|
| |
| |
| |
G. Mulder †:
Frou foar freeds
Taksearret men de man op syn jierren, dan binne de sifers it omkearde fan seis en tweintich, in tal fan safolle kear trijehûndert fiif en sechstich dagen en nachten dat alles noch mooglik is.
Om neijer mei him yn 'e kunde to kommen, moat men witte, dat de man great boer is en tagelyk féhanneler. Om it jild en it oare bisit koe er wol rintenierje - en dêrfoar is hjoed de dei in hiel kaptael nedich, sil it gjin earmoede wurde. Mar rintenierjen liket him wol nei fleanen, en fleane dogge de fûgels! Hy libbet en is yn 'e skrep, as kin er net stikken of brutsen. De eagen steane him noch altyd as in pear flamjende fjurren yn 'e kop. Troch syn dûbelde lea liket er sahwat trijekwart heech, mar hy falt mei yn 'e lingte... lit der mar ris hwat in lange skraits neist him stean gean. Boer is er, oant yn it moarch fan syn biente, hy slacht nea en to ninter in melkskoft oer... en syn slaeijen fan hannen binne fan kleur opkreaze mei it blanke en sêfte fan de molke. Mar syn aerd is sa, dat er to min romte hat op ien pleats; dat er méár oankin as safolle pounsmiet en in grouwe fyftich kij. Dêrom is er fan jonge ôf yn 'e féhannel gien. Nou hat er it bitrouwen fan in hiele rounte boeren, èk al mei om't er ien fan harren is, èk om't er in sit hat yn de gemeenteried en wethâlder is. En der is mear. Hwat der ek mar to bistjûren falt yn it doarp en yn de gemeente, hy sit der mei yn. Ek de tsjerke hat in stevigen ien oan him... op ien stim nei soe er by de lèste forkiezing âlderling west ha, mar der wienen noch al hwat winkellju en arbeiders dy't de boer yn him wol stimme woenen, de fékeapman lykwols net. De féhanneler kin men op in doarp min neirekkenje, dy leit faken hwat op in minder oannimlike namme. N't wier, hoe hâldt en draecht sa'n man him yn 'e stêd en op 'e merk? Gjinien dy't it wit. De stêd is sa fier fuort... en de fémerk is suver omkrânse mei kafé's. De stêd en de fémerk binne net to biflappen ûnder de sfear fan it doarp. En mei dy ûnbineambere en net
waer to nimmen situaesje kin men wol immen yn de Ried stimme en yn alle mooglike oare bistjûren... mar nèt yn it fjouwerkant. Tominsten, net elkenien hie dat der op weage.
Thús: de man is dêr bêst foar syn folk, ek al rydt er de arbeiders tige nei. Hy is altyd fiks op stap en tige op 'e trie... às it folk syn plak mar wit en hert foar it fé en it wurk hat.
| |
| |
En sa't er yn 'e jister en yn it bûthús is, sa is er ek yn 'e foarein: altyd op 't skik en jimmer in fleurich sin. Hy hat in kreaze en pûrbêste frou, en elke dei is foar dy beide nij as in wûnder. En dat, wylst hja gjin bern krije mochten.
Skerp skat, is de bitsjinster dy't freeds syn taffeltsje yn it merkkafé ûnder har taforsjoch hat, trije en fjirtich jier en sawn, acht moanne. Sokke bitsjinsters yn dy kafé's wurde nei jierren en jierren de bitrouden fan sa goed as alle fékeaplju dy't der komme. Né, hja prate net safolle, dêrfoar is it fierst to drok... it is faken jachtsjen ûren oanien foar dy froulju. Der falt mar in inkeld wurd, der is sachs tiid foar in lyts grapke, mar der groeit in sfear fan eigenens, fan tagedienens en fan bitrouwen. Hoe drok de komst fan fékeaplju yn de kafé's ek wêze mei, elk hat dêr syn eigen plak, syn eigen taffeltsje, syn eigen bitsjinster... en binne it plak en it taffeltsje àl ris fan oaren biset, der binne kloften keaplju dy't fan in oar swart-wyt frommiske gjin kofje hawwe wolle.
Syn bitsjinster is hwat in langskonkige jonge frou, dy't suver in bytsje oer ien side rint... de iene heup liket folsleiner útgroeid to wêzen as de oare. Hja hat in pear gewante earms, mei hannen dy't men graech by in fikse melkster sjocht. Har gesicht is earder snedich as knap. As wy nou rêstich fêststelle, dat dizze beide sa freeds tsien, tolve wurden wikselje, dan is dat noch oan de royale kant. Hja hjit fan Hinke en syn namme is Sjerp Galama... witte dy beide nou mear fan elkoarren? Ja, hja wit, hy hat gjin bern, en hy wit, dat hja yn 'e hûs forkeart by in suster fan har, dy't seis bern hat.
- Jo kofje, Galama?
- Graech ju, en hoe is it mei de berntsjes?
As hja him dan de kofje bringt òf by it ôfrekkenjen nei de merk, docht hja biskied: it giet bêst, of der hat ien suk west - en dan freget hja nei de sounens fan syn frou. Mear net. En it bart ek wol, dat in oare keapman der wilens de mûle yn slacht en it praet op hwat oars bringt.
En jouns thús bifreget frou Galama har man, hoe't it mei Hinke wie en mei de bern fan har suster. De frou hat sels al ris útlitten, dat Hinke ris in dei komme moast to iten. Doe't hy Hinke it útstel fan de frou trochdie, smiet dy it net fuort... mar hja koe om 'e drokte min in dei neame. Letter frege hja, oft it koe op in dei yn it lêst fan septimber. Hy sei doe, dat hy de kosten fan de treinreis bitelje woe... mar dêr wie Hinke op tsjin, hja soe sels it retourke bikostigje...
En dan bart der earst hwat oars...
| |
| |
Bigjin septimber is it Galama syn jierdei, en dat krekt op in freed. Nou is hy net in man dy't fuortdaliks opstrûpt foar in slokje, mar hy sil nea ien to folle nimme. Hy wol der perfoarst gjin lêst fan ha, en ek gjin praetsjes. Mar nou't it syn jierdei is, hat er dochs in lyts aerdichheitsje yn 'e holle; hy forkeapet syn bisten ier en bitiid. Miskien hat er wol hiel efkes to gau gelok dien, mar hy hat dochs winst makke. De uterste ryksdaelder dy't er oars ferget, lit er dy freeds sitte. En sadwaende komt er ier om syn kofje by de freedsfrou yn it merkkafé. It is op dat stuit noch net sa drok, hja kinne de biwende tsien, tolve wurden sizze.
- Winskje my lok, Hinke!
- Jo binne faeks...
- Jawis fanke - en nou moatst my in deugd dwaen: ik forhip it om op myn jierdei allinne to iten, dou moatst it waerme miel mei my nimme. Om goed alve ûre hie 'k tocht. Né, nou gjin biswieren... ik sil it sels wol tsjin de baes sizze.
Dat die er. De kastelein hie it al oer stjelpige drokte en sa, en hy tocht op dat stuit ek fuort oan de goede namme fan syn saek; de bitsjinsters mochten fleurich wêze, hja moasten mei de klanten oanlûke... mar fan yntimiteiten mei de klanten moast er neat en neat ha! Mei in man togearre ite... koe dat der op troch, frege er him ôf. Mar hy koe in man as Galama dochs ek net foar de kop stjitte, dat ja noch né kaem him oer de tonge.
Galama wie in man, hy koe mei gemak fjouwer jier kalm yn de stringen rinne, mar op in jubeljier moast er ris in dei bûten de touwen. Sa mar ris in dei of in joun. Hy hâldt it op prippers, mar hy doar ek in boppeslach oan. Hat er ris tige forlern op 'e merk, dan jowt er royael in rountsje; hat er in grouwe winst yn 'e bûse... dan lit er soms in oar syn kofje bitelje. Mar dy utersten komme net folle foar, it giet meastentiids tige gewoan. Ien as Galama forsjocht him net sa gau op in kou en ken de gong fan de merken en fielt de stimming fan de hannel yn it foar. Hy hat in fin mear as in bears, en dêr is it mei sein.
It is goed alve ûre noch net drok op 'e seal boppe dêr't iten wurdt. Hy sit noch mar justjes, as Hinke it iten bringt. Efter har komt de kastelein sels mei seis flessen wyn. Sa hat Galama it bisteld: in ryk miel en de romte fan wyn. Hy wol gjin sop, it is in feestlike dei, en it iten hat hjoed it rjocht op in adellike ûntfangst yn in forsierde mage. En in dûbel poarsje fleis - griente kin him it measte net skele.
- Sitte, fanke, yt der mar smaeklik fan!
| |
| |
Hwat skruten giet Hinke Bitten. Hja sjocht ris om nei oare bitsjinsters, oft dy ek mûskopje oer har... mar as hja op tige oanstean fan Galama in pear glêzen wyn ophat, sjocht hja suver gjin kollega's noch klanten mear. Galama hat sein, dat men in slokje wol priùwe mei... mar dat men wyn drinke moat. En hja docht hwat de hear bigeart, de man syn jierdei is it ommers, en hja bilibbet hwat, dat him net alle dagen foardocht. De oare bitsjinsters hawwe ek wol ris in fortúntsje... De faem kin sa hurd hast net, mar hja hâldt him by. En Galama ûnthjit har helte better iten en lekkerder drinken, as hja yn it lêst fan de moanne in dei by harren to gast komt... hwant de boerinne, nou, dy kin nochris iten koaitsje en fleis briede. En thús hat er noch in âld wyntsje yn 'e kelder... sa sêft as side. Hja drinke, hja ite ek noch hwat, en de tongen komme al hwat losser. Mar it is soms krekt oft har de lippen en de tonge hwat tsjok en hwat stiif wurde. Dêrom praet hja raek, hja wòl prate. De bern fan har suster sitte har òch sa heech: seis soune en moaije bern, it is wol hwat drok yn 'e hûs... mar hja kinne dochs ek sa donderse leaf wêze. Sa leaf, sa leaf, sa... hja stammeret suver. Mar Galama bigrypt har wol: sa hiele leaf en sêft, jawis! Dy bern, dy bern moatte hjoed hwat fan him ha, it is syn jierdei ommers. Hja sille noch in flesse prebearje, noch in byt ite... mar dan togearre de stêd yn: op it Saeilân sil wol it ien of oar to krijen wêze om der de bern bliid mei to meitsjen.
- Ba- ballontsjes oan in toutsje! ropt Minke fiersten to lûd.
- Seis ballontsjes! ropt Galama en hy leget syn glês.
De seal boppe draeit en de minsken geane op en del, as de faem oerein komt en paed siket om har mantel to finen. En dan grypt hja ek noch in forkearden ien, mar hwat let it! Galama linet bûtendoar swier op syn hannelstôk. De faem slingeret suver op him ta, nimt him yn 'e earm... en der binne minsken dy't efkes glimkje om de twa dy't sa'n wille ha. Galama plantet syn giele klompen stevich op 'e hwat dynjende krún fan 'e ierde, en de stôk helpt mei om it paed rjocht to hâlden. Hja hawwe mar ien doel mear: de bern moatte ballontsjes hawwe! De stêd stiet wol op syn kop en de huzen dounsje, mar hja komme sûnder ûngelokken op 'e Saeilânsmerke. Galama sjocht oars neat as fisk - hy wol nou ek fisk meinimme, hwant dy suster fan Hinke moat ek feest hawwe.
- Tsien poun fisk, en in bytsje oanmeitsje!
De brûnzen stim fan de boer makket hastige hannen. Tsien poun fisk yn hwat âlde kranten... is it feest of net?
Hinke hinget him swier yn 'e earm: it liket oft dy tinteboel
| |
| |
op it Saeilân oan it dounsjen is, en al dy minsken rinne gewoan troch de loft en by de huzen op en del. En dan fine hja ek noch ballontsjes! In bosk ballontsjes yn allerhanne moaije kleuren. Seis, né Galama wol in snies hawwe. Mar dy keardel wit net hoefolle in snies is...
- In snies, sei u...?
- Nou ju, dat is it hiele bosk sahwat... it is hjoed ommers feest!
Fisk mei wapperjende kranten en in hannelstôk ûnder de iene earm, ûnder de oare in frommis dat hjir en dêr in foet op 'e ierde set, en mei in forhearlike gesicht nei dy ballontsjes opsjocht... it is in sneinske roman yn och sa'n deiske stêd. Hinke hinget frijhwat swier oan de toutsjes fan dy foech sechstich ballontsjes, dy't har de loft yn hise wolle. Har mei in hege kleur oanset gesicht strielet fan in ûnsizbere wille. It mei nou fierder yn it libben gean sa't it giet, hja hat de wyn en de wille swolge... hja laket út romten en rykdommen wei nei in forskaet fan kleuren heech yn 'e loft. Hoe't hja sûnder ûngelokken mei it drokke forkear yn it efterôfbuertsje komme... lit ús it der op hâlde dat Gods ingelen sokke fleurige en hwat oerémese bern biskermje, hwant in wûnder bliuwt it! En bliid dat dy suster fan Hinke is mei de fisk! En dy bern, krekt út skoalle wei thús, optein en leaf tagelyk, raze oerstjûr fan klearebare gelok... it skimere yn har hertsjes dat it bistean moast, en nou is it der. Galama kynpt seis smoarge bernehantsjes yn sines... fan de famkes kriget er in bêste tút. En ûnder al dy drokte falt Hinke del yn de maklike pakestoel fan har sweager... en fuort yn 'e sliep.
- Hja moat der freedtomoarns ek sa ier ôf, seit de suster mei hwat yn it lûd fan har stim oft hja hwat goed to praten hat. En dan wol hja Galama iten en drinken ta ha. Mar dat wol er net, hy seit, by sil de stôk ris thúsbringe. Op in oare freed komt er wer oan... en dan meije de bern in eintsje ride yn syn auto, dy't by de Griene Weide stiet. Ja, hy komt grif wer ris oan, mar nou moat er earst efkes efterút... It is dêr wol tige lyts en hwat tsjuster, mar syn finger kin it kielsgat lykwols fine. Hy swit, mar hy fielt him in hiel ein forromme, as er it to folle to plak hat op it sté dêr't it dochs wêze moat. En as er bûtendoar komt, fiert dêr de hiele efterôfstrjitte feest: it is allegearre bern mei ballontsjes oan in toutsje... hy hat der niget oan en formakket him. Hwat in wille foar in pear sinten! Mar hy wit ek, dat it nou sa wol takin - hy set ôf: de wille sit der noch yn, mar it lêst is er kwyt... de skonken binne him hearrich!
| |
| |
As er op 'e fémerk weromkomt om mei de oare keaplju ôf to rekkenjen, is der net ien dy't him freegje doar.... oft er de faem thúsbrocht hat. Koelbloedich en hwat út 'e hichte freget er de kastelein, hwat er foar dat iten en drinken bitelje moat. Dy hâldt syn stân ek oerein en ropt ien fan de bitsjinsters.
Gewoane tiid rint Galama nei de Griene Weide, easket dêr in kopfol sterke kofje... en rydt mei gauwens yn syn eigen auto nei hûs. Hy hoecht dizkear gjin waerm iten, lyk as oars - hy hat yn 'e stêd al hwat hawn... en it is sa njonkenlytsen ek melkerstiid. Nei it melken forklaeit er him: de boargemastei en mefrou sille komme, de pastorijbiwenners ek. It wurdt noch in noflike joun mei bisteklik praet. En der komme mear minsken to lokwinskjen as hja einliks forwachte hienen.
De jouns op bêd seit er tsjin de frou: - Ik haw hjoed in wille hawn, moatst tinke... ik haw Hinke ris goed ite en drinke litten, en ik ha ek hwat foar dy bern fan har suster koft, witst wol, fan dy ballontsjes. Moatst Hinke dochs ris freegje, as hja hjirre komt, hoe'n wûnderen wille wy hawn hawwe! En nou wol 'k sliepe. Moatst noch in tút ha... ik ha oars ek al ien fan dy famkes hawn. Tsjonge ju, hwat wie it moai...!
As Galama de oare freeds syn auto by de Griene Weide to plak bringt, en hurd nei de fémerk sil... stiet Hinke dêr op him to wachtsjen. Hja sjocht der forslein út en as forlegen om help.
- Hwat nou, fanke...?
- De baes wol net ha, dat ik mear bitsjinje...
- Hwerom dat net?
- Omt ik forline wike weiwurden wie... en omt ik de boel net mei úthimmele ha. Hy kin wol oaren krije, dy't har fatsoen hâlde, seit er.
- Kom dou mei! ropt Galama. Hy leit de giele klompen op in fiksen gong - Hinke mei har lange skonken hat der gâns wurk fan, him op 'e side to bliuwen, hja rint suver skean efter him oan. Yn it merkkafé docht hy de foarstap ek. Hy rint rjocht op 'e taep oan, dêr t de baes efter stiet... bitsjinsters dy't dêr, om't der noch net folle klanten binne, hwat omhingje en gekjeije, skouwe op side as soe der great gefaer wanke. In keapmansstôk komt forheftich op 'e taep del, glêzen rinkeije, en dan is der mar ien mear dy't hwat to sizzen hat, en dy iene is Sjerp Galama:
- Ik bring dy Hinke werom... en astou it hert hast om har op 'e nij nei it gat fan de doar to stjûren, dan bist my kwyt
| |
| |
as klant... en de minsken dêr't ik saken mei doch krektsa!
Mei draeit er him om en rint ta de doar út; nei Hinke sjocht er net mear om. Op 'e merk wrakselet er fûl om it forlies op to kearen, de stimming fan 'e hannel is striemin... hy moat dochs syn forlies nimme. Dêr fleuret er suver fan op, hy hat hwat nedich dat swier op 'e mage leit. As er syn bisten oan 'e man brocht hat, sil er nei syn taffeltsje... de keapers kinne dêrre by him torjochte mei de sinten. Op wei derhinne tusken de kouwesturten troch, sjocht er in kreas jong melkbist, mei in keapmantsje der efter... dat tige binaud sjocht.
- Wol 't net, jonge?
- Né, Galama... ik kin eigen jild net bean krije. En dan ha 'k de kosten ek noch...
- Hwat fregest?
- Seis en in heal, Galama...
- Ik jow dy sawn! Kinst fuort jild barre, kom mar mei!
Hinke bringt de mannen kofje. Galama freget ûnder it jild úttellen nei de bern fan har suster. De bern binne soun, mar de ballontsjes binne allegearre stikken ploft.
- Sa heart it ek, takomme jier is it myn jierdei wer, sille wy hoopje... Ik sil it de frou fortelle, jonge noch ta, allegearre ploft. Nou ju, ik hie it sjen en hearre wollen!
Dan komt de dei dêr't Hinke tsjin oansjocht. Hja giet mei de trein en is ienfâldich en sljocht yn 'e klean... hja wol dêr net oankomme as in stedsmadam. Yn de trein kriget hja der frede mei: dy man hat har holpen...
By it lytse stasion, in foech ein bûten it doarp, wachtet de auto fan Galama op har. De frou is ek meikaem om har wolkom to hjitten. Mei de earste eachopslach witte de froulju it al: it sil in goede dei wurde! Der bistiet gjin psychiater dy't sok oanfielen neirekkenje kin. Galama sit rêstich en prinshearlik yn in noflike stoel in sneinske sigaer to smoken, en hy sjocht mei in ûnbidigen nocht nei syn beide drok bekjende froulju. Der komt hwat oer him, dat him greatsk makket op syn ryk bisit: hy hat in pleats, in forneamd bislach fé, pûrbêst folk... hy hat de romte fan libjen, dat er der ris útfleane kin, hy bisit de frou dêr't er fan hâldt, en dy't it frommiske dêr't er it freeds fan hawwe moat lije mei... it is ien en al rykdom. Hy hoecht neat to sizzen, hja prate wol en hy harket mei wille. It iten en drinken is feestliker as doe op syn jierdei yn it merkkafé, soks is de frou tabitroud. De kostlike dei is sa mar om... tsjin melkerstiid rust Galama oerein; hy sil, ear't er de jister
| |
| |
yngiet, earst de gast nei it stasiontsje ride. De frou giet dochs mei?...
- Né, Sjerp, ik ha my suver wurch praet; ik moat nou efkes rêstich yn 'e stoel slûgje... oars krij 'k pine-holle, dou bringst Hinke wol allinne, nou?
Hinke seit, dat hja likegoed dat eintsje rinne kin, mar dêr wol Galama neat fan witte - hja soe ek to let by de trein komme. Healwei it stasion hâldt de auto - hy leit in swiere earm op harres, hy seit:
- Ik fiel my sa ryk, ju, de frou mei dy lije!
Fuortynienen set er de auto wer oan, hja komme krekt op e tiid by it treintsje. Galama bliuwt by de auto stean, Hinke fordwynt yn 'e trein. Mar hja komt foar it rút werom... en as de trein oanset, swaeit hja út alle macht mei har lange earms. En... hat Galama ea mei de hân swaeid sa't er it nou docht? Hy springt mei hasten yn 'e auto werom, set oan... en dan rydt er sa hurd as it om 'e motor lije kin, nei it oare stasiontsje. Hy moat in lytse omwei meitsje, mar by komt de trein foar, hy bliuwt foar, hy is der it earste. Ja, dêr sit hja - hja sjocht him en laket... De trein rydt al wer, it frommis wiuwt en Galama wiuwt suver healwiis - hy is wol sa oerstjûr, dat er de rails dêr't it fanke oer hinne riden is, tútsje kin. Mar dat docht er net, hy jaget werom nei de pleats... en hy komt suver to let yn 'e jister, en dat komt him oars nea oer. Syn frou foar freeds is der bêst ynfallen, en dat docht him wûnderbaerlike goed.
- It is gau wer freed..., seit er yn himsels, as er deun tsjin de flank syn earste kou oankrûpt, as wie it ien oars: hja binne him beide goed..
Mar ear't it wer freed is, bringt de post in kaert dy't fornijt... dat Hinke ûnder de geboadens stiet mei in widner.
Dyselde joune sit Galama oanienwei brieven to skriuwen: by bitanket foar alle bistjûrlike funksjes... de jongerein moat it fierders mar oprêdde. En ear 't er op bêd giet, berget er syn hannelstôk op yn in kiste op 'e souder. Dan jowt er him del by de frou.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd