Wirth moast mei al syn wyldseauwige theoryen de heidenske godstsjinst fan Edda en saga's wol as forfal
en ûntaerding oantsjutte; hy koe der sá ek neat mei bigjinne. Douwe Kalma, dy't oannimt dat it Fryske heidendom al yn de 7de en 8ste ieu op de nûn roun wie, hat it oer de hege bloei fan it
| |
| |
heidendom dy't dan yn it Noarden krekt op komst is. Mar by de Germanen rinne de tiden, de machten en de gefoelens maklik ynelkoar oer en bisteane der suver gjin dogmatyske grinzen. Bûtendat is der ek de frijheit fan it yndividu, dat him net slaefsk en foar alle ivichheit oan de godheit forbine wol. Siket men jin ien fan de biskikbere goaden as bysûndere freon út, dan moat men op him oan kinne. Fan in hear-feint-forhâlding is dan gjin sprake. Hâldt de godlike freon it sletten forboun net, dan lit men him yn de steek. As de fijannen fan de Yslânske gode Hrafnkel it offerplak dat er foar de god Freyr oprjochte hat forrinnewearje en it hynder dat er him tawijd hat forsûpe litte, fielt de gode him ta neat mear forplichte en hâldt er mei it offerjen op. Dat is gjin forskynsel fan godstsjinstich forfal en ek gjin oantsjutting fan ûnwissens yn in tiid fan religy-wiksel, it is typysk-germaensk.
By Tacitus al is de germaenske religy hwat oars en hwat mear as timpel- en byldetsjinst. Allinne yn it hert fan de natuer komt men it libbensgeheim it neist oan. Der is gjin transcendinsje: it eigen lot leit yn it eigen wêzen bisletten en gjinien kin it ûntrinne. Om it yn syn eigen wurden to sizzen: ‘Mei de namme fan goaden bineame de Germanen dat heimige, dat hja allinnich mar yn earbiedige frommens sjogge.’ Ut dat libbensgefoel wei sil men tal fan forskynsels dy't Tacitus al neamt forstean moatte. De fete, de bloedwraek, de sibbe, de gastfreonskip, it aparte plak fan de frou (yn de striid én yn it sjen fan de forburgenheden). As wy út letter tiden yn de Beowulf fan it gefolchskip lêze, yn de Heliand in ûnbibelske foarstelling fan de forhâlding fan Jezus ta syn learlingen treffe, yn de Nibelungen de taek fan de folkslieder as primus inter pares útskildere sjogge, komt ús Tacitus' foarstelling mear as ienkear yn 't sin. By it lêzen fan de Lex Frisionum nammers net minder. It boek komt ús oan as in hwat nuvere synthese fan romeinske, germaenske en kristlike eleminten, in gearmjuksel fan heidensk folksrjocht en klerikael biynfloede keningsrjocht. In artikel oer it forbieden fan arbeidzjen op snein stiet fuort by it forneamde artikel oer it timpelskeinen. Dy't de Yslânske saga's goed lêzen hat, fynt forskate seden, brûkmen, rjochtshannelingen dy't dêr yn biskreaun wurde, yn frij oerienkomstige foarmen yn de L.F. werom: it fete-rjocht, it wearjild, de striid tusken de sibbeforbannen, de godsoardielen, holmgong ensfh. In biwiis foar germaenske ienheit en foar de kontinuïteit fan de germaenske folkssede kin ek wol helle wurde út de âlde Fryske wetten dy't yn de 12te en 13de leu optekene binne. Soene wy net
gâns nou noch ûndúdlike saken
| |
| |
yn dy wetten nei analogy fan de âldnoarske libbens- en godstsjinstfoarmen forklearje moatte? Tink allinne mar ris oan de plastyske skildering fan it ‘moardbaernen’ yn de saga's. In great fjild fan ûndersiik leit hjir sa goed as braek. Hwa doar sizze, dat de Upstalboom by Aurich neat to meitsjen hat mei Thingvellir op Yslân, hwa, dat it klearebare tafal is dat party tsjerken boud binne op it plak fan eardere germaenske offerstéën, hwa, dat it folksleauwe yn dizze oarden net yn mannich opsicht germaensk-heidensk bleaun is?
De bikende feiten, forhâldingen, oerienkomsten en forskillen, litte net in folslein dúdlike, slutende biskriuwing fan it Fryskgermaenske heidendom ta. Fangefolgen wike de forklearringen ek fier útien, sawol fan it heidendom as fan it kersteningsproses en fan de tiid dêrnei. It seit al genôch dat gjinien suver oan de interpretatio christiana of oan de interpretatio romana of oan de interpretatio germanica ûntkomme kin. De klacht fan Von Richthofen, dat de bioefening fan de Fryske skiednis hast altyd oan de ultra's tafallen is, hâldt op syn minst safolle foar de biskriuwing fan it tiidrek fan de oergong fan heidendom nei kristendom. De bioardielingen steane faek flak en fûleindich foar elkoar oer. Dér is de fraech, oft de ynfiering fan it kristendom in kultueropbloei biwurke hat en de oarsaek fan greatere politike fêstichheit en ethyske forbettering wurden is, of dat de forbrekking fan de germaenske sede en adat dizze folken foar ieuwen yn ûnstjûr en op it dwylspoar brocht hat. In thema dat grif oan de oarder komt en like grif twadracht opropt, is de posysje fan de frou, foar- en nei-tiid; is hja mear yn oansjen kommen of tobekset, mear as gelikens fan de man en minder as syn objekt biskôge, of oarsom? Dêrmei yn forbân stiet fansels de forklearring fan it ûntstean en de woekering fan it byleauwe oangeande duvels en tsjoensters yn it lêste part fan de midsieuwen. In oerâlde striidfraech is ek, oft de kerstening ridlik freedsum en mei fordrach forroun is, of dat der gâns gewelt brakt is en dat de sindeling hieltyd de stôk fan de wrâldske machthawwer efter de hân hie. Tink ek mar oan de mannichfâldige birjochten oer it forbaernen fan heidenske timpels en it forneatigjen fan goadebylden, in wize fan dwaen dy't yn tsjinstriid wêze soe mei de goede rie fan paus Gregorius de Greate yn
in bikend brief, om dochs foaral de heidenske hillichdommen nei suvering en kristlike wijing foar de kristlike earetsjinst to brûken.
De tsjerklike, roomske skriuwers geane graech en sûnder folle krityk to seil op it krappe en sa dúdlik iensidige boarne- | |
| |
materiael dat yn it eigen tsjerklike formidden ûntstien is: de hillige-libbens en de skiedniswurken fan klerikale historisi fan it slach fan Beda. Sadwaende witte wy ek hwat fan Bernlef, mar om dochs hwat oars yn it each to krijen as in schablone, sille wy foar him nei de skaldeportretten yn de saga's sjen moatte. Fan in frij objektyf niget hawwen oan it heidendom, dat op Yslân nei de oergong yn it jier 1000 in gewoan forskynsel is, fornimme wy by ús klerikalen neat. Hja bihannelje it heidendom uterst skématysk en út 'en rûgen en tinke der net oan de heidenske brûkmen saeklik to biskriuwen en noch minder to bistudearjen. Soks kin men forklearje út har striidposysje, - de Fryske kerstening yn de 8ste ieu is in kultuerstriid, - mar dat jowt oan in tweintichste-ieuske ûndersiker as dr. Eelcko Ypma o.e.c.a. (De eerste christianisering yn Bijdrage tot de Kerkgeschiedenis van Friesland, 1951) gjin rjocht in nayf en irreëel byld to tekenjen. It soe foar hwa't de minske en de skiednis ken, frjemd wêze as it doe allegearre sa suver en sereen om en ta gien wie! Der is neffens him gjin twang op de Friezen útoefene om kristen to wurden, de frankyske steat hat de Friezen it nije leauwe ek net oplizze wollen, wy witte neat fan massa-bikearingen, it forset tsjin it kristendom is allinne in ‘fanatieke beweging’, folle-net-genôch. En dan to witten dat dr. Ypma dit skreaun hat doe't dr. P. Glazema syn Gewijde plaatsen in Friesland (1948) al in pear jier forskynd wie! By Glazema leit it der lang net sa sljocht en ûnskuldich hinne; hy nimt it de missionarissen kwea-ôf, dat hja it heidendom oant yn de woartel útroege hawwe en dat fan
datoangeande fan har hân ek gjin bitrouber forslach ta ús kommen is. Hy hat ek bigryp foar de tragyk, dy't fuortkomt út de botsing fan de missy fan bûten-ôf en de striid foar de folksfrijheit fan binnen-út. Neffens him hat der in krêftich Frysk forset tsjin it nije leauwe west; dat leauwe waerd de Fries troch syn fijannen optwongen en hy krige it to hearren yn de fortolking fan frjemdlingen. Glazema hat der wol slach fan alle kanten út skriuwe to kinnen, mar frij fan in suver romantyske langst nei it ûnformongen en ûnforbrutsen heidensk forline is er faek net. De archéolooch yn him kin it ek mar min hawwe, dat der troch de forwoastingen sa'n bytsje terpfynsten binne dy't op in heidenske cultus wize kinne.
Binne Ypma en Glazema al gjin ultra's, hja rinne mei har skôging dochs fier útien. Foar de aerdichheit set ik hjir nochris sa'n pear foarinoar oer. Dr. Josef Jung-Diefenbach s.v.d. (Die Friesenbekehrung bis zum Martertode des Hl. Bonifatius, 1931) hat him wakkere warber yn de boarnen ynwurke. Hy
| |
| |
bigrypt dat de missy fan frankyske sindelingen ûnder de Friezen opkeard wurde moast troch de polityk-nasionale en de taelkundige forhâldingen. Foar Aldgisl syn fordraechsumheit hat er in iepen each. Op de bisibbens tusken Angelsaksen en Friezen leit er alle klam. Dat Willibrord syn missy fuort ûnder it taforsjoch fan Rome steld hat, achtet er in great foardiel. Hy fynt it spitich dat hiele Fryslân net yn it aertsbisdom Utert bleaun is en dat ûnder Karel de Greate hiele dielen nei Munster en Bremen oergien binne. Mar de tsjerkepolityk fan de paus, yn 'e mande mei dy fan de Karolingen, falt er net ôf en foar de ‘ûnfredeman’ Redbad bliuwt er hwat skoftich stean, wylst er Pippyn in sterke, rêstige en wisse polityk taskriuwt. Dat der by de famylje Wursing (de foarteam fan Liudger dy't har yn de omkriten fan Utert ûnder frankyske hoede deljown hie) sokssahwat as ‘lânforrie’ meispylje koe, komt net yn him op. Oer de brânskatting, bistraffing, forwoasting fan Fryslân troch Karel Martel yn 734 lit er gjin trien, hwant nou komme de poarten foar de missy wiid iepen to stean. Biwûnderet er de handichheit fan de Karolingen om de bifoardering fan har steatkundige en fan de tsjerklike bilangen net mei elkoar yn tsjinstriid komme to litten, hy wurdearret ek de missy-methoade, dy't it oan de iene kant socht yn de oanwizing fan de dwaesheit fan it polytheïsme, en oan de oare kant yn de forwoasting fan de sakrale plakken dy't de ûnmacht fan de heidenske goaden oantoane moast. De marteldea fan Bonifatius wurdt by him hast ta in apotheose.
Hwat jowt dr. A. de Goede yn syn Koning Redbad (1947) dan in folslein ôfwikende foarstelling fan saken! Yn it wurd foarôf lit er natuer en lear daliks mar mei elkoar stride: ‘In dit werk streefde ik er naar den heiden het volle pond te geven en mijn christelijke sympathieën niet te laten medespreken’; yn in letter wurkje oer bisskop Redbad - dat net forskynd is - soed er him as kristen partij stelle. Mar dan giet er ek foargoed los. De kristen paste net yn it Fryske steatsbyld út Redbad syn tiid. Ado Wursing syn libbensgong jowt ús it klassike byld fan de ynfloedrike lânforrieder to sjen. Willibrord wie in tige energyk man, mar ek in handich politikus en slûchslim preker. Hwat er op Fosetislân úthelle hat, wie ûnweardich en in died fan wansmaek. Redbad is in heroyske strider, in sintrale figuer yn de sa wichtige striid tsjin roomsk kristendom en frankyske féodaliteit. Dr. de Goede ûntlient graech oan dr. D. Kalma, mar seit de dingen sels folle skerper. Kalma, dy't yn syn literair en yn syn histoarysk wurk syn libben lang troch it tiidrek 400-800 boeid is, hat nammers yn
| |
| |
syn oardiel gauris wifke. As it om de moeting fan germaensk heidendom en kristendom giet, hâldt er him nouris as in wiis humanist, in oare kear as in irenysk kristen mei in frijsinnige ynslach, om dan wer de dichter to wurden dy't op it germanendom foreale is en dy't oan it foarwerp fan syn leafde hieltyd nije kanten ûntdekt. It is in argewaesje, sa't er yn Keningen fan Fryslân it wrâldhistoarysk konflikt fan de oergong fan heidendom nei kristendom humanisearret en esthétisearret. Skerpe grinzen en wêzentlike bislissingen wit er yn dat wurk fan greate konsepsje suver net fan. Mar komselden kriget de lêzer it gefoel dat it der ûnder of der boppe giet en dat twa wrâlden in slach op libben of dea leverje. Dérom wurdt it drama spitigernôch ek nea wier-dramatysk.
Ik ha der de aerdichheit noch net ôf en kom dêrom mei in tredde pear foar it ljocht. Earlik spul is it lykwols net, hwant B. Jongma c.m. jowt yn syn De H. Bonifatius, syn libben en syn wurk (1938) gjin partûr. It is in hagiografy fan it âlde merk, earder stichtlik as histoarysk fan opset, in boek dat optheden net mear sá forskine soe. Hwat boek moat ik foar sines oer sette? Der is kar út op syn minst twa, beide Dútskers, beide de nazistyske kant oer. Is de iene ultra-hâlding dy, dat hwat de tsjerke docht altyd en ûnder alle omstannichheden goed is, dan bisteane de oare ultra's by de tsjinst fan de ûnskeinbere majesteit fan ‘it folk’. Ien as Werner Preisinger kaem der rounút mei oansetten: Die Weltanschauung des Bonifatius. Eine Untersuchung zur Ueberfremdung deutschen Wesens durch die christliche Mission (1939). De ûndertitel seit al genôch: Bonifatius is tsjin ‘das vôlkische Wesen’ yngien en is dérom foroardiele. Gjin leffe moard wie it dy't yn 754 oan Bonifatius bidreaun waerd, né, hjir spriek de godlike haet fan ús foarfaers. De man dy't yn folsleine forblining it hillichste fan de foarteam oantaestte, waerd dêr mei in rjochtfeardich lean foar bitelle. Hwerom lykwols Preisinger en Jongma nêstinoar to setten, de fanatikeling en de naïveling? Hearre pamfletskriuwers fan Preisinger syn soarte ta de kloft wylde dwylgeasten dy't yn 1933-'45 op de Dútskers loslitten waerd, fan dr. Bernhard Kummer hat men oanstriid itselde to sizzen, mar dan net altyd, net sa maklik en ek net sûnder respekt. Syn wurk Midyards Untergang, Germanischer Kult und Glaube in den letzten heidnischen Jahrhunderten (1935) skout men net mei hwat greate wurden oan de kant. Kummer soarget foar in fûleindige oanfal op de kristlike
missionearring - en dêroerhinne fansels op it kristendom - mar hy docht dat net sûnder goed en foldwaende wapenark oantúgd to hawwen. Foar him
| |
| |
is it ‘deutschvôlkische’ gjin politike, mar in religieuze wearde. Hy is godstsjinsthistoarikus en bûtengewoane goed thús yn de âldnoarske literatuer. It byld, dat er fan it Dútske forline yn de tiid fan religy-oergong skilderet, is samar net mei hwat losse streken en fegen opmakke. As er deaswijd is, dan grif net alderearst om syn fanatisme, mar om it feit dat syn bistridens him min mei gelikense wapens partûr jaen koene. Syn boek biswykt ek net troch in tokoart oan geleardens, mar oan syn tuitelige konstruksje en oan syn optimistyske idéalisearring fan it noch yn ‘Midgard’ libjende germanendom. Dy't lyk as Kummer de germaenske sûndefal yn de twangmjittige oplizzing fan it kristendom sjocht, moat yn de tiid foar dy sûnde fal wol in strieljende steat fan rjochtheit en suverheit projektearje. Kummer syn skerpe eagen binne troch toloarstelling, haet en politike ideology forbline.
Dat wie gjin literatueropjefte en ek gjin boartsjen mei trije pear swarte en wite dominyshoutsjes, mar in staeltsje fan it pro en contra dat de missy troch alle tiden hinne oproppen hat. Elke sindeling fan tsjintwurdich wit wol dat syn wurk problematyske kanten hat. In absolutistyske sinding moat ek net kjel wurde absolutistyske fijannen op har wei to treffen. De bikearingsskiednis fan de germaenske folken is nou ienkear ek gjin hearlik panorama fan frede, leafde en ljocht. Fan modern stânpunt ôf bisjoen, en grif út dat fan in moderne, kristlike ethyk wei, sit der oan dy bikearing gâns biskamsums. Mar hoe soe yn dy tiid soks ea ta stân kommen wêze, sûnder dat de religieuze en de politike motiven hieltyd trochinoarhinne rounen? Dy't optheden, yn de jierren fan dékolonisaesje, de sindingspraktyk fan de lêste ieuwen kritysk bisjocht, fynt mar in bytsje dat sûnder wryt of slyt is. De rjochte slaggen komme net gau fan de minskebern, de kromme stokken wol.
Guon skriuwers komme graech mei de foarstelling, dat de tolerânsje fan de germaenske heidenen de doar foar it kristlik absolutisme iepenset hat en sadwaende harsels forneatige. As it der mar sa ienfâldich hinne lei! Sûnt de romantyk hinget der om de germaenske religy hinne in poëtyske tsjoen, in waes fan ûnwerklik en mankelyk moanneljocht. It is lykwols de fraech oft dy religy ea in biskate, geastlike ienheit, in lear mei gesach west hat, en ek oft dy ea ta folksreligy útwoeksen is. Wie dizze religy yn wêzen folle mear as mythology? It pragmatyske karakter fan it germaenske leauwe - de goaden biwize har wearde troch it nuttich effekt dat har tsjinst foar de minsken hat - wiist op lossens en frijwilligens; boppedat
| |
| |
joech it ethysk indifferentisme fan de goaden gjin oanlieding ta djippere en bliuwende biningen. De natuerreligy is altyd sa sterk en sa swak as de natuer sels is. Dochs mei it ús wol hwat sizze, dat it germaenske libben ús it wurd ‘god’ oplevere hat. De Yslânske ‘gode’ wie ek net by tafal tagelyk grytman, preester en rjochter. Wie der dêr fierhinne in ienheit fan religy en rjocht, yn de Fryske folkstradysje kriget dy ienheit gauris in boppenatuerlike bifêstiging (de trettjinde asega). Bloedwraek en feterjocht binne ek samar net barbaerske oankomsten, mar lizze fêst yn it religieus fundearre sibbe-forbân. It taferiel dat him by de doopfonte ôfspile hat tusken bisskop Wolfram en kening Redbad, jowt dúdlik de twa wrâlden wer, dêr't de Fries in skoftlang tusken wifke: de greatdoop as de bikroaning fan in persoanlike died en in persoanlik leauwe, èn it bliuwen yn it âldbiwende bloedsforbân. De kampslach tusken kening Redbad en kening Karel, in soarte fan holmgong, hat ek in mythysk karakter. It wurdt tiid, dat ús sêgemateriael op dat mythyske ûndersocht en yn it ramt fan de germaenske godstsjinstskiednis thúsbrocht wurdt. Hengist en Horsa binne der noch altyd as nijsgjirrige fraechtekens en yn de Magnus-sêge lizze ek wol oare as kristlike eleminten. Giet it by dat godlike bruorrepear net om de grounlizzers fan it stamforbân, en by Magnus net om de wetsprekker dy't in bysûndere tagong ta it hillichdom hat?
It giet net oan, it tokoart oangeande de kennis fan it geastlik bistean fan de Westgermanen oan to foljen troch samar fan it folle rikere noardgermaenske materiael to brûken. As it earne, yn alle foarsichtigens, forantwurde is lykwols, dan grif by de Friezen, troch ôfkomst, wenplak, tael, rjochtsbistel en libbensgefoel nei oan de Noardgermanen bisibbe. Sadwaende sil elk dy't oer it foar-kristlik leauwe fan de Friezen gear wol, yn alle gefallen by Skandinavië en Yslân om moatte. Hy hoecht dan net to tinken dat er mei in sekfol antwurden thús komt, mar syn organen om to sjen en to hearren, to fielen en to taesten, binne opskerpe. Hwa lykwols hat yn ús tiid sa'n breed eachweid, hwa wurdt sa fûl fan de drift nei universaliteit pleage, dat er de ploege yn it hiele greate wurkfjild sette doar? Dy't it dwaen sil, moat tagelyk goedbislein as godstsjinsthistoarikus, rjochtshistoarikus en literatuerhistoarikus op it iis komme. En hwa, sûnt de greate foargonger Jacob Grimm - syn Germanische Mythologie is fan 1835 -, sil it slagje dy tréften yn him to forienigjen? Wy soene tonearsten al bliid wêze mei de man dy't mar inkelde dielen fan de geast fan de Skandinaviërs Axel Olrik, Frederik Paasche en Wilhelm Grön- | |
| |
bech yn him hie. Of moatte wy hoopje, dat dr. Jan de Vries jitris apart oer it Fryske heidendom gear sil?
De kristen soe de konfrontaesje mei syn eigen forline, ek yn de earlikste en skerpste foarm, net mije moatte; hy libbet ommers net by ljocht of tsjuster fan de skiednis, mar út de tasizzing fan it kommend Godsryk. Sit de tsjerkeskiednis al stiiffol ‘Menschliches, Allzumenschliches’, de sindingsskiednis loeget dat guodkeape guod by greate heappen op. As hja der nou mar net allinne it smoarge en stjonkende út helje, by wize fan réaksje op in eardere idéalisearring. It soe wol neffens de geast fan de tiid wëze, mar skiednisûndersiik freget noch wol hwat oars. Kin men jin wol ea earne ynlibje sûnder sympathy, famyljebisef, gefoel fan inerlike forbounens? It moat in stridende, wrakseljende, leauwende Fries wêze, dy't ienkear oan it Fryske folk it taferiel foarhingje sil fan dy greate, wrede, bigenedige, krityske en tragyske ieu, de ieu fan Aldgisi en Redbad, fan Willibrord en Bonifatius.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd